واکاوی زمینه ها و ابعاد سیاست خارجی نوین عربستان در خاورمیانه

محورهای موضوعی : سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مهدی جاودانی مقدم ¹ (استادیار، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران)
حامد حریرفروش ² (کارشناس ارشد روابط بین الملل)

تاریخ دریافت : 1396/09/10 تاریخ پذیرش : 1396/12/15 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: "سیاست خارجی", "واقعگرایی تهاجمی", "عربستان", "موازنه قدرت", &quot, ایران&quot, ,

چکیده مقاله :

چکیده تحولات خاورمیانه که در سال 2011 و از قیام مردمی کشور تونس آغاز و به سایر کشورهای منطقه تسری پیدا کرد باعث بروز تحولات شگرفی در ساختارهای سیاسی-اجتماعی برخی از کشورهای خاورمیانه گردید. در این میان، کشور عربستان سعودی که دارای نظام سنتی سلطنتی است خود را در معرض جدی آسیب این موج تحول خواهی در دو حوزه داخلی و خارجی دید. عربستان سعودی با توجه به رسالتی که برای خود به عنوان رهبر جهان اسلام تعریف کرده و همچنین برای تداوم و گسترش نفوذ خود در منطقه، واکنش جدید و متفاوتی در قبال تحولات خاورمیانه از خود بروز داد. این کشور که به اتخاذ سیاست محافظه کارانه در سیاست خارجی خود معروف بود با اتخاذ رویکرد تهاجمی سعی در حفظ منافع خود، گسترش نفوذ خود در منطقه و حفظ جایگاه خود به عنوان رهبر جهان اسلام کرده است. سوال اصلی این مقاله این است که مهم ترین متغیرهای موثر بر تغییر رویکرد محافظه کارانه به تهاجمی در سیاست خارجی عربستان کدامند؟ یافته های این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است، نشان می دهد که تغییر نسل نخبگان حاکم، افول روابط آمریکا و عربستان در دوره اوباما، تضعیف هژمونی آمریکا و تغییر موازنه قوا در خاورمیانه پس از بهار عربی و تقویت قدرت ایران و محور مقاومت در منطقه، سیاست خارجی عربستان را به سمت رویکرد پیچیده تعامل و تقابل در راستای تقویت نقش و بسط نفوذ عربستان و مقابله با گسترش نفوذ ایران در منطقه هدایت کرده است.

چکیده انگلیسی:

The Mideast developments that began in 2011 when public uprising of Tunisia erupted and spread across other nations in the region triggered remarkable changes to emerge in socio-political structures in some Middle Eastern nations. In the meantime, Saudi Arabia, having traditional royal regime found itself seriously exposed to damage caused by a surge of seeking changes in two areas of indoors and outdoors Saudi Arabia considering the mission it had defined as leader of Muslim World for itself as well as for perpetuating and expanding its influence in the region showed new and different reaction to the Mideast developments. This country that known after adopting conservative foreign policy tried, by taking invasive approach, to maintain its benefits, expand its influence in the region and preserve its position as leader of Muslim World. Although this invasive policy has similar nature in different nations including Syria, Bahrain, Yemen and Egypt, it pursues various behavioral methods and models. The main question this article raises is “what are the most important effective variables effective on change of conservative approach into invasive one in Saudi’s foreign policy?” The findings of this research conducted analytically and descriptively showed generation change of ruling elites, Saudi-U.S decline during Obama administration, weakening of U.S hegemony and balance of power change after Arabia spring and strengthened Iran’s power and resistance forces in the region have led Saudi’s foreign policy towards complicated approach of interaction and confrontation in line with strengthened role and expanded influence of Saudi Arabia and confrontation with expanding influence of Iran in the region.

منابع و مأخذ:

1. ابراهیم، فؤاد (1395)، سلفیت جهادی در عربستان سعودی. ترجمه علیرضا فرازی، تهران: پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع).


2. استنسلی، استیگ (1392). جامعه‌شناسی سیاسی قدرت در عربستان. ترجمه نبی‌اله ابراهیمی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.


3. اسدی علی اکبر (1395). سیاست خارجی تهاجمی و سیاست داخلی عربستان. فصل‌نامه روابط خارجی، سال 8، شماره 1.


4. بلیس، جان، و اسمیت، استیو (1383). جهانی‌شدن سیاست: روابط بین‌الملل در عصر نوین. ترجمه ابوالقاسم راه چمنی و دیگران، تهران: مؤسسه فرهنگی و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.


