بررسی شخصیّت علی(ع) در خاوران‌نامه بر اساس نظریّۀ فلیپ هامون

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

خلیل بیگ‌زاده ¹ , بایرام مراد مرادی ² , افسانه نوری ³

1 - دانشیار دانشگاه رازی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران
2 - دانش آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
3 - دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

تاریخ دریافت : 1398/09/29 تاریخ پذیرش : 1398/09/29 تاریخ انتشار : 1398/07/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

شخصیّت بزرگ و برجستۀ علی(ع) به گونه‌ای است که همه را مجذوب خویش ساخته و در طول تاریخ همواره نویسندگان و شاعران بسیاری شخصیّت وی را توصیف کرده‌اند از جملۀ آنان مولانا محمّدبن‌حسّام خوسفی شاعر قرن نهم هجری است. وی نخستین حماسه‌سرای مذهبی ادب فارسی و جزء اوّلین شاعرانی است که تفکّر شیعی را در شعر خود پرورانده است. شخصیّت والای علی (ع) وی را بر آن داشته تا پیرامون آن حضرت، ابیاتی نغز و زیبا بسراید. فیلیپ هامون (Philip Hamon) نشانه‌شناس فرانسوی، شخصیّت را به عنوان عنصر نشانه‌ای در نظر می‌گیرد و مبانی نظری نشانه‌شناسی شخصیّت را گسترش می‌دهد. هامون، شخصیّت را نشانه‌ای می‌داند که از دال (نام، جایگاه نحوی و بُعد بلاغی) و مدلول (صفات، کنش گفتاری و کنش رفتاری)تشکیل می‌شود. به طور کلی با بررسی نشانه‌شناسی شخصیّت می‌توان با تکیه بر ویژگی‌ها و صفات به لایه‌های عمیق درونی شخص پی برد و این مجموعه رفتارها را الگو و سرمشق خویش قرار داد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که کنش‌های گفتاری، دو سطح از شخصیّت حضرت علی(ع) را نشان می‌دهد. در گفت‌وگوهای میان مردم، وی شخصیّتی بی‌نیاز و توانمند ترسیم شده است که از هیچ چیز و هیچ کس ترسی ندارد؛ اما در گفت ‌و گوهایی که ما بین او با خدا صورت می‌گیرد، وی به عنوان شخصیّتی نیازمند و ناتوان به تصویر کشیده شده است. کنش‌های رفتاری وی شامل کنش‌های مختلفی مانند جنگ کردن، کشتن، نجات دادن و مانند این است که بسامد فراوان این نوع کنش‌ها نشان دهندۀ جایگاه اصلی امام علی(ع) در داستان دارد. همچنین وی شخصیّتی بوده که درگیر مبارزه با دشمنان و نابود کردن آنان برای دفاع از دین اسلام و مسلمانان بوده است. نام‌ها و لقب‌های به کار رفته برای این امام، یعنی؛ علی، حیدر و غشمشم، همگی با صفت‌ها و کنش‌های این شخصیّت هم‌خوانی دارند و به گونه‌ای اسم و لقبش دلالت بر تمام خصوصیّت‌هایی دارد که در داستان، وی از خود نشان می‌دهد.

چکیده انگلیسی:

The great and prominent personality of Ali(p.b.u.h) is in such a way that attract every body and in the history always the writers and poets write about his personality. Like Molana Mohammad IbnHesamKHosefi is the poet of Nineth century. He was the first religious epic poet of Persian literature and is from the first poets that Shiiethinkingtrain in it’spoem. The big personality of Ali makes him to say beautiful and mot lines. PhillippHamon. French semiotician, thinks the personality as a symbolic element and develops the theoricsemiotic , basic of personality. In this research wich done on the descriptiue-analytic way, tries to study that Ali’s personality in Khavaran-Name based on thesemioticstheoricpersonality of Philipp Hamonthat knows the personality a conceptual semiotics and a complete sot of thought and features.Hamon knows the personality a sing that constitute ofDALL(name, syntactic status and the rhetoric type)  and Referent (characteristics, the speech Act and Behavioral Act). Generally, by studing the personality semiotics we can realizthe characteristics and features of deep-internal layers of people and this sets of behaviors puts as a pattern for ourself. The results of this research stating that the speech Acts, shows two levels of Imam Ali’s personality. In the saying with people he traced back a needless and powerfulpersonality wich has fear of anybody and anything, but in the words that done with God. He pictures as a person that needs is incapable that needs to Gods to do his jobs. His behavioral acts include different acts. Like war, killing, save and soon that the abundant frequency of the actsshowsthe greatstatus of Imam Ali in the story and that he’s move a person wich involved war with enemies and killing them to defend thereligion and muslims. Names and the used tittle for this Imam like; Ali, Heidar and Qashamsham all has a compatibility with the characters and acts of his personality and his names title indicate to all of the qualities that he shows in the story.

