مسئولیت مدنی ناشی از اعمال حق در حقوق ایران و فقه امامیه با نگاهی به آموزه‌های قرآنی
محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنیعلی آزادی 1 , علی عباس حیاتی 2 , محمد ملکیان 3
1 - قاضی دادگستری و کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران
2 - استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی
3 - قاضی دادگستری
کلید واژه: قاعده تسلیط, اعمال حق, قاعده لاضرر, ضرر,
چکیده مقاله :
با توجه به قواعد مسئولیت مدنی هر کسی که به دیگری زیانی وارد کند باید از عهده جبران آن بر آید. اما آیا اگر کسی در مسیر اعمال حق خویش، زیانی به دیگری وارد نماید نیز در مقابل زیاندیده مسئول است؟ در فقه اسلامی این موضوع ذیل عنوان تعارض قاعده لاضرر و قاعده تسلیط مورد بررسی قرار گرفته است و نهایتاً نظری قوت گرفته است که قاعده لاضرر حاکم بر قاعده تسلیط است. در حقوق موضوعه قانونگذار حکم این مسأله را در اصل 40 قانون اساسی و ماده 132 قانون مدنی بیان کرده است که پس از تحلیل مبانی احکام مربوط، به این نتیجه می‌رسیم که اگر کسی در حق خویش تصرفی کند مجاز نیست به دیگری ضرری وارد کند و اگر ضرر وارد کرد، در هر حال، در برابر زیاندیده مسئولیت دارد و اگر کسی در حق خویش تصرفی نماید که باعث زحمت و مشقت دیگری شود، در صورتی مسئول است و از این تصرفات منع می‌شود که این تصرفات عرفاً برای او ضروری نباشد.
According to the rules of civil responsibility, anyone who harms another, must be able to compensate. But if someone harms another along with administrating justice, is also responsible for the loss? In Islamic jurisprudence, the mentioned issue has been studied under the title of conflict between the no-harm rule and the domination rule and to sum up the theory has been strengthened that the no-harm rule governs the domination rule. In the case rights, the legislature has stated this in Article 40 of the Constitution and Article 132 of the Civil Code; by analyzing law principles it is concluded that if someone takes possession of his right that causes another one trouble and hardship, he is responsible, he would be prohibited of his possession if these seizures are not necessary for him legally.
قرآن مجید.
انصاری، شیخ مرتضی. 1414ق، الرسائل الفقهیة، چاپ پنجم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
آخوند خراسانی. 1390ش، کفایة الأصول، شرح محمد مسعود عباسی، ج3، چاپ سوم، قم: انتشارات دار الفکر.
بهرامی احمدی، حمید. 1390ش، قواعد فقه، ج1، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
حیاتی، علی عباس. 1394ش، مسئولیت مدنی، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
خمینی موسوی، روح الله. 1382ش، تهذیب الأصول، به قلم جعفر سبحانی، ج3، قم: اسماعیلیان.
خمینی موسوی، روح الله. 1385ش، رسائل، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
عمید، حسن. 1390ش، فرهنگ عمید، چاپ سی و هشتم، تهران: امیرکبیر.
غروی شیرازی اصفهانی، ملا فتح الله(معروف به شیخ الشریعه اصفهانی). 1410ق، قاعده لاضرر، مصحح: یحیی ابوطالبی عراقی، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
کلینی، محمد یعقوب. 1387ش، الفروع من الکافی، مصحح علی اکبر غفاری، ج5، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
محقق داماد، سید مصطفی. 1390ش، قواعد فقه بخش مدنی، چاپ سی و یکم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مراغی، میر عبدالفتاح. 1417ق، العناوین، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مصطفوی، محمد کاظم. 1417ق، القواعد: مائة قاعدة فقهیة معنی ومدرکاً ومورداً، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مقدّس اردبیلی، احمد بن محمّد. 1403ق، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح ارشاد الاذهان، با تحقیق مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی، حسین یزدی اصفهانی، 14جلدی، چاپ اول، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر. 1378ش، القواعد الفقهیة، ج1، قم: محلاتی.
نایینی، میرزا محمد حسین. 1391ش، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، چاپ اول، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
نراقی، ملا احمد. 1375ش، عوائد الأیام، قم: المکتب الاسلامی.
