منتقدان حدیث شیعه؛ تحلیل موضوع و زمینه‌ها‌ی پیدایش آن در ایران معاصر

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

شهرام داراب پور ¹ (دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
مهدی مهریزی ² (دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
سیدمحمدعلی ایازی ³ (استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
مهرداد عباسی ⁴ (استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/06/24 تاریخ پذیرش : 1399/06/24 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

ظهور منتقدان حدیث شیعه را می‌توان جریانی دانست که در دوره معاصر با شعار بازگشت به قرآن، مبارزه با خرافات و اتحاد مسلمانان و کم رنگ کردن نقش سنّت در هندسه مسائل دینی در ایران شکل گرفت. مطالعه پیش رو بر آن است ضمن معرفی جریان منتقدان حدیث شیعه در دوره معاصر ایران و تفاوت آن با قرآنیّون، طیف‌ها و گروه‌های مختلف این جریان فکری را برشمارد. سر آخر به طور مبسوط مهم‌ترین زمینه‌ها و علل پیدایش این جریان فکری که مربوط به گروه‌های دوم و سوم این جریان در این پژوهش می‌باشد را در دو قسمت زمینه‌های عام که عبارت‌اند از اصلاحات دینی در یهودیت و مسیحیت، آشنایی با تجدد و تمدن جهان غرب، آشنایی و ارتباط ایرانیان با متفکران نواندیش جهان عرب و زمینه‌های خاص که عبارت‌اند از تأثیرپذیری منتقدان حدیث شیعه از جریان وهابیت، پیدایش شخصیت‌های روشنفکر و مهجوریّت قرآن می‌باشد را بیان کند.

چکیده انگلیسی:

The emergence of critics of Shiite hadith can be considered a trend that was formed in the contemporary period with the slogan of returning to the Qur'an, combating superstitions and the unity of Muslims and diminishing the role of tradition in the geometry of religious issues in Iran. The present study intends to enumerate the different spectrums and groups of this current of thought by introducing the trend of critics of Shiite hadith in the contemporary period of Iran and its differences with the Qur'an-oriented people. Finally, the most important areas and reasons for the emergence of this trend of thought, which are related to the second and third groups of this trend in this study, are divided into two general areas, which are religious reforms in Judaism and Christianity, familiarity with modernity and civilization in the West, Iranians' acquaintance and relation with the modern thinkers of the Arab world and the specific fields that include the influence of the critics of the Shiite hadith on the Wahhabi movement, the emergence of intellectual personalities and the abandonment of the Qur'an.

منابع و مأخذ:

ابوریّه. بی‌تا، اضواء علی السنة المحمدیة، الطبعة السادسة، قاهره: دار المعارف.

استرآبادی، محمد امین. 1363ش، الفوائد المدنیة، قم: دار النشر لأهل البیت.

امین، احمد. 1969م، فجر الاسلام، الطبعة العاشرة، بیروت: دار الکتاب العربی.

امین، احمد. 1998م، ضحی الاسلام، قاهره: مکتبة الاسرة.

انس، جیمس. 1890م، نظام التعلیم فی علم اللاهوت القویم، بیروت: مطبعة الأمیرکان.

بابایی، علی اکبر. 1387ش، مکاتب تفسیری، چاپ دوم، تهران: انتشارات حوزه و دانشگاه.

براون، رابرت مک آفی. 1382ش، روح آیین پروتستان، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: نشر نگاه معاصر.

برقعی، سیّد ابوالفضل. 1431ق، عرض اخبار اصول بر قرآن و عقول، سایت کتابخانه عقیده.

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، اصول دین از نظر قرآن و آیات مستند به آن، سایت کتابخانه عقیده.

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، بررسی علمی احادیث مهدی، سایت کتابخانه‌ عقیده. 

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، تابشی از قرآن، سایت کتابخانه عقیده.

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، خرافات وفور در زیارات قبور، سایت کتابخانه عقیده.   

