حق حبس زوجه با وجود علم به اعسار زوج در هنگام عقد

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

فاطمه ملکی بابهویزی ¹ (دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران)
عصمت السادات طباطبایی لطفی ² (استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران)
نسرین کریمی ³ (دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران)

تاریخ دریافت : 1401/12/22 تاریخ پذیرش : 1402/07/25 تاریخ انتشار : 1402/01/01

کلید واژه: حق حبس, تمکین, مهریه, اعسار, نکاح, حقوق زوجه,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش، واکاوی حق حبس زوجه با توجه به شرایط کنونی جامعه و فرهنگ حاکم در امر مهریه می‌باشد. سؤال اصلی پژوهش، چگونگی تأثیر اعسار زوج بر حق حبس، با فرض علم زوجه به اعسار است. روش پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که در صورت اعسار زوج، به دلیل قواعد لاضرر، نفی حرج، تعذر وفا و نیز قاعده اقدام در فرض آگاهی زوجه، می توان این حق را ساقط دانست. علاوه‌بر این، در مهریّه‌هاى سنگین، بدون آگاهی طرفین از منظور عبارت عندالمطالبه، طبق قرائن حالیه و مقامیه، باید مهریه را منصرف به عندالإستطاعه دانست. پیش‌بینی و تکمیل قوانین در این زمینه می‌تواند مانع بروز مشکلات در امر مهریه باشد.

چکیده انگلیسی:

The right of detainment in marriage refers to the wife’s right to refrain from the first intercourse before receiving her dowry. This is a specific right for women in jurisprudence and law. Currently, due to the prevalence of heavy dowries, the exercise of this right caused problems in establishing family institution. The purpose of present research is to analyze this right, considering the current conditions of the society and prevailing culture in the matter of dowry. The main question of the research is how the husband's poverty affects the wife's right of refusal, when she is aware of his insolvency. by examining the opinions of jurists and applying rules of jurisprudence to the problem, which has been done in a descriptive-analytical way, it has been concluded that in the case of husband’s poverty, due to the rules of harmlessness, negation of harm, excuse of loyalty and also the rule of action, this right can be revoked. In addition, in heavy dowries, when the parties are unaware from meaning of the phrase “on demand”, it seems the payment should be postponed until it is affordable. Anticipating and completing laws in this area can prevent problems in the matter of dowry.

منابع و مأخذ:

ابوجیب، سعدی (1408ق). القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا. دمشق – سوریه: دارالفکر، چاپ دوم.

اراکى، محمدعلى (1419ق). کتاب النکاح. قم: نور نگار.

امامى، حسن (بی‌تا). حقوق مدنى. تهران: انتشارات اسلامیة، ج4-5.

بحرالعلوم، محمد (1403ق). بلغة الفقیه. تهران: منشورات مکتبة الصادق، چاپ چهارم، ج3.

بغدادى، محمّد (1413ق). رسالة فی المهر. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.

بهشتی، مرتضی (1387). ترجمان مهندسی مهریه در شعاع جامعه و خانواده. تهران: نشر بهشتی.

جزیرى، عبدالرحمن (1419ق).  الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام. بیروت: دارالثقلین، ج4.

جعفری لنگرودی، جعفر (1381). ترمینولوژی حقوق. تهران: چاپخانه گنج دانش.

حائری شاه باغ، علی (1387). شرح قانون مدنی. تهران: انتشارات گنج دانش، ج2.

حلّى، محمد ­(ابن ادریس) (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى، ج2.

خمینى، سید روح‌اللّه (1409ق). تحریر الوسیلة. قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم، ج2.

خوانسارى، احمد (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: مؤسسه اسماعیلیان، ج4.

دزفولى، مرتضی (1415). کتاب النکاح. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.

زنجانى، موسى (1419ق). کتاب نکاح. قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، ج20، 22.

شریف مرتضى، على (1415ق). الانتصار فی انفرادات الإمامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.

شکاری محمد؛ تقوایی، عباس (1396). تحلیل قاعده اقدام در فقه و حقوق ایران. مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، 3(2)، ص1-16.

شهبازی، عبدالوهاب (1386). حق حبس در عقد نکاح. تهران: کتابخانه گنج دانش.

صدوق، محمّد (1418ق). من لایحضره الفقیه. ترجمه على اکبر غفارى، و محمدجواد صدر بلاغى‌. تهران: نشر صدوق.

صفایی سیدحسین؛ امامی، اسدالله (1385). مختصر حقوق خانواده. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

عاملى، زین‌الدین بن على (شهید ثانی) (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: کتابفروشى داورى.

عاملى، زین‌الدین بن على (شهید ثانی) (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، ج8.

عاملى، محمد بن على (1411ق). نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج1.

عرفانی، توفیق (1387). مهریه در رویه قضایی. تهران: انتشارات جاودانه، جنگل.

علامه حلّى (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (الحدیثة). قم: مؤسسه امام صادق(ع)، ج3.

فاضل هندى، محمد (1416ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى، ج7.

قاسمی‌حامد، عباس؛ سعیدی، محمدعلی؛ قوامی، محمدعلی؛ متین‌نیا، علیرضا؛ شاهبازی مصطفی (1400). واکاوی «حق حبس» در نهاد حانواده با تاکید بر «اعسار زوج». آموزه‌های فقه مدنی، شماره 23، ص271 – 296.

کلینى، محمد (1407ق). الکافی(الإسلامیة). تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ج5.

گلپایگانى، محمدرضا (1409ق). مجمع المسائل. قم: دارالقرآن الکریم. چاپ دوم، ج4.

گلپایگانى، محمدرضا (1413ق). هدایة العباد. قم: دار القرآن الکریم، ج2.

گیلانى، محمدتقی (1428ق). استفتائات. قم: دفتر آیت‌الله بهجت، ج4.

لنکرانى، محمد (1421ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة – النکاح. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار(ع).

محقق داماد، مصطفى (1395). بررسى فقهى حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.

محقق داماد، مصطفى (1406ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، ج2.

 مشکینى، علی (بی‌تا). مصطلحات الفقه. بی‌جا: بی‌نا.

مصطفوی، کاظم (1399). قواعد فقه (1). ترجمه ع. فهیمی. تهران: نشر میزان.

مطهرى، مرتضى (بی‌تا). فقه و حقوق (مجموعه آثار). قم: صدرا، ج19.

مکارم شیرازی، ناصر (1425ق). أنوار الفقاهة. قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبیطالب(ع).

مکارم شیرازی، ناصر (1424ق). کتاب النکاح. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابیطالب(ع)، ج1، 5-6.

مکارم شیرازی، ناصر (1427ق). استفتائات جدید. قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابیطالب (ع)، چاپ دوم، ج.1

میرداداشی، مهدی (1393). تبیین فقهی حقوقی شروط ضمن عقد ازدواج. تهران: انتشارات جنگل.

نجف‌آبادى، حسینعلى (1427ق). معارف و احکام بانوان. قم: انتشارات مبارک.

نجفى، حسن (کاشف الغطاء) (1422ق). أنوار الفقاهة - کتاب النکاح. نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.

نجفى، محمدحسن (صاحب جواهر) (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج31.

هاشمی، محمود (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع). قم: مؤسسه دائره‌المعارف فقه اسلامی، ج1.