واکاوی آوای سبز حسابرسان داخلی: ارزیابی فازی ماتریسی جهت افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه

محورهای موضوعی : اقتصاد محیط زیست

عبداله حسن پور درزی ¹ , زهرا پورزمانی ² , حمیدرضا وکیلی فرد ³ , آزیتا جهانشاد ⁴

1 - دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استاد گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. *(مسوول مکاتبات)
3 - دانشیار گروه حسابداری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
4 - دانشیار گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/08/17 تاریخ پذیرش : 1402/10/20 تاریخ انتشار : 1403/07/01

کلید واژه: آوای سبز, عملکردهای زیست‌محیطی, الزامات محیط‌زیست.,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: امروزه حسابرسان داخلی فراتر از نقش‌های تخصصی خود، در راستای توسعه پایدار، نقش مهمی در افشاء ریسک‌های زیست‌محیطی و ارائه اطلاعات شفاف از عملکردهایی همچون کربن یا سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر دارند. هدف این پژوهش واکاوی آوای سبز حسابرسان داخلی جهت ارزیابی فازی شهودی افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه می‌باشد.

روش بررسی: در این پژوهش تلاش گردید تا براساس ماهیت ترکیبی بودن جمع‌آوری داده‌ها، ابتدا از طریق تحلیل فراترکیب نسبت به شناسایی ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها اقدام شود و سپس باهدف تعیین پایایی ابعاد شناسایی شده، از تحلیل دلفی فازی استفاده شود. در نهایت در بخش کمی باهدف تعیین مطلوب‌ترین بعد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه، از تحلیل فازی ماتریسی، بهره برده شد.

یافته‌ها: نتایج حاصل از تحلیل فراترکیب براساس غربالگری محتوایی 12 پژوهش تعیین شده، از وجود 8 بعد از آوای سبز حسابرسان داخلی حکایت دارد. همچنین پایایی ابعاد شناسایی شده از طریق تحلیل دلفی فازی مورد تأیید قرار گرفت. در نهایت براساس تحلیل فازی ماتریسی مشخص کرد که افشاء رعایت حدود الزامات محیط‌زیست، مطلوب‌ترین بعد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها می‌باشد.

بحث و نتیجه گیری: نتیجه بدست آمده بیان کننده‌ی این واقعیت است که حسابرسان دارای هویت و متکی بر آیین رفتار حرفه‌ای، براساس حدود الزامات تعیین شده جهت افشاء عملکردهای محیط‌زیست، همواره تلاش می‌نمایند تا عملکردهای شرکت در این حوزه را افشاء نمایند و از این طریق سطح شفافیت‌های اطلاعاتی شرکت به ذینفعان بیرونی را ارتقاء بخشند.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: As an internal advisor, internal auditors play a leading role in integrating environmental sustainability into an organization's operations, articulating potential risks threatening environmental sustainability, providing assurance to environmental sustainability–related information, and enhancing environmental sustainability practices. The purpose of this research is the green voice of internal auditors: Fuzzy matrix evaluation to disclose the environmental performance of capital market companies.

Material and Methodology: In this research, based on the hybrid nature of data collection, first, through meta-synthesis analysis, to identify the dimensions of the green voice of internal auditors in disclosing the environmental performance of companies and then, in order to determine the reliability of the identified dimensions, fuzzy Delphi analysis should be used. Finally, quantitative part through fuzzy matrix analysis, this study tries to select the most favorable dimension of green voice of internal auditors in disclosing the environmental performance of capital market companies.

Findings: The results of the meta-synthesis analysis based on the content screening of 12 determined studies indicate the existence of 8 dimensions of the green voice of internal auditors. Also, the reliability of the identified dimensions was confirmed through fuzzy Delphi analysis. Finally, based on the fuzzy analysis of the construction matrix, it was determined that the disclosure of compliance with environmental requirements is the most desirable aspect of the green voice of internal auditors in disclosing the environmental performance of companies

 

Discussion and Conclusion: The obtained result expresses the fact that auditors who have an identity and rely on the code of professional conduct, based on the limits of the requirements set for the disclosure of environmental performance, always try to disclose the company's performance in this field and thus the level of transparency Improve company information to external stakeholders.

منابع و مأخذ:

