حکمت در قرآن و رد پای تاریخی آن در تمدن اسلامی

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

محمد کریم حکمت آرا ¹ ( کارشناسی ارشد فلسفه و حکمت اسلامی )
مهدی نجفی افرا ² ( استاد گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی )

تاریخ دریافت : 1399/03/25 تاریخ پذیرش : 1399/03/25 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

واژه حکمت دارای سابقه‌ای قابل توجه در سنت عقلی و نقلی دین مبین اسلام بوده و از سه ویژگی مهم برخوردار است؛ یکی افاضی بودن آن است که خداوند به هر کس بخواهد اعطا می‌کند، دوم اینکه معرفتی وجودی است که درون انسان را متحول ساخته و او را به سوی تحولات عمیق وجودی سوق داده و منشأ خیر کثیر می‌شود، سوم دانائی منتهی و منجر به عمل است که نه‌تنها فکر و اندیشه را متحول می‌کند، بلکه زیست انسانی را در حوزه عمل هم متحول می‌سازد. حکمت از منظر مفسران اعم از تشیع و اهل سنت به حکم(درک، عقل)، نبوت، سنت، تفسیر کتاب(قرآن) و... تفسیر شده است اما از نظر نگارندگان بهترین مصداق آن در سنت فکری اسلامی همان فلسفه اسلامی بوده است. لذا در تفاسیر شیعه و سنی می‌خوانیم مراد از حکمت، آگاهی بر مصالح و مفاسد اشیا و افعال و اخلاق و عقاید است، خواه آثار دنیوی باشد، خواه آثار اخروی. همچنین حکمت گاه جنبه علمی دارد که از آن تعبیر به معارف عالیه می‌شود، گاه جنبه عملی دارد که از آن تعبیر به اخلاق و عمل صالح می‌گردد.

چکیده انگلیسی:

 The term “wisdom” is of a remarkable background in intellectual and narrative tradition and owns three important features:  One is the divine which God grants to whomever He wills, the second is the existential cognition that transforms the human being and leads him to deep existential changes and becomes the source of goodness, the third is the wisdom that leads to action that not only does it transform thought but it also transforms human biology in the realm of action. Wisdom has been interpreted as understanding, intellect, prophecy, tradition, Quran’s interpretation etc. from Shiite and Sunnite commentators’ viewpoint; but according to the authors (of the present article) the best example in the Islamic intellectual tradition has been Islamic philosophy. Therefore, in Shiite and Sunnite interpretations by "wisdom" we mean awareness of the interests and corruptions of objects, actions, ethics and beliefs, whether they are worldly or otherworldly. Wisdom also sometimes has a "scientific" aspect which is interpreted as "higher knowledge", sometimes owns practical aspect which is interpreted as "morality and righteous action".

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن اثیر، مجدالدین. 1364ش، النهایة فی غریب الحدیث، ج1، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، چاپ چهارم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.

آخوند گلشاهی، آنه طواق. 1387ش، تفسیر گلشاهی، ج1، چاپ اول، تهران: نشر احسان.

آذرتاش، آذرنوش. 1391ش، فرهنگ معاصر عربی- فارسی، چاپ پانزدهم، تهران: نشر نی.

برنجکار، رضا. 1383ش، حکمت و اندیشه دینی، چاپ اول، تهران: انتشارات نبأ.

الحویزی، علی بن جمعه. 1392ش، تفسیر نور الثقلین، ج1 و ج4، قم: نشر نوید اسلام.

خالدی، محمدعلی. 1387ش، صفوة العرفان فی تفسیر القرآن، ج1، تهران: نشر احسان.

خرم دل، مصطفی. 1391ش، تفسیر نور، چاپ نهم، تهران: نشر احسان.

خمینی، سید روح الله. 1384ش، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی(ره)، ج2، چاپ اول، تهران: نشر عروج.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1404ق، مفردات فی غریب القرآن، چاپ دوم، تهران: دفتر نشر کتاب.

زمخشری، محمود بن عمر بن محمد. 1389ش، تفسیر الکشاف عن الحقائق التنزیل، مسعود انصاری، ج1، تهران: نشر ققنوس.

سید قطب. 1387ش، فی ضلال القرآن،مصطفی خرم دل، ج1، ج2، ج5، چاپ دوم، تهران: نشر احسان.

سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن ابی بکر. بی تا، تفسیر جلالین، بیروت: نشر مکتبة العلوم الدینیة دار المعرفة للطباعة.