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، سوانح ایام(زندگینامه سید ابوالفضل برقعی)، سایت کتابخانه‌ عقیده.

برقعی، سیّد ابوالفضل. بی‌تا، قرآن برای همه، کتابخانه سایت عقیده.

پاشازاده، غلامعلی. بی‌تا، دانشنامه جهان اسلام، مؤسسه دائرة المعارف اسلامی.

جبرئیلی، محمد صفر. 1391ش، سیری در تفکر کلامی معاصر، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

جعفریان، رسول. 1391ش، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی- سیاسی ایران، چاپ چهارم، تهران: خانه کتاب.

حبّ الله، حیدر. 2006م، نظریة السنة فی الفکر الشیعة الامامیة، بیروت: مؤسسة الانتشار العربی.

حسینی طباطبایی، مصطفی. بی‌تا، راهی به سوی وحدت اسلامی، کتابخانه سایت عقیده.

حلبی، علی اصغر. بی‌تا، زندگی و سفرهای سیّد جمال الدین اسدآبادی، تهران: زوار.

خرقانی، اسدالله. بی‌تا، محو الموهوم وصحو المعلوم، ترجمه بالعربیة سعد محمود رستم، سایت اجتهادات.

خمینی، روح الله. بی‌تا، کشف اسرار، بی‌جا: بی‌نا.

خوانساری، سیّد محمد باقر. 1356ش، روضات الجنات، ترجمه محمد باقر ساعدی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.

دانستن، جی. لسلی. 1381ش، آیین پروتستان، ترجمه عبدالرحیم سلیمانی، چاپ اول، قم: مؤسسه پژوهشی و آموزشی امام خمینی.

راوندی، مرتضی. 1382ش، تاریخ اجتماعی ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات نگاه(لوح فشرده تاریخ ایران اسلامی).

رشید رضا، محمد. 1947م، تفسیر المنار، الطبعة الثانیة، قاهره: دار المنار.

رضی، هاشم. 1360ش، ادیان بزرگ جهان، چاپ پنجم، تهران: فروهر.

روشن ضمیر، محمد ابراهیم. 1390ش، جریان شناسی قرآن بسندگی، تهران: انتشارات سخن.

سبحانی، جعفر. بی‌تا، مفاهیم القرآن(لوح فشرده آثار آیت الله جعفر سبحانی).

سنگلجی، شریعت. 1395ش، کلید فهم قرآن، سایت کتابخانه عقیده.

سنگلجی، شریعت. بی‌تا، توحید عبادت، سایت کتابخانه عقیده. 

شوشتری، عبداللطیف. ۱۳۶۳ش، تحفة العالم ذیل التحفة، به کوشش صمد موحد، تهران: طهوری.

طاهری بنچاری، میثم. 1389ش، فرهنگ و تمدن غرب از دیدگاه امام خمینی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

عباسی، حسن. 1369ش، دینداری و خردگرایی، چاپ سوم، تهران: انتشارات همبستگی ملی ایرانیان.

عرب صالحی، محمد. 1393ش، جریان شناسی اعتزال نو، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

عنایت، حمید. 1372ش، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران: خوارزمی.

فقیهی، علی ‌اصغر. 1366ش، وهابیان، چاپ سوم، تهران: صبا.

قلمداران، حیدرعلی. 1388ش، راه نجات از شر غلات(بحث شفاعت)، تصحیح اسحاق دبیری، سایت کتابخانه عقیده.

قلمداران، حیدرعلی. 1390ش، شاهراه اتحاد(بررسی نصوص امامت)، چاپ دوم، مراجعه و تصحیح: اسحاق دبیری، بی جا: انتشارات حقیقت.

قلمداران، حیدرعلی. 1393ش، پژوهشی بنیادین پیرامون خمس از دیدگاه قرآن، سنّت و فتوا، تصحیح: حنیف‌ زرنگار، سایت کتابخانه عقیده.

