بررسی نقش سرمایه اجتماعی در افزایش پایداری محله ای (نمونه موردی: محله حصارک تهران)

محورهای موضوعی : شهرهای پایدار

امیر صناعی ¹ , فرح حبیب ² , ایرج اعتصام ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصی معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
2 - استاد معماری و شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استاد معماری و شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/05/20 تاریخ پذیرش : 1399/12/09 تاریخ انتشار : 1400/04/01

کلید واژه: سرمایه اجتماعی, پایداری محله ای, محله حصارک تهران,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: رشد فزاینده شهرنشینی و تغییر در ماهیت و پیچیدگی مسائل، موجب ناکارامدی برنامه ریزی و مدیریت در مقیاس کلان شده است. این امر ضرورت توجه به سطوح پایین تر و داشتن نگاه از پایین به بالا را به منظور حل پایدار مسائل شهری، بیش از پیش آشکار ساخته است؛ زیرا در خردترین واحد شهری یعنی محله، ابعاد زندگی ملموس تر بوده و توجه همه جانبه و جامع نگر، گریزناپذیر به نظر می رسد. در این راستا توجه به سرمایه های محلی در برنامه ریزی و طراحی شهری جایگاه ویژه ای یافته است. بنابراین، درک مکانیزم و نقش سرمایه اجتماعی برای تحقق هدف کوچک سازی وظایف و واگذاری مسئولیت ها به نهادها، فراهم نمودن زمینه برای گسترش سرمایه اجتماعی در راستای افزایش تعاملات و ارتباطات اجتماعی و فرهنگی در سطح محله ای به منظور کمک گرفتن از شهروندان در رسیدن به توسعه پایدار، از اهم اهداف تحقیق حاضر است.روش بررسی: این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی است. در این راستا تجزیه تحلیل داده ها با تکمیل پرسشنامه توسط 380 نفر از اهالی محله حصارک، جهت سنجش میزان سرمایه اجتماعی و پایداری محله ای انجام گرفته است. به این منظور ابتدا با استفاده از ادبیات نظری تحقیق، شاخص های سرمایه اجتماعی و پایداری محله تعیین شده، سپس جهت تجزیه و تحلیل داده های تحقیق از آزمون آماری ضریب همبستگی پیرسن و رگرسیون برای آزمون فرضیات تحقیق استفاده شده است.یافته ها: یافته های پژوهش حاکی از آن است که ارتباط معنادار و مثبتی بین پایداری محله و سرمایه اجتماعی وجود دارد. به بیان دیگر اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی در محله موجب افزایش پایداری محله می شود.بحث و نتیجه گیری: نتایج تحقیق بیانگر آن است که رابطه ای مستقیم و معناداری بین متغیر سرمایه اجتماعی و پایداری محله ای وجود دارد. که به این منظور باید از نیروهای مستعد و جوان برای پیشبرد اهداف توسعه نهایت بهره را برد و با شبکه ها و تشکل های متفاوت و سازمان های دولتی و آحاد مردم روابط متقابل برقرار کرد.

منابع و مأخذ:

• ازکیا و دیگران (1389)"نظریه های اجتماعی معاصر با رویکرد توسعه، تهران، علم.


• الوانی، سید مهدی و نقوی، میرعلی(۱۳۸۱) "سرمایه اجتماعی: مفاهیم و نظریه­ها"، فصلنامه مطالعات مدیریت، شماره۳۳ و۳۶،ص16.


• ازکیا، مصطفی، علی ایمانی (۱۳۷۷)" توسعه روستایی، تهران، نشر نی، ص ۷۹-۷۵.


• بیات، میترا و خیری،حسن و پوریانی، محمدحسین (1399) "بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی تشکل­های مردم نهاد استان مرکزی بر مردم سالاری" مجله مدیریت سرمایه اجتماعی، شماره 1، ص121.


• بیگلری، شادی( ۱۳۸۹) ارزیابی عملکرد مدیریتشهری در پایداری محله ای" پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.


• پانتام، روبرت (۱۳۸۰) "دموکراسی و سنت های مدنی"، ترجمه محمد تقی دلفروز، انتشارات تهران، ص۲۹۹، ۲۹۷ و ۲۹۸.


• جوادزاده اقدم،هادی، علوی، سید علی(1395)"تحلیل تطبیقی نقش سرمایه اجتماعی در پایداری محله ای در بافت های فرسوده و جدید(نمونه موردی: محلات نارمک و یوسف آباد)"، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال7، شماره 24، ص 89 .


• جیکوبز، جین (۱۳۹5)" مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی"، ترجمه حمیدرضا پارسی، آ.افلاطونی، ویرایش اول, چاپ سوم.


• حیدر آبادی، ابوالقاسم (۱۳۸۹) "اعتماد اجتماعی و عوامل اجتماعی - فرهنگی موثر بر آن (مطالعه موردی جوانان ۲۰ تا ۲۹ ساله استان مازندران)"، مجله مطالعات جامعه شناختی جوانان، پیش شماره - ۱، ص 40


• خاکپور، براتعلی، مافی، عزت الله، باوان پوری،علیرضا (۱۳۸۸)" نقش سرمایه ی اجتماعی در توسعه ی پایدار محلهای (نمونه : کوی سجادیه مشهد) "، مجله جغرافیا و توسعه ی ناحیه ای،شماره دوازدهم


• خنده­رو، مهدی (۱۳۸۷) بررسی سرمایه اجتماعی و عوامل موثر بر شکل گیری آن در سطح محله، پایان نامه ی کارشناسی ارشد رشته ی علوم اجتماعی گرایش جامعه شناسی، دانشگاه اصفهان، گروه علوم اجتماعی، ص۳.


