بررسی تفاسیر آیه قاف از منظر عرفانی، روایی و اسطوره‌گرایی

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

فرزاد عباسی ¹ (عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور(استادیار).)

تاریخ دریافت : 1395/01/06 تاریخ پذیرش : 1395/01/06 تاریخ انتشار : 1394/09/10

کلید واژه:

چکیده مقاله :

آیه آغازین سوره قاف حلقه ارتباط اندیشه‌های عرفانی و اسطوره‌ای و پیوند آن با روایات بوده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، انتساب ارتباط کوه قاف با سوره قاف به ائمه شیعه ـ علیهم السلام ـ احتمالاً نتیجه تحریف تاریخی است و قابل اعتماد نیست. از دیگر سو ریشه ورود اساطیر به تفاسیر به ابن عباس از صحابه پیامبر برمی‌گردد. در درجه بعد، تابعینی همچون مقاتل بن سلیمان، ضحاک، عکرمه و وهب بن منبه آن را نقل کردند و به تدریج بر دامنه آن افزوده شد؛ بدین گونه مشخص می‌شود که این تفسیر افسانه‌ای فاقد هرگونه حجیتی است؛ در این نوشتار برای انتظام مطلب، تفاسیر را در سه شاخه تفاسیر عرفانی، روایی و اسطوره‌گرا تقسیم کردیم و ضمن رد تفاسیر اسطوره‌گرا به ریشه‌شناسی دلایل ارتباط یافتن اسطوره قاف به حرف مقطعه قاف نیز پرداختیم.

چکیده انگلیسی:

The beginning verse of Qaf Surah is the relationship between mythical and mystical thoughts and their conjunction with the stories. According to the findings of the present article the relationship between Qaf Surah and Mount Qaf is a historical resulting which is not appropriate and trustable. On the other hand the root of the myths goes back to Prophet Muhammad’s companions. Then some of the companions express these stories and they have been extended. Thus these interpretations and stories are not of validity. The present article divides the interpretations into three branches and ignores the mythical interpretations.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد. 1419ق، تفسیر القرآن العظیم، عربستان سعودی: مکتبه نزار مصطفی الباز.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1377ش، معانی الأخبار، ترجمه عبدالعلی محمدی شاهرودی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

ابن عربی، ابو عبدالله محی الدین محمد. 1422ق، تفسیر ابن عربی، بیروت: دار احیاء التـراث العــربی.

تستری، ابومحمد سهل بن عبدالله. 1423ق، تفسیر تستری، بیروت: منشورات محمدعلی بیضون –دار الکتب العلمیه.

ثعالبی، عبدالرحمن ابن محمد. 1418ق، تفسیر ثعالبی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد. 1363ش، تفسیر اثناعشری، تهران: میقات.

سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد.1380ش، تفسیر سورآبادی، تهران: فرهنگ نشر نو.

سیوطی، جلال الدین. 1406ق، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابـخانه آیت الله مرعـشی نجفی.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1367ش، تفسیر المیزان، مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

فراء، ابو زکریا یحیی بن زیاد. بی‌تا، معانی القرآن، مصر: دار المصریه للتألیف والترجمه.

فیض کاشانی، ملا محسن. 1418ق، تفسیر الصافی، تهران: الصدر.

قاسمی، محمد جلال الدین. 1418ق، محاسن التأویل، بیروت: دار الکتب العلمیه.

قشیری، عبد الکــریم بــن هوازن. بی‌تا، لطایف الإشارات، مــصر: الهــیئة المــصریة العـامة للکـتاب.

 

مقالات

اوسط ابراهیمی، علی. 1392ش، «نگاهی تازه به آیه «ن والقلم»»،فصلنامه مطالعات قرآنی، ص75 -87.

جلالی، مهدی و رضاداد، فاطمه. 1386ش، «کوه قاف، اسطوره یا واقعیت؟(ارزیابی جایگاه کوه قاف در احادیث تفسیری و متون روایی)»، مجله علوم حدیث، شماره 45 و 46.

ممتحن، مهدی. 1393ش، «ویژگی‌های مشترک دو اثر حماسی ایران و آلمان»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال هشتم، شماره 32، ص60-85.

نوزاد، فریدون. 1345ش، «سیمرغ و قاف در ادبیات ایران»، مجله وحیـــد، شماره 39، 225 – 236.