1. Hosseini, E., Saeida ardekani, S., & Sabokro, M. (2020). Presentation the Pattern of Knowledge Employees Voice (Case Study: Shiraz Gas Company Employees). Quarterly Journal of Public Organizations Management, 8(4): 57-72. (In Persian).
2. Kim, S., Vaiman, V., Sanders, K. (2022). Strategic human resource management in the era of environmental disruptions, Human Resource Management, 61(3): 283-293. https://doi.org/10.1002/hrm.22107
3. Ercantan, O., Eyupoglu, S. (2022). How Do Green Human Resource Management Practices Encourage Employees to Engage in Green Behavior? Perceptions of University Students as Prospective Employees, Sustainability, 14(3): 17-28. https://doi.org/10.3390/su14031718
4. Du, J., Li, W., Lin, B., Wu, D. (2021). Financial ecological environment and internal audit outsourcing: evidence from survey in China, China Journal of Accounting Studies, 9(3): 289-310. https://doi.org/10.1080/21697213.2021.2009175
5. Akinteye, S, A., York, O., Henderson, J, Sh. (2017). Corporate Governance: An Investigation of the Competence of the Head of Internal Audit Function in Nigerian Listed Firms.
6. Gray, G., Gyun, W., Miller, D, W. (2014). Internal Auditors' Experiences and Opinions Regarding Green IT: Assessing the Gap in Normative and Positive Perspectives, Journal of Information Systems, 28(1): 75–109. https://doi.org/10.2308/isys-50694
7. Qian, W., Burritt, R., & Chen, J. (2016). The potential for environmental management accounting development in China. Journal of Accounting and Organizational Change, 11(1): 406–428. https://doi.org/10.1108/JAOC‐11‐2013‐0092
8. Institute of Internal Auditors (IIA). (2015). Global Internal Audit Common Body of Knowledge (CBOK) Practitioner Study. The IIA Research Foundation. Altamonte Springs, FL: IIA. Available at: http://www.theiia.org/CBOK.
9. Journeault, M., Levant, Y. and Picard, C.F. (2021). Sustainability performance reporting: a technocratic shadowing and silencing, Critical Perspectives on Accounting, 74(2): 102-145
10. Zheng, B, Zh., Patel, Ch., Evans, E. (2019). The influence of construal of self on internal auditors' judgments on whistle-blowing: Evidence from China, International Journal of Auditing, 23(1): 73-85. https://doi.org/10.1111/ijau.12146
11. Teichmann, F, M. and Sergi, B.S. (2018). Whistle-Blowing in Corporations, Compliance in Multinational Corporations, Emerald Publishing Limited, Bingley, 115-126. https://doi.org/10.1108/978-1-78756-867-920181006
12. Turetken, O., Jethefer, S. and Ozkan, B. (2020). Internal audit effectiveness: operationalization and influencing factors, Managerial Auditing Journal, 35(2): 238-271. https://doi.org/10.1108/MAJ-08-2018-1980
13. Arena, M., & Azzone, G. (2009). Identifying organizational drivers of internal audit effectiveness, International Journal of Auditing, 13(1), 43–60.
14. Cohen, A. and Sayag, G. (2010). The effectiveness of internal auditing: an empirical examination of its determinants in Israeli organizations, Australian Accounting Review, 20(3), 296-307.
15. Mihret, D.G., James, K. and Mula, J.M. (2010). Antecedents and organizational performance implications of internal audit effectiveness: some propositions and research agenda, Pacific Accounting Review, 22(3), 224-252.
16. Lenz, R. and Hahn, U. (2015). A synthesis of empirical internal audit effectiveness literature pointing to new research opportunities, Managerial Auditing Journal, 30(1): 5-33. https://doi.org/10.1108/MAJ-08-2014-1072
17. Alzeban, A. and Gwilliam, D. (2014). Factors affecting the internal audit effectiveness: a survey of the saudi public sector, Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 23(2), 74-86.
18. Rahmani, A., Mahmoudkhani, M. (2017). Investigating the components of assessing the internal auditi effectiveness in Iran. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 6(24), 57-78. (In Persian)
19. Liu, X., Li, W., Parsons, K. (2021). Exploring the antecedents of internal auditors' voice in environmental issues: Implications from China, International Journal of Auditing, 24(3): 396-411. https://doi.org/10.1111/ijau.12204
20. Ecer, F. (2020). Multi‑criteria decision making for green supplier selection using interval type‑2 fuzzy AHP: a case study of a home appliance manufacturer, Operational Research, https://doi.org/10.1007/s12351-020-00552-y
21. Kahraman, C., Öztaysi, B., Sari, I, U., Turanoglu, E. (2014). Fuzzy analytic hierarchy process with interval type-2 fuzzy sets, Knowledge-Based Systems, 59(3): 48-57. http://dx.doi.org/10.1016/j.knosys.2014.02.001
22. Liang Q, Mendel JM. (2000) Interval type-2 fuzzy logic systems: theory and design. IEEE Trans Fuzzy Syst, 8(5):535–550
23. Cao, H., Zhang, L., Qi, Y., Yang, Zh., Li, X. (2022). Government auditing and environmental governance: Evidence from China's auditing system reform, Environmental Impact Assessment Review, 93(2): 65-96. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2021.106705
24. Arif, M., Kumar, R., Parveen, S. (2021). Reduction in water pollution in Yamuna river due to lockdown under COVID-19 pandemic, Earth, Space, and Environmental Chemistry, https://doi.org/10.26434/chemrxiv.12440525.v1
25. Desimone, S., D’Onza, G., Sarens, G. (2021). Correlates of internal audit function involvement in sustainability audits, Journal of Management and Governance, 25(2): 561–591 https://doi.org/10.1007/s10997-020-09511-3
26. Wu, X., CAO, Q., Tan, X. and Li, L. (2020). The effect of audit of outgoing leading officials’ natural resource accountability on environmental governance: evidence from China, Managerial Auditing Journal, 35(9): 1213-1241. https://doi.org/10.1108/MAJ-08-2019-2378
27. Hassan, N.A., Mohamad Zailani, S.H. and Hasan, H.A. (2020). Integrated internal audit in management system: A comparative study of manufacturing firms in Malaysia, The TQM Journal, 32(1): 110-126. https://doi.org/10.1108/TQM-03-2019-0077
28. Agudelo, M, A, L., Jóhannsdóttir, L., Davídsdóttir, B. (2019). A literature review of the history and evolution of corporate social responsibility, International Journal of Corporate Social Responsibility, 4(1): 25-43. https://doi.org/10.1186/s40991-018-0039-y
29. Abu-Tayeh, G., Neumann, O., Stuermer, M. (2018). Exploring the Motives of Citizen Reporting Engagement: Self-Concern and Other-Orientation, Business & Information Systems Engineering, 60(1): 215–226. https://doi.org/10.1007/s12599-018-0530-8
30. Hejazi, R., Rajab Dori, H., Khani Zelan, A, R. (2020). The relationship between ethical leadership and corporate citizen behaviors with the role of moderator of self-efficacy; Respect and interaction between manager and staff, ethics in science and technology, 15(3): 40-48.
31. Zandi, A. (2020). Testing the Effectiveness of Environmental Management Accounting on the Quality of Disclosure of Carbon Information. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 9(35): 207-220.
32. Moosavi, M., Hajiha, Z. (2018). Internal Auditors’ Perceptions of their Role in Environmental, Social and Governance Assurance and Consulting. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 7(25): 153-162.
33. Akbari, A., & Pourzamani, Z. (2018). The Firm Management Structure, Environmental Auditing and Financial Reporting Quality. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 7(26), 133-144.
34. Karnik, J.M. Mendel, (2001). Operations on type-2 fuzzy sets, Fuzzy Sets Syst. 122(2): 327–348.

متن کامل:



واکاوی آوای سبز حسابرسان داخلی: ارزیابی فازی ماتریسی جهت افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه

عبداله حسن پور درزی1، زهرا پورزمانی2*، حمیدرضا وکیلی فرد3، آزیتا جهانشاد1

1. دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2. استاد گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3. دانشیار گروه حسابداری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4. دانشیار گروه حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش: امروزه حسابرسان داخلی فراتر از نقش‌های تخصصی خود، در راستای توسعه پایدار، نقش مهمی در افشاء ریسک‌های زیست‌محیطی و ارائه اطلاعات شفاف از عملکردهایی همچون کربن یا سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر دارند. هدف این پژوهش واکاوی آوای سبز حسابرسان داخلی جهت ارزیابی فازی شهودی افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه می‌باشد.

روش شناسی: در این پژوهش تلاش گردید تا براساس ماهیت ترکیبی بودن جمع‌آوری داده‌ها، ابتدا از طریق تحلیل فراترکیب نسبت به شناسایی ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها اقدام شود و سپس باهدف تعیین پایایی ابعاد شناسایی شده، از تحلیل دلفی فازی استفاده شود. در نهایت در بخش کمی باهدف تعیین مطلوب‌ترین بعد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه، از تحلیل فازی ماتریسی، بهره برده شد.

یافته‌های پژوهش: نتایج حاصل از تحلیل فراترکیب براساس غربالگری محتوایی 12 پژوهش تعیین شده، از وجود 8 بعد از آوای سبز حسابرسان داخلی حکایت دارد. همچنین پایایی ابعاد شناسایی شده از طریق تحلیل دلفی فازی مورد تأیید قرار گرفت. در نهایت براساس تحلیل فازی ماتریسی مشخص کرد که افشاء رعایت حدود الزامات محیط‌زیست، مطلوب‌ترین بعد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها می‌باشد.

نتیجه‌گیری: نتیجه بدست آمده بیان کننده‌ی این واقعیت است که حسابرسان دارای هویت و متکی بر آیین رفتار حرفه‌ای، براساس حدود الزامات تعیین شده جهت افشاء عملکردهای محیط‌زیست، همواره تلاش می‌نمایند تا عملکردهای شرکت در این حوزه را افشاء نمایند و از این طریق سطح شفافیت‌های اطلاعاتی شرکت به ذینفعان بیرونی را ارتقاء بخشند.

کلید واژه: آوای سبز؛ عملکردهای زیست‌محیطی؛ الزامات محیط‌زیست

The Green Voice of Internal Auditors: Fuzzy Matrix Evaluation to Disclose the Environmental Performance of Capital Market Companies

Abdolahe Hasanpoor Darzi1, Zahra Poorzamani*2, Hamidreza Vakili Fard3, Azita Jahanshad4

 

1. PhD Student, Department of Accounting, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2. Professor, Department of Accounting, Tehran Central Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

3. Associate Professor, Department of Accounting, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

4. Associate Professor, Department of Accounting, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

 

Abstract

Purpose: As an internal advisor, internal auditors play a leading role in integrating environmental sustainability into an organization's operations, articulating potential risks threatening environmental sustainability, providing assurance to environmental sustainability–related information, and enhancing environmental sustainability practices. The purpose of this research is the green voice of internal auditors: Fuzzy matrix evaluation to disclose the environmental performance of capital market companies.

Methods and Materials: In this research, based on the hybrid nature of data collection, first, through meta-synthesis analysis, to identify the dimensions of the green voice of internal auditors in disclosing the environmental performance of companies and then, in order to determine the reliability of the identified dimensions, fuzzy Delphi analysis should be used. Finally, quantitative part through fuzzy matrix analysis, this study tries to select the most favorable dimension of green voice of internal auditors in disclosing the environmental performance of capital market companies. 