صابونی، محمدعلی. 1383ش، صفوة التفاسیر، محمد طاهر حسینی، ج3، تهران: احسان.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1393ش، المیزان فی تفسیر القرآن، ج2، ج16، قم: نشر اسماعیلیان.

طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن. 1375ش، تفسیر مجمع البیان، ترجمه علی کرمی، ج1 و ج2، تهران: انتشارات فراهانی.

طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن. 1377ش، تفسیر مجمع البیان، تصحیح ابوالقاسم گرجی، ج1، تهران: انتشارات سمت.

طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن. 1379ش، تفسیر مجمع البیان، ترجمه علی کرمی، ج3، تهران: انتشارات فراهانی.

طریحی، فخرالدین. 1367ش، تفسیر مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، ج1، چاپ دوم، قاهره: نشر الثقافة.

طریحی، فخرالدین. 1408ق، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.

فخر رازی، ابوعبداللّه محمد بن عمر. 1373ش، تفسیر کبیر مفاتیح الغیب، ترجمه علی اصغر حلبی، ج2، چاپ اول، تهران: نشر اساطیر.

فخر رازی، ابوعبداللّه محمد بن عمر. 1378ش، تفسیر کبیر مفاتیح الغیب، ترجمه علی اصغر حلبی، ج4، چاپ اول، تهران: نشر اساطیر.

قرائتی، محسن. 1378ش، تفسیر نور، ج1، چاپ چهارم، قم: انتشارات در راه حق.

قرائتی، محسن. 1384ش، تفسیر نور، ج1 و ج2، چاپ سیزدهم، تهران: نشر مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.

قرائتی، محسن. 1385ش، تفسیر نور، ج3، چاپ نهم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

قرشی، سید علی اکبر. 1384ش، قاموس قرآن، ج2، چاپ دهم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

قرطبی، محمد بن احمد انصاری. 1368ش، تفسیر قرطبی، ج2 و ج15، تهران: ناصرخسرو.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1388ق، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

گنابادی، سلطان محمد. 1380ش، تفسیر شریف بیان السعادة فی مقامات العبادة، مترجمان: محمد آقا رضاخانی و حشمت الله ریاضی، ج 11، چاپ اول، تهران: نشر سر الاسرار.

مصطفوی، حسن. 1367ش، تفسیر روشن، ج2، قم: بی نا.

معین، محمد. 1386ش، فرهنگ فارسی معین، چاپ اول، تهران: انتشارات بهزاد.

مکارم شیرازی، ناصر. 1386ش، تفسیر نمونه، ج11، چاپ بیست و هفتم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مکارم شیرازی، ناصر. 1387ش، تفسیر نمونه، ج1، ج2، ج12، ج19، چاپ چهل و ششم، تهران: ناشر دار الکتب الاسلامیه.

مکارم شیرازی، ناصر. 1387ش، تفسیر نمونه، ج15 و ج 19، چاپ بیست و هفتم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مکارم شیرازی، ناصر. 1388ش، تفسیر نمونه، ج21، چاپ سی و دوم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

هاشم زاده هریسی، هاشم. 1375ش، فرهنگ قرآن، ج3، چاپ پنجم، تهران: نشر رامین.

 

Bibliography

Quran

Azartah, Azarnoosh (2012), Arabic-Arabic Contemporary Culture, fifth edition, Tehran: Nayan Rey.

Al-Hawazi, Ali ibn Juma (2013), Nur al-Qa'alīn's commentary, Q1, Q4, Qom: Navid Islam publication.

Barnikar, Reza (2003) Religious Wisdom and Thought, First Edition, Tehran: Nabab Publication.

Khalidi, Mohammad Ali (2008), Safavat al-Furan al-Tafsir al-Quran, 1, Tehran: Ehsan publication.

Khorram Dell, Mostafa (2012), Tafsir Noor, Ninth Edition, Tehran: Ehsan Publishing.

Ragheb Isfahani, Hussein ibn Muhammad (1404), Mofradat Fi Gharib al-Quran, Second Edition, Tehran: Book Publishing Office.

Seyyed Qutb (2009), Fayl al-Dulal Quran, Mostafa Khorramdel, J1, J2, J5, Second Edition, Tehran: Ehsan Publishing.

Khomeini, Seyyed Ruhollah (2005) Interpretation of the Holy Quran from Imam Khomeini (RA), c 2, first edition, Tehran: publication of Arouz.

Saboni, Mohammad Ali (1383), Safavat al-Tafasir, Mohammad Taher Hosseini, J 3, Tehran: Ehsan.

