بازتاب اخلاقیات زردشتی در اندرز‌های حکیم ناصرخسرو

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

نفیسه مرادی ¹ (دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهراء (س))
فرهاد اصلانی ² (گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران)

تاریخ دریافت : 1396/03/31 تاریخ پذیرش : 1396/03/31 تاریخ انتشار : 1396/03/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

این مقاله سعی در تبیین این موضوع دارد که حکیم ناصرخسرو، در بیان دیدگاه‌های اخلاقی خود، که نمود آن‌ها را بیش از همه در اندرزهای وی می‌توان دید، از آموزه‌های اخلاقی زردشتی تأثیر پذیرفته است. تأثیرپذیری وی از ادبیات فارسی میانه و آیین زردشتی، محدود به اندرزهای اخلاقی نبوده است، بلکه رسوب این مضامین در کنه ضمیر وی، در ساختار زبانی و فکری آثارش نیز نمود یافته است. در این پژوهش، با توجه به ضرورت بررسی تأثیر زبان و ادبیات پهلوی بر آثار شاعران و نویسندگان قرون نخستین اسلامی و اهمیت این تأثیر در خوانش و تحلیل دقیق‌تر متون دورۀ اسلامی و با توجه به این‌که نفوذ زمینه‌های فکری و زبانی ادبیات فارسی میانه در آثار دورۀ اسلامی اغلب توسط پژوهشگران نادیده گرفته شده است؛ به بررسی تطبیقی اندرز‌های حکیم ناصرخسرو و متون اخلاقی زردشتی با تکیه بر متن کتاب ششم دینکرد، که در واقع چکیدۀ اندرزنامه‌های زرتشتی است، پرداخته شده و با تحلیل شباهت‌های این دو اثر در دستگاه فکری و فلسفی و در بیان دیدگاه‌های اخلاقی، به این نتیجه دست یافته‌ایم که حکیم ناصرخسرو، در سرایش اندرزها، تحت تأثیر و وامدار ادبیات و آیین زردشتی بوده است.

چکیده انگلیسی:

This article seeks to explain that Naser Khosro had been inspired by Zoroasterian ethical teachings in expressing his moral views – which are mostly represented in his counsels. The effect he received from Middle Persian Literature and Zoroastrianism is not just limited to ethical counsels; the penetration of such themes in his subconscious mind had influenced the linguistic and mental structures of his works. In this research, on account of  the significance of investigating the effect of language and Pahlavi's literature on early Islamic centuries poets and writers' works, and the significance of such an effect on reading and a more precise analysis of Islamic texts era, as well as considering the fact that the penetration of linguistic and mental themes of Persian Middle Literature into works of Islamic era has often been neglected by researchers, a comparative study of Naser Khosro’s counsels and Zoroasterian ethical texts using Dēnkard (Acts of the Religion) full-text book IV – which is in fact the abstract of Zoroasterian counsels – has been conducted. With the analysis of the similarities between these two works in a mental and philosophical system, and from moral perspectives, we have concluded that Naser Khosro had been influenced by, and owes a lot to Zoroaterianism and Zoroasrian literature in writing his counsels.

منابع و مأخذ:

1. اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1355. «پیوند فکر و شعر در نزد ناصرخسرو»، یادنامۀ ناصرخسرو.  مشهد: دانشگاه فردوسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. 31-58.


2. برتلس، آندره یوگنی یویچ. 1346. ناصرخسرو و اسماعیلیان. ترجمه یحیی آرین‌پور. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


3. تفضلی، احمد. 1386. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به‌کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن.


4. همو(ترجمه). 1391.مینوی خرد. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: توس.


5. جاماسب – آسانا، جاماسب جی دستور منوچهر جی. 1371. متون پهلوی. گزارش: سعید عریان. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.


6. زرین کوب، عبدالحسین. 1383. «قضای آسمانی، فاتالیزم»، حکایت همچنان باقی. تهران: سخن.


7. صفا، ذبیح‌الله. 1389. حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.


8. فرنبغ دادگی. 1385. بندهش. ترجمۀ مهرداد بهار. تهران: طوس.


9. قادری، تیمور. 1377. «متن های اخلاقی –اندرزی در زبان های ایرانی میانۀ غربی و شرقی». مهر و داد و بهار (یادنامۀ استاد دکتر مهرداد بهار)، به کوشش امیرکاووس بالازاده. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. 221-231.


10. کرین بروک، فیلیپ. 1388. «اخلاق و جامعه در فلسفه زرتشتی»ترجمه سید سعید رضا منتظری.جستاری در فلسفه زرتشتی(مجموعه مقالات) مری بویس و ... ترجمه سعید زارع- سید سعیدرضا منتظری و نیلوفرالسادات نواب. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.


11. ماهیار نوابی، یحیی. 1355. «اندرز آذرباد مارسپندان، متن پهلوی و ترجمۀ فارسی». مجموعه مقالات ماهیار نوابی. جلد 1. به کوشش محمود طاووسی. شیراز: مؤسسۀ آسیایی دانشگاه شیراز.


12. همو. 1355. «گزیدۀ اندرز پوریوتکیشان». مجموعه مقالات ماهیار نوابی. جلد 1. به کوشش محمود طاووسی. شیراز: مؤسسۀ آسیایی دانشگاه شیراز.


13. محقق، مهدی. 1374. تحلیل اشعار ناصرخسرو. تهران: دانشگاه تهران.


14. محقق، مهدی و کبری بستان شیرین. 1387. فرهنگ لغات و ترکیبات و تعبیرات دیوان ناصرخسرو. تهران: انجمن ترویج زبان و ادب فارسی.


15. محمدی ملایری، محمد. 1374. فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی. تهران: توس.

16. مزداپور، کتایون. 1386. اندرز‌نامه‌های ایرانی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.

1. همو. (ترجمه). 1390. شایست ناشایست. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


2. مکنزی، دیوید نیل. 1388. فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمه مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


3. معین، محمد. 1388. مزدیسنا و ادب پارسی. جلد دوم، بهرۀ 7- ناصرخسرو. تهران: دانشگاه تهران. 191-194


4. میرفخرایی، مهشید. (ترجمه) 1390. روایت پهلوی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


5. همو. (ترجمه) 1393. بررسی دینکرد ششم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.


6. ناصرخسرو قبادیانی. 1393. دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی. تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.


7. یوسفی، غلامحسین. 1370. «ناصرخسرو، مظهر خرد و بیدارگری». آشنا، شمارۀ 1: 32-36.