ریخت‌شناسی معماری معنامحور با استفاده از روش چیدمان فضا (مطالعه موردی: مسجد حکیم اصفهان)

محورهای موضوعی : کالبدی

نرجس فلکیان ¹ , حسین صفری ² , علی کاظمی ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، ، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
2 - استادیار گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
3 - استادیار گروه معماری، واحد رامسر، دانشگاه آزاد اسلامی، رامسر، ایران

تاریخ دریافت : 1399/05/03 تاریخ پذیرش : 1400/01/18 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: اصفهان, معماری معنامحور, چیدمان فضا, مسجد حکیم, ریخت شناسی,

چکیده مقاله :

برخی از نظریه‌پردازان بر این اصل اعتقاد دارند که با طراحی محیط کالبدی، معنا به وجود می‌آید. لذا معنا از دو حیث قابل بررسی است: بعد ذهنی و عینی یا فیزیکی. هدف از پژوهش تبیین معنا در معماری بناهای شاخص مذهبی دوره صفویه اصفهان، با استفاده از تحلیل ویژگی‌های فیزیکی فضای معماری آنهاست. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که کدام یک از فضاهای مسجد از بعد فیزیکی و کالبدی معنادهی بیشتری دارد و دلیل معناداری فضاهای مسجد چیست؟ به همین منظور از میان ادوار تاریخی، دوره صفویه و از میان بناهای مذهبی، مسجد حکیم اصفهان به عنوان نمونه موردی انتخاب شد. روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی می‌باشد. روش تحلیل آن نیز با استفاده از نرم‌افزار دپس مپ و آنالیز مؤلفه‌های ریخت‌شناسی معماری نظیر: هم‌پیوندی، نفوذپذیری، گوناگونی، خوانایی، وحدت فضایی و عمق فضا در فضاهای مختلف مسجد حکیم است. پس از آنالیز نقشه‌ها توسط نرم‌افزار دپس مپ و مشاهده رفتارهای حرکتی انسانی، این نتیجه حاصل گشت که حیاط علاوه بر داشتن شفافیت و تداوم دید بصری، دارای میزان بالاتری از هم پیوندی، نفوذپذیری و وحدت فضایی می‌باشد. همچنین از حیث گوناگونی شبستان با تلفیق فضاهای باز، نیمه باز و بسته، نسبت به سایر فضاهای مسجد از میزان گوناگونی بیشتری برخوردار است و علاوه بر آن دارای بیشترین میزان قابلیت انتخاب بوده است. مشاهده میدانی رفتار حرکتی و بصری بازدیدکنندگان مسجد نیز تأییدی بر این مدعاست. از دستاوردهای این پژوهش می‌توان در طراحی مساجد امروزی با توجه به الزامات و نیازهای جدید نیز بهره جست.

منابع و مأخذ:

References:

1. Abbas Zadegan, Mostafa (2002). The method of space placement in the urban design process, looking at Yazd city administration, 9: 35-43. )in Persian(


2. Abbas Zadegan, Mostafa, Mokhtarzadeh, Safoura, Bidram, Rasool (2012). Analysis of the relationship between spatial structure and urban development in the syntactic way of space Case study: Mashhad City, Urban and Regional Studies and Research, No. 14, pp. 43-62. )in Persian(


3. Amdu, L., & Epstein-Pliouchtch, M. (2009). Architects’ Places, Users’ Places: Place Meanings at the New Central Bus Station, Tel Aviv. Journal of Urban Design, 14(2): 147-161


4. Behzadfar, Mostafa and Rezvani, Nooshin (2015). Comparative study of Islamic norms of morphology of urban planning in historical context (Case study: Sarcheshmeh neighborhood of Gorgan city), Islamic Architects Research Quarterly, No 6, spring 1394, Third Year. )in Persian(


5. Center for the Research and Development of the Faculty of Architecture (2015). The Context: The Culture of the Islamic Architecture of Iran. Second Office of the Isfahan Mosques. Rev. 2, Textbook: Maryam Dakht Mousavi Razati, Shahid Beheshti University Press. (Faculty of Architecture and Urban Planning). )in Persian(


6. Chang, D., and Penn, A.  (1998). Integrated Multilevel Circulation in Dense Urban Areas: The Effect of Multiple Interacting Constraints in The Use of Complex Urban Areas. Environment and Planning and Design 25: 507-538.


7. Grote, Linda and David Wong (2005). Research Methods in Architecture, Translation by Ali Reza Einifar, Tehran University Press: Tehran University Press.


8. Habibi, Rana Sadat (2008). Mental imagery and concept of place, Fine Arts magazine, No. 35, Autumn 2008. )in Persian(


9. Hamadani Golshan, Hamed, Reflection of the Theory of "Space Syntax", An Approach to Urban Architecture and Design; Case Study: Boroujerdi Houses, Kashan, Fine Arts, Architecture and Urban Design, Summer 2012, Volume 20, Issue 2. )in Persian(


10. Hejazi, Mehrdad and Mehdizadeh Seraj, Fatemeh, The Relationship between Meaning, Beauty, Shaping and Structures in Islamic Architecture, Journal of Islamic Architectural Research, Spring (2014), Year 1, No. 2, pp. 22-7. )in Persian(


11. Heidari, Ali Akbar, Yazdanfar, Seyyed Abbas and Behdadfar, Nazgul (1392). A Model for Explaining Effective Parameters in the Meaning of Place in Educational Environments. Case Study: A Comparison of the Meaning of Location in the Faculty of Architecture and Non-Architecture, Journal of the Scientific Society of Architecture and Urban Development of Iran, No. 5, Spring and Summer 2013. )in Persian(


12. Hillier, B., Penn, A., Dalton, N., (1992). Milton Keynes: Look Back to London, The Architects’ Journal, vol. 195, no. 15, 42-46.


