تحول گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

داود بخشایی ¹ , محسن قلی پور ²

1 - مربی، گروه معارف، دانشگاه علوم پزشکی قزوین، قزوین، ایران
2 - دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/06/25 تاریخ پذیرش : 1399/09/18 تاریخ انتشار : 1399/10/01

کلید واژه: گفتمان‏ امنیتی هویت‏گرا, توسعه, گفتمان‏ امنیتی توسعه‏گرا, گفتمان‌های امنیت ملی, جمهوری اسلامی ایران,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی تحول گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران است. در این راستا و با روش توصیفی و تحلیلی، این پژوهش ضمن بررسی و نقد نظریات موجود، با ارائه مدل جدیدی برای تحلیل تحولات گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران بر این دیدگاه تاکید می‌نماید که همواره شاهد حضور دو گفتمان رقیب در عرصه سیاسی و در میان نخبگان بوده‌ایم. به طوری که نمی‌توان سیر این تحولات گفتمانی را در یک مسیر تکاملی و رو به رشد تحلیل کرد. این دو گفتمان رقیب توسط برخی تحت عناوینی چون سنتی- نوین یا انقلابی- ملی دسته بندی شده‌اند. ولی تحلیل دو گفتمان مذکور نشان‌دهنده آن است که دال محوری آنها را می‌توان دو مفهوم هویت‌گرایی و توسعه‌گرایی دانست. در صحنه‌ واقعیت و عمل نیز در جمهوری اسلامی ایران همواره توسعه در ذیل مباحثات و اقدامات دو گفتمان امنیتی قرار گرفته است، به طوری که باعث مواضع متضاد و سیاست‌گذاری‌های ناهماهنگ در جهت نیل به اهداف بلندمدت امنیتی و توسعه‌ای در جمهوری اسلامی شده است. به همین دلیل یکی از مشخصه‌های اصلی مسائل امنیتی جمهوری اسلامی ایران، فقدان اجماع عمومی بین نخبگان در مورد مفهوم امنیت ملی، سیاست‌های امنیتی، تهدیدها و آسیب‌پذیری‌ها است که موجب بروز بحران در هنگام حاکمیت هر دو گفتمان رقیب شده است.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to investigate the transformation of national security discourses in the Islamic Republic of Iran. Using descriptive analysis, this research study aims to critically explore the existing theories in this regard and come up with a new model to analyze the course of change in national security discourses in the Islamic Republic of Iran. In this regard, this perspective is emphasized that we have always witnessed the presence of two rival discourses in the realm of politics and among the elites such that the course of discourse change cannot be analyzed in a single developmental path. The two rival discourses have been classified by some into either traditional-modern or revolutionary-national. However, the analysis of them indicates that they can be regarded as either identity-oriented or development-oriented. In reality and practical form, development in the Islamic Republic of Iran has always been categorized within the arguments and measures of the two security discourses mentioned above so that it has led to opposite ideas and incongruous policy making to achieve long term security and developmental objectives in the Islamic Republic of Iran. Because of this, one of the main features of national security issues in the Islamic Republic of Iran is lack of common consensus among the elites on the concept of national security, security policies, threats, and vulnerabilities causing crisis at the time of two aforementioned discourses’ domination.

منابع و مأخذ:

افتخاری، اصغر (1378). چهره متغیر امنیت داخلی: بررسی نسبت امنیت داخلی با رقابت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران.مطالعات راهبردی، شماره 4، ص 52-19.

حجاریان، سعید (1376). تحول مفهوم امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران. در:مجموعه مقالات همایش توسعه و امنیت عمومی. تهران: وزارت کشور، ج1.

خاتمی، سید محمد (1393). سخنرانی در دیدار با دانشجویان و اساتید دانشگاه مفید. قابل دسترس در:

http://www.ir na.ir/fa/News/81403246.

خامنه‌ای، سیدعلی (1387). بیانات در دیدار با اساتید و دانشجویان در دانشگاه علم و صنعت. قابل دسترس در:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=4992.

خامنه‌ای، سیدعلی (1393). بیانات در دیدار با مسئولان نظام. قابل دسترس در:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=26908.

خامنه‌ای، سیدعلی (1394الف). دیدار فرماندهان و کارکنان ارتش. قابل دسترس در:

http://farsi.kham enei.ir/speech-content?id=29472.