Tabarsi, Abu Ali Fazl ibn Hasan (1997), Interpretation of the Assembly of Al-Bayan, Translation by Ali Karami, 1, 2, Tehran: Farahani Publication.

Tabarsi, Abu Ali Fazl ibn Hasan (2000), Interpretation of the Assembly of Al-Bayan, Translation by Ali Karami, J 3, Tehran: Farahani Publication.

Tabarsi, Abu Ali Fazl ibn Hasan (1999), Interpretation of the Assembly of Al-Bayan, Correction of Abolghasem Gorgji, J 1, Tehran: Publication of the Party.

Ghorashi, Seyyed Ali Akbar (2005), Qaman Qumaan, Second Edition, Tenth Edition, Tehran: Daralekbat al-Islam.

Qareati, Mohsen (2006), Tafsir Noor, J 3, Ninth Edition, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance publications.

Qareati, Mohsen (1999), Ta'sir Noor, J 1, 4 the edition, Qom: Publishing in the right way.

Qareati, Mohsen (2005), Ta'sir Noor, J 1, J 2, Thirteenth Edition, Tehran: Cultural Center Publishing Lessons from the Qur'an.

Qartabi, Mohammad bin Ahmad Ansari (1990), Qur'atbbi's commentary, 2nd J, 15th, Tehran: Nasser Khosrow.

Kellini, Mohammad ibn Ya'qub (2010), Allafi, Research, Ali Akbar Ghaffari, Tehran: Darolkb al-Islam.

Hashemzadeh Harrisi, Hashem (1997), Qur'anic Culture, 3rd edition, 5th edition, Tehran: Ramin Publishing.

Makarem Shirazi, Nasser (2008), Sample Commentary, J1, J2, J12, J19, Printing Forty Six, Tehran: Publisher Daralkbb al-Islam.
Makarem Shirazi, Nasser (2007), Sample Commentary, J11, Twenty-seventh Edition, Tehran: Publisher Daralkbab al-Islam.

Makarem Shirazi, Nasser (2008), Sample Interpretation, J15, 19/11, Twenty-seventh Edition, Tehran: Publisher Daralkbb al-Islam.

Makarem Shirazi, Nasser (2010), Sample Interpretation, J21, Thirty-second Printing, Tehran: Publisher Daralkbab al-Islam.

Mostafavi, Hasan (1988), Clear commentary, j2, Qom.

Mostafavi, Hasan (1990), clear commentary, j2, Qom.

Mu'in, Mohammad (2007), Faithful Culture, First Edition, Tehran: Behzad Publishing.

Golshahi's Akhund, Anh Tavak (2008) Golshahi's Interpretation, J1, First Edition, Tehran: Ehsan Publishing.

Ibn al-Athir, Majd (1986), Alnhayt per strange Hadith, j1, R Taher Ahmed Mahmoud Mohamed Altnahy Alzavyv, Fourth Edition, Qom: Institute of Ismaili.

Zamakhshari, Mahmoud bin Umaran Mohammad (2010), Tafsir Keshaf Al-Haqaq al-Tanzil, Massoud Ansari, J1, Tehran: Phoenix publication.

Sivati, Jaladdin Abdul Rahman ibn Abbakr (Bey), Jalalin's commentary, Beirut: Mectaba al-Alum al-Dinayi publishing house Dar al-Ma'arfah al-Daba.

Tarihi, Fakhredin (1989), Interpretation of the Assembly of Al-Bahrain, Investigating Seyyed Ahmad Hosseini, j1, Second Edition, Cairo: Nasr al-Tashafa.

Tarihi, Fakhredin (1408) Assembly of Al-Bayan Fei Tafsir al-Quran, Beirut: Daralamarrofa.

Tabatabai, Seyyed Mohammad Hossein (2015), Al-Mizan fi Tafsir al-Quran, 2nd J, 16th, Qom: Ismaili publishing.

Fakhr Razi, Abu Abdullah Muhammad ibn Umar(1999), Kabir Mu'ta'īf al-Ghab's interpretation, Translation by Ali Asghar Halabi, J4, First edition, Tehran: The publication of mythology.

Fakhr Razi, Abu Abdullah Muhammad ibn Umar (1995), Interpretation of Kabir Mofatih al-Ghab, Translation by Ali Asghar Halabi, J2, First edition, Tehran:The publication of mythology .

Gonabadi, Sultan Muhammad (2001), commentary on Sharif-i-i-al-Sa'adefi, officials of al-Abad, translators: Mohammad Aqa Reza Khani and Heshmatullah Riazi, J11, first edition, Tehran: Saral al-Assarar publication.