13. Hillier, B., Penn A., Hanson J., Grajewski T. and Xu J., (1993). ‘Natural movement: or, configuration and attraction in urban pedestrian movement’. Environment & Planning B: Planning & Design, 20, 29-66.


14. Hillier, B; Vaughan, L (2007), The city as one thing, Progress in Planning, (special issue on The Syntax of Segregation, edited by Laura Vaughan), 67, pp 205–230.


15. Hummon, D. (1992). Community Attachment: local sentiment & sense of place, plenum, New York.


16. Kamelipour, Hesam, Gholam Hossein Memarian, Mohsen Feizi and Mohammad Farid Mousavian. 1391 Form Composition and Spatial Configuration in Native Housing: Comparative Comparison of Guestroom Design in Traditional Kerman Houses. Housing and rural environment 138: 3-16 )in Persian(


17. Kim,Y.O. 1999. Spatial Configuration, Spatial Cognition and Spatial Behavior: The Role of Architectural Intelligibility in Shaping Spatial Experience. Dissertation. Bartlett School of Architecture, Building,                      Environmental Design and Planning University College London.


18. Lay, M. C. D., Reis, A., Dreux, V., Becker, D.,and Ambrosini, V. 2005. Spatial Configuration, Spatial Behavior and Spatial Cognition: Syntactic and Perceptual Analysis of The Market Station Area in Porto Alegra. In Proceedings from EDRA35, Vancouver, Canada.


19. Maddahi, Seyyed Mehdi and Gholam Hossein Memarian .(2015). The analysis of the spatial configuration of native homes with the approach of space syntax (case study: Bashrooyeh city), Journal of Housing and Rural Environment, No. 156, Winter 95. )in Persian(


20. Motalebian, Khosrow, Rahmani, Bijan and  Shams, Majid (2020). Challenges of Creative City from the Perspective of Urban Policy and Planning (Case Study: Isfahan), Journal of New Attitudes in Human Geography, Year 12, Issue 3, Summer 2020. )in Persian(


21. Nagizadeh, Mohammad (2007). The city's beauty and identity perception in the light of Islamic thought, urban planning department of Isfahan municipality. )in Persian(


22. Nilfrooshan, Mohammad Reza (2007). Persian Architecture from the Beginning to the Qajar Period, Tehran: Hemandishan Publications. )in Persian(


23. Norberg Schultz, Christiana (2014). An Option of Architecture: Meaning and Location, Translated by: Vida Norouz Borazjani, First Edition, Tehran, Parham Publication.


24. Peponis, J; Hajinikoloaou, E; Livieratos, C; Fatouros, D. A (1989). The spatial core of urban culture, Ekistics, No 56, pp 43-55.


25. Peponis, J; Ross, C; Rashid, M (1997), The structure of urban space, movement, and co presence: The case of Atlanta, Geo forum, No 28, pp 341-358.


26. Rabani khorasgani, A, Rabani, R, Adibi, M, Moazeni, A (2012), Review The Role of Social diversity in Creating Innovative and Creative Cities (Case Study: Esfahan City), Geography and Development Iranian Journal,(spring 2011), volum, Number 21. )in Persian(


27. Relph, E. (1976), Place and placelessness. London: Pion


28. Rismanchian, Omid, Bell, Simon (2011). Investigation of the spatial separation of worn-out tissues in the structure of Tehran city by the method of space layout, Journal of Bakhtiyeh Nursing, Art Research Center, Architecture and Urban   Planning, No. 17, eighth year, pages 69-80. )in Persian(


29. Sahaf, Seyyed Mohammad Khosrow, Meaning in Iranian Architecture, Urban Identity Journal (1395), Year 10, Number 25, Pages 60-51. )in Persian(


30. Sennett, R. (1990). The Conscience of the Eye-The Design and Social Life of Cities. NewYork: W.W.Norton & Company.


31. Sharif Nejad, Nematullah, Saberi, Hamid, Khadem Al-Husseini, Ahmad, Ziari, Keramatullah and Azani, Mehri (2020). Assessing the components affecting the sustainability of municipal revenue structure (Case study: Isfahan metropolis), Journal of New Attitudes in Human Geography, Twelfth year, second issue, spring 2020.  (in Persian)


32. Soheili, Jamaleddin and Arefian, Ensia (1393). Analysis of Human-Social Relationships in Qazvin Qajar Period Mosques-Schools Based on Space Syntax Approach, Journal of Human Geography Research, Vol. 48, No. 3, Autumn 2016, Pages 475-491. (in Persian)


33. Stedman, R.C, (2002), Toward a social psychology of place: Predicting behavior from place-based cognitions, attitude and identity. Environment and Behavior. 581-561 (5):34.


34. Styrlen, Henry and the introduction to Henry Carbon (1998). Isfahan Picture of Paradise, translation: Jamshid Arjomand, First edition, Tehran, Farzan publishing house.


35. Tuan, Y-F (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. London: Edward Arnold.


36. Tuan, Y.-F. (2001). Space and place: The perspective of Experience. Minnea Polis: University of Minnesota press.