قلمداران، حیدرعلی. بی‌تا، ارمغان آسمان، سایت کتابخانه عقیده.

کسروی، احمد. 1323ش، شیعه گری، تهران: بی‌جا.

الگار، حامد. 1356ش، دین و دولت در ایران، مترجم: ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات توس.

مددپور، محمد، 1372ش، سیر تفکر معاصر، زمینه‌های تجدد و دین زدایی در ایران، تهران: تربیت.

مراغه‌ای، زین ‌العابدین. ۱۳۸4ش، سیاحت‌نامه ابراهیم ‌بیگ، چاپ دوم، تهران: آگاه.

مظفر، محمد. 1368ش، اصول الفقه، ترجمه و شرح عبدالله اصغری، قم: نشر ناصر.

معارف، مجید و سعید شفیعی. 1394ش، درآمدی بر مطالعات حدیثی در دوران معاصر، چاپ اول، تهران: سمت.

ملک‌زاده، مهدی. 1366ش، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، چاپ دوم‌، تهران‌: علمی.

مهدوی‌راد، محمد علی. 1394ش، پژوهش‌های حدیثی مسلمانان، حدیث و حدیث پژوهی، چاپ دوم، تهران: نشر کتاب مرجع.

نبوی رضوی، مقداد. 1396ش، اندیشه اصلاح دین در ایران، تهران: شیرازه کتاب ما.

نجم آبادی، هادی. 1312ش، تحریر العقلاء، مقدمه ابو الحسن خان فروغی، تهران: بی‌نا.

نقیب زاده، میر عبدالحسین. 1394ش، فلسفه کانت: بیداری از خواب دگماتیسم، تهران: نشر آگه.

هولت، پی ام و لمبتون. ۱۳۸۸ش، تاریخ اسلام کمبریج، ترجمه احمد آرام، تهران: امیرکبیر.

الهی بخش، خادم حسین. 1421ق، القرآنیون وشبهاتهم حول السنة، الطبعة الثانیة، طائف: مکتبة الصدیق.

یوسفی اشکوری، حسن. 1377ش، نوگرایی دینی: نقد و بررسی جنبش اسلامی معاصر، تهران: قصیده.‌

 

مقالات

استادی، کاظم. 1391ش، «روزنامه اختر و تغییر خط فارسی»، مجله بهارستان‌، شماره 16.

بیات، عزیزاله. 1380ش، «فرقه‌ قرائیم»، مجله فرهنگان، سال سوم، شماره 9، ص46.

الدغامین، زیاد خلیل. پاییز 1384ش، «نواندیشی در نگره قرآنی سیّد جمال»، مترجم: علی خیاط، مجله الهیات و حقوق، شماره 217.

مهریزی، مهدی. پاییز 1382ش، «رابطه قرآن و حدیث»،علوم حدیث، شماره 29.

مهریزی، مهدی. زمستان 1383ش، «نگاهی به جریان‌های حدیثی معاصر اهل ‌سنّت»، علوم حدیث، شماره 34.

هوشنگی، لیلا. 1388ش، «مقایسه تورات شفاهی و حدیث در نقل روایت، منع نگارش، تدوین و تنسیق»، علوم حدیث، سال چهاردهم، شماره چهارم.