Finding: The results of the meta-synthesis analysis based on the content screening of 12 determined studies indicate the existence of 8 dimensions of the green voice of internal auditors. Also, the reliability of the identified dimensions was confirmed through fuzzy Delphi analysis. Finally, based on the fuzzy analysis of the construction matrix, it was determined that the disclosure of compliance with environmental requirements is the most desirable aspect of the green voice of internal auditors in disclosing the environmental performance of companies. 

Conclusion: The obtained result expresses the fact that auditors who have an identity and rely on the code of professional conduct, based on the limits of the requirements set for the disclosure of environmental performance, always try to disclose the company's performance in this field and thus the level of transparency Improve company information to external stakeholders.

Keywords: Green Voice; Environmental Performance; Environmental Requirements

مقدمه

تغییرات سریع زیست‌محیطی به عنوان یکی از مهمترین چالش‌های شرکت‌ها در بازار رقابتی تلقی می‌شود که باعث گردیده است تا شرکت‌ها با اتخاذ سیاست و راهبردهای مناسب، پاسخگویی، انتظارات در عرصه‌های اجتماعی را ارتقاء بخشند (1). به عبارت دیگر، در چنین محیط پویا و متغیری، شرکت‌ها نیاز دارند تا در راستای توسعه پایدار، پیوسته قابلیت‌های خود را جهت  انطباق با تغییرات زیست‌محیطی بروز نمایند و از این طریق بتوانند، به مزیت رقابتی دستیابند (2). یکی از قابلیت‌های شرکت‌ها در این عرصه، قابلیت آوای سبز منابع انسانی است که به شرکت‌ها کمک می‌کنند تا با افشاء عملکردهای زیست‌محیطی خود، اعتماد و اطمینان بیشتری در بازار بدست آورند (3). حسابرسان داخلی به عنوانی یکی از اعضای منابع انسانی در درون شرکت‌های بازار سرمایه محسوب می‌شوند که می‌تواند نقش تعیین کننده‌ای در افشاء چنین اطلاعاتی داشته باشند (4).

در واقع اهمیت نقش حسابرسان داخلی به این دلیل است که شمار روبه رشدی از محرک‌ها وجود دارند که شرکت‌ها را ترغیب به گزارش عملكرد اجتماعی و راهبری می‎نمايد. علاوه بر افزايش الزامات قانونی در رابطه با این شیوه از گزارشگری، انگیزه‌های فراوان و روبه رشدی برای یکپارچه‌سازی بیشتر اطلاعات زیست‌محیطی با گزارشگری سبز در شرکت‌ها وجود دارد. به عنوان مثال آکینتی و همكاران (5) در مطالعه‌ای تحت عنوان «مكانیزم‌های حاکمیت شرکتی و بررسی کیفیت وظايف حسابرسی داخلی در شرکت‌های پذيرفته شده در بورس نیجريه»، براساس یک رویکرد تحلیل کیفی بیان نمودند که حسابرسان داخلی در شرکت‌های مورد بررسی، نقش تعیین کننده‌ای در افشاء گزارش‌های مربوط به عملکردهای زیست‌محیطی، بر عهده دارند و تداوم وجود چنین رویه‌ای باعث خواهد شد تا سطح ابعاد فرهنگی شرکت در برابر مسئولیت‌های اجتماعی و حفظ پایداری محیط‌زیست تقویت گردد.

در واقع پُر رنگ‌تر شدن کارکردهای حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی را می‎توان، به دلیل گرم‌تر شدن زمین؛ ناپایداری اقلیمی؛ آلودگی‌های زیست‌محیطی؛ تغییرات آب و هوایی؛ گازهای گلخانه‌ای و... تلقی نموده که بسیاری از نهادهای نظارتی در این خصوص معتقدند که شرکت‌های فعال در صنایع سبب ایجاد چنین بحران‌های زیست‌محیطی حداقل در قرن جاری شده‌اند (6). لذا بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای نظارتی همچون سازمان ملل متحد؛ کمیسیون اروپا (۲۰۱۴) و اتحادیه حاکمیت شرکتی در افریقا (۲۰۱۰) تلاش نمودند تا پس از کنفرانس زیست‌محیطی پاریس در سال ۲۰۱۵ نسبت به تدوین مقرراتی در این زمینه اقدام نمایند که شاید مرتبط‌ترین این مقررات در این پژوهش، نقش مسئولانه‌ی حسابرسان داخلی به عنوان یک واحد حرفه‌ای و فعال در ساختارهای شرکت‌ها باشد که آن‌ها را نسبت به افشاء این تغییرات مسئول تلقی کرده است. به عبارت دیگر از سال ۲۰۱۵ با تدوین توافقنامه زیست‌محیطی پاریس که با همکاری ۱۹۶ کشورهای دنیا تدوین شد، نظارت‌ها در بخش بازار سرمایه، به سمت عملکردهای شفافانه‌ی زیست‌محیطی حرکت نمود. چراکه بخش زیادی از آلایندگی‌های زیست‌محیطی، شرکت‌هایی بودند که در بازار سرمایه حضور داشتند و این موضوع نقش مهم و قابل‌توجهی از توسعه عملکردهای زیست‌محیطی به خصوص حسابداری سبز را نشان می‌دهد (7). اما سوال اینجاست، آیا حسابرسان داخلی که در ساختار شرکت‌ها فعال هستند و مدیران شرکت توانایی اعمال نفوذ بر آنان را دارند، آیا می‌توانند، نسبت به افشاء چنین اطلاعات اختیاری ابتکار عمل داشته باشند؟

در واقع مسئله‌ی این پژوهش، واکاوی آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه می‌باشد. حوزه‌ای که نشان دهنده‌ی تلاقی حفظ استقلال حسابرسان داخلی طبق آیین رفتار حرفه‌ای و شکست سکوت اعمالی شرکت در افشاء چنین اطلاعاتی می‌باشد. به عبارت دیگر، این پژوهش با ارزیابی آوای سبز حسابرسان داخلی در پی بررسی این موضوع است که تحت سیطره‌ی شکست سکوت‌سازمانی، چه ابعادی از آوای سبز حسابرسان داخلی وجود دارند که می‌تواند در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها مؤثر باشد. لذا با درک اهمیت این موضوع مبنی بر توسعه پایدار صنایع، می‌توان انجام این پژوهش را از این منظر مهم تلقی نمود که نتایج آن به توسعه هنجارهای فرهنگی گزارشگری زیست‌محیطیِ شرکت‌های بازار سرمایه کمک می‌نماید و سبب خواهد شد، حتی در سایه‌ی فقدان الزامات لازم برای افشاء چنین اطلاعاتی، شرکت‌ها از طریق مسئولیت اخلاقی حسابرسان داخلی، بطور اختیاری نسبت به افشاء آن اقدام نمایند تا ضمن کسب اعتماد عمومی بیشتر، از جایگاه رقابتی بالاتری نیز برخوردار باشند. براین اساس هدف این پژوهش واکاوی آوای سبز حسابرسان داخلی در ارزیابی افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه می‌باشد. باتوجه به ارائه‌ی این توضیح‌ها، می‌بایست اذعان نمود، در ادامه نسبت به ارائه‌ی مبانی نظری اقدام می‌شود و در بخش سوم مطالعه‌ی حاضر، روش شناسی ارائه می‌گردد. تا بر مبنای پیاده‌سازی تحلیلی در بخش چهارم مطالعه، یافته‌ها پژوهش کسب شوند و در بخش نتیجه‌گیری نیز اقدام به تفسیر یافته‌های پژوهش گردد.

