نقد برخی مؤلفه‌های معنایی شعر عاشورایی دفاع مقدّس با تکیه بر اشعار(علی معلم، نصرالله مردانی، فاطمه راکعی و طاهره صفار‌زاده)

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

طاهره ستاریان ¹ ( دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران. )
توفیق هاشم پور سبحانی ² ( استاد زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران. )

تاریخ دریافت : 1399/10/20 تاریخ پذیرش : 1399/10/20 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

ادبیات پایداری در ایران از دیرباز با تجلی در انواع شعر و نثر فارسی، نقش مؤثری را در بیان و القای مفاهیم مقاومتی ایفا کرده است و در پیوند با ادبیات عاشورایی و تجلّی روح حماسی آن، گزارشگر مبارزه، پایداری و مقاومت در برابر انواع نیروهای متجاوز و ظلم و ستم آنها است. در این میان حماسه به‌عنوان یکی از انواع شاخص ادبی شرح مفصل‌تری از رشادت‌ها و قهرمانی‌های امام حسین (ع) و یارانش در جریان واقعۀ عاشورا را بیان می‌کند. با توجه به ضرورت تکمیل مباحث نظری در باب ادبیات دفاع‌مقدّس به‌ویژه شعر پایداری در دوران جنگ تحمیلی و اهمیت شناخت و حضور عنصر حماسی در شعر عاشورایی، با بررسی ارتباط میان عناصر حماسی واقعۀ عاشورا در ادب منظوم دفاع‌مقدس از منظر اشتراکاتی چون تعاریف، ایفای نقش یکسان شخصیت‌ها و قهرمان، برخورداری از جوهرۀ اعتراض مورد نقد و واکاوی قرار گیرد به‌نظر می‌رسد ادبیات دفاع‌مقدس به‌میزان قابل توجهی از مرثیه، نوحه، رجز و ذکر مصائب امام حسین و یارانش بهره گرفته است تا حماسه و بیان دلاوری‌ها؛ از این‌رو بررسی، نقد و واکاوی عنصر حماسه در ادبیات عاشورایی دفاع‌مقدس در این مقاله مورد‌توجه قرار گرفت. این مقاله به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و بر مبنای داده‌های کتابخانه‌ای به بررسی عنصر حماسه در شعر عاشورایی علی معلم، فاطمه راکعی، طاهره صفارزاده و نصرالله مردانی می‌پردازد.

چکیده انگلیسی:

Sustainability literature in Iran has long played an important role in expressing and inducing resistance concepts with manifestation in various Persian poems and pros and in connection with Ashura literature and the epic spirit of its epiphany, the reporter has been fighting, sustaining and resisting all kinds of aggression and oppression. Meanwhile, the epic expresses a more detailed description of the treachery and heroism of Imam Hussein (AS) and his followers during the course of Ashura as a type of literary index. Considering the necessity of completing the theoretical debates on the Holy Defense literature, especially the poetry of persistence during the imposed war, and the importance of recognizing and the presence of the epic element in the Ashura poetry, by examining the relationship between the real epic elements of Ashura in the verse of the Holy Defense in terms of commons such as definitions, role play The same characters and hero, having the essence of the protest, must be criticized. Sacred Defense Literature has used a significant amount of poetry, poetry, rage and mention of the sufferings of Imam Hussein and his followers even more than saga and courage; therefore, the review, critique and analysis of the epic element in the Holy Defense Literature of the Holy Qur'an have been considered in this article. This paper deals with the descriptive-analytical method based on library data and analyzes the epic element in the poetry of Ashura Ali Mokham, Fatemeh Rake'i, Tahereh Safarzadeh and Nasrollah Mardani.

منابع و مأخذ:

کتاب ­ها

بیرو، آلن (1370) فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمۀ محمدباقر ساروخانی، تهران: کیهان.

حسن‌لی، کاووس (1383) گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران، تهران: ثالث.

دانش، شکرالله (1388) عاشورا بعثتی دوباره، تهران: بنفام.

دیچز، دیوید(1379) شیوه های نقد ادبی،ترجمۀ غلامحسین یوسفی و محمد صدقیانی، تهران: علمی.

ریاحی، محمدامین (1375) کسایی‌مروزی، زندگی، اندیشه و شعر، چاپ هفتم، تهران: علمی.

زرین کوب، عبدالحسین(1381) نقد ادبی، ج1و2، چاپ دوم، تهران: امیر کبیر.

سروستانی، رحمت‌الله (1387) آسیب‌شناسی اجتماعی، چاپ چهارم، تهران: سمت.

سنگری، محمدرضا (1389) ادبیات دفاع‌مقدّس، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدّس.

صفارزاده، طاهره (1366) دیدار صبح، شیراز: نوید شیراز.

صفارزاده، طاهره (1386) از جلوه‌های جهانی، تهران: هنر بیداری.

صفارزاده، طاهره (1391) مجموعۀ کامل اشعار، تهران: پارس کتاب.

فتوحی، محمود (1385) بلاغت تصویر، تهران: سخن.

فهیمی، مهدی (1381) فرهنگ‌نامه جبهه، جلد 3، تهران: نشر پایداری.

کاظمی، محمدکاظم (1390) ده شاعر انقلاب، تهران: سورۀ مهر.

کافی، غلامرضا (1388) شرح منظومه ظهر، تهران: اسلامیه.

کسایی‌مروزی، ابوالحسن (1366) دیوان، تصحیح و شرح جعفر شعار، تهران: بنیاد.

مجاهدی، محمدعلی (1379) شکوه شعر عاشورا، قم: مرکز تحقیقات اسلامی.

محدثی، زهرا (1391) شعر آیینی و تأثیر انقلاب ‌اسلامی ‌قرآن، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.

مردانی، نصرالله (1364) خون­نامۀ خاک، تهران: کیهان.

مردانی، نصرالله (1377) شهر اربعین، تهران: نشر شاهد.

مردانی، نصرالله (1386) سمند صاعقه، تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

مردانی، نصرالله (1388) عشق می‌گوید، تهران: انجمن قلم ایران.

معلم دامغانی، علی (1387) رجعت سرخ ستاره، چاپ پنجم، تهران: سورۀ مهر.

معلم دامغانی، علی (1388) مجلس حر بن یزید ریاحی، تهران: سورۀ مهر.

مقالات

امیری‌خراسانی، احمد و هدایتی، فاطمه (1393) ادبیات پایداری؛ تعاریف و حدود، نشریۀ ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال ششم، شمارۀ دهم، صص 41- 23.

الهامی، فاطمه، جهاندیده، عبدالغفور و میر، علیرضا (1397) عبرت‌های عاشورایی در ادب آیینی معاصر، پژوهشنامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 16، شمارۀ 30، صص 52- 31.

سنگری، محمدرضا (1383) ادبیات پایداری، فصلنامۀ شعر، شمارۀ 39، صص 53- 45.

شریفیان، مهدی و همکاران (1391) تجلی حماسه و عرفان عاشورایی در ادبیات انقلاب‌اسلامی‌ایران، نشریه ادبیات پایداری، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال سوم، شمارۀ 6، صص 257- 237.

محمدزاده، مرضیه (1392) بررسی عناصر عرفانی در مرثیه‌سرایی ادبیات عاشورایی، نشریۀ بهار ادب، سال ششم، شمارۀ 4، صص 295- 283.

واحددوست، مهین (1392) بازنمایی عناصر اساطیری- حماسی و همبستگی کلی در شعر دفاع‌مقدّس، مطالعات ملی، شمارۀ 2، صص49-72.