جایگاه و نقش اسطوره‌ها در حکمت خسروانی؛ با تأکید بر حکمت اشراقی، شاهنامه و مرصاد العباد

محورهای موضوعی : شعر

سعیده نیازی ¹ (دانشجوی دکترای تخصصی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران)
محمدرضا زمان احمدی ² (استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران)
شاهرخ حکمت ³ (دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/06/10 تاریخ پذیرش : 1399/06/10 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

حکمت خسروانی منشوری بی بدیل و میراثی عظیم از آموزه‌های ایران باستان است که گستره‌ای فراگیر از حکمت و فلسفه، شعر و ادبیات و حتی عرفان و تصوف را در یک قاب به نمایش می‌گذارد. این پژوهش بر آن است تا با مقایسه آرای سه اندیشمند بزرگ ایرانی فردوسی حکیم، شیخ اشراق و نجم الدین رازی به این پرسش بنیادین پاسخ دهد که اسطوره‌های جاودان حکمت خسروانی در اندیشه‌های شیخ اشراق، شاهنامه فردوسی و مرصاد العباد نجم الدین رازی چگونه بیان شده است؟ روش انجام تحقیق حاضر مطالعه کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی و تطبیقی است. این مهم میراث هزاران ساله ایرانیان برای نهادینه سازی عشق، نور، نیکی و زیبایی است. از جمله نتایج مهم این پژوهش عبارت‌اند از اسطوره‌ها از شاهنامه فردوسی تا حکمة الاشراق سهروردی همواره حامل پیام و نشانگانی عرفانی و پهلوانی هستند و بسیاری از آن‌ها برآمده از حکمت دیرپای حکمای فهلوی است. این قهرمانان آرمانی، با پیروزی بر پلیدی‌ها و سیاهی‌ها جلوه آشکار تقابل جاویدان خیر و شر هستند.

چکیده انگلیسی:

Khosravani's wisdom is an unreasonable charter and a great legacy of the teachings of ancient Iran, which shows a wide range of wisdom and philosophy, poetry and literature, and even mysticism and Sufism in a frame. This study aims to compare the views of three great Iranian thinkers Ferdowsi Hakim, Sheikh Ishraq and Najmuddin Razi to answer the fundamental question that how is it expressed the eternal myths of Khosravi wisdom in the thoughts of Sheikh Ishraq, "Shahnameh" Ferdowsi and "Mersad Al-Ebad" Najmuddin Razi? The method of conducting the present research is a library study and in a descriptive-analytical and comparative method. This issue is the heritage of Iranians for thousands of years to institutionalize love, light, goodness and beauty. Among the important results of this research are the myths from Ferdowsi's "Shahnameh" to Sahrurdi's "Wisdom of Illumination" that always carry mystical and heroic messages and symbols, and many of them are derived from the long-standing wisdom of Fahlavi scholars. These ideal heroes, by defeating the evils and the blacks, are the manifestation of the eternal opposition of good and evil.

منابع و مأخذ:

یشت‌ها. گزارش ابراهیم پور داوود(به کوشش بهرام فره وشی)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

اوستا. گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه، تهران: نشر مروارید.

آموزگار، ژاله. 1386ش، زبان، فرهنگ و اسطوره،تهران: نشر معین.

امین رضوی، مهدی. 1377ش، سهروردی و مکتب اشراق،ترجمه مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.

اوشیدری، جهانگیر. 1371ش، دانشنامه مزدیسنا: واژه نامه توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز.

پناهی، مهین. 1394ش، تطور مکاتب عرفانی(مکاتب زهد، کشف و شهود و وحدت وجود)، تهران: نشر روزنه.

پورنامداریان، تقی. 1368ش، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.

خنجری، خداداد. 1388ش، بینش زرتشت،تهران: نشر پژوهنده(با همکاری ماهنامه چیستا).

داتی، ویلیام. 1392ش، اساطیر جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: نشر اسطوره.

دوستخواه، جلیل. 1377ش، حماسه ایرانی، یادمانی از فراسوی هزاره‌ها، تهران: نشر آگاه.

رازی، نجم الدین. 1373ش، مرصاد العباد، به کوشش محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

رضی، هاشم. 1379ش، حکمت خسروانی، حکمت اشراق و عرفان از زرتشت تا سهروردی، تهران: نشر بهجت.

سرکاراتی، بهمن. 1385ش، سایه‌های شکارشده(مجموعه مقالات)، تهران: نشر طهوری.

