بررسی مضامین قلندرانه در غزل‌های نظامی

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

وحید علی بیگی سرهالی ¹ , زینب نوروزی ²

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/07/22 تاریخ پذیرش : 1398/09/17 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: قلندریات, غزل, ملامتیه, نظامی گنجوی, عرفان,

چکیده مقاله :

غزل از قالب‌های رایج برای بیان مضامین عشق و عرفان است که گاهی شاعر از این قالب شعری برای انتقاد جامعه از آن بهره می برد. در این میان نظامی از شاعرانی است که با تابوشکنی در مضمون و محتوای غزل، مفاهیم بنیادی و انتقادی خود را نسبت به صوفیان و زاهدان ریاکار بیان می دارد که این امر یادآور شعر قلندرانه است. شعر قلندرانه با سنایی آغاز می شود و پس از نظامی، در اندیشه حافظ و عطار به کمال می رسد. در این راستا نظامی با توصیف شراب و ترغیب مخاطبان به مَی و میخانه، ارزش های جدیدی را به جامعه عصر خود معرفی می کند که این امر با شکستن توبه و تقابل اماکن مقدس و نامقدس، راهی جدید را در عرصه ادبیات انتقادی می گشاید. وی با رد مظاهر شریعت و انتقاد از تصوف دروغین، تعریض و کنایاتی را به واعظان و صوفیان متظاهر نما روا می دارد که با رند و قلندر خواندن خود، مسیرش را از پشمینه پوشان جدا می کند. نظامی با طرح داستان‌هایی با مضامین قلندرانه و دعوت به خوش باشی و شادکامی، وزنی پرتحرک را در غزل به کار می برد تا مضمون‌های قلندرانه در سرودهایش را بیش‌ازپیش برجسته سازد و خود را به‌عنوان شاعر قلندریه در کنار دیگر شعرای این سبک شعر انتقادی قرار دهد که این نشان‌دهنده خود واقعی و پنهان نظامی در خمسه است. این پژوهش با روش تحلیلی و توصیف شواهد مثال از دیوان غزلیات به انجام رسیده است تا ضمن معرفی اندیشه ملامتی و انتقادی نظامی، او را در کنار دیگر شعرای قلندر مسلک قرار دهیم.

چکیده انگلیسی:

Lyric is a common format for expressing the themes of love and mysticism. Sometimes the poet uses this poem to criticize the community. In the meantime, the nezami is one of the poets who, with the revelation of the content and content of the lyric, express their fundamental and critical concepts to the hypocrites of Sufis and eremites. This reminds us of the Qur'anic poetry. Poetry qalandaraneh with the Sanayee, and after the nezami, the idea of Hafez and Attar is perfected. In this regard, the kezami introduces new values to the society of its age by describing wine and persuading audiences to wine and wine, which opens up a new way in the field of critical literature by breaking the repentance and opposition of holy and unholy places. By rejecting the manifestations of shari'a and criticizing false Sufism, he pretends to worship and preach the preachers and Sufis who, with Rand and the Qalandar of his reading, separate his path from the wool. The nezami, using stylistic stories on the themes of the Qalandari, inviting for happiness and happiness, used the vibrant weight in sonnets to highlight the contents of the Qalandar in his poems and to present himself as a poet of the kingdom among other poets of this genre of critical poetry. Which is a real and hidden secret of the khumsah. This research has been conducted with an analytical method and descriptive evidence, for example, of the lyric Divan, in order to introduce a systemic and critical thought to him along with other Qalandar scholars.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

اشرف‌زاده، رضا (1386) آتش آب سوز، مشهد: آستان قدس.

پادشاه، محمد (1335) فرهنگ آنندراج، تهران: خیام.

پورنامداریان، تقی (1384) گمشده لب دریا، چاپ دوم، تهران: نشر سخن.

جلالی بندری، یداله (1385) «حکیم سنایی و غزلیات قلندرانه» شوریده‌ای در غزنه، به کوشش محمود فتوحی و علی اصغر محمد خانی، تهران: سخن.

حافظ، شمس‌الدین محمد (1320) دیوان حافظ، تصحیح محمد قزوینی و قاسن غنی، تهران: انتشارات سینا.

رجایی بخارایی، احمد علی (1375) فرهنگ اشعار حافظ، تهران: علمی.

ریتر، هلموت (1388) دریای جان، ترجمۀ عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبوردی، جلد 2، چاپ دوم، تهران: انتشارات بین المللی الهدی.

زرین کوب، عبدالحسین (1382) ارزش میراث صوفیه، تهران: امیر کبیر.

زرین کوب، عبدالحسین (1386) جست‌و‌جو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.

زرین کوب، عبدالحسین (1366) از کوچۀ رندان، تهران: انتشارات امیرکبیر.

سجادی، سید علی محمد (۱۳۶۹) جامۀ زهد، خرقه و خرقه پوشی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1380) دیوان سنایی غزنوی، تصحیح مدرس رضوی، چاپ پنجم، تهران: سنایی.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386) قلندریه در تاریخ، تهران: انتشارات سخن.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387) قلندریه در تاریخ (دگردیسی‌های یک ایدئولوژی)، تهران: مهارت.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385) موسیقی شعر، تهران: آگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392) زبان شعر در نثر صوفیه، چاپ اول، تهران: سخن.