Aburiya. No date, Azwa 'al-Sunnah al-Muhammadiyah, Sadesa Press, Cairo: Dar al-Ma'aref
Astarabadi, Mohammad Amin, 1984, Civil Benefits, Qom: Dar Al-Nashr Leahl Al-Bayt
Amin, Ahmad 1969, Fajr al-Islam, tenth edition, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.
Amin, Ahmad 1998, Zahi al-Islam, Cairo: Maktab al-Asra.
Anas, James. 1890 AD, Nezam Al-Talim Fi Elm Al-Lahut Al-Ghavim, Beirut: Al-Amirkan Press.
Babaei, Ali Akbar. 2008, Interpretive Schools, Second Edition, Tehran: Hozeh and Daneshgah Publications.
Brown, Robert McAfee. 2003, The Spirit of Protestantism, translated by Fariborz Majidi, Tehran: Contemporary View Publishing.
Barghaei, Sayed Abu al-Fazl. 1431 AH, the news of the principles of the Qur'an and the intellects, the site of the Library of Aghideh.
Barghaei, Sayed Abu al-Fazl. No date, Principles of Religion in terms of the Quran and the verses documenting it, the site of the Library of Aghideh.
Barghaei, Sayed Abu al-Fazl. No date, Scientific Review of Mahdi Hadiths, Site of Library of Aghideh.
Barghaei, Sayed Abu al-Fazl. No date, a ray of the Qur'an, the site of the Library of Belief.
Barghaei, Sayed Abu al-Fazl. No date, Abundance Superstitions in Tomb Visits, Belief Library Website.
Barghaei, Sayed Abu al-Fazl. No date, The Tragedies of the Days (biography of Seyyed Abolfazl Barghaei), Site of Library of Aghideh.
Barghaei, Sayed Abu al-Fazl. No date, the Quran for all, the library of the belief site.
Pashazadeh, Gholam Ali. No date, Encyclopedia of the Islamic World, Institute of the Islamic Encyclopedia.

 

Jabraeili, Mohammad Safar 2012, Viewing at Contemporary Theological Thought, First Edition, Tehran: Publishing Organization of the Institute of Islamic Culture and Thought.
Jafarian, Rasool 2012, Trends and Religious-Political Organizations of Iran, Fourth Edition, Tehran: Khaneh Ketab

Habbollah, Heidar, 2006, Theory of Sunnah in Imami Shiite Thought, Beirut: Arab Publishing Foundation.
Hosseini Tabatabai, Mustafa. No date, a path to Islamic unity, Site of library of Aghideh.
Halabi, Ali Asghar, no date, Life and Travels of Seyyed Jamaluddin Asadabadi, Tehran: Zavar.
Kharghani, Asadullah, no date, Mahv Al-Mohum Va Sahv Al-Malum, translated into Arabic by Saad Mahmoud Rostam, ijtihad site.
Khomeini, Ruhollah, no date, Discovering Secrets, no place: Bina.
Khansari, Sayed Muhammad Baqir 1977, Rawzat al-Janat, translated by Mohammad Baqir Saedi, Tehran: Islamic Bookstore.
Danestan, J. Lasi, 2002, Protestantism, translated by Abdolrahim Soleimani, first edition, Qom: Imam Khomeini Research and Educational Institute.
Ravandi, Morteza 2003, Social History of Iran, Second Edition, Tehran: Negah Publications (CD of the History of Islamic Iran).
Rashid Reza, Mohammad 1947, Tafsir Al-Manar, Second Edition, Cairo: Dar Al-Manar.
Razi, Hashem. 1981, The Great Religions of the World, Fifth Edition, Tehran: Forouhar.
Roshan Zamir, Mohammad Ibrahim. 2011, Trend of Quran Sufficiency, Tehran: Sokhan Publications.

Sobhani, Jafar, no date, Concepts of the Qur'an (CD of the works of Ayatollah Ja'far Sobhani).
Sangalji, Shariat. 2016, The Key to Understanding the Quran, Aqeedah Library website.
Sangalji, Shariat. No date, Tawhid Ebadat, Site of Library of Aghideh.
Shoushtari, Abdul Latif 1984, Tahfat Al-Alam Zil Al-Tahfat, by the efforts of Samad Movahed, Tehran: Tahoori.
Taheri Banchari, Meysam. 2010, Western Culture and Civilization from the Viewpoint of Imam Khomeini, Tehran: Islamic Revolution Documentation Center.
Abbasi, Hassan 1990, Religiosity and Rationalism, Third Edition, Tehran: Iranian National Solidarity Publications.
Arab Salehi, Mohammad 2014, Trend of New Resignation, Tehran: Institute of Islamic Culture and Thought.
Enayat, Hamid. 1993, Political Thought in Contemporary Islam, translated by Bahauddin Khorramshahi, Tehran: Kharazmi.
Faqihi, Ali Asghar. 1987, Wahhabis, third edition, Tehran: Saba.
Qalmadaran, Heidar Ali 2009, the way of salvation from grains (discussion of intercession), edited by Ishaq Dabiri, Site of Library of Aghideh.
Qalmadaran, Haidar Ali 2011, Ittihad Highway (review of Imamate texts), second edition, reference and correction: Ishaq Dabiri, no place: Haghighat Publications.