سهروردی، شهاب الدین یحیی. 1372ش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق،به کوشش سیدحسن نصر، جلد سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

سهروردی، شهاب الدین یحیی. 1373ش،حکمة الاشراق،به کوشش سید جعفر سجادی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

شایگان، داریوش. 1373ش، هانری کربن، آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر فروزان.

صفا، ذبیح الله. 1352ش، حماسه سرایی در ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.

ضیایی، محسن. 1386ش، ترجمه کتیبه‌های هخامنشی: تخت جمشید، نقش رستم، پاسارگاد، بیستون، شوش به انضمام منشور کوروش، مرودشت: فاتحان راه دانش.

غضنفری، کلثوم. 1393ش، بن‌مایه‌های دینی ایران باستان در شاهنامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1386ش، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرة المعارف اسلامی.

کربن، هانری. 1382ش، روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان، تهران: انتشارات مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.

کربن، هانری. 1384ش، بن‌مایه‌های آیین زرتشت در اندیشه سهروردی، ترجمه محمود بهفروزی، تهران: نشر جامی.

کزازی، جلال الدین. 1386ش، در آسمان جان،تهران: نشر معین.

معین، محمد. 1388ش، مزدیسنا و ادب پارسی، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.

ندوشن، محمد علی اسلامی. 1385ش، زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، چاپ اول، تهران: نگاران شهر.

نوربخش، سیما. 1394ش، نور در حکمت سهروردی، تهران: نشر هرمس.

 

مقالات

آقاصفری، مهسا. 1392ش، «بن‌مایه‌های حکمت خسروانی در تصوف سده‌های چهارم و پنجم هجری»، پایان نامه ارشد دانشگاه تربیت معلم.

حیدر نیای راد، زهره و علیرضا شعبانلو. 1396ش، «تحلیل اسطوره سیمرغ در شاهنامه فردوسی»،کهن نامه ادب پارسی، شماره 23، صص105- 130.

شکی، منصور. 1372ش، «درست دینان»، مجله معارف، دوره دهم، شماره یکم،‌ صص112-127.

ظفرنوایی، خسرو. 1396ش، «بررسی تحلیلی نقش و جایگاه برخی از اصطلاحات ایرانی-زرتشتی در فلسفه سهروردی»،فصلنامه فلسفی شناخت، شماره هفتاد و شش، صص109-125.

قائمی، فرزاد. 1391ش، «از رپیهوین تا سیاوش»،مجله جستارهای ادبی، شماره صد و هفتاد و نه، صص61-86.

قائمی، فرزاد. 1392ش، «بررسی تحلیلی نخستین مصراع شاهنامه، در مطابقت با باورهای فلسفی باستان و حکمت خسروانی»،مجله جستارهای ادبی، شماره صد و هشتاد، صص1-26.

مارزولف، هاینریش. 1385ش، «شاهنامه و هویت ایرانی»،ماهنامه حافظ، شماره بیست و هفتم، صص43-49.

نادری، سیامک. 1387ش، «شباهت اساطیر گنوستیک‌ها و مانویان با مرصاد العباد نجم الدین رازی»، پژوهشنامه فرهنگ و ادب، شماره سه، صص106-140.

نجفی، زهره. 1395ش، «حکمت خسروانی در مرصاد العباد»، دوفصلنامه ادبیات عرفانی، دانشگاه الزهرا(س)، شماره چهارده، صص175-200.

ورهرام، لیلا و مسعود جعفری دهقی. 1397ش، «نسبت تاریخ و حماسه در حماسه ملی ایران»، فصلنامه پژوهش‌های ایران‌شناسی، شماره2، صص 1-18.

Yashtha. Report by Ebrahimpour Davood (by Bahram Farahvashi), Tehran: University of Tehran Press.
Avesta. Report and research: Jalil Dostkhah, Tehran: Morvarid Publishing.

