بررسی و تحلیل لایۀ ایدئولوژیک واژگان، در داستان امیر ارسلان

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

زهرا دری ¹ (استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/12/14 تاریخ پذیرش : 1398/12/14 تاریخ انتشار : 1398/10/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

هر زبانی در بافت فرهنگی خاص شکل می گیرد، به همین سبب می توان در آثار ادبی، گفتمان فرهنگی و خصوصا ایدئولوژیک آن جامعه را نشانه یابی کرد و بدین وسیله تحولات فرهنگی حاکم بر نسل های گوناگون و حتی ژانرهای گوناگون ادبی را مورد بررسی قرار داد که چنین بررسی ای در حیطۀ سبک شناسی و از مقولۀ تحلیل گفتمان قرار می گیرد. داستان امیرارسلان نامدار که از جمله رمانس های عامیانه ی پر مخاطب زبان فارسی است، نه تنها چون هر متن ادبی دیگری تهی از نگرش های ایدئولوژیک نیست بلکه اهمّیّت این اثر و یافته های این پژوهش آن است که در شرایط تاریخی خاص عصر قاجار، گفتمان زبان، قدرت و ایدئولوژی را به خوبی تبیین می کند؛ در این بررسی به لایه های ایدئولوژیک(واژگان) و پس زمینه های اجتماعی و تاریخی آن پرداخته شده و این که این داستان ظاهرا عاشقانه، چگونه مباحث فرهنگی و ایدئولوژیک را بازتاب می دهد. حاصل پژوهش بیانگر آن است که داستان امیر ارسلان علی رغم ساختار رمانس واره بودن با رویکرد ایدئولوژیک دینی- ملّی، جهت تبیین تفوق اسلام بر کفر و با نظرگاه شیعی تدوین شده است و از ژانری تاریخی در گذر ایّام به ژانری عاشقانه-داستانی تبدیل شده است، تا با این ساختار و با تکیه بر حافظۀ جمعی توده ها تاثیر حداکثری را بتواند براقشار مختلف جامعه بگذارد.

چکیده انگلیسی:

Each language is formed in a specific cultural context. This enables the literary works to point out the cultural discourse, and especially the ideology of a society. Thereby the effect of cultural transformations of various generations and even different literary genres can be studied. The study lies in the field of stylistics and it is from the category of discourse analysis. The story of the Amir Arsalan is one of the most popular folk-romantic novels of Persian language. Like any other literary text, the story is not devoid of ideological views, and it well describes the language discourse, power and ideology of a certain era. Through exploration of the ideological layers and their social and historical backgrounds, this study suggests how this seemingly romantic story reflects cultural and ideological clues. The result of the research shows that the story of Amir Arsalan, despite the structure of romance, has been drafted with a religious-national ideological approach to explain the supremacy of Islam (Shi'i) to disbelief .The story has changed from a historical genre to romance-fiction genre over the course of time. It is this structure and reliance on the collective memory of the people, that enables the story to have a high impact on the society

منابع و مأخذ:

1. فتوحی­رود­معجنی، محمود،(1391)، سبک شناسی، تهران: انتشارات سخن.


2. فرگلاف، نورمن.(1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، فاطمه شایسته پیران و همکاران، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه.


3.  مطهری، مرتضی،(1361)، شناخت، تهران: انتشارات شریعت.


4.  نظام السلطنه مافی، حسینقلیخان،( 1362 )، خاطرات و اسناد نظام السلطنه مافی، به­کوشش معصومه مافی و منصوره اتحادیه و دیگران، تهران: نشر تاریخ ایران.


5. مارتین، ونسا،(1390)، عهدقاجار، ترجمۀ حسن زنگنه، تهران:  ماهی.


6. ارشاد، فرهنگ،(1391)، کندوکاوی در جامعه شناسی ادبیات، تهران :آگه.


7. براون، ادوارد گرانویل،(1387)،یک سال در میان ایرانیان، ترجمۀ مانی صالحی علاقه، تهران: نشر اختران


8. برتنس، هانس،(1383)، مبانی نظریه ادبی، ترجمۀ محمد رضا ابوالقاسمی،  تهران : نشرماهی.


