ویرانه نشین مینوی خجستگی و گجستگی جغد در آثار سرآمدان سبک های مختلف شعر فارسی

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

نعیمه متوسلی ¹ , مرضیه ندافی ²

1 - مدرس، دانشگاه آزاد اسلامیواحد دشتستان، برازجان، ایران.
2 - مدرس، مرکز آموزش عالی، واحد استهبان، استهبان، ایران.

تاریخ دریافت : 1395/06/14 تاریخ پذیرش : 1395/06/14 تاریخ انتشار : 1394/12/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

فرهنگ هر ملتی از مجموعه‎ای باورها و اعتقادات شکل گرفته است که به مرور زمان پدید آمده و یا از فرهنگ‌ها و ملل دیگر وام گرفته شده‎اند. در باورهای مردم ایران نیز به تبع دیگر ملل جهان، اعتقاداتی وجود دارند که‎ یا ریشه در فرهنگ اصیل ایرانی دارند و یا بر اثر تداخل اعتقادات ملل مختلف با فرهنگ ایرانی به وجود آمده‎اند. کشور ایران در سه دوره‎ی زمانی مختلف، مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته و علاوه بر ویرانی‎ها و تلفات مادی و جانی بسیار، از لحاظ فرهنگی نیز تحت تأثیر بوده به طوری که بسیاری از اعتقادات ملل مهاجم، در فرهنگ نژاده‎ی ایرانی وارد شده است. یکی از باورهای غیر ایرانی، اعتقاد به نحوست جغد و منفور شدن این پرنده‎ی زیباست که در فرهنگ اصیل ایرانی، نه تنها گجسته نیست، بلکه مینوی هم هست. در این پژوهش، پس از بیان مختصری در مورد فرهنگ ایرانی و فرهنگ های دخیل و نحوه‎ی ورود آن‎ها در میان باورهای مردم ایران، به جغد و خجستگی و گجستگی باورهای مرتبط با این پرنده پرداخته شده و تأثیر این باورها در شاهنامه‌ی فردوسی، دیوان خاقانی، خمسه‌ی نظامی، کلیات سعدی و دیوان صائب، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و در پایان، نتیجه‌ی این پژوهش، رسیدن به اصل و ریشه‎ی اعتقاد ایرانی نسبت به خجستگی این پرنده و میزان تأثیر فرهنگ های دخیل است.

چکیده انگلیسی:

The culture of a nation is formed by a set of beliefs and convictions, which have emerged gradually or have been borrowed from other cultures and nations. In the ethos of the Iranian people, as well as the other nations, there are beliefs that have origins in Iranian culture or are the outcome of interaction of different cultures with the Iranian culture. Iran has been invaded three times in different periods, and in addition to the vast destructions and losses, has been culturally influenced by so many subduing beliefs. One of the non-Iranian beliefs is to consider the owl as an ominous and hated animal despite its being beautiful and heavenly auspicious in Iranian culture. In this study, after a brief introduction about Iranian culture and the influence of foreign cultures on it, the focus shifts to the owl and the common belief in its auspiciousness and ominousness. Then the impact of these beliefs have been discussed in the works of Ferdowsi, Khaqani, Nezami, Sa'adi and Sa’eb, and in the end, the origins of Iranian's belief as to consider the owl an auspicious bird is explored

منابع و مأخذ:

1. اسدی توسی، ابونصر علی بن احمد، (1365)، لغت فرس، تهران: خوارزمی.


2. اعلم، هوشنگ، (1377)، دانشنامه‎ی جهان اسلام (مدخل بوم)، زیر نظر: غلام علی حداد عادل، چ: اول، تهران: بنیاد دایره المعارف اسلامی.


3. خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل بن علی، (1379)، دیوان، با مقدمه، بدیع­الزمان فروزان­فر، به اهتمام: جهانگیر منصور، چ: اول، تهران: گل آرا.


4. زمردی، حمیرا، (1392)، نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاه نامه فردوسی، خمسه‎ی نظامی‎ و منطق الطیر، چ: سوم، تهران: زوار.


5. ژینیو، فیلیپ، (1372)، ارداویراف نامه، ترجمه و تحقیق: ژاله آموزگار، تهران: شرکت انتشارات معین ،انجمن ایران شناسی فرانسه.


6. سامی، علی، (1342)، تمدن ساسانی، شیراز: سمت.


7. سعدی شیرازی، شیخ مصلح الدین، (1377)، کلیات سعدی، بر اساس نسخه­ی محمدعلی فروغی، تصحیح، مقدمه و تعلیقات: کمال اجتماعی خجندی، چ: اول، تهران: سخن.


8. سلطانی، سیما، (1389)، «جغد در گذر روزگاران»، بخارا، تهران، ش 75، 393 – 373.


9. صائب تبریزی، میرزا محمدعلی، (1333)، کلیات صائب تبریزی، مقدمه و شرح حال: به قلم امیری فیروزکوهی، تهران: خیام.


10. صائب تبریزی، میرزا محمدعلی، (1391)، دیوان، به کوشش محمد قهرمان، تهران: علمی ‎و فرهنگی، دوره 7 جلدی، ششم.


11. صائب تبریزی، میرزا محمدعلی، (1392)، دیوان، به اهتمام: جهانگیر منصور، تهران: نگاه، چ: هفتم


12. عبداللهی، منیژه، (1381)، فرهنگ نامه جانوران در ادب فارسی (بر پایه‎ی واژه شناسی، اساطیر، باورها، زیبایی شناسی و ...)، چ: نخست، تهران: پژوهنده.


13. عفیفی، رحیم، (1383)، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‎‎های پهلوی، چ: دوم، تهران: توس.


14. فردوسی، ابوالقاسم حسن، (1383)، شاه نامه، بر اساس نسخه‎ی نه جلدی چاپ مسکو/ زیر نظر ی. ا. برتلس، دوره‎ی دو جلدی، چ: سوم، تهران: ققنوس.


15.  فرنبغ دادگی، (1369)، بندهشن، گزارنده: مهرداد بهار، چ: اول، تهران: توس.


16.  قلی زاده، خسرو، (1392)، دانشنامه اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته، تهران: پارسه.


17.  کزازی، میر جلال الدین، (1386)، نامه‎ی باستان: ویرایش و گزارش شاه نامه فردوسی، ج: هشتم، چ: اول، تهران: سمت.  


18.  نامه تنسر به گشنسب، (1354)، تصحیح: مجتبی مینوی، چ: اول، تهران: خوارزمی.


19.  نظامی‎عروضی سمرقندی، احمد بن عمر، (1388)، چهار مقاله، تصحیح: علامه محمد قزوینی، تعلیقات: دکتر محمد معین، چ: اول، تهران: زوار.


20.  نظامی‎گنجوی، الیاس بن یوسف، (1388)، شرفنامه، تصحیح و حواشی: حسن وحید دستگردی، چ: دوم، تهران: زوار.


21. نظامی‎گنجوی، الیاس بن یوسف، (1388)، مخزن الاسرار، تصحیح و حواشی: حسن وحید دستگردی، چ: دوم، تهران: زوار.


22. نظامی‎گنجوی، الیاس بن یوسف، (1388)، خسرو و شیرین، تصحیح و حواشی: حسن وحید دستگردی، چ: دوم، تهران: زوار.


23.  نظامی‎گنجوی، الیاس بن یوسف، (1389)، هفت پیکر، تصحیح و حواشی: حسن وحید دستگردی، چ: دوم، تهران: زوار. 


24.  یاحقی، محمد جعفر، (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان واره‎‎ها در ادبیات فارسی، چ: چهارم، تهران: فرهنگ معاصر.