ویژگی‏های پیدایشی و کانی‌شناسی خاک‏ها تحت تأثیر توپوگرافی و سطح آب زیرزمینی وارزیابی تناسب اراضی منطقه کافتر استان فارس

محورهای موضوعی : آب و محیط زیست

ابوالفضل آزادی ¹ , سید علی ابطحی ²

1 - دانشجوی دکتری بخش علوم خاک، دانشکده کشاورزی،دانشگاه شیراز *(مسئول مکاتبات).
2 - استاد بخش علوم خاک، دانشکده کشاورزی،دانشگاه شیراز.

تاریخ دریافت : 1393/06/05 تاریخ پذیرش : 1393/10/27 تاریخ انتشار : 1394/04/01

کلید واژه: ایلیت, کانی‏های رسی, واحدهای فیزیوگرافی, تناسب اراضی, گندم آبی,

چکیده مقاله :

پیدایش، طبقه بندی و بررسی ویژگی های فیزیکوشیمیایی، کانی‌شناسی و مورفولوژیکی خاک‌های منطقه کافتردر شمال استان فارس (شهرستان اقلید)، انجام شد. این منطقه دارای رژیم رطوبتی زریک ( Xeric)، رژیم دمایی مزیک (Mesic) بوده و مساحت نزدیک به 10000 هکتار می باشد. میانگین بارندگی و دمای سالیانه آن به ترتیب 508 میلی متر و12 درجه سلسیوس بود. هدف های اصلی این پژوهش، مطالعه ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و کانی شناسی خاک های منطقه، مطالعه مؤثرترین عوامل تشکیل و تکامل خاک های منطقه و طبقه بندی آن ها و مطالعه کانی های رسی و اثرات آن ها بر تشکیل و تکامل خاک های منطقه بود. پنج واحد فیزیوگرافی شامل کوه، تپه، دشت های دامنه ای، اراضی گود و پست و واریزه های بادبزنی شکل سنگریزه دار، در منطقه تشخیص داده شد. توپوگرافی و تغییرات سفره آب زیرزمینی، به عنوان مهم ترین عوامل تشکیل و تکامل خاک های این منطقه شناخته شد. راسته های خاک موجود عبارتند ازانتی سولز اینسپتی سولز، آلفی سولز وورتی سولز. مطالعات کانی شناسی حضور کانی های کلریت، ایلیت، اسمکتیت، کانی های مخلوط و کوارتز (در اندازه رس) را نشان داد. ایلیت و کلریت دارای منشأ توارثی اند و معمولاً به صورت کانی های قابل هوا دیده شدن شناخته می شوند و می توانند در نتیجه واکنش‌های تغییر شکل به کانی‌های مخلوط و اسمکتیت تبدیل شوند. نتایج ارزیابی تناسب کیفی اراضی نیز نشان داد که اراضی منطقه برای کشت گندم، نسبتاً مناسب، بحرانی و نامناسب می باشد.

چکیده انگلیسی:

Genesis, classification and study of physicochemical, mineralogical and morphological properties of soils of kaftar region in the north of Fars province (Eghlid), was conducted. This region has xeric soil moisture regime and mesic soil temperature regime and its area is about 10,000 hectares. The mean annual rainfall and temperature were 508 mm and 12 degrees of Celsius, respectively. The main objectives of this investigation were study of physical, chemical and mineralogical properties of soils of the region, study of effective factors of formation and genesis of soils of the region and their classification and land suitability evaluation of land under cultivation of irrigated wheat, study of soil clay minerals and their effects on formation and genesis of soils of the region. Five physiographic units consist of five physiographic units, namely gravelly colluvial fans, Piedmont plains, Low lands, Mountains and Hills were identified. Topography and the underground water table changes were known as the most important factors of soil formation of this region. Entisols, Inceptisols,vertisols and Alfisols are four soil orders that have been found. Clay mineralogy studies showed the presence of chlorite, illite, smectite, interstratified minerals, and quartz (in clay size). Illite and chlorite have inheritance origin and are generally considered to be weatherable minerals and could be changed because of transformation reactions into interstratified minerals and smectite. The result for qualitative land suitabilities have been shown critical, unfit and fairly suitable for wheat cultivation