منابع و مأخذ:

1. احمدی، بابک (1375) ساختار و تأویل متن، ج1، چاپ سوم، تهران: مرکز.


2. ابراهیمی، نادر (1378) براعت استهلال یا خوش آغازی (ساختار و مبانی ادبیّات داستانی)، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.


3. براهنی، رضا (1372) قصّه‌نویسی، چاپ چهارم، تهران: نگاه.


4. حمداوی، جمیل (2015) الاتجاهات السیمیوطیقیۀ، الطبعه الاولی، بیروت: المنظمه العربیه للترجمه.


5. خوسفی، محمّدبن‌حسام (1386) خاوران‌نامه، نیمة اوّل، تصحیح حیدر علی خوش‎کنار، اردبیل: انتشارات مهد تمدّن.


6. _____، ________ (1377) خاوران‌نامه، نیمۀ دوّم، تصحیح حمیدالله مرادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.


7. داد، سیما (1387) فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ چهارم، تهران: مروارید.


8. سیگر، لیندا (1991) خلق شخصیّت‌های ماندگار، ترجمۀ ع. اکبری، تهران: سروش.


9. صفا، ذبیح‌الله (1387) حماسه‌سرایی در ایران (از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردم هجری)، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوس.


10. کزّازی، میرجلال‌الدّین (1383) رؤیا، حماسه، اسطوره، چاپ ششم، تهران: نشر مرکز.


11. عیاشی، منذر (1429) العلاماتیۀ و علم النص، دمشق: دارالمحبۀ.


12. مرادی، حمیدالله (1382) تازیان‌نامة پارسی(خلاصة خاوران نامة ابن حسّام خوسفی)، چاپ اوّل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

13.مقدادی، بهرام (1378) فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی(از افلاطون تا عصر حاضر)، تهران: فکر روز.

14.مکاریک، ایرنا (1388) دانش‌نامۀ نظریّه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ سوّم، تهران: آگاه.

1. میرصادقی، جمال (1392) عناصر داستان، چاپ هشتم، تهران: سخن.


2. واعظی، مرادعلی (1389) اندیشه و بیان ابن‌حسّام خوسفی، بیرجند: حوزة هنری استان خراسان جنوبی.


3. هامون، فیلیپ (1990) سمیولوجیۀ الشخصیات الروائیۀ، ترجمۀ سعید بنگراد، (د، ط)، المغرب: دارالکلام.

   مقالات

1. استون، الین، ساوانا، جرج (1382) نشانه‌شناسی شخصیت، مترجم: داوود زینلو، مجلۀ هنر، ش 55، صص 63-48.


2. بهنام‌فر، محمّد و خسروی، مجید (1391) تأثیر شاهنامه بر خاوران نامه، فصلنامة مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، شمارة 26، صص35- 8.


3. طاهری‌نیا، علی باقر، حیدری، زهره (1393) ساختار نشانه‌ای شخصیت حضرت مریم (س) در قرآن کریم، فصلنامه لسان مبین (پژوهش ادب عربی)، سال پنجم، ش 15، صص 64-45.


4. عامری، علی، طاهری نیا، علی باقر (1395) نشانه شناسی ادبی شخصیت فرعون در قرآن کریم، فصلنامه پژوهش‌های ادبی- قرآنی، سال چهارم، ش 2، صص 165-144.