 

Qalamdaran, Heidar Ali. 2014, A fundamental research on khums from the perspective of the Qur'an, Sunnah and fatwa, edited by Hanifa Zarnegar, Site of Library of Aghideh.
Qalmadaran, Heidar Ali, no date, the gift of heaven, the site of the Library of Aghideh.
Kasravi, Ahmad 1944, Shiism, Tehran: Bija.
Algar, Hamed 1977, Religion and Government in Iran, Translated by Abolghasem Sari, Tehran: Toos Publications.
Madadpour, Mohammad, 1993, The course of contemporary thought, the fields of modernization and de-religionization in Iran, Tehran: Tarbiat.
Maragheh, Zayn al-Abedin. 2005, Ebrahim Beig Siyahat Nameh, Second Edition, Tehran: Agah.
Muzaffar, Mohammad 1989, Principles of Jurisprudence, translated and explained by Abdullah Asghari, Qom: Nasser Publishing.
Maaref, Majid and Saeed Shafiei. 2015, An Introduction to Hadith Studies in the Contemporary Era, First Edition, Tehran: Samt.
Malekzadeh, Mehdi. 1987, History of the Iranian Constitutional Revolution, Second Edition, Tehran: Elmi.
Mahdavirad, Mohammad Ali 2015, Muslim Hadith Studies, Hadith and Hadith Studies, Second Edition, Tehran: Publishing of Ketabe Marja.

Nabavi Razavi, Miqdad. 2017, The Thought of Religious Reform in Iran, Tehran: Shirazeh of Ketabe Ma.
Najmabadi, Hadi. 1933, Tahrir al-Aqla ', Introduction by Abu al-Hassan Khan Foroughi, Tehran: Bina.
Naqibzadeh, Mir Abdul Hussein 1394, Kant's Philosophy: Awakening from the sleep of dogmatism, Tehran: Agah Publishing.
Holt, PM and Lambton. 2009, History of Islam Cambridge, translated by Ahmad Aram, Tehran: Amirkabir.
Elahi Bakhsh, Khadem Hussein. 1421 AH, the Qur'an-oriented people and their doubts around the Sunnah, the second edition, Taef:Maktaba Al-Sadigh
Yousefi Eshkuri, Hassan 1998, Religious Modernity: A Critique of the Contemporary Islamic Movement, Tehran: Ghasideh

Articles

Ostadi, Kazem. 2012, "Akhtar Newspaper and Persian Calligraphy Change", Baharestan Magazine, No. 16.
Bayat, Azizaleh. 2001, "Sect of Poems", Farhangan Magazine, third year, number 9, p. 46.
Al-Daghamin, Ziad Khalil. Fall 2005, "Modern Thought in Sayed Jamal's Quranic Perspective", translated by Ali Khayyat, Journal of Theology and Law, No. 217.
Mehrizi, Mehdi Fall 2003, "The Relationship between Quran and Hadith", Hadith Sciences, No. 29.
Mehrizi, Mehdi Winter 2004, "A Look at the Contemporary Hadith Currents of the Sunnis", Hadith Sciences, No. 34.
Houshangi, Leila. 2009, "Comparison of Oral Torah and Hadith in Narration, Prohibition of Writing, Compilation and Coherence", Hadith Sciences, Fourteenth Year, Fourth Issue.