بررسی پیوند معنایی در چند غزل از حافظ با تکیه بر نظریّۀ ساختارگرایی

محورهای موضوعی : تطبیقی (با ویژگی ادبی و هنری)

امینه معرفتی ¹ , سعید فرزانه فرد ² , حسین نوین ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/04/29 تاریخ پذیرش : 1401/06/09 تاریخ انتشار : 1402/04/01

کلید واژه: حافظ, انسجام معنایی, ساختار, پیوند معنایی, غزل,

چکیده مقاله :

از مسائلی که دربارۀ شعر حافظ همیشه مطرح و چالش برانگیز بوده، موضوع پیوند معنایی در بین ابیاتِ غزل های حافظ بوده است. برخی از موافقان وجود انسجام و پیوند معنایی در ساختار غزل های حافظ، باور دارند که ابیات غزلیّات حافظ، شاید در نگاه نخست، گسسته به نظر آید؛ ولی دارای انسجام و هستۀ مرکزی است که سایر ابیات یک غزل، با آن ارتباط معنایی دارند. در مقابل آن ها، برخی هم معتقدند که ابیات در یک غزل، مستقل از هم هستند و هر بیتی معنا و تفسیری مستقل دارد، بنابراین، جستار حاضر با استفاده از روش تحلیل- توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه ای پیوند معـنایی در پنج غـزل حافـظ را ـ کـه به صورت تصادفی انتخاب شده اندـ مطالعه کرده است؛ بر اساس این، غزلیات، به طور تصادفی انتخاب شده و مطابق با نظریه ساختارگرایی مورد تحلیل قرار گرفته است. حاصل پژوهش نشان داد که غزلیّات حافظ انسجام معنایی دارند و این انسجام و پیوند، اغلب از طریق وجود هستۀ مرکزی در شعر، داشتن تناسب معنایی و مضمون مشترک در تمامی ابیات یک غزل و همچینین مردّف بودن غزل ها و تکرار واژگان در شعر صورت گرفته است.

چکیده انگلیسی:

One of the issues that has always been raised and challenged about Hafez's poetry has been the issue of semantic connection among the verses of Hafez's sonnets. Some proponents of the existence of coherence and semantic connection in the structure of Hafez's sonnets believe that the verses of the sonnets may seem discrete at first glance; But they have a coherent and central core with which the other verses of a sonnet have a semantic connection. In contrast، some believe that the verses in a sonnet are independent of each other and each verse has an independent meaning and interpretation. Therefore، the purpose of this article is to examine the semantic connection in five memorable sonnets that have been randomly selected to be a handful of good examples. Therefore، the analysis of this issue is descriptive-analytical and in a library style، which after examining these lyric poems، we finally came to the conclusion that Hafez lyric poems have semantic coherence and this coherence and connection through existence of the  central core in poetry is having a common semantic fit and theme in all the verses of a sonnet، as well as the variety of sonnets and the repetition of words in the poem.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

قرآن کریم (1384) ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.

اخلاقی، اکبر ( 1376) تحلیل ساختاری منطق‌الطیر عطّار، اصفهان: نشر فردا.

استعلامی، محمد (1388) درس حافظ، تهران: سخن.

اسلامی ندوش، محمدعلی (1374) ماجرای پایان‌ناپذیر حافظ، تهران: انتشارات یزدان.

انوری، حسن (1376) صدای سخن عشق (گزیدۀ غزل‌های حافظ)، تهران: سخن.

براهنی، رضا (1380) طلا در مس، تهران: انتشارات زریاب.

پورنامداریان، تقی (1380) در سایۀ آفتاب، شعرفارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی، تهران: انتشارات سخن.

پورنامداریان، تقی (1384) گمشدۀ لب دریا، تهران: سخن.

پورنامداریان، تقی (1388) در سایۀ آفتاب، تهران: سخن.

حافظ، شمس‌الدین محمد (1371) دیوان حافظ، به تصحیح علامه قزوینی و قاسم غنی، به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

خواندمیر، غیاث‌الدین (1353) حبیب‌السیر، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: کتاب‌فروشی خیام.

رازی، نجم‌الدین (1384) مرصادالعباد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

ریاحی، محمدامین (1374) گلگشت در شعر و اندیشۀ حافظ، تهران: انتشارات علمی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380) ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: انتشارات سخن.

شمیسا، سیروس (1376) سیر غزل در شعر فارسی، تهران: انتشارات فردوسی.

علوی مقدّم، مهیار (1381) نظریه‌های نقد ادبی معاصر (صورت‌گرایی و ساختارگرایی)، تهران: سمت.

لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1381) مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن‌راز، به تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفّت کرباسی، تهران: انتشارات زوّار.

مجتبّی، مهدی (1379) زلف عالم آرا، تهران: نشر جوانۀ رشد. مرتضوی، منوچهر (1370) مکتب حافظ (مقدمه‌ای بر حافظ‌شناسی)، تهران: مرکز.

همایی، جلال‌الدین (1367) مولوی‌نامه (مولوی چه می‌گوید)، تهران: آگاه.

یثربی، یحیی (1385) آب طربناک تحلیل موضوعی دیوان حافظ، تهران: نشر علم.

مقالات

باباشاهی کوهانستانی، فاطمه، فاضلی، مهبود، فقیه ملک مرزبان، نسرین. (1400). بررسی انسجام معنایی در غزل مظهر همدانی و مقایسه آن با غزل سعدی. مطالعات زبانی و بلاغی، 12(23)، 37-66. doi: 10.22075/jlrs.2020.18910.1588.

عزیزی‌هابیل، مجید، نوری، علی، حیدری، علی، زهره‌وند، سعید. (1398). بررسی شگردهای حافظ در چندمعنایی کردن متن. متن پژوهی ادبی، 23(79)، 30-7. doi: 10.22054/ltr.2017.9 928.1361.

Books

Holy Quran (2005) Trans. Mahdi Elahi Qomshai, Qom: Islamic Propaganda Organization.

Akhlik, Akbar (1997) Structural Analysis of Attar's Logic, Isfahan: Farda Publishing House.

Istilami, Mohammad (2009) Lessons of Hafez, Tehran: Sokhn.

Eslami Nadosh, Mohammad Ali (1995) The Endless Story of Hafez, Tehran: Yazdan Publications.

Anuri, Hassan (1997) The Voice of Sokhn Eshgh (a selection of Hafez's ghazals), Tehran: Sokhn.

Brahni, Reza (2001) Gold in Copper, Tehran: Zariab Publications.

Pournamdarian, Taghi (2010) In the Shade of the Sun, Persian Poetry and Deconstruction in Molavi's Poetry, Tehran: Sokhn Publications.

Pournamdarian, Taghi (2004) Lost on the Shore of the Sea, Tehran: Sokhn.

Pournamdarian, Taghi (2008) In the Shadow of the Sun, Tehran: Sokhn.

Hafez, Shams-al-Din Mohammad (1992) Diwan Hafez, edited by Allameh Qazvini and Qasim Ghani, with the effort of Abdul Karim Jarbazadar, Tehran: Asatir.

Khandamir, Ghiyathuddin (1974) Habib Al-Sir, corrected by Mohammad Debirsiaghi, Tehran: Khayyam bookstore.

Razi, Najmuddin (2005) Mursad al-Abad, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Riahi, Mohammad Amin (1995) Golgosht in Hafez's Poetry and Thought, Tehran: Scientific Publications.

Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza (2010) Periods of Persian Poetry from Constitutionalism to the Fall of the Sultanate, Tehran: Sokhn Publications.

Shamisa, Siros (1997) A Survey of Ghazal (Sonnet) in Persian poetry, Tehran: Ferdowsi Publications.

Alavi Moghaddam, Mehyar (2011) Theories of Contemporary Literary Criticism (Formatism and Structuralism), Tehran: Samt.

Lahiji, Shams-al-Din Mohammad (2002) Mufatih-al-Ijaz fi Sharh Golshan-Raz, edited by Mohammad Reza Barzegar Khaleghi and Efat Karbasi, Tehran: Zovar Publications.

Mojtabi, Mehdi (2000) Zolf Alam Ara, Tehran: Javane Rushd Publication.

Mortazavi, Manouchehr (1991) School of Hafez (an introduction to Hafezology), Tehran: Center.

Homayi, Jalaluddin (1988) Maulvinameh (What Maulvi Says), Tehran: Aghaz.

Yatharbi, Yahya (2006) Ab Tarbanak:, a Thematic Analysis of Diwan Hafez, Tehran: Neshar Alam.

Articles

Azizi Habil, M., Noori, A., Heydari, A., Zohreh Vand, S. (2019). Study of Hafez's Techniques in Making of Polysemy Text. Literary Text Research, 23(79), 30-7. doi: 10.22054/ltr.2017.9928.1361.

Babashahi Kuhanestany, F., Fazeli, M., Faghih Malekmrzban, N. (2021). The Study Of Semantic Coherence In Mazhar Hamedani's Gazal And its Comparison to Sa'adi's Gazal. Linguistic and Rhetorical Studies, 12(23), 37-66. doi: 10.22075/jlrs.2020.18910.1588.