بررسی سن بلوغ و مفهوم‌شناسی آن از منظر فقه امامیه

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

محمد نوری ¹ (دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
حسین احمری ² (دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
سیدمحسن رزمی ³ (استادیار، دانشکده الهیات، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/09/20 تاریخ پذیرش : 1399/10/07 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: بالغ, سن, بلوغ, بلوغ پسران, بلوغ دختران,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی سن بلوغ و مفهوم‌شناسی آن از منظر فقه امامیه است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در قرآن کریم هیچ اشاره اثباتی و سلبی به سن خاصی برای اثبات بلوغ نشده است. ذکر انبات و احتلام به‌عنوان علائم طبیعی بلوغ در این آیات و مطرح نکردن سن خاص، نشانگر عدم مدخلیت سن در تعیین بلوغ است. سوال این است که آیا سن بلوغ، صرفاً یک تعیین شرعی و تعبدی است و یا بر اساس تحولاتی است که در نوجوانی هر انسانی رخ می‌دهد؟ اگر تعبدی محض نیست، پس عواملی مانند زمان، مکان، تغذیه، اقتصاد و... در آن دخیل می‌باشند. بررسی آراء فقهای متقدم و متأخر بیانگر این است که بلوغ، یک مسئله تعبدی نیست، بلکه یک موضوع خارجی است. علائم و امارات شارع مقدس برای بلوغ، موضوعیت ندارد، بلکه طریقیت دارند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to review the age of puberty and its concept from the view of Imāmiyah jurisprudence. The method of study is descriptive-analytic and the results indicate that in the Noble Qur'an, there is no mention of confirmation or negation of a certain age for puberty. Pubic hair and nocturnal emission, not a certain age, have been mentioned as the natural signs for puberty in the verses so it shows that age is not an indicator to determine puberty. The question is whether the age of puberty is merely a religious and binding determination or it is based on some transformations that occur during the adolescence of every human. If it is not a merely binding issue, some other factors such as time, place, nutrition, economy, and … are effective on that. Reviewing the ideas of prior and recent jurists indicates that puberty is not a binding issue, but rather it is an external subject. Signs and symptoms mentioned by the holy legislator for puberty are not as a matter of ends but instruments.

منابع و مأخذ:

ابن عاشور، محمد بن ظاهر (1240ق). التحریر و التنویر (تفسیر ابن عاشور). بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، ج 4.

اردبیلی، احمد (1404ق). مجمع الفائده و البرهان. قم: موسسه النشر الاسلامی، ج1،9.

انیس ابراهیم (1392ق). المعجم الوسیط. قاهره: بی‌نا، چاپ دوم.

بجنوردی، سید محمدحسن (1389ق). قواعد الفقهیه. نجف: مطبعه الاداب، ج4.

بحرانی، آل عصفور (1405ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج20.

بخاری، مسلم (1410ق). صحیح البخاری. قاهره: بی‌نا، چاپ دوم، ج7.

جصاص، احمد بن علی (1415ق). احکام القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج5.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1348). ترمینولوژی حقوق. تهران: دانشگاه تهران، ج2.

جوهری، اسماعیل (1376ق). الصحاح، تاج اللغه و صحاح العربیه. تهران: بی‌نا، ج4.

حسینی جرجانی، امیرابوالفتوح (1404ق). آیات الاحکام. تهران: انتشارات نوید، ج2.

حسینی عاملی، سید جواد (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. بیروت: موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ج5.

حلی، ابوجعفر محمدبن منصور (1405ق). السرائر حاوی لتحریر الفتاوی. قم: موسسه النشر الاسلامی، ج1.

حلی، ابوجعفر محمدبن منصور (1429ق). اجوبه مسائل و رسائل فی مختلف فنون المعرفه. قم: بی‌نا.

حلی، حسن بن یوسف (1416ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم: مکتبه الاعلام الاسلامی، ج36.