خامنه‌ای، سیدعلی (1394ب). بیانات در دیدار با فرماندهان سپاه پاسداران. قابل دسترس در:

http://farsi.khamenei. ir/speech-content?id=30791.

خامنه‌ای، سیدعلی (1394ج). بیانات در دیدار با رئیس و اعضای مجلس خبرگان. قابل دسترس در:

http://farsi.kham enei.ir/speech-content?id=32587.

خامنه‌ای، سیدعلی (1396الف). مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان افسری ارتش. قابل دسترس در:

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=38003.

خامنه‌ای، سیدعلی (1396ب). بیانات در دیدار با استادان و دانشجویان. قابل دسترس در:

http://farsi.kham enei.ir/speech-content?id=36930.

خلیلی، رضا (1387). تبیین تحولات امنیتی جمهوری اسلامی ایران؛ در جستجوی چارچوبی تحلیلی. مطالعات راهبردی، سال یازدهم، شماره 2، ص 411-378.

خلیلی، رضا؛ بنی‌هاشمی، میرقاسم؛ قلی‌پور، محسن (1398). امنیت و توسعه؛ تاثیر گفتمان‌های امنیت ملی بر برنامه‌های توسعه در جمهوری اسلامی ایران. سیاست‌های راهبردی و کلان، شماره 28، ص 60-41.

خمینی، سیدروح‏الله (1358). دیدگاه امام خمینی درباره غرب و تمدن غربی، راهکارهای مبارزه و نحوه برخورد با آن. قابل دسترس در: http://www.imam-khomeini.ir/fa/n127622.

خمینی، سیدروح‏الله (1368). صحیفه امام. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج11.

رحیمی، علیرضا (1396). کشاکش دموکراسی و امنیت ملی در ایران. تهران: نشر جامعه‌شناسان.

رنجبر، مقصود (1379). گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران.علوم سیاسی، شماره9، ص 91-64.

زارعی، بهادر؛ یزدان‌پناه، کیومرث؛ زینی‌وند، علی (1390). بررسی گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران.پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره1، ص 64-45.

غرایاق زندی، داود (1390). درآمدی بر سیاست‌گذاری امنیت ملی. تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی.

قاضی میرسعید، سید علیرضا؛ تاج آبادی، حسین (1395). مفهوم توسعه و پیشرفت در اندیشه مقام معظم رهبری. مدیریت اسلامی، دوره بیست و چهارم، شماره 3، ص 170-147.

میرمحمدی، مهدی (1394). نسل‌ها، گفتمان‌ها و امنیت: چارچوبی فرهنگی برای امنیت در ایران.مطالعات راهبردی، شماره 68، ص84-57.

ولی‌پور زرومی، سید حسین (1377). گفتمان‌های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران. مطالعات راهبردی، پیش شماره 2، ص 81-63.

ولی‌پور زرومی، سید حسین (1383). گفتمان‏های امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر پژوهشکده مطالعات راهبردی.

ویدسون، اچ جی (1395). تحلیل گفتمان. ایران. تهران: نشر جامعه‎‌شناسان.

هاشمی رفسنجانی، اکبر (1387). مصاحبه در رابطه با مانیفست سیاست خارجی. قابل دسترس در:

https://bit .ly/2Lok7rA

هاشمی رفسنجانی، اکبر (1392). نشست بررسی مشکلات فعالین اقتصادی استان کرمانشاه. قابل دسترس در:

https://www.mehrnews.com/news/2156410

هاشمی رفسنجانی، اکبر (1393). پیام به همایش حزب اعتدال و توسعه. قابل دسترس در:

https://www .khabaronline.ir/detail/401012/Politics/parties

Eftekhari, A. (1999). Chehreye motaghayere amniate dakheli. Faslnameye siasate rahbordi. No.4, P.19-52. [In Persian]

Gharayasgh, Z. (2016). Daramadi Bar Siasatgozari Amniate Malli. Tehran: Pejhuheshkadeye motaleate rahbordi. [In Persian]

Ghazimirsaeed, S.A. & Tajabadi, H. (2016). Mafhoome tosee va pishraft dar andishe maghame moazame rahbari. Faslnameye modiriate eslami, Vol. 24, No.3, P. 147-170. [In Persian]

