بررسی علل نیاز سلجوقیان به مشروعیت دینی و سیاسی در ساختار حکومتی

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

نسا باقری ¹ , کیوان لولویی ² , امیرتیمور رفیعی ³

1 - دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران
2 - استادیار، گروه تاریخ، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران
3 - استادیار، گروه تاریخ، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

تاریخ دریافت : 1399/10/09 تاریخ پذیرش : 1399/11/17 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: مشروعیت دینی, خلفای عباسی, ساختاری حکومتی, ساختار سیاسی, سلجوقیان,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی علل نیاز سلاطین سلجوقی به مشروعیت دینی و سیاسی در ساختار حکومتی و سیاست تعامل سلجوقیان و عباسیان و پیامدهای آن است. در این راستا و با روش توصیفی- تحلیلی به این سوال پاسخ داده شد که دولت سلجوقی برای تشکیل امپراتوری قدرتمند و کسب مشروعیت از سوی خلفای عباسی چه سیاست‌‌ها و روش‌‌هایی را در پیش گرفتند؟ یافته‌‌ها نشان داد که سلجوقیان ترک‌‌نژاد که در اوایل قرن پنجم هجری قمری در ایران به قدرت رسیدند، مانند حاکمان دینی به اسم اسلام بر ایران حکمرانی نمودند و از نهاد خلافت عباسی در مشروعیت دینی و سیاسی خود نهایت استفاده را برده و تلاش داشتند بدین وسیله فرمانروایی خود را نزد مردم موجه، مشروع و مقبول نشان دهند. این سیاست آنان، در ساختار حکومتی تأثیر گذاشت و به آن جهت داد.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to review the causes of the Seljuk kings’ need for religious and political legitimacy in the state structure and the policy of interaction between the Seljukids and Abbasids. In this regard and using a descriptive-analytic method, this question was answered: what policies and methods were undertaken by the Seljuk government to establish a powerful kingdom and acquire legitimacy from Abbasid caliphs? The results showed that the Turk Seljuks who reached power in Iran at early 5th century, like religious rulers, under the rubric of Islam ruled over Iran and made the highest use of the institution of Abbasid caliphate to justify their religious and political legitimacy and attempted to show their governance in front of people as justified, legitimate, and acceptable. This policy adopted by them had an impact on the state structure and gave direction to that.

منابع و مأخذ:

ابن اثیر، عزّالدین علی (1368). الکامل فی التاریخ، تاریخ بزرگ اسلام و ایران. علی هاشم حائری و ابوالقاسم حالت. تهران: انتشارات موسسه مطبوعات علمی، ج8، 10.

ابن بلخی (1343). فارس‌‌نامه. تصحیح و تحشیه گای لسترنج و رینولد الن نیکلسون. تهران: انتشارات اساطیر.

ابن طقطقی، محمد بن علی (1367). تاریخ فخری در آداب ملکداری و دولت‌‌های اسلامی. ترجمه محمدوحید گلپایگانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

آزاد ارمکی، تقی؛ کمالی، مریم (1391). مشروعیت سیاسی و ساختار قدرت در حکومت سلجوقیان. جامعه‌‌شناسی تاریخی، 2، ص46.

باسورث، کلیفورد و همکاران (1380). سلجوقیان. ترجمه و تدوین یعقوب آژند. تهران: انتشارات مولی.

بلنداختر نشتیفانی، نوراحمد (1383). مطالعه‌‌ای در مناسبات قدرت و مشروعیت در دوره سلجوقیان بزرگ. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

بنداری اصفهانی، فتح بن علی (1356). زبده النصره و نخبه العصره (تاریخ سلسله سلجوقی). ترجمه محمدحسین جلیلی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

بویل، جی.آ. (1366). تاریخ ایران کمبریج: از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانیان. ترجمه حسن انوشه. تهران: انتشارات امیرکبیر، ج5.

تتوی، قاضی احمد (1382). تاریخ الفی. تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: انتشارات علمی، ج4.

ترکمنی آذر، پروین (1385). سلجوقیان، اختلافات مذهبی و پیامدهای آن. پژوهشنامه علوم انسانی، 15، ص53.

