کردارهای گشتاسپ در منابع اساطیری ایران (اوستا، متون پهلوی و تاریخی و طومارهای نقالی)
محورهای موضوعی : حماسی (با ویژگی ادبی و هنری)
روح‌الله جعفرزاده
1
,
حمیدرضا اردستانی رستمی
2
,
فرزین غفوری
3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: کردارهای مدنی, متون پهلوی, متون تاریخی, شاهنامه, گشتاسپ,
چکیده مقاله :
در داستان‌های اساطیری و حماسی ملّی ایران، ساخت و ابداع بسیاری از نمودهای مدنی زندگی بشر به شاهان و بزرگان نسبت داده شده است. گشتاسپ کیانی، به عنوان پادشاهی که در تاریخ اساطیری ایران شخصیتی دوگانه دارد از این موضوع برکنار نمانده و برخی از جنبه‌های نوآوری بشری به وی منسوب شده است. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده، با بررسی متون مختلف اعم از اوستا، متن‌های دینی پهلوی، شاهنامه، متن‌های تاریخی و طومارهای نقالی، نمونه‌هایی از نوآوری‌ها و آداب و رسوم زندگی انسان ایرانی که در روزگار گشتاسپ مجال ظهور یافته‌اند استخراج شده است. در متن اوستا و متون پهلوی، به ندرت نشانه‌ای از کردارهای مدنی گشتاسپ به دست می‌آید؛ مگر ساخت آتشکده‌ها که با توجه به ظهور زردشت در زمان گشتاشب، نسبت دادن این موضوع به گشتاسپ توجیه‌پذیر می‌نماید؛ اما در متن‌های تاریخی، کارهایی چون بنیاد گذاشتن رسم دیوان، آبادگری زمین و... به گشتاسپ نسبت داده شده که به نظر می‌رسد همگی برساختۀ دوران اسلامی بوده است. در نتیجۀ تحقیق خواهیم دید که احتمالاً مورخان و مؤلفان متون تاریخی دورۀ اسلامی، برای زدودن چهرۀ اساطیری و ارائۀ تصویری تاریخی از گشتاسپ، برخی نوآوری‌های تاریخی بشر را به وی نسبت داده‌اند.
In the legends and national epics of Iran, the construction and innovation of many civil aspects of human life have been attributed to kings and elders. Gestasp Kiani, as a king who has a dual personality, was not removed from this issue and some aspects of human innovation have been attributed to him. In this research, which was done with analytical-descriptive method, by examining various Avesta, Pahlavi and historical texts, examples of innovations and customs of Iranian human life that emerged during the Gstasp era were extracted. The obtained results indicate that in the Avesta and Pahlavi texts, there is rarely a sign of Gestasp's civil actions, and the only thing these sources have in common in the subject of the current research is the construction of fire temples, which according to the emergence of Zoroaster. It is justified to attribute it to Gestasp. In explaining the reason for the difference in the narrations in this regard in the Pahlavi and historical texts, it can be said that it is possible that what is mentioned in the historical texts of the Islamic era was created during this era. Therefore, it seems that the historians and the authors of the texts have attributed some historical innovations to him in order to remove the mythological face and present a historical image of Gestasp.
کتاب¬ها
آموزگار، ژاله. (1387). فرهنگ، زبان، اسطوره، تهران: معین.
ابن اثیر، عزالدین. (1383). الکامل فی تاریخ، ترجمه سیدمحمد حسین روحانی، تهران: اساطیر.
ابن بلخی. (1385). فارسنامه، به اهتمام گای لیسترانج و آلن نیکلسون، تهران: اساطیر.
ابن حوقل، ابوالقاسم محمد. (1345). صورۀ الارض، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن¬مسکویه. (1369). تجارب¬الامم، ترجمۀ ابوالقاسم امامی، جلد 1، تهران: سروش.
اصطخری، ابراهیم بن محمد. (1347). مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
انوری، حسن. (1355). اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی، تهران: طهوری.