شمیسا، سیروس (1380) سبک شناسی شعر، تهران: فردوسی.

عراقی، فخرالدین (1375) کلیات عراقی، تصحیح سعید نفیسی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات سنایی.

عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1380) دیوان عطار، تصحیح تقی تفضلی، چاپ دهم، تهران: نشر علمی و فرهنگی.

فروزانفر، بدیع الزمان (1384) تاریخ تصوف در ایران، تهران: زوار.

نظامی، الیاس بن یوسف (1380) دیوان قصاید و غزلیات نظامی، به اهتمام سعید نفیسی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات فروغی.

معین، محمد (1381) فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.

مقالات

خرمی، مهدی. (1389). علائم و رموز تصوف در شعر شریف رضی. پژوهشنامۀ عرفان (دو فصلنامه)، 2(3)، 1-17.

طایفی، شیرزاد و عاطفه شاهسوند. (1392). بررسی قلندریات در دیوان عطار نیشابوری. مجله ادیان و عرفان. 45(2)، 39- 61.

قوامی، بدریه. (1389). شاعر و شعر قلندری. فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، 1(3)، 143-162.

پناهی، مهین و زهرا حاجی حسینی. (1392). مضامین قلندرانه در غزلیات عطّار. پژوهشنامه ادب غنایی، 11(21)، 46-64. doi: 10.22111/jllr.2014.1363

Books

Ashrafzadeh, Reza (2007) Water Burning Fire, Mashhad: Astan Quds.

Attar Neyshabouri, Farid al-Din Mohammad (2001) Attar's Divan, edited by Taghi Tafazli, tenth edition, Tehran: Scientific and Cultural Publishing.

Forouzanfar, Badi-ol-Zaman (2005) History of Sufism in Iran, Tehran: Zavar.

Hafez, Shamsuddin Mohammad (1942) Divan of Hafez, edited by Mohammad Qazvini and Qasen Ghani, Tehran: Sina Publications.

Iraqi, Fakhreddin (1997) Generalities of Iraq, edited by Saeed Nafisi, eighth edition, Tehran: Sanai Publications.

Jalali Bandari, Yadaleh (2006) "Hakim Sanai and Qalandaran Ghazals" A riot in Ghazni, by Mahmoud Fotouhi and Ali Asghar Mohammad Khani, Tehran: Sokhan.

Moein, Mohammad (2002) Moein Culture, Tehran: Amirkabir.

Nezami, Elias Ibn Yousef (2001) Divan's poems and lyric poems, by Saeed Nafisi, seventh edition, Tehran: Foroughi Publications.

Padshah, Mohammad (1957) Farhang Anandraj, Tehran: Khayyam.

Pournamdarian, Taghi (2005) Lost by the Sea, Second Edition, Tehran: Sokhan Publishing.

Rajaee Bukharaei, Ahmad Ali (1996) Hafez Poetry Dictionary, Tehran: Scientific.

Ritter, Helmut (2009) The Sea of Life, translated by Abbas Zaryab Khoei and Mehr Afagh Baybordi, Volume 2, Second Edition, Tehran: Al-Huda International Publications.

Sajjadi, Seyed Ali Mohammad (1990) Asceticism, cloak and cloak, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Sanai, Abolmajd Majdood bin Adam (2001) Sanai Divan of Ghaznavid, Edited by Modarres Razavi, fifth edition, Tehran: Sanaei.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2006) Poetry Music, Tehran: Agah.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2007) Qalandaria in History, Tehran: Sokhan Publications.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2008) Qalandaria in History (Metamorphoses of an Ideology), Tehran: Skills.

Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2013) The Language of Poetry in Sufi Prose, First Edition, Tehran: Sokhan.

Shamisa, Sirus (2001) Poetry Stylistics, Tehran: Ferdowsi.

Zarrinkoob, Abdolhossein (1987) from Rendan Alley, Tehran: Amirkabir Publications.

Zarrinkoob, Abdolhossein (2003) The Value of Sofia Heritage, Tehran: Amir Kabir.

Zarrinkoob, Abdolhossein (2007) Search in Iranian Sufism, Tehran: Amirkabir.

Articles

Khorami, Mehdi. (2011). Signs and secrets of Sufism in Sharif Razi's poetry. Journal of Mysticism (bi-quarterly), 2 (3), 1-17.

Panahi, Mahin and Zahra Haji Hosseini. (2014). Qalandarian themes in Attar's lyric poems. Journal of Lyrical Literature, 11 (21), 46-64. doi: 10.22111 / jllr.2014.1363 .

Qavami, Badriya. (2011). Qalandari poet and poet. Persian Language and Literature Quarterly, 1 (3), 143-162.

Taifi, Shirzad and Atefeh Shahsvand. (2014). Investigation of Qalandariats in Attar Neyshabouri's Divan. Journal of Religions and Mysticism. 45 (2), 39- 61.