تحلیل نقش های زبانی در اسطورۀ زال بر اساس نظریۀ ارتباطی یاکوبسن

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

زهرا ابویسانی ¹ , بتول فخر اسلام ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.
2 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/10/20 تاریخ پذیرش : 1399/10/20 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

فردوسی در بهین‌نامۀ باستان، در پیکرۀ داستان‌های مدون از اسطوره‌ها سخن رانده است. در بسیاری موارد، رمز و تمثیل نیز چشم‌نوازانه در مفهوم اساطیری گنجانده شده است. داستان زال از پررمز و رازترین آنهاست که بیانی متفاوت برای ابلاغ پند و پیام‌های فرهنگی دارد. این پژوهش، ضمن تحلیل نقش‌های زبانی و عناصر ارتباطی، یعنی زبان، پیام، مخاطب و فرستنده، بر اساس الگوی ارتباط کلامی یاکوبسن، به بازکاوی رمزها و نمادها می‌پردازد. بر این اساس، تمرکز بر نقش فرازبانی است. میزان تأثیر نقش‌های زبانی بر خوانندگان و بسامد هر کدام از آنها، شناسایی رمزها و تمثیل‌های گنجانده شده در داستان زال، درک و دریافت مفاهیم انتزاعی که به صورت غیرمستقیم بیان شده است، از اهداف پژوهش است. نتایج بررسی نشان می دهد نقش های زبانی، ابزاری کارآمد برای درک معانی ثانویه و تأویل زبان نمادین اسطوره است و نیز، معیاری برای طبقه بندی آثار تمثیلی و نمادین در بستر حماسه به شمار می رود. همچنین، شیوۀ مناسب برای پی بردن به میزان تأثیرگذاری پیام های رمزی، ترغیبی و ... بر خوانندگان. در پایان باید اذعان داشت زیبایی شناسی داستان های حماسی و اسطوره ای در سایۀ نظریۀ مذکور بیش از پیش هویدا می شود.

چکیده انگلیسی:

Ferdowsi, in his work, has spoken in the corpus of narrated stories of myths. In many cases, cipher and allegory are included in the mythological concept. The story of Zal is one of the most perverse of them, which has a different expression for the narrative of cultural adventures and messages. This research, while analyzing the linguistic and communicative elements of language, message, audience and sender, is based on the verbal communication pattern of Kaboson, to re-examine the codes and symbols. Accordingly, the focus is on the role of phrasalism. The extent of the effect of linguistic roles on readers and the frequency of each of them, identification, ciphers and parables included in the Zal story, the understanding and reception of implicit abstract concepts, which are implicitly expressed, are the objectives of the research. The results of the study show that language roles are an effective tool for understanding secondaray meanings and interpreting the symbolic language of myth and is also a criterion for classifying allegorical and symbolic works in the epic context. Also, a good way to find out the extent to which cryptographic, inclusive messages are addressed to readers. In the end, it must be acknowledged that the aesthetics of epic and mythical stories are more and more evident in the light of this theory.

منابع و مأخذ:

کتاب­ ها

آموزگار، ژاله (1376) تاریخ اساطیری ایران، چاپ دوم، تهران: سمت.

احمدی، بابک (1395) ساختار و تأویل متن، چاپ هجدهم، تهران: مرکز.

داودی، مهدی (۱۳۹۳)اوستا، ستایش‌نامۀ پندار، گفتار و کردار نیک، تهران: سایه نیما.

رستگارفسایی، منصور (1388) پیکرگردانی در اساطیر، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

صفوی، کوروش (1380) از زبان‌شناسی به ادبیات؛ نظم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

فخراسلام، بتول و لسانی، وحید (1395) نگین شهریاری و نگار پهلوانی در انگاره‌های سیاسی، نیشابور: ابرشهر.

فردوسی، ابوالقاسم (1388) شاهنامۀ فردوسی، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ دهم، تهران: قطره.

فرنبغ دادگی (1368) بندهش هندی، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

فرنبغ دادگی (1380) بندهش، ترجمۀ مهرداد بهار، چاپ دوم، تهران: توس.

مختاری، محمد (1379) اسطورۀ زال (تبلور تضاد و وحدت در حماسۀ ملی)، چاپ دوم، تهران: توس.

مقدادی، بهرام (1378) فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مکاریک، ایرنا (1383) دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

واحددوست، مهوش (1379) نهادینه‌های اساطیری، تهران: سروش.

یاحقی، محمدجعفر(1386)فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: معاصر.

یاکوبسن، رومن و فالر، راجر و لاج، دیوید (1369) زبان‌شناسی و نقد ادبی، ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نشر نی.

مقالات

قبادی، حسینعلی و هوشنگی، مجید (1388) نقد و بررسی روانکاوانۀ شخصیت زال از نگاه آلفرد آدلر، فصلنامۀ نقد ادبی، شمارۀ 7، صص 120-91.

میرزایی خلیل­ آبادی، بتول و صرفی، محمدرضا و معین­ الدینی، فاطمه و کوپا، فاطمه(1390) الگوی ساختاری- ارتباطی حکایت ­های حدیقه، پژوهش­ های زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، سال سوم، شمارۀ 9، صص 74-55.