اوستا. (1385). به کوشش جلیل دوستخواه، جلد 1 و 2، تهران: مروارید.
بندهش. (1375). ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس.
بهار، مهرداد. (1396). پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگه.
ثعالبی، ابومنصور. (1368). غرراخبار ملوک الفرس و سیرهم، ترجمۀ محمد فضائلی، تهران: نقره.
ثعالبی، ابومنصور. (1376). ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب، ترجمه رضا انزابی نژاد، مشهد: دانشگاه فردوسی.
حمزه اصفهانی، حمزه بن حسن. (1346). سنی ملوک الارض و الانبیا، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دایرةالمعارف فارسی. ( 1381). به سرپرستی غلامحسین مصاحب، جلد 1، تهران: امیرکبیر.
دایرةالمعارف فارسی. (1383). به همت کاظم موسوی بجنوردی، جلد 1، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، احمد تفضلی.
سرکاراتی، بهمن. (1393) سایه¬¬های شکار شده، تهران: طهوری.
شاهنامۀ نقّالان (طومار مرشد عبّاس زریری اصفهانی). (1396). ویرایش جلیل دوستخواه، جلد 1 و 2، تهران: ققنوس.
طبری، محمد بن جریر. (1383). تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد 1 و 2، تهران: اساطیر.
فردوسی، ابوالقاسم. (1375). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، جلد 5، کالیفرنیا: انتشارات مزدا با همکاری بنیاد میراث ایران.
گردیزی، عبدالحی بن ضحّاک. (1363). زین الاخبار، به اهتمام عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
ماركوارت، ژوزف. (1368). وهرود و ارنگ؛ جستارهايي در جغرافياي اساطيري و تاريخي ايران شرقي، ترجمۀ داوود منشي¬زاده، تهران: مجموعه انتشارات ادبي وتاريخي.
متون پهلوی. (1375). به کوشش جاماسب جی دستور منوچهر جی جاماسب- آسانا، گزارش سعید عریان، تهران: کتابخانه ملی.
مجمل¬التواریخ و القصص. (1318). تصحیح محمدتقی بهار، تهران: کلاله¬ی خاور.
مستوفی، حمدالله. (1389). نزهة القلوب، به کوشش لسترنج، لیدن.
مسعودی، علی بن حسین. (1382). مروج¬الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد 1، تهران: علمی فرهنگی.
مقدّسی، مطهر بن طاهر.(1374). البدء و التاریخ، ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
نرشخی، محمد بن جعفر. (1351). تاریخ بخارا، ترجمۀ ابونصر احمد بن محمد بن نصرالقباوی، تلخیص محمد بن زفربن عمر، به اهتمام مدّرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نولدکه، تئودور، (1357)، حماسه ملی ایران، ترجمه بزرگ علوي، تهران: ارژنگ.
یاحقی، محمدجعفر. (1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی، تهران: سروش.
مقالات
قریشی، سید محمدرضا، خیرخواه، سعید، و مدرس¬زاده، عبدالرضا. (1402). بررسی کار ویژۀ کاوۀ آهنگر در شاهنامۀ فردوسی با رویکرد به اندیشۀ ایرانشهری و اساطیر. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 15(58)، 277-302. doi:10.30495/dk.2022.1946269.2370
References
Books
Al-Tawarikh and Al-Qasas. (1939). Edited by Mohammad Taqi Bahar, Tehran: Kalaleh Khavar. [In Persian]
Amouzgar, J. (2007). culture, language, myth. Tehran: Moin. [In Persian]
Avesta. (2006). by Jalil Dostkhah, Vol. 1 & 2, Tehran: Marwarid. [In Persian]
Bahar. M. (2016). A research in Iranian mythology. Tehran: Ad. [In Persian]
Clones, C. (1984). Bureaucracy in the Seljuk era, Tehran: Amirkabir.