مبانی نظری

انجمن حسابرسان‌داخلی (8) در استاندارد 2060 اعلام نمود که، مدیر ارشد حسابرسی باید به طور دوره‌ای به مدیرعامل و هئیت‌مدیره درباره اهداف فعالیت حسابرسی‌داخلی؛ مسئولیت‌ها و عملکرد برنامه‌ها، گزارش دهند. گزارشات همچنین باید شامل ریسک‌های حائز اهمیت، و مباحث کنترلی از جمله ریسک زیست‌محیطی؛ مباحث حاکمیتی و دیگر موضوعات موردنیاز یا الزام‌آور استانداردهای تدوین شده در این خصوص باشد (9). همچنین تبصره‌های تاکیدی این انجمن در زمینه مخابره اطلاعات حساس در درون و بیرون زنجیره فرماندهی، مربوط به استاندارد حسابرسی‌داخلی 2440، توضیح می‌دهد که در برخی از شرایط، حسابرس‌داخلی با معضل بازگویی اطلاعات به فردی بیرون زنجیره فرماندهی یا حتی بیرون از سازمان، مواجه می‌شود. این نوع بازگویی اطلاعات به «افشاءگری» معروف است. افشای اطلاعات به فردی در درون سازمان اما بیرون از زنجیره فرماندهی حسابرس‌داخلی، افشاگری داخلی، تلقی می‌شود، در حالیکه افشای اطلاعات نادرست به دیگر مراجع ذیصلاح بیرون از سازمان، اصطلاحا «افشاگری خارجی» نام دارد (10). این استانداردها توسط محققان مورد تایید قرار گرفت و حسابرسان‌داخلی را، مخبرین بالقوه برای گزارش دادن فعالیت‌های غیرقانونی در درون سازمان به کمیته حسابرسی، هئیت مدیره یا سایر سازمان‌های ناظر، تلقی می‌کنند (11). لازم به ذکر است که انسجام حسابرسان‌داخلی، سبب اعتماد و اتکا بر قضاوت حسابرسان می‌شود. لذا حسابرسی داخلی باید از آوای اثربخش به منظور افشاء جوانب مختلف عملکردهای شرکت‌ها برخوردار باشد تا از این طریق به ارزش شرکت از نظر ایجاد اعتماد در محیط اجتماعی، بیفزاید (12) و با افشاء زوایایی پنهان عملکرد شرکت‌ها، مسئولیت اجتماعی خود در قبال جامعه و ذینفعان براساس آیین اخلاق حرفه‌ای ایفا نماید. در مطالعات گذشته، رویکرد و شیوه‌های اندازه‌گیری متنوعی برای اثربخشی ارائه شده است. برخی محققان مانند آرنا و آزونا (13)؛ کوهن و سایاگ (14) و میهرت و همکاران (15) ویژگی‌هایی نظیر رعایت استانداردهای بین‌المللی برای فعالیت حرفه‌ای حسابرسی داخلی؛ برآورده‌شدن نیازهای واحد تحت حسابرسی؛ کیفیت حسابرسی و بکارگیری پیشنهادهای حسابرسی داخلی را به‌عنوان عوامل اثربخشی حسابرسی‌داخلی برشمرده‌اند. علاوه براین، لنز و هان (16)، یک مدل چندوجهی را به‌منظور تعیین اثربخشی حسابرسی‌داخلی، پیشنهاد کردند.

شکل 1- اثربخشی حسابرسی داخلی (16)

Figure 1- Effectiveness of Internal Audit 

 

همانطور که در شکل (۱) مشاهده می‌شود، افشاء اطلاعات کلان شرکت بر دو بُعد عملکردهای مالی و عملکردهای غیرمالی متمرکز است که نشان دهنده‌ی سطح کارکردهای شرکت در افشاء اطلاعات و رفتارهایی مبتنی بر بسترهای اجتماعی است که عملکردهای غیرمالی می‌تواند به حوزه‌ی محیط‌زیست نیز مرتبط باشد. از طرف دیگر افشاء اطلاعات خُرد شرکت پوشش دهنده‌ی ارائه‌ی اطلاعاتی در خصوص منابع حسابرسی‌داخلی؛ فرآیند‌های حسابرسی‌داخلی و روابط حسابرسی‌داخلی می‌باشد. از طرف دیگر، مفهوم اثربخشی حسابرسی‌داخلی را براساس پژوهش آلزبان و گئویلیام (17) می‌توان به دو رویکرد تفکیک نمود. در رویکرد اول، اثربخشی حسابرسی‌داخلی باتوجه به تناسب حسابرسی و تعدادی از استانداردهای بین‌المللی که از خصوصیات حسابرسی‌داخلی تدوین شده، تعریف ‌‌‌‌می‌شود. در رویکرد دوم، اثربخشی حسابرسی‌داخلی قابل محاسبه نیست، بلکه توسط ارزیابی‌های ذهنی اختصاص یافته به‌این مفهوم توسط مدیریت تعیین ‌‌‌‌می‌شود. به‌عبارت دیگر، موفقیت هر حسابرسی‌داخلی فقط ‌‌‌‌می‌تواند براساس انتظارات ذی‌نفعان ‌‌‌اندازه‌گیری شود (18). با شناخت اثربخشی آوا حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی می‌توان دریافت، هدف حسابرسی داخلی در بُعد محیط‌زیست می‌تواند در اختیار قراردادن اطلاعات مربوط و سودمند برای تصمیم‌گیری ذینفعان مختلف بوده و هدف نهایی آن کمک به دستیابی به هدف‌های پایداری یا توسعه پایدار جامعه است. لیو و همکاران (19) در خصوص اثرگذاری توسعه آوای حرفه‌ای حسابرسان داخلی از طریق ارائه گزارش‌های زیست‌محیطی، اقدام به ارائه‌ی پیامدهای شکل (۲) نمودند.

شکل 2- پیامدهای توسعه آوای حرفه‌ای حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای محیط‌زیست

Figure 2- Consequences of developing the professional voice of internal auditors 

 

این محققان معتقد هستند تحت وجود آوای اثربخش حسابرسان داخلی در بُعد محیط‌زیست به عنوان ماهیت راهبردی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، می‌توان انتظار داشت از یک سو سطح کربن و نقش آن در آلایندگی‌های زیست‌محیطی کاهش یابد و از سویی دیگر زمینه برای بازیافت ضایعات و کاهش هزینه‌های تولید مهیا شود. همچنین چنین عملکردهایی می‌تواند باعث افزایش تمرکز شرکت‌ها بر انرژی‌های تجدیدپذیر گردد و چرخه‌ی عمر محصولات را ارتقاء بخشد. لذا با بیان مطالب نظری فوق، سوال‌های پژوهش را می‌توان به ترتیب زیر ارائه داد:

v       سوال اول پژوهش) ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی کدامند؟

v       سوال دوم پژوهش) مطلوب‌ترین بعد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه کدامند؟

روش شناسی پژوهش

مطالعه حاضر از منظر نتیجه توسعه‌ای است، زیرا با تمرکز بر شناسایی ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی از طریق غربالگری محتوایی سیستماتیک، به دنبال توسعه یکپارچگی نظری در خصوص افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها می‌باشد، رویکردی که در پژوهش‌های گذشته مورد توجه نبوده است. این مطالعه به لحاظ جمع‌آوری داده‌ها، در دسته پژوهش‌های ترکیبی قرار می‌گیرد، چراکه ابتدا از طریق روش شناسی بخش کیفی می‌بایست نسبت به شناسایی ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی اقدام نمود و براساس فرآیند تحلیل دلفی فازی نسبت به سنجش پایایی آن اقدام کرد. در واقع این فرآیند از طریق مقیاس‌های زبانی فازی معیارهای شناسایی شده در مرحله‌ی فراترکیب را با مشارکت خبرگان مورد ارزیابی قرار می‌دهد تا امکان تعمیم آن به بستر مطالعه ممکن باشد تا در بخش کمی از طریق چک لیست‌های ماتریسی نسبت به تعیین مطلوب‌ترین بعد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه اقدام کرد. همچنین از نظر استراتژی اجرا، این مطالعه مبتنی برالگوهای نظری و تحقیق در عملیات است که می‌توان آن را پژوهش تحلیلی-ریاضی دانست. تحقیقات توصیفی-تحلیلی تحقیقاتی هستند که محقق علاوه بر تصویرسازی آنچه هست به تشریح و تبیین دلایل چگونه‌بودن و چرایی وضعیت مسئله و ابعاد آن می‌پردازد. لذا پژوهش برای تبیین و توجیه دلایل، نیاز به تکیه‌گاه استدلالی مبتنی بر ارزیابی محتوایی پژوهش‌هایی دارد که به انحاء مختلف افشاء مسائل زیست‌محیطی شرکت‌ها را مدنظر قرار داده‌اند. محقق از نظر منطقی جزئیات مربوط به مسئله تحقیق خود را با مولفه‌های پژوهش ارتباط می‌دهد و به نتیجه‌گیری می‌پردازد. 

