بررسی و تحلیل نقش جلوه سیمرغ در آینه متون عرفانی با تکیه بر منطق‌الطیر عطار و مثنوی مولانا

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

رقیه صدرایی ¹ (عضو ه ئت علمی، استاد ار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحق قات تهران، تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1395/06/14 تاریخ پذیرش : 1395/06/14 تاریخ انتشار : 1394/12/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

با بررسی داستان‌ها و افسانه‌ها در میان ملت‌های مختلف می‌توان به حضور عناصر و ویژگی‌های مشابهی دست یافت که هر یک از آن‌ها از زوایای مختلف قابل توجه و بررسی است. در این میان نام سیمرغ به عنوان یکی از نمادهای ادب پارسی در اساطیر و متون عرفانی امری قابل توجه است که در فرهنگ ایرانی به دوره پیش از اسلام می‌رسد. تجلی این پرنده نخستین بار در قلمرو حماسه و سپس در عرفان مشاهده شده و جلوه‌ای خاص به ادبیات حماسی و عرفانی بخشیده و نمود بارز این امر در آثار شعری فردوسی، عطار، مولوی، سعدی و حافظ به گونه‌ای خاص نمایان است. بطوریکه با بررسی سیمرغ در شاهنامه جلوه‌های ایزدی و اهریمنی آن و همچنین با تفحص در آثار عرفانی بُعد روحانی آن مورد توجه قرار می‌گیرد که رموز جاودانگی، وحدت وجود و ذات مطلق را نمایان می‌سازد. با عنایت به آنچه ذکر شد در این مقاله بر آن شدم که ابعاد گوناگون وجود این مرغ اسطوره‌ای را با تکیه بر دو شاهکار عرفانی، مثنوی معنوی و منطق‌الطیر مورد مداقه قرار دهم که در وهله نخست به بررسی نقش اساطیری سیمرغ و سپس به جایگاه عرفانی آن با توجه به نمادها و ویژگی‌های منحصر به فرد این پرنده در آثار یاد شده خواهم پرداخت.

چکیده انگلیسی:

By means of an examination of tales and legends among different nations, one can find out about similar elements and characteristics that are liable to be studied from different perspectives. Simorgh, as one of the recurrent emblems in Persian literary works, is noteworthy and its presence in Iranian culture dates back to pre-Islamic era. The first presence of this legendary bird had been in epic and then in mystic literature of Iran, and poets such as Ferdowsi, Attar, Rumi, Sa’adi and Hafez have depicted it in their works. In Shahnameh it has a divine-demonic, and in later mystic works it has a spiritual manifestation that reveals such mysteries as immortality, existence unity, and absolute essence. With respect to what already mentioned, this article aims at exploring the different aspects of this mythical bird through studying two Persian masterpieces – Masnavi and Conference of Birds – to reveal its mythical and mystical character.

منابع و مأخذ:

1- آموزگار، ژاله. (1379).تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت

2- اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1351).داستان داستان­ها، تهران: انجمن آثار ملی.

3- اشرف زاده، رضا. (1387).آتش آب سوز، مشهد: به نشر.

4- بلخی رومی، جلال الدین محمد. (1378).مثنوی معنوی به کوشش دکتر کاظم دزفولیان، تهران: طلان.

5- بلخی رومی، جلال‌الدین محمد. (1370).گزیده­ی غزلیات شمس، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی

6- پورنامداریان، تقی. (1375).رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

7- تاجدینی، علی. (1388).فرهنگ نمادها و نشانه­ها در اندیشه­ی مولانا، تهران: سروش.

8- حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد. (1374).دیوان حافظ، به کوشش علی لهراسبی، تهران: نهال نویدان.

9- دهخدا، علی اکبر. (1377).لغت نامه، تهران: دانشگاه تهران.

10- رجایی بخارایی، احمدعلی. (1364).فرهنگ اشعار حافظ، تهران: علمی.

11- رستگار فسایی، منصور. (1377).حماسه­ی رستم و اسفندیار، تهران: جامی.

12- سجادی، سید جعفر. (1378).فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: کتابخانه طهوری

13- سلطانی گرد فرامرزی، علی. (1372).سیمرغ در قلمرو فرهنگ ایران، تهران: مبتکران.

14- شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1377).در اقلیم روشنایی، تهران: آگاه.

15- عطارنیشابوری، فریدالدین. (1383).منطق‌الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات، محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.

16- عطارنیشابوری، فریدالدین. (1390).منطق‌الطیر، تصحیح و توضیح، محمد عابدی، تقی پورنامداریان، تهران: سمت.

17- مسکوب شاهرخ. (1374).تن پهلوان و روان خردمند، تهران: طرح نو.

18- یاحقی، محمدجعفر. (1375).فرهنگ اساطیر، تهران: سروش