حلی، حسن بن یوسف (بی‌تا/ج). تذکره الفقهاء. قم: مکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، ج2.

خمینی، سید روح‌الله (1385). تحریر الوسیله. قم: موسسه مطبوعات دارالعلم، ج2.

خوانساری، سید محمد (1364). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع. قم: اسماعیلیان، ج3.

خوئی، سید ابوالقاسم (1418ق). التنقیح فی شرح العروه الوثقی. قم: التوحید للنشر، ج33.

رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ج13.

 راغب اصفهانی (1361). المفردات فی غریب القرآن. ترجمه سید غلامرضا خسروی حسینی. تهران: کتابفروشی مرتضوی، ج1.

سبزواری، عبد الأعلی (1413ق). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: مؤسسه المنار، ج21.

سعدی، ابوحبیب (1408ق). قاموس الفقهی. دمشق: دارالقلم، چاپ دوم.

 شهید ثانی (1414ق/ الف). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلامی. بیروت: موسسه المعارف الاسلامیه، ج4.

شهید ثانی (1414ق/ب). روضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. بی‌جا: بی‌نا.

 شیخ حرعاملی (1397ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. تهران: مکتبه الاسلامیه، چاپ چهارم، ج1،13.

شیخ صدوق (1362). الخصال. قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج4.

شیخ صدوق (1369). من لایحضره الفقیه. ترجمه صدربلاغی و محمدجواد غفاری. تهران: نشر صدوق، ج2.

شیخ صدوق (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج2، چاپ دوم.

شیخ مفید (بی‌تا). المقنعه. قم: موسسه النشر الاسلامی.

طبرسی، فضل بن حسن (1351). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. ترجمه احمد بهشتی. تهران: انتشارات فراهانی، ج4،

طوسی، محمد بن حسن (1364). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج2.

طوسی، محمد بن حسن (1377ق). الخلاف فی الفقه. تهران: انتشارات رنگین، چاپ دوم، ج1.

طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی الفقه الامامیه. تهران: مطبعه الحیدریه، ج2-1.

طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا/ الف). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. قم: انتشارات محمدی.

طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا/ب). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ج4، 6.

غربال، محمد شفیق (1972م). موسوعه العربیه المیسره. قاهره: دارالشعب، چاپ دوم.

فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت، چاپ دوم، ج3.

فضل اله، سید محمدحسین (1419ق). تفسیر من الوحی القرآن. بیروت: دارالملاک للطباعه و النشر، ج7، 9.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (بی‌تا). مفاتیح الشرایع فی فقه الامامیه. قم: کتابخانه  آیت‌الله مرعشی نجفی، ج1.

فیومی، احمد بن محمد (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. قم: موسسه دار الهجره، چاپ دوم.

قرائتی، محسن (1374). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ج8.

قمی، محمد بن محمدرضا (1368). کنز الدقائق و بحر الغرائب. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ج3.

کلینی رازی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1406ق). الفروع من الکافی. قم: دارالکتب الاسلامیه، ج2.

کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی (ط- الاسلامیه). تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ج3.

مجلسی، محمدباقر (1406ق). ملاذ الاخیار. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ج15، 4.

محدث نوری، میرزا حسین (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: موسسه آل البیت، ج1، 13.

محقق حلی، نجم‌الدین (1377). مختصر النافع. تهران: محمد نجفی یزدی، ج2.

مرعشی، سید محمدحسن (1375). دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری اسلام. تهران: نشر میزان.

مصطفوی، حسن (1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز الکتاب للترجمه و النشر، جلد 1 -2.

مقری، احمد بن محمد (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دارالهجر، ج2.

موسوی بجنوردی، سید محمد (1378). بلوغ. متین، شماره 2.

مهریزی، مهدی (1376). بلوغ دختران. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج26.

یزدی، سید محمدکاظم (1409ق). العروة الوثقى. لبنان: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‌، ج 2.