جوزجانی، منهاج‌‌الدین (1363). طبقات ناصری (تاریخ ایران و اسلام). تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: انتشارات دنیای کتاب، ج1.

جوینی، عطاملک محمد شمس‌الدین (1370). تاریخ جهانگشای جوینی. تصحیح علامه محمد قزوینی. تهران: انتشارات ارغون، ج3.

حجاریان، سعید (1374). ساخت اقتدار سلطانی یا آسیب‌‌پذیری‌‌ها؛ بدیل‌‌ها. اطلاعات سیاسی- اقتصادی، 91-92، ص82-87.

حسینی، صدرالدین (1380). اخبار الدولة السلجوقیه (زبده التواریخ). ترجمه رمضان‌‌علی روح الهی. تهران: انتشارات ایل شاهسون بغدادی.

خواندمیر، غیاث‌‌الدین (1380). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر. با مقدمه جلال‌‌الدین همایی. تهران: انتشارات خیام‏، ج2.

دوگان، ماتیه (1374). سنجش مفهوم مشروعیت و اعتماد. اطلاعات سیاسی- اقتصادی، 97- 98، ص4.

رازی، ابوحاتم (1382). گرایش‌‌ها و مذاهب اسلامی در سه قرن مختلف هجری. ترجمه علی آقا نوری. قم: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1364). راحه الصدور و آیه السرور (در تاریخ آل سلجوق). تصحیح محمد اقبال؛ حواشی و فهارس مجتبی مینوی. تهران: انتشارات امیرکبیر.

زارع، عباس (1380). مبانی مشروعیت و قدرت در جمهوری اسلامی ایران (1357-1375). تهران: انتشارات موسسه فرهنگ و دانش.

شبانکاره‌‌ای، محمد بن علی (1381). مجمع الانساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: انتشارات امیرکبیر.

صفی، امید (1389). دانش در جهان اسلام، همسویی معرفت و ایدئولوژی در دوره سلجوقی. ترجمه مجتبی فاضلی. بی‌‌جا: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

صفی‌‌زاده، نامیق (1388). اتابکان کرد شبانکاره و لر. تهران: انتشارات مرکز نشر کتاب‌‌های ایرانشناسی.

طوسى، خواجه نظام الملک (1385). سیاست‌‌نامه. به کوشش جعفر شعار. تهران: انتشارات امیرکبیر.

فرای، ریچارد (1379). تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه. ترجمه حسن انوشه. تهران: انتشارات امیرکبیر.

قزوینی رازی، عبدالجلیل (1358). النقض. تصحیح سید جلال‌الدین محدّث ارموی. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.

کلوزنر، کارلا (1363). دیوان‌‌سالاری در عهد سلجوقی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: انتشارات امیرکبیر.

گولد، جولیوس؛ کولب، ویلیام (1365). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه محمدجواد زاهدی مازندرانی. تهران: انتشارات مازیار.

لاپیدوس، ایرام (1381). تاریخ جوامع اسلامی. ترجمه علی بختیاری‌‌زاده. تهران: انتشارات اطلاعات.

لمبتن، آن کاترین سواین فورد (1382). تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: انتشارات نی.

ماوردی، علی بن محمد (1386). احکام السلطانیه. بیروت: دارالفکر.

مک آیور، ر.م. (1354). جامعه و حکومت. ترجمه ابراهیم علی کنی. تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

منتجب‌‌الدین بدیع، علی بن احمد (1384). عتبه الکتبه. تصحیح علامه قزوینی و عباس اقبال. تهران: انتشارات اساطیر.

میرخواند، محمد (1380). تاریخ روضه الصفا. تهذیب و تصحیح جمشید کیانفر. تهران: انتشارات اساطیر، ج4.

نیشابوری، ظهیرالدین (1332). سلجوق‌‌نامه. تهران: انتشارات کلاله خاور.

وبر، ماکس (1374). اقتصاد و جامعه. ترجمه عباس منوچهری، مهرداد ترابی‌‌نژاد و مصطفی عمادزاده. تهران: انتشارات مولی.

یوسفى، حیات‌‌اللّه (1391). مشروعیت و الزام سیاسى در اسلام. معرفت، 172، ص12.