منابع و مأخذ:

1. ظهیرنیا، ع، و ش. محمودی . 1382. بررسی خصوصیات ریخت‌شناسی، فیزیکوشیمیایی، کانی شناسی و رده بندی خاک‌های ایستگاه تحقیقات دیم و حفاظت خاک کوهین. چکیده مقالات هشتمین کنگره علوم خاک ایران. دانشگاه رشت. صفحات 152.153-


2. رضاپور، س، و م. باقرنژاد. 1380 . بررسی و مطالعه خصوصیات ژنتیکی، موروفولوژیکی، فیزیکوشیمیایی، مینرالوژیکی و طبقه بندی خاک‌های منطقه‌ی دلی مهرجان استان کهگیلویه و بویر احمد. چکیده مقالات هفتمین کنگره علوم خاک ایران. دانشگاه شهرکرد. صفحات 149- 148.


3. Schaetzl, R., and Anderson, S. 2005. Soils: genesis and geomorphology. Cambridge University Press, Cambridge.


4. Jiang, P., and Thelen, K.D. 2004. Effect of soil and topographic properties on crop yield in a north-central corn-Soybean cropping system. J. Agron. 96: 252-258.


5. Jenny, H. 1941. The Factors of soil formation. McGraw- Hill Book Co., New York. 281pp.


6. Birkeland, P. W. 1999. Soils and geomorphology. 3rd ed. Oxford Univ. Press, New York


7. جعفری، م. و ف. سرمدیان. 1387 . مبانی خاک شناسی و رده بندی خاک. انتشارات دانشگاه تهران788 صفحه.


8. Nael M Khademi H Jalalian A Schulin R Kalbasi M and Sotohian F, 2009. Effect of geo-pedological conditions on the distribution and chemical speciation of selected trace elements in forest soils of western Alborz, Iran. Geoderma, 152:157-170.


9. اولیائی، ح. ر.، و ع. ابطحی". 1382. "کانی شناسی رس برخی از خاکهای استان کهگیلویه و بویر احمد". مجموعه مقالات هشتمین کنگره علوم خاک ایران. جلد اول. صفحات106-  108


10. Sing, G. H., and G. S. Chuman. 1991. Morphology and characteristics of some soil on different land forms in kamrup district of Assam. J. Indian Soc. Soil Sci. 39:209-211


11. Arkley, R. J. 1963. Calculation of carbonate and water movement in soil from climatic data. Soil Sci. 96: 239-248.


12. Jenny, H. 1958. Role of plant factor in the pedogenic function. Ecology. 39: 5-16.


13. باقر نژاد، م. 1381. جغرافیای خاک های ایران و جهان . انتشارات دانشگاه شیراز. 146 صفحه.


14. زارعیان، غ. و م. باقر نژاد .1379 .  اثر توپوگرافی در تکامل خاک و تنوع کانی های رسی منطقه بیضاء استان فارس، مجله علوم خاک و آب.  جلد 14 . شماره .1


15. Abtahi, A. 1980. Soil genesis as affected by topography and time in highly calcareous parent material under semiarid conditions in Iran. Soil Sci. Soc. Am. J .44: 329-336.


16. گیوی، ج. 1377. ارزیابی کیفی، کمی و اقتصادی تناسب و تعیین پتانسیل تولید اراضی برای محصولات عمده فلاور جان اصفهان. مؤسسه پژوهش های برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی، 436 صفحه.


17. Gee, G. W., and J. W. Bauder. 1986. Particle - size analysis, hydrometer method. p. 404-408. In A. Klute et al. (ed.) Methods of Soil Analysis, Part I, Am. Soc. Agron., Madison, WI.


18. Nelson, D. W., and L. E. Sommers. 1996. Total carbon, organic carbon and organic matter. P. 961-1010.In D.L. Sparks et al. Methods of Soil Analysis, Part III, 3^th ed., Am. Soc. Agron., Madison, WI.