Farsi encyclopedia. (2002). Under the supervision of Gholamhossein Mosaheb, Volume 1, Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Ferdowsi, A. (1996). Shah nameh, Edited by Jalal Khaleghi Mutlaq, vol. 5, California: Mazda Publishing in collaboration with Iran Heritage Foundation. [In Persian]
Gardizi, A. H. D. (1984). Zain Al-Akhbar, To the attention of Abdulhai Habibi, Tehran: World of Books. [In Persian]
Great Islamic encyclopedia. (2004). By the efforts of Kazem Mousavi Bejnordi, Vol. 1 & 13, Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopedia. [In Persian]
His servant. (1996). Trans. Mehrdad Bahar, Tehran: Tos. [In Persian]
Ibn Asir, I. (2004). Perfect in history, Trans. Seyyed Mohammad Hossein Rouhani, Tehran: Asatir. [In Persian]
Ibn Balkhi. (2006). Farsnameh by Guy Listrange and Alan Nicholson, Tehran: Asatir. [In Persian]
Ibn Hoqal, A. M. (1966). The shape of the earth, Trans. Jafar Shaar, Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian]
Ibn Maskawayh. (1990). My experiences, Trans. Abolqasem Emami, vol. 1, Tehran: Soroush. [In Persian]
Isfahani, H. H. (1967). The age of the kings of the earth and the prophets, Trans. Jafar Shaar, Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian]
Istakhari, I. M. (1968). States and countries, By Iraj Afshar, Tehran: Book Translation and Publishing Company. [In Persian]
Marquardt, J. (1989). Vahrod and Arang; Essays in the mythological and historical geography of Eastern Iran. Translated by Davoud Munshizadeh, Tehran: Literary and Historical Publications Collection. [In Persian]
Masoudi, A. H. (2003). Moruj-al-Zahb, Trans. Abolqasem Payandeh, vol. 1, Tehran: Ilmi Farhani. [In Persian]
Mostofi, H. (1913). Nozha al-Qulob, by Lestrange, Leiden.
Muqaddasi, M. T. (1995). Beginning and history, Trans. Mohammad Reza Shafiei Kodkani, Tehran: Age. [In Persian]
Narsakhi, M. J. (1972). History of Bukhara. Trans. Abu Nasr Ahmad bin Muhammad bin Nasr al-Qabawi, Talkhis Muhammad bin Zafar bin Omar, under the care of Modras Razavi, Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian]
Noldeke, T. (1979). Iran's national epic, Great Alavi translation, Tehran: Arjang. [In Persian]
Pahlavi texts. (1996). By the efforts of J. Jamasab, by the order of Manouchehr J. Jamasab-Asana, reported by Saeed Arian, Tehran: National Library. [In Persian]
Pordawood, I. (1998). Ancient Iranian Culture, Tehran: Asatir. [In Persian]
Sarkarati, B. (2013) Hunted shadows. Tehran: Tahori. [In Persian]
Shahnameh Naqalan (scroll of Murshid Abbas Zariri Isfahani). (2016). Edited by Jalil Dostkhah, Vol. 1 & 2, Tehran: Phoenix. [In Persian]
Tabari, M. J. (2004). Tabari's history, Trans. Abul Qasim Payandeh, vol. 1 & 2, Tehran: Asatir. [In Persian]
Thaalabi, M. (1989). Ghorarakhbar of the kings of Elfars and Sirham, Trans. Mohammad Fazaeli, Tehran: Silver. [In Persian]
Thalabi, M. (1997). Thamar al-Qulub fi al-Mazaf wa al-Mansoob, Trans. Reza Anzabinejad, Mashhad: Ferdowsi University. [In Persian]
Yahaghi, M. J. (1990). A collection of myths and historical references, Tehran: Soroush. [In Persian]
Articles
Qureshi, S. M. R., Khairkhah, S., & Modarreszadeh, A, R. (2024). A Study of Kaveh the Blacksmith’s Uniqueness in Ferdowsi’s The Shahnameh with an Approach to Urban Iranian Thought and World Myths. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 15(58), 277-302. doi:10.30495/dk.2022.1946269.2370. [In Persian]
