واکاوی ملاک‌ها و شیوه گزینش اخبار در تفسیر الصافی

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

نفیسه کوثری نیا ¹ , مهین شریفی ² , رحمت الله عبدالله زاده آرانی ³ , عبدالهادی فقهی زاده ⁴

1 - دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، گروه مدیریت دانشگاه پیام نور تهران جنوب
2 - استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، گروه مدیریت دانشگاه پیام نور تهران جنوب
3 - استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، گروه مدیریت دانشگاه پیام نور آران و بیدگل
4 - استاد و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

تاریخ دریافت : 1400/05/01 تاریخ پذیرش : 1400/05/01 تاریخ انتشار : 1400/05/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

تفسیر صافی یکی از تفاسیر مهم شیعه در قرن یازدهم است. فیض کاشانی گذشته از اجتهاد در روش و گرایش تفسیر صافی، در گزینش منابع و روایات آن نیز اجتهاد نموده است. زیرا از یک سو روایات را از برخی منابع روایی امامیه انتخاب کرده و از سوی دیگر با توجه به حجم تفسیر صافی، وی در صدد جمع آوری همه روایات تفسیری در آن نبوده است. فیض، روایات تفسیری را بر اساس ملاک‌هایی چون اهتمام به نقل از معصوم(ع) در منابع شیعه، مرتبط بودن با آیه، اهتمام به نقل از راویان موثق، توجه به صحت نقل از معصوم(ع)، عدم تنافی با عقل و عدم تنافی با شأن و عصمت انبیا(ع) انتخاب کرده و برای نقل، روش‌هایی همچون نقل کامل روایت، تلخیص، تقطیع مناسب، حذف سند، تشکیل خانواده حدیث، حذف تکرار و اشاره به روایات مشابه و نقل به معنا را به کار برده که در مواردی هم عملکرد او با برخی از ملاک‌هایش سازگاری ندارد.

چکیده انگلیسی:

"Tafsir Safi" is one of the most important Shiite commentaries in the 11th century. In addition to ijtihad in the method and tendency of "Tafsir Safi", Feyz Kashani has also performed ijtihad in selecting its sources and narrations. Because, on the one hand, he selected the narrations from some sources of Imami narrations, and on the other hand, considering the volume of "Safi commentary", he did not intend to collect all the commentary narrations in it. Feyz has selected interpretive narrations based on criteria such as diligence citing from the Infallible (AS) in Shiite sources, being related to the verse, diligence citing from authentic narrators, paying attention to the accuracy of citing from the Infallible (AS), non-contradiction with reason and non-contradiction with the dignity and infallibility of the Prophets (pbuh). He has used methods such as complete narration, summary, appropriate fragmentation, deleting the document, forming a family of hadith, eliminating repetition and referring to similar narrations, and quoting the meaning, which in some cases, his performance is not compatible with some of his criteria.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

استرآبادی، محمّد بن ‌قاسم. 1409ق، تفسیر الإمام العسکری(ع)، چاپ اول، قم: مدرسه امام مهدی(عج).

امین، نصرت. بی تا، مخزن العرفان فی علوم القرآن، چاپ اول، بی جا: بی نا.

بابائی، علی اکبر. 1390ش، مکاتب تفسیری، چاپ پنجم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

بلاغی، عبدالحجه. 1386ق، حجة التفاسیر و بلاغ الاکسیر، چاپ اول، قم: نشر حکمت.

تستری، محمد تقی. بی تا، الأخبار الدخیلة،چاپ اول، تهران: مکتبة الصدوق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات الفاظ قرآن، چاپ اول، بیروت: دار القلم.

ربانی، محمدحسن. 1389ش، سبک شناسی مفسران، چاپ اول، تهران: سفیر اردهال.

صادقی تهرانی، محمد. 1385ش، ستارگان از دیدگاه قرآن، چاپ دوم، تهران: امید فردا.

صالحی نجف آبادی، نعمت الله. 1364ش، جمال انسانیت، چاپ یازدهم، بی جا: دانش اسلامی.

صالحی نجف آبادی، نعمت الله. 1385ش، غلو، چاپ سوم، تهران: کویر.

صالحی نجف آبادی، نعمت الله. 1387ش، حدیث‌های خیالی در مجمع البیان، چاپ چهارم، تهران: کویر.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1379ش، الخصال، چاپ سوم، قم: انتشارات اخلاق.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1398ق، التوحید، چاپ اول، قم: جامعه مدرسین.

صدوق، محمد بن علی بن بابویه. 1403ق، معانی الأخبار، چاپ اول، قم: دفتر نشر اسلامی.

