عناصر فانتزی (خیالواره ها) و کارکرد آن در افسانۀ بلند بوستان خیال (معزنامه)

محورهای موضوعی : تاریخی (با ویژگی ادبی و هنری)

احمد رضوان دوست ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
امیربانو کریمی فیروزکوهی ² (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.)
علیرضا صالحی ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/03/17 تاریخ پذیرش : 1401/06/02 تاریخ انتشار : 1402/10/01

کلید واژه: شبه قاره هند, جعفری حسینی, معزنامه, عناصر فانتزی, بوستان خیال,

چکیده مقاله :

فانتزی مبحثی نو در ادبیات است که ریشه در اسطوره ها و داستان های پریوار دارد. قصه‌های عامیانه گسترۀ حضور عناصر فانتزی و خیالی است. فانتزی اسرارآمیزترین و هراسناک ترین گونۀ داستانی است که با شکست حصار ذهن، جهانی مملو از حوادث شگفت انگیز و موجودات فراطبیعی را موازی یا گره خورده با جهان واقعی خلق می کند. داستان عامیانۀ بوستان خیال سرشار از این عناصر و صحنه های اسرارآمیز است، داستانی که بر اساس واقعیت تاریخی آغاز می شود و نویسنده برای خلق موجودی اساطیری از قهرمان داستان که خلیفۀ چهارم فاطمیان است، او را در دنیایی مملو از عناصر خیالی و فانتزی قرار می دهد. این جستار با روش توصیفی- تحلیلی و نشانه شناسی داستان های فانتزی به استخراج عناصر و شگردهای فانتزی و خیال انگیز داستان مانند مکان ها و شخصیت های تخیلی، جادو و طلسم پرداخته، کارکرد عناصر فراطبیعی بر کنش قهرمان و فضای فانتستیک این افسانه را روشن می سازد. یافته های این پژوهش نشان داد: این داستان گاه از نوع فانتزی ناب یا فراتری است و گاه از نوع فانتزی فروتری. نویسنده گاه عناصر فراطبیعی را به دنیای واقعی داستانش فرامی خواند و گاه برای داستان مکان و زمان تخیلی و حوادث تازه ابداع می کند. از جمله مؤلفه های اساسی فانتزی در این داستان طلسم و جادوگری است. قلعه های سهمگین و باغ های جواهرنشان، محل رزم و بزم موجودات طبیعی و فراطبیعی است.

چکیده انگلیسی:

Fantasy is a new topic in literature that is rooted in myths and fairy tales. Folk tales are the range of presence of imaginary elements. Fantasy is the most mysterious and horrifying kind of story that, by breaking the barrier of the mind, creates a world full of wonderful events and supernatural beings parallel or tied to the real world. The folk tale of Bustan-e- Khayal is full of these elements and imaginative scenes. the author creates a mythical world to situate the protagonist protagonist in the ear of fourth caliph of the Fatimids, and a world full of imaginary places and fantasy elements. This article uses descriptive-analytical and semiotic methods of fantasy stories to extract fantasy and imaginative elements and tricks of the story such as imaginary places and characters, magic and spells, the function of supernatural elements on the ideal action of the protagonist and The fantastic atmosphere illuminates this legend.The finding of this study showed that: this story is sometimes pure or surreal fantasy and sometimes verisimilar fantasy. The author sometimes invites supernatural elements to the real world of his story and sometimes invents imaginary place and time for the story and new events.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها افسانه گیلگمش (1383) مترجم لوح‌‌های میخی: جرج اسمیت، ترجمۀ داود منشی‌زاده، تهران: اختران. جعفری‌حسینی، محمدتقی (1185) بوستان خیال، نسخۀ خطی کتابخانه بادلیان انگلیس، شمارۀ corps. Or. D.9-23. جعفری‌حسینی، محمدتقی (قرن12) معزنامه (بوستان خیال)، نسخۀ خطی مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 3974. حق‌شناس، علی‌محمد، سامعی، حسین، انتخابی، نرگس (1385) فرهنگ هزاره انگلیسی– فارسی، تهران: فرهنگ معاصر. خانلری، پرویز (1364) شهر سمک، تهران: آگاه. رستگارفسایی، منصور (1383) پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ستاری، جلال (1376) آیین و اسطوره در تئاتر، تهران: توس. ستاری، جلال (1382) پژوهشی در حکایات سندباد بحری، تهران: نشرمرکز. سرامی، قدمعلی (1373) از رنگ گل تا رنج خار (شکل‌شناسی داستان‌های شاهنامه)، تهران: علمی و فرهنگی. سرکاراتی، بهمن (1378) سایه‌های شکار شده، تهران: قطره. محجوب، جعفر (1393) ادبیات عامیانۀ‌ ایران، تهران: چشمه. محمدی، محمد (1378) فانتزی در ادبیات کودک، تهران: روزگار. میرصادقی، جمال (1392) داستان‌های خیالی، تهران: سخن. میرصادقی، جمال (1394) عناصر داستان، تهران: سخن. نایت، دیمون (1386) داستان‌نویسی نوین، ترجمه مهدی فاتحی، تهران: چشمه. یاحقی، محمدجعفر (1398) فرهنگ اساطیر و داستان‌وار‌ه‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر. مقالات بی‌نیاز، فتح‌الله. (1384). مقدمه‌ای بر داستان‌های فانتزی. گزارش گفت‌وگو، (16)، 160-158. پورخالقی چترودی، مه‌دخت، و جلالی، مریم. (1391). فانتزی و شیوه‌های فانتزی‌سازی شاهنامه در ادبیات کودک و نوجوان. مطالعات ادبیات کودک، 1(1)، 55-73. doi: 10.22099 /jcls.2012.451. صرفی، حمیدرضا، و ایرانفر، مینا. (1391). ردپای فانتزی سفر در گرشاسب‌نامه اسدی طوسی. ششمین همایش پژوهش‌های ادبی، دانشگاه شهید بهشتی. لینچ براون، کارول، و تاملینسون، کارل ام. (1377). فانتزی نو. ترجمۀ پری‌ناز نیری. پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، (13)، 64-48. مهرنگار، محمدمهدی، و روشنگران، مهتاب. (1393). چرا فانتزی می‌خوانیم یا «در باب داستان پریان». مجلۀ سینمایی 24، 26(52)، 94-95. موسوی، مصطفی، و جمالی، عاطفه. (1388). فانتزی, چیستی و تاریخچه آن در ادبیات جهان و ایران. ادب فارسی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران)، 1(2)، 61-74. یلمه‌ها، احمدرضا، و فلاحی، زیبا. (1394). عناصر و اشیاءِ فراطبیعی در منظومۀ «کامروپ و کاملتا». مطالعات شبه قاره، 7(25)، 157-177. doi: 10.22111/jsr.2015.2416.