9. بشلر، ژان،(1370)،ایدئولوژی چیست؟ نقدی بر ایدئولوژی­های غربی، ترجمه علی اسدی، تهران: سهامی انتشار.


10. بهرامپور، شعبانعلی،(1379).درآمدی بر تحلیل گفتمان، گفتمان و تحلیل گفتمانی(مجموعه مقالات گفتمان)، به  اهتمام محمدرضا تاجیک،تهران: فرهنگ گفتمان. 


11. خاقانی، افضل الدین،(1368)، دیوان اشعار، به کوشش ضیاء الدین سجادی، تهران: زوار.


12. داد، سیما،(1390)،فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران: مروارید.


13. راوندی، مرتضی، (1382)، تاریخ اجتماعی ایران، ج 3، تهران: نگاه.


14. ستوده، هدایت الله، همکاری مظفر الدین شهبازی، (1378)، جامعه شناسی ادبیات، تهران: انتشارات آوای نور.


15. سجودی، فرزان و گروه مترجمان،(1390)،نشانه شناسی فرهنگی، تهران: نشر علم.


16. سیاح، محمدعلی، (1364)، خاطراتحاجسیاحیادورۀخوفووحشت، مصحح سیف الله گلکار، تهران: امیرکبیر. 


17. شهیدی، عنایت­الله(1380).پژوهشی در تعزیه و تعزیه خوانی، چاپ اول،تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.


18. صادقی تهرانی، محمد،(1360)، اسرار و مناسک حج ، تهران، انتشارات شکرانه.


19. عاملی، محمد بن حسن حرّ،(1414ق)، وسایل الشیعه، ج 17، قم :آل البیت .


20. فرای، نورتروپ(1377)، رمانس میتوس تابستان، ترجمۀ علی­اکبر علیزاد، ویژه‎نامه رمانس و ملودرام، به کوشش منصور براهیمی، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.


21. کسایی، ابوالحسن علی،(1373)، زندگی، اندیشه و شعر کسایی، محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی.


22. محجوب، محمد جعفر،(1386)، ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: نشر چشمه.


23. مکارم شیرازی، ناصر،(1387)، تفسیر نمونه ،جلد اول، تهران: دارالکتب الاسلامیه


24. میلز، سارا(1388)، گفتمان، ترجمۀ فتاح محمدی، زنجان: هزارۀ سوم.


25. نقیب الممالک، محمد علی،(1378)، امیر ارسلان نامدار، با مقدمۀ کریستف بالایی و محمد جعفر محجوب، تهران: الست فردا.


26. یونگ، کارل گوستاو،(1387)، انسان و سمبول­هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه، چاپ ششم، تهران:جامی.
    
    
    1. Fairclough , Norman (2010)Critical Discourse Analysis: The critical Study of  Structuration. London: Longman.
    
    
    2. Gramsci, Antonio (1998), “Hegemony”  from the “formation of Intellectuals”  in Julie Riviin  and Michel Rym (eds) Literary Theory: An Anthology, Malden, MA and Oxford: Blackwell
    
    
    3.  Van, Dijk, T. (2001). Multidisciplinary CDA: A plea for diversity. In R. Wodak, & M. Meyer (Eds.), Methods of critical discourse analysis. (pp. 95-121). London: SAGE Publications Ltd.
    
    
    4. https://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa2068
    
    

مقالات

1. اکرمی، غلامرضا، دعا و نیایش در ادیان، نشریه اخبار ادیان، سال ششم، بهار و تابستان87، صص58- 62.


2. آقاگل­زاده، فردوس(1386)، تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات،ادب پژوهی، شماره اول: صص17 -27.


3. پارسانیا،حمید،(1376)، دین و ایدئولوژی، مجله نقد، شماره دوم و سوم،  سال اول ،صص89-112.


4. زارعی و طهماسبی زاده ،محمدابراهیم و ساره،(1379)،شمایل شناسی زن در دوره قاجار، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، دورة 10 ، شمارة 4 ، صص577ـ594.


5. فصیحی، سیمین و منصوری، (1394)، واکاوی اوضاع مذهبی ایران در عصر ناصری ، تاریخنامۀ خوارزمی،      سال سوم ، شماره 1 .