جامعه آماری در بخش کیفی، شامل ۱۵ نفر از متخصصان و خبرگان رشته حسابداری در سطح دانشگاهی هستند، که به واسطه انجام پژوهش‌های علمی در زمینه مشابه، دارای رویکردی تخصصی و علمی در این رابطه می‌باشند. این افراد از طریق روش نمونه‌گیری همگن انتخاب شدند، چراکه هدف این بود، افرادی که در این بخش مشارکت می‌کنند، که دارای دید نظری در رابطه با موضوع پژوهش باشند. همچنین براساس تحلیل فراترکیب، در این بخش از پژوهش‌هایی مرتبط با مفاهیم پژوهش بهره برده می‌شود. در فاز دوم، به منظور انجام تحلیل فازی ماتریسی، از ۲۲ نفر از حسابرسان داخلی شرکت‌های بازار سرمایه که چه به لحاظ دانشی و چه به لحاظ تجربی دارای سابقه بودند، خواسته شده تا براساس پرسشنامه‌های ماتریسی نسبت به مقایسه سطری «» و ستونی «» مولفه‌ها را یکدیگر اقدام شود. در واقع از آنجاییکه روش مزبور، یک تحلیل مبتنی برتحلیل سیستم‌های پیچیده در سطوح مشخصی است و می‌بایست براساس معیار مشخصی همچون تجربه یا دانش تخصصی توسط مشارکت‌کنندگان صورت پذیرد، معمولا از پرسشنامه ماتریسی متقابل با مشارکت ۱۵ تا ۳۰ نفر صورت می‌گیرد. محققانی همچون ای‌سر (۲۰)؛ کاهرمن و همکاران (۲1) و لیانگ و مندال (22) انتخاب جامعه هدف را باتوجه به فرآیند چندمرحله‌ای انجام تحلیل، محدود توصیف نمودند.

یافته‌های پژوهش

براساس مفهوم حاضر در این پژوهش باتوجه به اینکه، چارچوب منسجمی در این‌باره وجود ندارد، ابتدا از طریق شیوه‌های تحلیل کیفی نسبت به انتخاب مولفه‌های پژوهش و تعیین پایایی آن استفاده می‌شود و سپس براساس تحلیل فازی ماتریسی در بخش کمی نسبت به تعیین مطلوب‌ترین بعد شناسایی شده اقدام می‌شود. بازه زمانی مطالعه، براساس تحلیل فراترکیب، ۲۰۲۲-۲۰۱۸ می‌باشد که در این بازه نسبت به تعیین پژوهش‌های مشابه جهت غربالگری محتوایی اقدام گردید. لذا طی سه مرحله غربالگری اولیه، ۱۲ پژوهش تأیید گردید، تا در گام سوم از نظر ارزیابی انتقادی با مشارکت خبرگان پژوهش مورد تحلیل قرار گیرد. این فرآیند شامل ۱۰ معیار زیر است که براساس امتیاز حداقل (۱) و حداکثر (۵) مورد بررسی قرار می‌گیرد. مجموع امتیازها براساس ۱۰ معیار می‌تواند ۵۰ باشد که اگر پژوهشی امتیاز ۳۰ و بیش از آن را کسب نماید، وارد گام چهام می‌شود.

جدول 1- تحلیل ارزیابی انتقادی

Table 1- Critical Evaluation Process

		پژوهش‌های بین‌المللی								پژوهش‌های داخلی
		۱	۲	۳	۴	۵	۶	۷	۸	۹	۱۰	۱۱	۱۲
	پژوهش‌های تاییدشده	کائو و همکاران (23)	عاریف و همکاران  (24)	لیو و همکاران (19)	دسیمئون و همکاران (25)	وو و همکاران (۲6)	حسن و همکاران (۲7)	آگودلو و همکاران (۲8)	اَبوتایب و همکاران (۲9)	حجازی و همکاران (30)	زندی (31)	موسوی و حاجیها (32)	اکبری و پورزمانی (33)
معیارهای ارزیابی انتقادی	هدف	۵	۲	3	4	3	3	۴	۲	۳	3	4	۳
	روش	۴	۱	4	3	3	3	۳	۲	۳	3	3	۴
	طرح	۳	۲	4	4	4	4	۴	۲	۳	3	4	۳
	نمونه‌گیری	۴	۳	4	4	3	3	۳	۳	۲	4	4	۳
	جمع‌آوری	۳	۲	4	3	4	4	۵	۲	۳	3	3	۴
	تعمیم	۳	۳	3	4	3	5	۴	۱	۲	4	4	۵
	اخلاقی	۳	۳	4	4	3	4	۴	۳	۲	4	4	۴
	تحلیل	۴	۳	5	3	3	5	۳	۳	۳	3	3	۳
	تئوریک	۴	۲	4	4	3	4	۳	۲	۳	4	4	۳
	ارزش	۴	۲	4	4	4	4	۴	۳	۳	4	4	۳
	جمع	۳۷	۲۳	39	37	33	39	۳۷	۲۳	۲۷	34	37	۳۵

پس از انجام فرآیند ارزیابی انتقادی مشخص گردید، ۳ پژوهش از مجموع پژوهش‌های تایید شده، به دلیل اینکه امتیاز زیر ۳۰ را کسب نمودند، حذف گردیدند. در ادامه به منظور تعیین ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای محیط‌زیست از فرآیند انتخاب بیشترین جمع توزیع فراوانی با واکاویی محتوایی در دل پژوهش‌های تایید شده، استفاده می‌شود. لذا براساس پژوهش‌های تایید شده، معیارهایی که امتیازهای بالاتر از میانگین پژوهش‌های انجام شده، را کسب نموده باشند، به عنوان مولفه‌های پژوهش انتخاب می‌شوند.

جدول 2- فرآیند تعیین ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای محیط‌زیست

Table 2- The Process of Determining the Green Voice Dimensions of Internal Auditors

پژوهش‌های خارجی

داخلی

محققان     مولفه‌ها

کائو و همکاران (23)

لیو و همکاران (19)

دسیمئون و همکاران (25)

وو و همکاران (۲6)

حسن و همکاران (۲7)

آگودلو و همکاران (۲8)

زندی (31)

موسوی و حاجیها (32)

اکبری و پورزمانی (33)