_||_

Books Jafari Hosseini, Mohammad Taghi (1771) Bustan-e- Khayal, Manuscript, Badlian Library of England, Corps. Or. D.9-23. [In Persian] Jafari Hosseini, Mohammad Taghi (12th century) Moaznameh (Bustan-e- Khayal), Manuscript, Parliament. No. 3974. [In Persian] Haghshenas, Ali Mohammad, Samei, Hossein,& Eftekhari, Narges (2006) English-Persian Millennium Culture, Tehran: Contemporary Culture. [In Persian] Khanlari, Parviz (1985) Shahr-e-Samak, Tehran: Agah. [In Persian] Knight, Damon (2007) New storytelling, Trans. Mehdi Fatehi, Tehran: Cheshmeh. [In Persian] Mahjoub, Jafar (2014) Iranian Folk Literature, Tehran: Cheshmeh. [In Persian] Mirsadeghi, Jamal (2015) Story elements, Tehran: Sokhan. [In Persian] Mirsadeghi, Jamal (2013) Imaginary stories, Tehran: Sokhan. [In Persian] Mohammad, Mohammadi (1999) Fantasy in Children's Literature, Tehran: Roozgar. [In Persian] Rastegarfasaei, Mansour (2004) Configuration in mythology, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies. [In Persian] Satari, Jalal (1997) Religion and myth in theater, Tehran: Toos. [In Persian] Satari, Jalal (2003) A research on the anecdotes of naval sin, Tehran: Nashr-e-Markaz. [In Persian] Sarami, Gadamali (1994) From the color of flowers to the suffering of thorns (morphology of Shahnameh stories), Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian] Sarkarati, Bahman (1999) Hunted shadows, Tehran: Qatreh. [In Persian] The Legend of Gilgamesh (2004) Cuneiform Translator: George Smith, Persian translation Davood Monshizadeh, Tehran: Akhtaran. [In Persian] Yahaghi, Mohammad Jafar (2019) Culture of myths and stories in Persian literature, Tehran: Contemporary Culture. [In Persian] Article Biniaz, F. (2005). An introduction to fantasy stories. Interview report, (16), 158-160. [In Persian] Lynch Brown, C., & Tomlinson, C.M. (1377). New fantasy. Trans. Parinaz Neiri. Children and Adolescent Literature, (13), 64-48. [In Persian] Mousavi, M., & Jamali, A. (2009). Fantasy, what and its history in world and Iranian literature. Persian Literature (Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran), 1(2), 61-74.. [In Persian] Mehrangar, M.M. & Roshangaran, M. (2013). Why do we read fantasy or "about fairy tales". Cinema Magazine 24, 26(52), 94-95.[In Persian] pourkhaleghi, M. (2012). Fantasy and Fantasizing Based on Shahnameh in Children's and Young Adults' Literature. Iranian Children's Literature Studies, 1(1), 55-73. doi: 10.22099/jcls.2012.451. [In Persian] Sarfi, H., & Iranfar, M. (2011). Traces of travel fantasy in Esdi Toosi's Garshasb-nameh. The 6th Literary research conference, Shahid Beheshti University. [In Persian] Yalameha, A. R., & Fallahi, Z. (2015). Supernatural elements and objects in Kamrop and Kamelta poem collection. Subcontinent Researches, 7(25), 157-177. doi: 10.22111/jsr.2015.2416 [In Persian]