دراسة بنیة ومضمون الحوار الأدبی (المناظرة) فی أدب العصر المملوکی

محورهای موضوعی : النقد الادبي

علیرضا نظری ¹ , مریم فولادی ²

1 - أستاذ مساعد بجامعة الإمام الخمینی الدولیة، قزوین، إیران
2 - طالبة فی اللغة العربیة وآدابها بجامعة الإمام الخمینی الدولیة، قزوین، إیران

تاریخ دریافت : 1394/12/25 تاریخ پذیرش : 1394/12/25 تاریخ انتشار : 1394/09/22

کلید واژه:

چکیده مقاله :

تعتبر المناظرة فنّا من الفنون الأدبیة فهی معروفة عند وقت طویل فی الأدب العربی وکانت متداولة بین الشعراء والکتّاب. تشکل هذا النوع الأدبی من تقلید المناظرات الواقعیّة، محادثة عدائیّة أو ودیّة بین طرفی المناظرة وأحیاناً یکون انساناً، حیواناً، نباتاً أو مفاهیم انتزاعیة من الطبیعة وغیرها من العناصر. ولأنَّ هذا النوع الأدبی کان موجوداً فی الأدب المملوکی بشکلٍ بارزٍ ولامعٍ وبناءً علی ذلک، کانَ هذا البحث بأسلوب وصفی - تحلیلی لیبحث فی أدب الممالیک بقسیمیه النظری والعملی، ففی القسم النظری انکبَّ هذا البحث علی تعریف هذا النوع الأدبی (المناظرة) وفی القسم العملی ذکر نماذج وأمثلة من المناظرات المنظومة والمنثورة فی هذه الفترة الزمنیة. تشیر النتائج إلی أنّه فی المناظرات الشعریة (المنظومة) أکثر ما یکون الترکیز علی المحادثات بمعناها العام وبین البشر حیث کانت قصیرة وبدون حکم. أمّا المناظرات المنثورة فأکثرها بمعنی خاص وطبق قواعد خاصة، ترتبط بین العناصر غیر البشریة حیث إنها أحیاناً لدیها جانب تعلیمی أو دینی أو مدحی وبعض الأوقات الجانب الترفیهی.

چکیده انگلیسی:

Debate is an independent technique  in literature that has been common among poets and writers in Arabic Literature for a long time. The literary genre which has been shaped based on  imitating  real debates is a hostile or friendly dialogue between parties of the debate who could be human, animal, plant, abstract concepts, natural and other elements. Since this genre exists very strikingly and impressively in prose and verse works of Mamluk era, it has been analyzed in analytical- descriptive method in both theoretical and comparative parts in that period in this study. In theoretical part, the literary genre is introduced and examples of verse and prose debates of that era are mentioned in comparative part. Findings of the study show that in verse debates, most of the dialogues are in general sense, among humans, frequently with a short form and without judgment. In contrast, in prose debates, most of the dialogues are in special sense and based on special rules and among inhuman elements with ethical, religious, praise or amusing aspects.

منابع و مأخذ:

-       ابن منظور، جمال الدین.(1405) " لسان العرب"ج 5، قم: أدب الحوزة

-       أحمد بدوی، أحمد.(1996) " أسس النقد الأدبی عند العرب" القاهره: نهضة مصر

-       اذکائی، برویز.(1386) "منشأ مناظره­های ادبی" گوهر دریا

-       باشا، عمر.( 1425) "تاریخ الأدب العربی ( العربی المملوکی)"دمشق: دارالفکر

-       بن رزیق، حمید بن محمد. (1983) "دیوان ابن رزیق" تحقیق الدکتور محمد عبدالمنعم خفاجه، سلطنة عمان: وزارة التراث القومی و الثقافة

-       بورجوادی، نصرالله.(1385) " زبان حال در عرفان و ادبیات پاسی" (چاپ اول) تهران: هرمس

-       الجرجانی، علی بن محمد.(1407) "التعریفات" تحقیق و تعلیق عبد الرحمن عمیرة، (ط الأولی)، بیروت: عالم الکتب