Hajjarian S. (1997). Tahavole mafhoome amniat dar jomhoorie eslamie iran. Majmooe maghalate hamayeshe tosee va amniate omoom, siasate rahbordi.Tehran: vezarate keshvar, Vol. 1, P.282-300. [In Persian]

Hashemie Rafsanjani, A. (2008). Manifeste siasate khareji. Available at:

https://bit .ly/2Lok7rA. [In Persian]

Hashemie Rafsanjani, A. (2013). Neshaste barrasie moshkelate taaline eghtesadi ostane Kermanshah. Available at: https://www.mehrnews.com/news/2156410. [In Persian]

Hashemie Rafsanjani, A. (2014). Payam be hamayeshe hezbe edalat va tosee. Available at: https://www .khabaronline.ir/detail/401012/Politics/parties. [In Persian]

Khalili, R. (2008). Tabeene tahavolate amniati dar jomhoorie eslamie iran. Faslnameye motaleate rahbordi, Vol. 11, No.2, P. 378-411. [In Persian]

Khalili, R.; Banihashemi M.G. & Gholipour, M. (2019). Amniat va tosee. Faslnameye siasathaye rahbordi va kalan, No.28, P.41-60. [In Persian]

Khamenei, S.A. (2014). Bayanat dar didar masoolane nezam. Available at: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=26908. [In Persian]

Khamenei, S.A. )b2015). Bayanat dar didar farmandehane sepahe pasdaran. Available at: http://farsi.khamenei. ir/speech-content?id=30791. [In Persian]

Khamenei, S.A. )j2015). Bayanat dar didar raees va azaye majlese khobregan. Available at: http://farsi.kham enei.ir/speech-content?id=32587. [In Persian]

Khamenei, S.A. (b2017). Bayanat dar didar daneshjooyan va asatide. Available at: http://farsi.kham enei.ir/speech-content?id=36930. [In Persian]

Khamenei, S.A. (a2015) . Bayanat dar didar farmandehan va karkonan artesh. Available at: http://farsi.kham enei.ir/speech-content?id=29472. [In Persian]

Khamenei, S.A. (a2017). Bayanat dar maraseme danesh amookhtegie daneshjooyane afsari. Available at: //http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=38003. [In Persian]

Khamenei. S.A. (2008). Bayanat dar didar daneshjooyan va asatide daneshgahe elm va sanat. Available at: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=4992. [In Persian]

Khatami. S.M. (2014). Sokhanrani dar didar daneshjooyan va asatide daneshgahe mofid. Available at: http://www.ir na.ir/fa/News/81403246. [In Persian]

Khomeini, S.R. (1989). Sahifeye Emam. Tehran: moasese tanzim va nashre asar emam.[In Persian]

Khomeini, S.R. (1979). Didgahe emam Khomeini darbareye tamadone. Available at: http://www.imam-khomeini.ir/fa/n127622. [In Persian]

Mirmohammadi, M. (2015). Naslha goftemanha va amniat . Faslnameye motaleate rahbordi, No.68, P. 57-84. [In Persian]

Rahimi, A. (2017). Kesha keshe demokrasi va amniate melli. Tehran: Nashre jameeshenasan. [In Persian]

Ranjbar, M. (2000). Goftemanhaye amniate melli dar jomhoori eslamie iran. Faslnameye oloome siasi, No.9, P. 64-91. [In Persian]

Valipourzarumi, S.H. (2004). Goftemanhaye amniate melli dar jomhoorie eslamie iran. Tehran: Pejhuheshkadeye motaleate rahbordi. [In Persian]

Valipourzarumi, S.H. (1998). Goftemanhaye amniate melli dar jomhoorie eslamie iran. Faslnameye motaleate rahbordi, No.2, P. 63-81. [In Persian]

Widdowson, H.G. (2016). Tahlile gofteman. Tehran: Nashre jameeshenasan. [In Persian]

Zarei, B. ; Yazdanpanah, K. & Zeinivand, A. (2011). Barrasi goftemanhaye amniate melli dar jomhoori eslamie iran. Faslnameye pajhooheshhaye joghrafiaye ensani, Vol. 45, No.1, P. 45-64. [In Persian]