بازخوانی دیدگاه فقهی علامه طهرانی نسبت به استعمال لفظ «امام» در غیر‌معصوم

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

مهرداد حسن بیگی ¹ , محمدحسن وکیلی ²

1 - دانشجوی دکتری، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران
2 - مدرس حوزه علمیه مشهد، موسسه راهبردی علوم و معارف اسلام، مشهد ایران

تاریخ دریافت : 1401/10/02 تاریخ پذیرش : 1401/12/19 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: ولایت فقیه, نائب الامام, علامه طهرانی, حکومت اسلامی, امام, غیرمعصوم,

چکیده مقاله :

علامه طهرانی استعمال لفظ امام در غیر معصوم را جایز ندانسته و بر حرمت چنین استعمالی حکم نموده است. ایشان قائل است واژه امام با کاربرد اسمی (نه وصفی) در فرهنگ شیعه منحصر در معصوم به‌کار می رود و در شرع انور استعمال برخی القاب در غیر معنای اصطلاحی خود، حکم حرمت دارد. هدف پژوهش حاضر واکاوی مستندات فقهی این دیدگاه است. مسئله اصلی پژوهش تبیین مستندات این حکم فقهی است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که علامه با استناد به تحقق هتک حرمت فقهی، ترسیم ناحیه استعمال این لفظ را به دلایلی که این استعمال را جایز شمرده اند، مردود می داند. دلیل دیگر نیز وجود برخی روایات ناهی برخی واژگان اختصاصی است که در شرع بر غیرمعصومین مورد نهی واقع شده است. ایشان با طرح امکان خطا و عدم عصمت ولی فقیه، و با این مبنا که در زمان غیبت، امامت اختصاص به حضرت مهدی دارد و ولایت فقیه تحت ولایت حضرت مهدی است، معتقد است تنها می‌توان واژه نائب الامام را برای ولی فقیه بکار برد.

چکیده انگلیسی:

'Allāma Tehrāni does not permit using the term Imām for the fallible characters and insists on the dignity of this usage. He believes that the term Imām in its nominal (not descriptive) application is solely used for the infallible Imāms in Shi'ite culture so using some titles in their non-idiomatic meaning is illegitimate in the bright religion (of Islam). The purpose of the present study is to delve deep into the jurisprudential documents of this viewpoint. The main statement of the problem in this research is to explore the documents in terms of this jurisprudential doctrine. The research method is descriptive-analytic and the results showed that with reference to the substantiation of desecrating jurisprudential dignity, 'Allāma refutes to attribute this usage to some reasons that allow that. Another reason denotes some narrations which avoid using specialized terms for the fallible characters in religion. With reference to the possibility of making mistakes and fallibility of Valiy-e Faqih and based on the fact that Imāmat is exclusively for Imām Mahdi during the Age of Absence and Wilāyat-e Faqih is under the guardianship of Imām Mahdi, he believes that the term "Nā'eb al-Imām" can only be used for the Valiy-e Faqih.        

منابع و مأخذ:

ابن سینا، حسین بن عبد الله (1413ق). الاشارات و التنبیهات. بیروت: موسسه النعمان، ج1.

ابن منظور، محمد بن مکرم (1375). لسان العرب. بیروت: دارالبیروت، ج1.

بجنوردی، محمد (1379). قواعد فقهیه. تهران: موسسه نشر و آثار امام خمینی، ج5.

طوسی، نصیرالدین (1395). اساس الاقتباس. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

طهرانی، محمدحسین (1428ق). امام‌شناسی. مشهد: انتشارات علامه طباطبایی، ج18.

طهرانی، محمدصادق (1440ق). نور مجرد. مشهد: انتشارات علامه طباطبایی.

قزوینی رازی، احمد بن فارس (1979م). معجم المقایس اللغة. بیروت: انتشارات دارالفکر، ج1.

مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الانوار. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ج38، 53، 24، 25.

مصطفوی، حسن (1362). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. قم: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، ج1.