سیمای شبلی در منطق الطیر و دیگر آثار عطار

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

محمد یوسف نیری ¹ , امیر محمد اردشیرزاده ²

1 - استاد ،بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز،شیراز، ایران
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز،شیراز،ایران

تاریخ دریافت : 1395/07/29 تاریخ پذیرش : 1395/07/29 تاریخ انتشار : 1395/06/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

موضوع این مقاله سیمای شبلی در منطق‌الطیر عطّار و دیگر آثار وی می‌باشد. عطّار برای بیان افکار و اندیشه‌های عرفانی خود، از عرفا و شیوخ در قالب داستان و حکایت بهره می‌گیرد و همگان به خصوص سالکان راه را به پیروی از احوال و اقوال آنها تشویق می‌کند. در این مقاله به معرفی شبلی، صوفی و عارف قرن سوم و چهارم، که مورد توجه و احترام بزرگان تصوف بود پرداخته شده است. وی عاشق مجنون و عارف بلند مرتبه ای است که در حال و علم بی همتا بود. نکته‎ها‎ و اشارات و رموز و عبارات و ریاضات و کرامات فراوانی از وی نقل شده است. عطار در منطق الطیر و دیگر آثار خود به ذکر حکایاتی از زبان وی می‎پردازد و بدین ترتیب اندیشه‎ها‎ و باورهای عرفانی خود را گاه به زبانی ساده و گاه رمزی بیان می‎کند. در این مقاله کوشش شده تا به تفسیر، تحلیل و شرح داستان‌ها که هرکدام تقریباً یک تمثیل رمزی می‌باشند توجه شده و به رمزها و نمادهای نهفته در آنها اشاره شود. هرکدام از این حکایت‎ها‎ به گونه ای با اصول و سیر و سلوک عرفان گره می‎خورند و عطار با شگردی خاص از زبان شبلی برای بیان مسایل خود استفاده می‎کند که در این مقاله به آنها اشاره شده است.

چکیده انگلیسی:

In order to express his mystical notions and thoughts Attār refers to the numinous and mystic figures in his anecdotes and tales and advises everyone to follow their deeds and examples. The present study investigates the character of Shebli, a mystic of the fourth and fifth centuries, who was respected by great Sufi scholars. He was a high ranking lover and mystic of unequalled lore and devotion. Many intellectual points, advices, phrases and also revelations and miracles have been attributed to him. Attār depicts him as the narrator of the anecdotes in Conference of Birds and his other works to expresses his own thoughts and ideas in both simple and cryptic ways. In this study, we have tried to analyze and interpret or demystify these anecdotes and tales. We have attempted to uncover the hidden secrets and symbols behind the lines. In every one of these tales and anecdotes, bearing the secrets and ways of mysticism, Attār puts forth his own words as quoted by Shebli, and revealing the hidden secrets in them is what this present study has attempted to achieve.

منابع و مأخذ:

1. 1.        الذهبی، شمس الدین. (1989). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام. تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتب العربی.


2. 2.       انصاری هروی، شیخ عبدالله. (1386). طبقات الصوفیه. محمد سرور مولایی، تهران: توس.


3. 3.       پورنامداریان، تقی. (1391). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: انتشارات علمی‎ و فرهنگی.


4. 4.       حافظ، شمس الدین محمد. (1372). دیوان حافظ، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: اقبال.


5. 5.       حموی، یاقوت بن عبدالله. (1979). معجم البلدان. بیروت: دارصادر.


6. 6.       دهخدا، علی اکبر. (1373). لغت نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


7. 7.       ریتر، هلموت. (1388). دریای جان. ترجمه عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبوردی، تهران: انتشارات بین المللی الهدی.


8. 8.      سجادی، سیدجعفر. (1393). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.


9. 9.       سراج، ابونصر. (1914). اللمع فی‌التصوف. تحقیق رنولد الن نیکلسون، لندن: پریل.


10. 10.      سعدی شیرازی، مصلح الدین. (1374). کلیات سعدی. تصحیح مرحوم محمدعلی فروغی، تهران: ققنوس.


11. 11.      عثمانی، ابوعلی. (1345). ترجمه ی رساله ی قشیریه. تصحیح بدیع الزمان فروزان فر، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.


12. 12.     عراقی، فخرالدین. (1390). لمعات. تهران: مولی.


13. 13.    عطار، فریدالدین.(1386). اسرارنامه. محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.


14. 14.     ---، ---. (1387). الهی نامه. محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.


15. 15.    عطّار، فریدالدین. (1393). تذکره الاولیاء. تصحیح محمد استعلامی، تهران: انتشارات زوّار.


16. 16.     ---، --- . (1386). مصیبت نامه. محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.


17. 17.    --- ، --- . (1388). منطق‌الطیر. محمدرضا شفیعی کد‌کنی، تهران: انتشارات سخن.


18. 18.    --- ، --- . (1372). منطق‌الطیر(مقامات طیور). سید صادق گوهرین، تهران: انتسارات علمی‎ و فرهنگی.


19. 19.     فروزان فر، بدیع الزمان. (1389). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری. تهران: انتشارات زوّار.


20. 20.     فولادی، علیرضا. (1389). زبان عرفان. تهران: سخن.


21. 21.     قشیری، ابوالقاسم. (1391). رساله‌ی قشیریه. تصحیح بدیع الزمان فروزان فر، تهران: انتشارات زوّار.


22. 22.    کاشانی، عزالدین محمود. ( 1367). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح استاد جلال‌الدین همایی، تهران: انتشارات بی‌تا.


23. 23.   ---- ، ---------------. ( 1390). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. مجید سرمدی، تهران: علمی.


24. 24.   لاهیجی، شمس الدین محمد. (1374). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار.


25. 25.   معین، محمد. (1364). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.


26. 26.    موسوی بجنوردی، کاظم. (1389). دایره المعارف بزرگ اسلامی. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.


27. 27.   میبدی، رشیدالدین ابوالفضل. (1364). کشف الاسرار و عدّه الابرار. به کوشش علی اصغر حکمت، تهران:  ابن سینا.


28. 28.   هجویری، علی. (1376). مقدمه قاسم انصاری، تهران: طهوری.