شماره

جمع

تایید/حذف

۱

افشاء کربن

R

R

R

-

-

R

-

R

-

۵

تایید

۲

افشاء سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها

-

R

-

R

-

-

-

-

-

۲

حذف

۳

افشاء ارزیابی چرخه عمر محصولات

R

-

R

R

-

R

-

R

-

۵

تایید

۴

افشاء نقاط ضعف کنترل داخلی محیط‌زیست

-

R

R

-

R

R

R

R

-

۶

تایید

۵

افشاء جزئیات ریسک محیط‌زیست

R

-

-

R

R

R

R

-

۵

تایید

۶

افشاء ارزش اقتصادی کنترل محیط‌زیست

-

R

-

-

-

R

-

-

-

۲

حذف

۷

افشاء آموزش‌های سبز به منابع انسانی

R

R

-

R

R

-

-

R

-

۵

تایید

۸

افشاء بازیافت ضایعات

R

-

R

R

R

-

R

-

۵

تایید

۹

افشاء تخریب تنوع زیستی

R

-

-

-

R

R

-

-

-

۳

حذف

۱۰

افشاء انرژی

-

-

-

R

R

R

R

-

R

۵

تایید

۱۱

افشاء تأمین مالی محیط‌زیست

-

R

-

R

-

R

-

-

-

۳

حذف

۱۳

افشاء رعایت حدود الزامات محیط‌زیست

R

-

R

-

R

R

R

-

R

۶

تایید

۱۳

افشاء راهبردهای محیط‌زیست

R

-

-

R

-

-

-

-

-

۲

حذف

۱۴

افشاء اطلاعات آلودگی آب

-

-

R

-

R

-

-

R

-

۳

حذف

در این بخش ۸ مولفه اصلی به عنوان مبانی اصلی آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای محیط‌زیست براساس بیشترین فراوانی در پژوهش‌های تأیید شده، انتخاب شدند. در گام بعدی، به منظور تعیین اجماع نظر خبرگان برای متناسب بودن ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای محیط‌زیست، از تحلیل دلفی فازی استفاده می‌شود.

جدول 3- فرآیند تحلیل دلفی فازی

Table 3- Fuzzy Delphi analysis process

ارزش زباني

خيلي زياد

زياد

متوسط

کم

خيلي کم

ارزش عددي

9

7

5

3

1

Max

Mod

Min

ميانگين غيرفازي

اختلاف ميانگين

نتیجه

ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی

افشاء کربن

14

8

0

0

0

6/9

20/8

20/6

1/8

1/0

پذيرش

افشاء ارزیابی چرخه عمر محصولات

18

2

2

0

0

9/9

8/8

8/6

62/8

09/0

پذيرش

افشاء نقاط ضعف کنترل داخلی

16

5

1

0

0

6/9

3/8

3/6

18/8

01/0

پذيرش

افشاء جزئیات ریسک محیط‌زیست

14

8

0

0

0

6/9

2/8

2/6

10/8

09/0

پذيرش

افشاء آموزش‌های سبز به منابع انسانی

13

9

0

0

0

55/9

1/8

1/6

01/8

18/0

پذيرش

افشاء بازیافت ضایعات

12

5

4

0

0

85/8

5/7

8/5

3/7

06/0

پذيرش

افشاء انرژی

15

4

3

0

0

1/9

2/8

3/6

10/8

01/0

پذيرش

افشاء رعایت حدود الزامات محیط‌زیست

13

9

0

0

0

55/9

10/8

1/6

01/8

1/0

پذيرش

براساس دو راند دلفی، ميزان اختلاف بين دو مرحله مورد بررسی قرار گرفت که باتوجه به اینکه، كمتر از حد آستانه 2/0 می‌باشد، لذا می‌توان اذعان نمود تمامی ابعاد شناسایی شده از نظر پایایی مورد تأیید هستند. در ادامه جهت پاسخ به سوال دوم پژوهش، از تحلیل ماتریسی فازی بهره برده شد. لذا از مشارکت کنندگان در بخش کمی، خواسته شد، تا براساس مقایسه‌ی زوجی و معیارهای زبانی مثلثی، اقدام به امتیازدهی هریک از پیامدها براساس جدول زیر نمایند. لذا همانطور که مشخص گردیده است، ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی از  تا  طبق جدول (4) تدوین شدند و بین مشارکت کنندگان توزیع گردید تا نسبت به اختصاص امتیاز لازم اقدام نمایند.

جدول 4- مقیاس فازی نوع دو براساس اعداد فازی مثلثی

Table 4- Type Two Fuzzy Scale Based on Triangular Fuzzy Numbers

به عبارت دیگر، در اين بخش، براي هر يك از ابعاد شناسایی شده‌ی پژوهش، طبق معیارهای زبان مثلثی، طيف پنج تايي «كاملاً قوی»؛ تا «دقیقاً برابر» مورد استفاده قرار گرفت تا توابع عضویت فازی مثلثی ایجاد گردد. در ادامه، می‌بایست براساس تعاریف روش‌های غیرفازی‌سازی برای مجموعه‌های فازی ماتریسی، از روش سنتروید در مجموعه توابع فازی استفاده شود. در روش سنتروید  یک مجموعه فازی ماتریسی، است که کلیه  مجموعه فازی را به صورت  بیان می‌نماید.

        (1)        

که در آن:

        (2)

        (3)

کارنیک و مندل (34) جهت محاسبه  و ، الگوریتم‌هایی تکراری پیشنهاد نمودند. لذا براساس معیارهای شناسایی شده‌ی آوای سبز حسابرسان داخلی، وزن‌دهی برای تعیین مطلوب‌ترین بعد در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها صورت می‌پذیرد. باتوجه به توضیح‌های داده شده ابتدا می‌بایست به منظور مقایسه معیارها با یکدیگر از 5 تعداد عبارت کلامی جدول (۵) نسبت به تشکیل ماتریس فازی اقدام نمود. همانطور که مشاهده می‌شود ماتریس مقایسه زوجی فازی هریک از ابعاد شناسایی شده طبق جدول (4) تعیین شدند که در ادامه می‌بایست براساس الگوریتم دیمتل فازی، ابتدا نسبت به تعیین تفاضل نسبی سطر و ستون برای تعیین بهینه‌سازی مطلوبیت هریک از ابعاد شناسایی شده اقدام نمود. در این ماتریس‌، همانطور که پیش‌تر توضیح داده شد  اعداد فازی مثلثی می­باشند و  به صورت عدد فازی () در نظر گرفته می‌شوند. برای در نظر گرفتن نظر همه خبرگان طبق رابطه (4) از آن‌ها میانگین حسابی می‌گیریم.

                                                                              (4)

در این فرمول   تعداد خبرگان و  ،   ،  به ترتیب ماتریس مقایسه زوجی هریک از مشارکت‌کنندگان پژوهش است و عدد فازی مثلثی به صورت   است. همچنین می‌بایست برای نرمالیزه کردن ماتریس به‌دست آمده از رابطه‌های (5) و (6) استفاده شود.

                                                                (5)

کهr  از رابطه زیر به‌دست می‌آید:

                                                                        (6)

لذا جدول (5) ماتریس مقایسه زوجی ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی شرکت‌های بازار سرمایه را در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی نشان می‌دهد.

جدول 5- ماتریس مستقیم فازی بین ابعاد

Table 5- Fuzzy Direct Matrix Between Dimensions

ابعاد آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای زیست‌محیطی

نمادها

کاملاً قوی

☐

☐

☐

☐

☐

☐

☐

☐

ارزش زبانی

(9/0، 5/9، 9، 5/8) (1، 5/10، 9، 5/7)

بسیار قوی

☐

☐

☐

☐

☐

☐

☐

☐

(9/0، 5/7، 7، 5/6) (1، 5/8، 7، 5/5)

نسبتاً قوی

☐

☐

☐

☐

☐

☐

☐

☐

(9/0، 5/5، 5، 5/4) (1، 5/6، 5، 5/3)

کمی قوی

☐

☐

☐

☐

☐

☐

☐

☐

(9/0، 5/3، 3، 5/2) (1، 5/4، 3، 5/1)

دقیقاً برابر

☐

☐

☐

☐

☐

☐

☐

☐

(1، 1، 1، 1) (1، 1، 1، 1)

در گام بعدی به‌دست آوردن مجموع سطرها و ستون‌های ماتریس است. مجموع سطرها و ستون‌ها باتوجه به روابط (7) و (8) محاسبه می‌شود.