کتب انگلیسی
Flour, (J) Luc-Aubert (J) et Savaux (E), Droit civil, Les obligations, 13 ed, Sirey, 2009
Buffelan-Lanore et Larribu-Terneyre. Droit civil, les obligations. 12 ed, sirey, 2010
مقالات
بهره مند، مهدی و احمدرضا توکلی، و محمدهادی مهدوی. 1398ش، «مبانی قرآنی و روایی مسئولیت مدنی قاضی و جریان آن در قوانین موضوعه»، فصلنامه علمی مطالعات قرآنی، دوره 10، شماره 38.
پروین، فرهاد و ناصر نصرتی صدقیانی. 1390ش، «تحلیلی از مسئولیت مندرج در ماده 132 قانون مدنی و تأملی بر تخصیص یا عدم تخصیص آن»، فصلنامه حقوقی معاصر، دوره دوم، شماره 3.
مزینانی، محمد صادق. 1378ش، «نگاهی به قاعده لاضرر از دیدگاه امام خمینی»، مجله کاوشی در فقه، مقاله 6، دوره 6، شماره 22-21.
_||_
Holy Quran.
Ansari, Sheikh Morteza. 1414 BC, Jurisprudence Letters, Qom: Council of Islamic Thought.
Akhund Khorasani. 2011, "Kifayat al-Osoul", Explanation of Muhammad Masoud Abbasi, vol.3, Qom: The publications of Dar al-Fikr.
Bahrami Ahmadi, Hamid. 2011, Rules of Jurisprudence, Vol. 1, Second Edition, Tehran: Imam Sadegh University Press.
Hayati, Ali Abbas 2015, Civil Liability, First Edition, Tehran: Mizan Publishing.
Khomeini Mousavi, Ruhollah. 2003, Tahdheeb Al-Osoul, by Jafar Sobhani, Volume 3, Qom: Esmailian Press.
Khomeini Mousavi, Ruhollah. 2006, Letters, Qom: Esmailian Publications
Kalini, Muhammad Yaqoub. 2008, Al-Forouq Min Al-Kafi, corrected by Ali Akbar Ghafari, Tehran: Dar Al-Kutub Al-Islamiyyah.
Mostafawi, Muhammad Kazem. 1417 BC, Grammar: One Hundred Rules of Jurisprudence, Qom: Institution of Islamic Publishing.
Muqaddas Ardebili, Ahmad bin Muhammad. 1403 B.C., The collection of benefits and arguments in the explanation of the guidance of the minds, by Mojtaba Araqi, Ali Panah Eshtehardi, Hussain Yazdi Esfahani, Qom: Institution of Islamic Publishing.
Makarem Shirazi, Nasser. 1999, Jurisprudence Rules, Part 1, Qom: Mahallatii Press.
Nayini, Mirza Muhammad Hussain. 2012, Moniyat al-Talib in the footnote of al-Makasib, first chapter, Qom: Seminary Teachers University, Qom, Islamic publications book.
Naraqi, Mullah Ahmed. 1996, Returns of the Days, Qom: The Islamic Office.
Dehkhoda, Ali Akbar. 1998, Dehkhoda Dictionary, under the supervision of Mohammad Moein and Seyed Jafar Shahidi, Tehran: Publishing and Printing Institute, University of Tehran.
Amid, Hassan, 2011, Farhang-e Amid, 38th edition, Tehran: Amirkabir Pess
Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa. 2011, Rules of Civil Jurisprudence, 31st Edition, Tehran: Islamic Sciences Publishing Center
Gharavi Shirazi Isfahani, Mulla Fathallah (known as Sheikh al-Sharia Isfahani). 1410 B.C., The Rule of No Damage, edited by: Yahya Abu Talebi Araqi, Qom: An Islamic publication book, compiled by the University of Teachers, Qom.
English Books
Flour, (J) Luc-Aubert (J) et Savaux (E), Droit civil, Les obligations, 13 ed, Sirey, 2009
Buffelan-Lanore et Larribu-Terneyre. Droit civil, les obligations. 12 ed, sirey, 2010
Articles
Bahrehmand, Mehdi and Ahmad Reza Tavakoli, and Mohammad Hadi Mahdavi. 2019, "Quranic Principles and the Validity of Judge's Civil Liability and its effect in Laws", Scientific Quarterly of Quranic Studies, Volume 10, No. 38.
Parvin, Farhad and Nasser Nosrati Sedghiani. 2011, "Analysis of the responsibility contained in Article 132 of the Civil Code and reflection on its allocation or non-allocation", Contemporary Legal Quarterly, Volume 2, No. 3.
Mazinani, Mohammad Sadegh 1999, "A Look at the Harmless Rule from Imam Khomeini's Perspective", Journal of Exploration in Jurisprudence, Article 6, Volume 6, No. 21-22.