طباطبائی، محمدحسین. 1374ش، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمدباقرموسوی، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.

طوسی، محمد بن حسن. بی تا، التبیان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: نشر دار احیاء التراث العربی.

علم الهدی، علی بن حسین. 1377ش، تنزیه الأنبیاء، ترجمه: امیر سلمانی رحیمی، چاپ اول، مشهد: آستان قدس.

عیاشی، محمد بن مسعود. 1380ش، تفسیر العیاشی، چاپ اول، تهران: المطبعة العلمیة.

فهیمی تبار، حمیدرضا. 1390ش، اجتهاد در تفاسیر روایی امامیه، چاپ اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1381ش، کلیات دیوان فیضکاشانی، چاپ دوم، قم: نشر اسوه.

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1387ش، الأصول الأصیلة،چاپ اول، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1392ش، تفسیر صافی، ترجمه: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، چاپ دهم، قم: نوید اسلام.

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1406ق، الوافی، چاپ اول، اصفهان: مکتبة الامام امیر المؤمنین(ع).

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1415ق، الصافی، چاپ دوم، تهران: مکتبة الصدر.

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. 1417ق، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، چاپ چهارم، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

قمی، علی بن ابراهیم. 1404ق، تفسیر القمی، چاپ سوم، قم: دار الکتب.

کاشانی، فتح الله. بی تا، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

محمدقاسمی، حمید. 1389ش، اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان‌های انبیا در تفاسیر قرآن، چاپ پنجم، تهران: سروش.

مسعودی، عبدالهادی. 1389ش، وضع و نقد حدیث، چاپ دوم، تهران: سمت.

معرفت، محمدهادی. 1388ش، تفسیر و مفسران، چاپ پنجم، قم: نشر التمهید.

مکارم شیرازی، ناصر. 1371ش، تفسیر نمونه، چاپ دهم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

نجمی، محمدصادق. 1389ش، سیری در صحیحین، چاپ چهارم، قم: بوستان کتاب.

نقیبی، ابوالقاسم. 1387ش، اقوال العلماء فی معرفة مولی محسن فیض کاشانی، چاپ اول، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.

 

مقالات

دیاری بیدگلی، موسوی مقدم و حاجوی. 1393ش، «نقد محتوائی تفسیر قمی»، دوفصلنامه ثقلین اهل بیت(ع)، پاییز و زمستان.

عابدینی، احمد. «بررسی حدیث‌های خیالی در مجمع البیان والتبیان»، مجله بیّنات، سال هجدهم، شماره 72.

عباسی، فرزاد. 1394ش، «بررسی تفاسیر آیه قاف از منظر عرفانی، روایی و اسطوره گرایی»، مطالعات قرآنی، سال ششم، شماره 23، صص 9-22.

عبدالله زاده آرانی، رحمت الله. 1386ش، «نقد و بررسی مبانی و روش تفسیری فیض در تفسیر صافی»، رساله دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس.

The Holy Quran.

Astarabadi, Muhammad ibn Qasim. 1409 AH, Tafsir Al-Imam Al-Askari (AS), first edition, Qom: Imam Mahdi (AS) School.

Amin, Nosrat. No date, the repository of mysticism in the sciences of the Qur'an, first edition, Bi Ja: Bi Na. Babaei, Ali Akbar 2011, Interpretive Schools, Fifth Edition, Qom: Research Institute and University.

Balaghi, Abdul Hajja 2007, Hojjat al-Tafsir wa Balagh al-Aksir, first edition, Qom: Hekmat Publishing. Testari, Mohammad Taqi, no date, Al-Akhbar Al-Dakhila, first edition, Tehran: Maktab al-Sadooq. Ragheb Isfahani, Hussein bin Mohammad. 1412 AH, Quranic words, first edition, Beirut: Dar al-Qalam.

Rabbani, Mohammad Hassan 2010, Stylistics of commentators, first edition, Tehran: Safir Ardehal. Sadeghi Tehrani, Mohammad 2006, Stars from the perspective of the Quran, second edition, Tehran: Omid Farda.

Salehi Najafabadi, Nematullah. 1985, The Beauty of Humanity, Eleventh Edition, Bija: Islamic Knowledge.

Salehi Najafabadi, Nematullah. 2006, Gholoo, third edition, Tehran: Kavir.

Salehi Najafabadi, Nematullah. 2008, Imaginary Hadiths in Majma 'al-Bayan, Fourth Edition, Tehran: Kavir.

Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babawiyyah. 1379, Al-Khasal, third edition, Qom: Ethics Publications. Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babuyah. 2019, Al-Tawhid, first edition, Qom: Society of Teachers. Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babuyah. 1403 AH, Ma'ani al-Akhbar, first edition, Qom: Islamic Publishing Office.

Tabatabai, Mohammad Hussein 1995, Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, translated by Mohammad Baqer Mousavi, fifth edition, Qom: Seminary Teachers Association.

Tabarsi, Fazl Ibn Hassan 1993, Majma 'al-Bayan fi Tafsir al-Quran, third edition, Tehran: Naser Khosrow.

Tusi, Muhammad ibn Hassan, no date, Al-Tabyan Fi Tafsir Al-Quran, First Edition, Beirut: Nashr Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi

Alam al-Huda, Ali ibn Husayn. 1998, Tanzieh Al-Anbiya, translated by Amir Salmani Rahimi, first edition, Mashhad: Astan Quds.

Ayashi, Muhammad ibn Mas'ud. 2001, Tafsir al-Ayashi, first edition, Tehran: Scientific Press.

Fahimi Tabar, Hamidreza. 2011, Ijtihad in Imami Narrative Interpretations, First Edition, Tehran: Imam Sadegh (AS) University.

Faiz Kashani, Mohammad bin Morteza. 2002, Generalities of Feyz Kashani's Divan, second edition, Qom: Aswa Publishing

Faiz Kashani, Mohammad bin Morteza. 2008, Original Principles, first edition, Tehran: Shahid Motahari High School.

Faiz Kashani, Mohammad bin Morteza. 2013, Tafsir Safi, translation: Abdolrahim Aghighi Bakhshaishi, tenth edition, Qom: Navid Islam.

Faiz Kashani, Mohammad bin Morteza. 1406 AH, Al-Wafi, first edition, Isfahan: Maktab al-Imam Amir al-Mu'minin (AS).

Faiz Kashani, Mohammad bin Morteza. 1415 AH, Al-Safi, second edition, Tehran: Sadr School.

Faiz Kashani, Mohammad bin Morteza. 1417 AH, Al-Muhaja al-Bayza fi Tahzib al-Ahyaa, fourth edition, Qom: Islamic Publishing Institute.

Qomi, Ali ibn Ibrahim. 1404 AH, Tafsir al-Qomi, third edition, Qom: Dar al-Kitab.

Kashani, Fathullah, no date, The Methodology of the Righteous in Obliging the Opposition, First Edition, Tehran: Islamic Dar Al-Ketab.

Kelini, Muhammad ibn Ya'qub 1407 AH, Al-Kafi, fourth edition, Tehran: Islamic Dar Al-Kotob. Mohammad Ghasemi, Hamid 2010, Israelism and its effect on the stories of the prophets in the interpretations of the Qur'an, fifth edition, Tehran: Soroush.

Masoudi, Abdul Hadi 2010, Status and Critique of Hadith, Second Edition, Tehran: Samat.

Marefat, Mohammad Hadi 2009, Interpretation and interpretators, fifth edition, Qom: Al-Tamhid Publishing.

Makarem Shirazi, Nasser. 1992, Sample Interpretation, Tenth Edition, Tehran: Islamic Dar Al-Kotob. Najmi, Mohammad Sadegh 2010, Seiri Dar Sahihin, Fourth Edition, Qom: Bustan Ketab.

Naqibi, Abu al-Qasim 2008, Sayings of Scholars in the Knowledge of Mohsen Feyz Kashani, First Edition, Tehran: Shahid Motahari High School.

 

Articles

Diari Bidgoli, Mousavi Moghadam and Hajavi. 2014, "Content Critique of Qomi's Interpretation", bi-quarterly of Saqalein Ahl al-Bayt (AS), autumn and winter.

Abedini, Ahmad "Study of imaginary hadiths in Majma 'al-Bayan and al-Tibyan", Bayenat Magazine, 18th year, No. 72.

Abbasi, Farzad 2015, "Study of the interpretations of Qaf verse from the perspective of mysticism, narration and mythology", Quranic Studies, Year 6, No. 23, pp. 9-22.

Abdullah Zadeh Arani, Rahmatullah. 2007, "Critique and Study of the Principles and Interpretive Method of Feyz in Tafsir Safi", PhD Thesis in Quran and Hadith, Tarbiat Modares University. Fattahizadeh, Fathieh. 2008, "Validation of Ali ibn Ibrahim's interpretive narrations in Qomi interpretation", Journal of Islamic Studies, No. 80