                                                                        (7)

                                                                         (8)

که  و  به ترتیب ماتریس  و  هستند. مرحله بعدی میزان اهمیت ابعاد  () و رابطه بین معیارها () مشخص می‌گردد. اگر   باشد معیار مربوطه اثرگذار و اگر  باشد معیار مربوطه اثرپذیر است. جدول (6)   و  را نشان می‌دهد.

جدول 6- اهمیت و تأثیرگذاری ابعاد

Table 6- Importance and Influence of Dimensions

	Y1			Y2						Y8
Y	L	M	U	L	L	L	L	M	U	L	M	U
Y1	0	0	0	0.09	0.13	0.13				0.074	0.111	0.139
Y2	0.09	0.13	0.13	0	0	0				0.093	0.13	0.148
Y3	0.08	0.12	0.14	0.06	0.10	0.13				0.102	0.139	0.148
Y4	0.06	0.09	0.11	0.07	0.11	0.13				0.065	0.102	0.13
Y5	0.09	0.13	0.14	0.09	0.13	0.14				0.093	0.13	0.148
Y6	0.10	0.13	0.14	0.10	0.13	0.14				0.083	0.12	0.139
Y7	0.11	0.14	0.14	0.11	0.14	0.14				0.111	0.148	0.148
Y8	0.10	0.13	0.14	0.10	0.13	0.14				0	0	0

طبق این جدول  برابر با حاصل جمع تأثیرهایی که یک عامل از عوامل دیگر می‌پذیرد با تأثیرهایی است که آن عامل بر عوامل دیگر میگذارد، در واقع  حاصل جمع تأثیرپذیري و تأثیرگذاري هر عامل از عوامل دیگر است.  برابر است با اختلاف تأثیرهایی که یک عامل بر عوامل دیگر می‌گذارد با تأثیرهایی است که آن عامل از عوامل دیگر می‌پذیرد، در واقع  خالص اثرگذاري یک عامل بر عوامل دیگر است. اگر خالص اثرگذاري یک عامل مثبت باشد، آن عامل اثرگذار است و اگر منفی باشد، یعنی آن عامل اثرپذیر است. هرچه یک عامل  بیشتري داشته باشد، مهمتر قلمداد می‌گردد. براساس نتیجه کسب شده، افشاء رعایت حدود الزامات محیط‌زیست با امتیاز 65/12 در ستون ، مطلوب‌ترین بعد آوای سبز حسابرسان داخلی جهت افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها می‌باشد.  

بحث و نتیجه‌گیری

هدف این پژوهش واکاوی آوای سبز حسابرسان داخلی از طریق ارزیابی فازی افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌های بازار سرمایه می‌باشد. همانطور که در فرآیند تحلیلی پژوهش توضیح داده شد، در این پژوهش ابتدا از طریق تحلیل فراترکیب تلاش گردید تا کارکرد آوای اثربخش حسابرسان داخلی در افشاء عملکردهای محیط‌زیست مشخص گردد. لذا با مرور ۱۲ پژوهش انتخاب شده‌ی اولیه براساس معیارهای ارزیابی انتقادی، نسبت به تعیین ۸ مولفه مربوط به موضوع پژوهش اقدام گردید. سپس جهت تعیین پایایی پژوهش طی دو راند از تحلیل دلفی بهره برده شد تا براساس دو معیار میانگین و ضریب توافق مشخص گردد، آیا مولفه‌های شناسایی شده در راستای مفهوم پژوهش مورد تأیید قرار می‌گیرند یا خیر؟ نتایج در این بخش طی دو راند تحلیل دلفی از تأیید این مولفه‌ها حکایت داشتند. در ادامه از طریق تحلیل فازی ماتریسی نسبت به تعیین مطلوب‌ترین بعد آوای سبز حسابرسان داخلی جهت افشاء عملکردهای زیست‌محیطی شرکت‌ها اقدام شد. نتیجه‌ی این بخش نشان داد، افشاء رعایت حدود الزامات محیط‌زیست، مطلوب‌ترین بعد آوای سبز حسابرسان داخلی می‌باشد. در واقع این بعد بیان کننده‌ی این موضوع است که حسابرسان دارای هویت و متکی بر آیین رفتار حرفه‌ای، براساس حدود الزامات تعیین شده جهت افشاء عملکردهای محیط‌زیست، همواره تلاش می‌نمایند تا عملکردهای شرکت در این حوزه را افشاء نمایند و از این طریق سطح شفافیت‌های اطلاعاتی شرکت به ذینفعان بیرونی را ارتقاء بخشند. در تحلیل نتیجه کسب شده باید بیان نمود، آوای حسابرسان داخلی به واسطه‌ی قرار گرفتن در یک تناقض دو طرفه، می‌تواند صرفاً به تحریک آنان جهت رعایت حدود الزامات تعیین شده‌ی افشاء عملکردهای محیط‌زیست منجر شود. زیرا از یک سو با فشار مدیریت در ساختارهای شرکت احتمالاً درگیر هستند و از سویی دیگر بنا به تأکید آیین رفتار حرفه‌ای، می‌بایست از استقلال لازم برای افشاء واقعیت‌ها به منظور کاهش شکاف گزارشگری مالی با گزارش حسابرسان مستقل برخوردار باشند. در این شرایط آوای حسابرسان داخلی از منظر زیست‌محیطی، احتمالاً در حد فاصل رعایت قوانین صورت پذیرد و بیشتر از آن را به دلیل تناقض حرفه‌ای تحمیل شده بر آنان، نتوانند افشاء نمایند. باید توجه داشت، افشاء عملکردهای زیست‌محیطی در شرکت‌ها معمولاً بخش اختیاری و توصیه شده‌ای است که مدیران شرکت‌ها به دلیل وجود هزینه‌های احتمالی، تلاش می‌نمایند از افشاء کامل آن سرباز بزنند، درحالیکه این موضوع می‌تواند بخش مهمی از کارکردهای آوای سبز حسابرسان داخلی در افشاء چنین اطلاعاتی محسوب شود که شناخت ذینفعان بیرونی را نسبت به شرکت افزایش یابند. لذا رعایت حدود قوانین می‌تواند، به عنوان کارکردی در آوای سبز حسابرسان داخلی، سطح شفافیت‌های عملکردی در حوزه الزامات تعیین شده، را برای ذینفعان پوشش دهد. نتیجه بدست آمده با پژوهش‌های آلزبان و گئویلیام (17)؛ رحمانی و محمودخانی (18) و لیو و همکاران (19) مطابقت دارد.

براساس نتیجه کسب‌شده پیشنهاد می‌شود، به منظور افزایش اثربخشی حسابرسان داخلی در حوزه‌های اختیاری افشاء اطلاعات شرکت‌ها، نهادهای ذیربط همچون سازمان حفاظت محیط‌زیست با عضویت در کمیته استانداردهای حسابداری ایران و کمیته سیاستگذاری‌های حسابرسی، ضمن تعامل در جهت اشتراک نیازمندهای اجتماعی و زیست‌محیطی در افشاء اطلاعات شرکت‌ها، نسبت به تغییر؛ اصلاح و یا تدوین قوانین جدید در حوزه‌ی کارکردهای مالی اقدام نمایند، تا حسابرسان داخلی به عنوان خط مقدم ارائه‌ی اطلاعات به موقع و قابل اتکاء به ذینفعان، از ظرفیت‌های لازم برای افشاء اطلاعات محیط‌زیست برخوردار باشند. زیرا طبق آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌ها، نه به صورت الزامی بلکه به شرکت‌ها در حوزه افشاء اختیاری نسبت به ارائه‌ی اطلاعات و عملکردهای مالی توصیه شده است. از طرف دیگر، با افزایش دامنه‌ی افشاء اطلاعات زیست‌محیطی، حسابرسان داخلی از آوای اثربخش بالاتری در این حوزه برخوردار خواهند بود.

