بررسی تطبیقی «توحید و توکّل» در رساله قشیریه با طبقات الصّوفیة خواجه عبدالله انصاری

محورهای موضوعی : شعر

مهرنوش منصوری میمندی ¹

1 - استادیار دانشگاه فرهنگیان هرمزگان

تاریخ دریافت : 1400/06/30 تاریخ پذیرش : 1400/06/30 تاریخ انتشار : 1400/07/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

در این مقاله اصطلاحات عرفانی توحید و توکل در رساله قشیریه به شیوه تطبیقی با کتاب طبقات الصّوفیة خواجه عبدالله انصاری مورد بررسی قرار گرفته است. خواجه عبدالله بر خلاف قشیری باب خاصی را به هیچ کدام از این اصطلاحات اختصاص نداده است، بلکه در مجالس وعظ خود به مقتضای کلام به پاره‌ای از مفاهیم عرفانی پرداخته است. سخنان همه صوفیان درباره توحید نشان از اقرار آن‌ها به یگانگی خداوند است. قشیری خود نیز مستقیماً به این موضوع صحّه می‌گذارد و خواجه عبدالله در تعریف توحید بر آن است که توحید من فرد در میان نباشد و تنها سخن از اویی باشد و بس. قشیری و خواجه عبدالله در باب توکّل سخنان سایر صوفیان را نقل می‌کنند. بی گمان این دو درباره توکّل با سخنان صوفیانی که از آنان به عنوان سند استفاده می‌کنند، هم‌رأی هستند. قشیری و خواجه عبدالله علاوه برتشریح منازل سلوک، به بیان سخنان بزرگان تصوف در این زمینه اهتمام ورزیده‌اند.

چکیده انگلیسی:

In the present article, the mystical terms "Tawhid" (monotheism) and "Tawakul" (trust) in "Al-Qushayriyya Al-Risala" have been studied in a comparative view with the book "Sufi levels" by Khajeh Abdullah Ansari. Unlike al-Qushayrī, Khajeh Abdullah has not dedicated a specific chapter to any of these terms, but has addressed some of mystical concepts in his sermons as required by the word. The words of all Sufis about monotheism show their confession of the singleness of God. Qushayrī himself directly confirms it, and Khajeh Abdullah, in his definition of monotheism, believes that monotheism is not the "I" of a person, but only "He" and that is enough. Qushayrī and Khajh Abdullah quote the words of other Sufis about Trust. Undoubtedly, the two agree on the words of the Sufis who use them as evidence. Qushayrī and Khajeh Abdullah have tried to express the words of the great Sufis in this regard in addition to describing the conduct status.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

انصاری هروی، خواجه عبدالله. 1378ش، صد میدان، تهران: طهوری.

انصاری هروی، خواجه عبدالله. ۱۳۷۹ش، منازل السائرین، تهران: الزّهرا.

انصاری هروی، خواجه عبدالله. ۱۳۹۶ش، طبقات الصّوفیة، تصحیح محمد سرور مولایی، چاپ سوم، تهران: توس.

پشت دار، علی محمد. ۱۳۹۵ش، برگزیده رساله قشیریه، چاپ ششم، تهران: دانشگاه پیام نور.

قشیری، ابوالقاسم. ۱۳۹۱ش، رساله قشیریه، ترجمه ابوعلی عثمانی، تهران: زوار.

کاشانی، عزّالدین محمود. ۱۳۸۵ش، مصباح الهدایة ومفتاح الکفایة، تصحیح کرباسی و خالقی، چاپ دوم، تهران: زوار.

مولوی، جلال الدین. ۱۳۸۵ش، مثنوی، به کوشش مهدی آذر یزدی، چاپ سوم، تهران: پژوهش.

نادرعلی، سید عادل. ۱۳۹۷ش، شرح اصطلاحات عرفانی، قم: آیت اشراق.

هجویری، علی بن عثمان. ۱۳۸۴ش، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چاپ دوم، تهران: سروش.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

ارزن کار و دهقانیان. بهار 1396ش، «بررسی تطبیقی مقام توکّل و درجات آن در قرآن و متون تعلیمی صوفیه تا قرن هشتم»، فصلنامه عرفانیات در ادب فارسی.

ثواب و شعبانزاده. بهار و تابستان 1393ش، «تبارشناسی توکل عرفانی در رساله قشیریه بر مبنای نظریه گادامر»، مطالعات عرفانی، صص۱۰۸-۸۵.

منصوری، مهدی. 1393ش، «تحلیل و بررسی مفاهیم عرفانی در طبقات الصّوفیة خواجه عبدالله انصاری»، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات فارسی.

موسوی سیرجانی، سهیلا. پاییز ۱۳۹۱ش، «تطبیق مفهوم توکل در نگاه خواجه عبدالله انصاری و سنایی»، مطالعات ادبیات تطبیقی، صص ۱۰۸-۱۳۷.

نوریان، فاطمه. ۱۳۹۰ش، «بررسی تطبیقی اصطلاحات عرفانی نهج البلاغه با کشف المحجوب، رساله قشیریه و مصباح الهدایة»، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات فارسی.