19. Thomas, G. W. 1996. Soil pH and soil acidity. P. 475-490. In D. L. Sparks et al. (ed.) Methods of Soil Analysis, Part III, 3rd Ed., Am. Soc. Agron., Madison, WI.


20. Helmke, P. A., and D. L. Sparks. 1996. Lithium, sodium, potassium, rubidium, and cesium. p. 551-574. In D. L. Sparks et al. (ed.) Method of Soil Analysis. Part 3. 3^th ed. Am. Soc. Agron., Madison, WI.


21. Sumner, M. E. and W. P. Miller. 1996. Cation exchange capacity and exchange coefficients. P. 1201-1229. In D. L. Sparks et al. (ed.) Methods of Soil Analysis Part III, 3rd Ed., Am. Soc. Agron., Madison, WI.


22. Rhoades, J. D. 1996. Salinity: Electrical conductivity and total dissolved solids. P. 417-436. In D. L. Sparks et al. (ed.) Methods of Soil Analysis, Part III, 3rd Ed., Am. Soc. Agron., Madison, WI.


23. Loppert, R. H., and D. L. Suarez. 1996. Carbonate and gypsum. p. 437-474. In D. L. Sparks et al. (ed.) Method of Soil Analysis. Part 3. 3^th ed. Am. Soc. Agron., Madison, WI.


24. Jackson,‌ M‌L. ‌1975. ‌Soil Chemical Analysis‌Advanced‌Course,‌ Univ.Wis.College of Agric., Dept. Soils, Madison, WI. 894 pp.


25. Kitrick, J.A., and E.W.Hope.1963.A procedure for particle size seprations of soils for XRay diffraction.


26. Mehra, O. P., and M. L. Jackson. 1960. Iron oxide removal from soils and clays by a dithionate- citrate system buffered with sodium bicarbonate. Clays and Clay Miner. 7:317-327.


27. Johns, W. D., R. E. Grim, and W. F. Bradley. 1954. Quantitative estimation of clay minerals by diffraction methods. J. Sediment. Petrol. 24: 242-251.


28. Sys, C., E.  Vanranst, and J. Debaveye. 1991. Land evaluation. Part I: Principles in land‌evaluation‌and‌crop‌production calculation.‌General‌Administration for Development Cooperation. Agric. Pub. 1. No. 7. Brussels, Belgium.


29. Mahjoory, R. A. 1979. The nature and genesis of some soils in arid regions of Iran. Soil Sci. Soc. Am. J. 43: 1019-1024.


30. Wilson, M.J. 1999. The origin and formation of clay minerals in soils: past present and future perspectives. Clay Miner. 34: 7-25.


31. ترابی گل سفیدی، م. ، م. کریمیان اقبال.، ج. گیوی.و ح. خادمی .1380 .  مطالعه‌ کانی های‌ رسی‌ در اراضی‌ شالیکاری روی‌ لندفرم های‌ مختلف‌ شرق‌ گیلان‌، مجله علوم خاک و آب. جلد 15 . شماره .1 صفحات122-  138.


32. Khormali, F.,‌and‌ A.‌Abtahi, 2003. Origin and distribution of clay minerals in calcareous arid and semi- arid soils of Fars province. Clay Miner. 38: 511– 527.


33. Borchardt,‌ G. 1989.‌Smectites.” pp. 675-727. In: Dixon, J.B., and S.B Weed, (eds.), Minerals in Soil  Environment‌ Soil Sci. Soc. Amer., Madison, WI  .


34. Gharaee, H. A., and R. A., Mahjoori. 1984.”Characteristics‌and‌geomorphic relationships‌of some representive Aridsols in Souther Iran. Soil Sci. Soc. Am. J. 48:1115-1119.


35. Givi, J., and A. Abtahi. 1985. “Soil  gensis as affected by topography and depth of saline and alkali groundwater  under semiarid condition in Southern  Iran .Iran Agric. Res. 4:11-27.