منابع

1.       Hosseini, E., Saeida ardekani, S., & Sabokro, M. (2020). Presentation the Pattern of Knowledge Employees Voice (Case Study: Shiraz Gas Company Employees). Quarterly Journal of Public Organizations Management, 8(4): 57-72. (In Persian).

2.       Kim, S., Vaiman, V., Sanders, K. (2022). Strategic human resource management in the era of environmental disruptions, Human Resource Management, 61(3): 283-293. https://doi.org/10.1002/hrm.22107

3.       Ercantan, O., Eyupoglu, S. (2022). How Do Green Human Resource Management Practices Encourage Employees to Engage in Green Behavior? Perceptions of University Students as Prospective Employees, Sustainability, 14(3): 17-28. https://doi.org/10.3390/su14031718

4.       Du, J., Li, W., Lin, B., Wu, D. (2021). Financial ecological environment and internal audit outsourcing: evidence from survey in China, China Journal of Accounting Studies, 9(3): 289-310. https://doi.org/10.1080/21697213.2021.2009175

5.       Akinteye, S, A., York, O., Henderson, J, Sh. (2017). Corporate Governance: An Investigation of the Competence of the Head of Internal Audit Function in Nigerian Listed Firms.

6.       Gray, G., Gyun, W., Miller, D, W. (2014). Internal Auditors' Experiences and Opinions Regarding Green IT: Assessing the Gap in Normative and Positive Perspectives, Journal of Information Systems, 28(1): 75–109. https://doi.org/10.2308/isys-50694

7.       Qian, W., Burritt, R., & Chen, J. (2016). The potential for environmental management accounting development in China. Journal of Accounting and Organizational Change, 11(1): 406–428. https://doi.org/10.1108/JAOC‐11‐2013‐0092

8.       Institute of Internal Auditors (IIA). (2015). Global Internal Audit Common Body of Knowledge (CBOK) Practitioner Study. The IIA Research Foundation. Altamonte Springs, FL: IIA. Available at: http://www.theiia.org/CBOK.

9.       Journeault, M., Levant, Y. and Picard, C.F. (2021). Sustainability performance reporting: a technocratic shadowing and silencing, Critical Perspectives on Accounting, 74(2): 102-145

10.       Zheng, B, Zh., Patel, Ch., Evans, E. (2019). The influence of construal of self on internal auditors' judgments on whistle-blowing: Evidence from China, International Journal of Auditing, 23(1): 73-85. https://doi.org/10.1111/ijau.12146

11.       Teichmann, F, M. and Sergi, B.S. (2018). Whistle-Blowing in Corporations, Compliance in Multinational Corporations, Emerald Publishing Limited, Bingley, 115-126. https://doi.org/10.1108/978-1-78756-867-920181006

12.       Turetken, O., Jethefer, S. and Ozkan, B. (2020). Internal audit effectiveness: operationalization and influencing factors, Managerial Auditing Journal, 35(2): 238-271. https://doi.org/10.1108/MAJ-08-2018-1980

13.       Arena, M., & Azzone, G. (2009). Identifying organizational drivers of internal audit effectiveness, International Journal of Auditing, 13(1), 43–60.

14.       Cohen, A. and Sayag, G. (2010). The effectiveness of internal auditing: an empirical examination of its determinants in Israeli organizations, Australian Accounting Review, 20(3), 296-307.

15.       Mihret, D.G., James, K. and Mula, J.M. (2010). Antecedents and organizational performance implications of internal audit effectiveness: some propositions and research agenda, Pacific Accounting Review, 22(3), 224-252.

16.       Lenz, R. and Hahn, U. (2015). A synthesis of empirical internal audit effectiveness literature pointing to new research opportunities, Managerial Auditing Journal, 30(1): 5-33. https://doi.org/10.1108/MAJ-08-2014-1072

17.       Alzeban, A. and Gwilliam, D. (2014). Factors affecting the internal audit effectiveness: a survey of the saudi public sector, Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 23(2), 74-86.

18.       Rahmani, A., Mahmoudkhani, M. (2017). Investigating the components of assessing the internal auditi effectiveness in Iran. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 6(24), 57-78. (In Persian)

19.       Liu, X., Li, W., Parsons, K. (2021). Exploring the antecedents of internal auditors' voice in environmental issues: Implications from China, International Journal of Auditing, 24(3): 396-411. https://doi.org/10.1111/ijau.12204

20.       Ecer, F. (2020). Multi‑criteria decision making for green supplier selection using interval type‑2 fuzzy AHP: a case study of a home appliance manufacturer, Operational Research, https://doi.org/10.1007/s12351-020-00552-y

21.       Kahraman, C., Öztaysi, B., Sari, I, U., Turanoglu, E. (2014). Fuzzy analytic hierarchy process with interval type-2 fuzzy sets, Knowledge-Based Systems, 59(3): 48-57. http://dx.doi.org/10.1016/j.knosys.2014.02.001

22.       Liang Q, Mendel JM. (2000) Interval type-2 fuzzy logic systems: theory and design. IEEE Trans Fuzzy Syst, 8(5):535–550

23.       Cao, H., Zhang, L., Qi, Y., Yang, Zh., Li, X. (2022). Government auditing and environmental governance: Evidence from China's auditing system reform, Environmental Impact Assessment Review, 93(2): 65-96. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2021.106705

24.       Arif, M., Kumar, R., Parveen, S. (2021). Reduction in water pollution in Yamuna river due to lockdown under COVID-19 pandemic, Earth, Space, and Environmental Chemistry, https://doi.org/10.26434/chemrxiv.12440525.v1

25.       Desimone, S., D’Onza, G., Sarens, G. (2021). Correlates of internal audit function involvement in sustainability audits, Journal of Management and Governance, 25(2): 561–591 https://doi.org/10.1007/s10997-020-09511-3

26.       Wu, X., CAO, Q., Tan, X. and Li, L. (2020). The effect of audit of outgoing leading officials’ natural resource accountability on environmental governance: evidence from China, Managerial Auditing Journal, 35(9): 1213-1241. https://doi.org/10.1108/MAJ-08-2019-2378

27.       Hassan, N.A., Mohamad Zailani, S.H. and Hasan, H.A. (2020). Integrated internal audit in management system: A comparative study of manufacturing firms in Malaysia, The TQM Journal, 32(1): 110-126. https://doi.org/10.1108/TQM-03-2019-0077

28.       Agudelo, M, A, L., Jóhannsdóttir, L., Davídsdóttir, B. (2019). A literature review of the history and evolution of corporate social responsibility, International Journal of Corporate Social Responsibility, 4(1): 25-43. https://doi.org/10.1186/s40991-018-0039-y

29.       Abu-Tayeh, G., Neumann, O., Stuermer, M. (2018). Exploring the Motives of Citizen Reporting Engagement: Self-Concern and Other-Orientation, Business & Information Systems Engineering, 60(1): 215–226. https://doi.org/10.1007/s12599-018-0530-8

30.       Hejazi, R., Rajab Dori, H., Khani Zelan, A, R. (2020). The relationship between ethical leadership and corporate citizen behaviors with the role of moderator of self-efficacy; Respect and interaction between manager and staff, ethics in science and technology, 15(3): 40-48.

31.       Zandi, A. (2020). Testing the Effectiveness of Environmental Management Accounting on the Quality of Disclosure of Carbon Information. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 9(35): 207-220.

32.       Moosavi, M., Hajiha, Z. (2018). Internal Auditors’ Perceptions of their Role in Environmental, Social and Governance Assurance and Consulting. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 7(25): 153-162.

33.       Akbari, A., & Pourzamani, Z. (2018). The Firm Management Structure, Environmental Auditing and Financial Reporting Quality. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 7(26), 133-144.

34.       Karnik, J.M. Mendel, (2001). Operations on type-2 fuzzy sets, Fuzzy Sets Syst. 122(2): 327–348.

---