-       الحلّی، صفی الدین.( بلا تا) " الدیوان" بیروت: دار صادر

-       داد، سیما.( 1371) " فرهنگ اصطلاحات ادبی" ( چاپ اول) تهران: مروارید

-       دهخدا، علی اکبر.(1373) " لغت نامه" زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، ج 13، تهران: دانشگاه تهران

-       رحیمی، مهدی.(1374) "مناظره در شعر فارسی( از آغاز تا پروین اعتصامی)" رساله دکتری: تربیت مدرس

-       رزمجو، حسین.(1370) " انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی" (چاپ اول)، مشهد: آستان قدس رضوی

-       السبکی، تاج الدین أبی نصر عبدالوهاب بن علی بن عبدالکافی. (1964) " طبقات الشافعیة الکبری" تحقیق عبدالفتاح محمد الحلو و محمود محمد الطناحی، الجزء العاشر، دار احیاء الکتب العربیة

-       السیوطی الشافعی، عبد الرحمن.(1298) " مقامات" (ط الأولی)، قسطنطنیة: ادارة الجوائب

-       السیوطی، عبدالرحمن. (1927) " نظم العقیان فی اعیان الاعیان" حرّره: الدکتور فیلیب حتی، بیروت: المکتبة العلمیة.

-       شرف الدین الانصاری ، الصاحب. ( 1967) " الدیوان" تحقیق عمر موسی باشا، دمشق: مجمع اللغة العربیة

-       شمیسا، سیروس.(1373) " انواع ادبی" (چاپ دوم) تهران: فردوس

-       شوشتری، مرتضی.( 1389) " مناظره در ادب فارسی"  کیهان فرهنگی، ش 290-291

-       صبحی حباب، أحمد عبد القادر صلاحیة.(1410) " التعریف بکتاب: کشف الأسرار عن حکم الطیور و الأزهار لابن غانم المقدسی" التراث العربی، العدد 37-38

-       الصدیق، حسین و خالد الفردی.(2000) "المناظرة فی الأدب العربی الإسلامی" حلب www.tawtheegonline.com

-       الظریف ، الشاب.(1415)" الدیوان"قدّمه و شرحه صلاح الدین الهواری، ( ط الاولی)بیروت: دارالکتاب العربیة

-       العطار، عزت.(بلا تا) "مناظرات فی الأدب" القاهرة: لجنة الشبیبة السوریة بمصر

-       غلامحسین زاده، غلامحسین و کبری روشنفکر، ابراهیم خدایار، نعیمه حسوکی.(1432) " دراسة مقارنة لمناظرات السیف و القلم بین الأدبین العربی و الفارسی ( الیعقوبی الطوسی و ابن نباتة المصری نموذجاً) " مجلة العلوم الإنسانیة الدولیة، العدد 18(4) صص 21-36

-       غنیمی هلال، محمد.(1962) " الادب المقارن" بیروت: دارالعودة و دارالثقافة

-       القلقشندی، أحمد بن علی.( 1407) " صبح الأعشی فی صناعة الإنشاء" شرحه محمد حسین شمس الدین،( ط الأولی) الجزء 14، بیروت : دارالفکر

-       محمدی، هاشم.(1383) " مناظره در ادب پارسی" کتاب ماه ( ادبیات و فلسفه) 78

-       معین، محمد.(1381) " فرهنگ فارسی ( یک جلدی)" (چاپ سوم)، تهران: سُرایش

-       المقدسی، عزالدین بن غانم.(1821) " کشف الأسرار عن حکم الطیور و الأزهار" مدینة باریز: دار الطباعة السلطانیة

-       ناجی، هلال.( 1983) " مناظرتان بین السیف و القلم" المورد، العدد4

-       وهبة، مجدی.( 1984) " معجم المصطلحات العربیة فی اللغة و الأدب، (ط الثانیة) بیروت: مکتبة لبنان

-       الهاشمی، احمد.( 1366) "جواهر الأدب" (ط الاولی) قم: استقلال