Amuzegar, Jaleh. 2007, Language, Culture and Myth, Tehran: Moein Publishing.
Amin Razavi, Mehdi 1998, Sahrurdi and the School of Illumination, translated by Majdadin Keiwani, Tehran: Markaz Publishing.
Oshidari, Jahangir. 1992, Mazdisna Encyclopedia: Explanatory Dictionary of Zoroastrianism, Tehran: Markaz Publishing.
Panahi, Mahin. 2015, Evolution of mystical schools (schools of asceticism, discovery and intuition and unity of existence), Tehran: Rozaneh Publishing.
Pournamdarian, Taqi. 1989, Mysteries and Mysterious Stories in Persian Literature, Tehran: Scientific and Cultural Publishing.
Khanjari, Khodadad. 2009, Zarathustra Insight, Tehran: Researcher Publishing (in collaboration with Chista Monthly).
Dati, William. 2013, World Myths, translated by Abolghasem Esmailpour, Tehran: Ostureh Publishing.
Dustkhah, Jalil. 1998, Iranian Epic, A Memory Beyond the Hazareha, Tehran: Agah Publishing.
Razi, Najmoddin 1994, Mersad Al-Ebad, by Mohammad Amin Riahi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.
Razi, Hashem. 2000, Khosravani's wisdom, wisdom of illumination and mysticism from Zarathustra to Sahrurdi, Tehran: Behjat Publishing.
Sarkarati, Bahman. 2006, Shadows Hunted (collection of articles), Tehran: Tahoori Publishing.
Sahrurdi, Shahabuddin Yahya. 1993, Collection of Sheikh Ishraq's Works, by Seyed Hassan Nasr, Volume 3, Tehran: Institute of Humanities.
Sahrurdi, Shahabuddin Yahya. 1994, The Wisdom of Illumination, by Seyyed Jafar Sajjadi, Tehran: University of Tehran Press.

Shaygan, Dariush. 1994, Henry Carbon, The Horizons of Spiritual Thought in Iranian Islam, translated by Baqer Parham, Tehran: Forouzan Publishing.
Safa, Zabihollah. 1973, Epic writing in Iran, Tehran: Amirkabir Publications.
Ziaee, Mohsen 2007, Translation of Achaemenid inscriptions: Persepolis, Naghsh-e Rostam, Pasargad, Biston, Shus in addition to the charter of Cyrus, Marvdasht: Conquerors of the path of knowledge.
Ghazanfari, Kolsoom. 2014, Religious Principles of Ancient Iran in Shahnameh, Tehran: University of Tehran Press.
Ferdowsi, Abolghasem 2007, Shahnameh, edited by Jalal Khaleghi Motlagh, Tehran: Islamic Encyclopedia Center.
Carbon, Henry. 2003, The Relationship between Wisdom of Illumination and Philosophy of Ancient Iran, Tehran: Publications of the Institute of Iranian Wisdom and Philosophy.
Carbon, Henry. 2005, Principles of Zoroastrianism in Suhrurdi Thought, translated by Mahmoud Behforozi, Tehran: Jami Publishing.
Kazazi, Jalaloddin 2007, in the sky of life, Tehran: Moein Publishing.
Moein, Mohammad 2009, Mazdisna and Persian Literature, Tehran: Tehran University Publishing Institute.
Nadoshan, Mohammad Ali Eslami. 2006, The Life and Death of Heroes in Shahnameh, First Edition, Tehran: Negaran Shahr.
Noorbakhsh, Sima. 2015, Light in the Wisdom of Suhrurdi, Tehran: Hermes Publishing.

 

Articles
Aghasafari, Mahsa 2013, "Principles of Khosravani Wisdom in Sufism of the fourth and fifth centuries AH", Master Thesis, Tarbiat Moallem University.
Heidar Nia Rad, Zohreh and Alireza Shabanloo. 2017, "Analysis of the Simorgh myth in Ferdowsi's Shahnameh", Ancient Persian Literature, No. 23, pp. 105-130.

Shakki, Mansur, "True Religions", Journal of Education, Volume 10, Number 1, ‌ pp. 112-127.
Zafarnavai, Khosrow. 2017, "Analytical study of the role and position of some Iranian-Zoroastrian terms in Sahrurdi philosophy", Philosophical Quarterly of Cognition, No. seventy-six, pp. 109-125.
Qaemi, Farzad 2012, "From Rapihuin to Siavash", Journal of Literary Essays, No. One Hundred and Seventy-Nine, pp. 61-86.
Qaemi, Farzad 2013, "Analytical study of the first stanza of Shahnameh, in accordance with the ancient philosophical beliefs and wisdom of Khosravani", Journal of Literary Essays, No. 100, pp. 1-26.

Marzolf, Heinrich. 2006, "Shahnameh and Iranian Identity", Hafez Monthly, No. 27, pp. 43-49.
Naderi, Siamak. 2008, "The similarity of Gnostic and Manichaean myths with Mersad Al-Ebad Najmuddin Razi", Journal of Culture and Literature, No. 3, pp. 106-140.
Najafi, Zohra 2016, "Khosravani's Wisdom in Mersad Al-Ebad", Bi-Quarterly Journal of Mystical Literature, Al-Zahra University, No. 14, pp. 175-200.
Varharam, Leila and Massoud Jafari Dehghi. 2018, "The Relationship between History and Epic in the National Epic of Iran", Quarterly Journal of Iranian Studies, No. 2, pp. 1-18.