5. حاج‌صادقیان، احمد (1396). تأملی بر راهبرد سیاست خارجی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای عربستان. تهران: پایگاه رصد جامع عربستان.


6. چرنوف، فرد (1388). نظریه و زبرنظریه در روابط بین‌الملل. ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.


7. دکمجیان، هرایر (1383). جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب. ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان.


8. زراعت‌پیشه، نجف (1384). برآورد استراتژیک عربستان. تهران: مؤسسه فرهنگی و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر


9. عالیشاهی، عبدالرضا، و سالاروند، معصومه (1395). بررسی تطبیقی دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی از سال 2001 تا 2016. فصل‌نامه مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس، سال 3، شماره 9.


10. عباسی، مجید (1383). تحلیل امنیت در پارادایم‌های حاکم بر روابط بین‌الملل. فصل‌نامه مطالعات راهبردی، سال 7، شماره 3، پیاپی 23.


11. عزالعرب، محمد (2017). المملکه الرابعه: تأثیرات تغییر ولایه العهد فی السیاسه الخارجیه السعودیه، السیاسه الدولیه، 22 حزیران.


12. عطایی، فرهاد، و منصوری مقدم، محمد (1392). تبارشناسی خارجی عربستان سعودی؛ راهبردی واقع‌گرایانه بر بستر هویتی. فصل‌نامه روابط خارجی، سال 5، شماره 17.


13. مشیرزاده، حمیرا (1388). تحول در نظریه‎های روابط بین‎الملل. تهران: سمت.


14. مرشایمر، جان (1388). تراژدی قدرت‌های بزرگ. ترجمه غلامعلی چگنی‌زاده، تهران: مرکز چاپ و انتشار وزارت امور خارجه.


15. لیتل، ریچارد (1389). تحول در نظریه‌های موازنه قوا. ترجمه غلامعلی چگنی زاده، تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
    
    
    1. Baroud Ramzy, Aljazeera Center for Studies (2017). No Roosevelt Moment: Trump’s Saudi Visit and the End of a ‘Bitter’ American Era, 22 May.
    
    
    2. Al-Rasheed, M. (2017). Trump and Saudi Arabia: Rethinking the relationship with Riyadh, Foreignaffairs, 16 March.
    
    
    3. Goldberg, J. (1986). The foreign policy of Saudi Arabia: The formative of years 1902 – 1918. United States: Harvard University Press
    
    
    4. Guzansky, Y. (2017). Challenges confronting Saudi Arabia. Institute for National Security Studies, Strategic Survey for Israel.
    
    
    5. Haykel, B. (2017). Saudi Arabia and Egypt an Uneasy relationship. Hoover Institution, 14 March.
    
    
    6. Henderson, S. (2017). Wahhabism and terrorism: Is Saudi Arabia the arsonist or the fireman? The Washington Institute for Near East Policy, 7 June.
    
    
    7. Lieber, R. J. (2017). Saudi Arabia and US Middle East Policy: The consequences of retrenchment. The Begin-Sadat Center for Strategic Studies Bar-Ilan University, Mideast Security and Policy Studies No. 133, May.
    
    
    8. Litvak, M. (2017). Iran and Saudi Arabia: Religious and strategic rivalry. The Begin-Sadat Center for Strategic Studies Bar-Ilan University, Mideast Security and Policy Studies No. 133, May.
    
    
    9. McCracken, A. (2016). Are U.S.-Saudi Relations Finally Souring? Foreign Policy in Focus, 6 October.
    
    
    10. Mead, W. R. (2017). Fear is what changed Saudi Arabia, Hudson Institute, 19 June.
    
    
    11. Melman, Y. (2017). Israel and Saudi's secret ambition: Is it on track? Middleeasteye, 5 July.
    
    
    12. Riedel, B. (2017). Saudis have high hopes for Trump following Syria airstrike. AL monitor, 7 April.
    
    
    13. Schueftan, D. (2017). Israel's Regional Alliances: Strategic relations with Saudi Arabia and the Gulf States in historical perspective. The Begin-Sadat Center for Strategic Studies Bar-Ilan University, Mideast Security and Policy Studies No. 133, May.
    
    
    14. Wilson, P. W., & Daglas, G. (1994). Saudi Arabia: the coming storm. New York: M.E. Sharp Inc.
    
    
    15. Yeganehshakib, R. (2017). Revival of an old rivalry: Saudi Arabia and Qatar Clash. Intpolicydigest, 20 Jun.