• دیهیم پور، مهدی(1398) "تاثیر شفافیت سازمانی بر مدیریت جنجال- نتیجه با میانجیگری سرمایه اجتماعی"، مطالعات مدیریت(بهبود و تحول)، 28(94)، صص 39-62 .


• زاهدی اصل، محمد(۱۳۸۳) "باز تولید سرمایه اجتماعی در سطح محله"، چکیده مقالات همایش توسعه محله­ای، تهران، ص ۲۷۸.


• سرمد زهره، بازرگان، ع، حجاری (۱۳82) "روش های تحقیق در علوم رفتاری"، تهران، انتشارات آگاه، ص ۱۷۰.


• سالک، نیما(۱۳۸۶)" ارائه الگوی برنامه ریزی پایدار محله ای در فرآیند برنامه ریزی شهری"، رشته برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشگاه تربیت مدرس.


• شارع پور، محمود(۱۳۸۳) "تحکیم مناسبات انسانی برای جلب مشارکت مردم"، چکیده مقالات همایش توسعه محله ای، شهرداری تهران،ص ۲۸۹.


• غفاری، غلام­رضا(1390) "سرمایه اجتماعی و امنیت نظامی"، سازمان تحقیقات و مطالعات ناجا، تهران، انتشارات جامعه شناسان.


• غیاثوند، الهام (۱۳۸۸) "تاثیر سرمایه های اجتماعی برکیفیت زندگی ساکنان محلات شهری"، سایت مرجع مدیریت شهری، فصلنامه مهندس مشاور،شماره 45، ص ۲۲.


• فلاح شمس، میرفیض، اسکندری،بهمن، عزیزی،فرهاد و نوروزی،محمد(1399) "سرمایه اجتماعی و رفتار نامتقارن هزینه­ها" مدیریت سرمایه اجتماعی، شماره 3، صص 297-317.


• فیلد، جان (۱۳۸۵) "سرمایه اجتماعی"، ترجمه جلال متقی، موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، تهران، ص ۱.


• کوهی فرد، الناز (۱۳۹۲) "بررسی نظری مفهوم محله و تاثیر هویت بر شکل دهی آن در معماری "هشتمین سمپوزیوم پیشرفت در علم و تکنولوژی، مشهد، ص ۱.


• گیدنز، آنتونی (۱۳۷۸)" راه سوم، بازسازی سوسیال دموکراسی"، ترجمه منوچر صبوری، تهران، ص ۸۹


• مافی،عزت­اله و عبداله­زاده،مهدی(1396) "ارزیابی پایداری اجتماعی کلان شهر مشهد"، پژوهش­های بوم شناسی شهری، شماره1، ص 65-78.


• محسنی،منوچهر و جاراللهی،عذرا(1382) "مشارکت اجتماعی در ایران"، تهران، انتشارات آرون.


• مرکز آمار ایران،1395


• موسوی، سید احمد( ۱۳۸۵) برنامه ریزی توسعه محله ای با تأکید بر سرمایه اجتماعی"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.


• میرزائیان، کتایون( ۱۳۸۹) "بررسی نقش اجرای طرح ناحیه محوری شهرداری تهران در توسعه پایدار محله ای (مطالعه موردی: شهرداری منطقه 5تهران)"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران،ص ۲۵-۲۰.


• معصومی، سلمان (۱۳۹۰) "توسعه محله ای در راستای پایداری کلانشهر تهران ، اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، انتشارات جامعه و فرهنگ، ص ۱۱.


• نجفی، یدالله (۱۳۸۵) " اقتصاد اسلامی "، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی، شماره ۲، ص ۲۷.


• نیکومرام، هاشم، اصفهانی، مینا(۱۳۸۷)"سرمایه اجتماعی و باز تولید آن در قلمرو مدیریت اسلامی"، پژوهشنامه مدیریت و سرمایه اجتماعی، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، پژوهشنامه شماره ۲۹، ص ۳۱.


• نوریان، فرشاد، عبدالهی، محمد مهدی (۱۳۸۸) "تبیین معیارها و شاخص های پایداری در محله های مسکونی "، مجله شهر نگار، شماره ۵۰، ص۹۳


• Barton, Hugh, Grant, Marcus, Guise, Richard(2003); Shaping Neighborhoods : For Local Health and Global Sustainability,London and New York, spoon press, 16.


• Jha, A & Chen,Y(2015).”Audit fees and social capital. Account. Rev, 90(2): pp. 611-639.


• Misztal, Barbara A. (1997). Trust in Modern Societies. Oxford: Blackwell.


• Milani, C. (2005). Social capital and local devlopment theories:lessons from the pintadas experience (Bahia, Brazil).


• Rhonda Phillips and Robert H. Pittman(2009), AN INTRODUCTION TO COMMUNITY DEVELOPMENT, Simultaneously published in the USA and Canada, by Routledge,p22.


• Sen, A. 1989. Food and Freedom. World Vol17(6): 769-781.


• Soulard,J. & Knollenberg, W. & Boly, B.B. & Perdue, R.R. & MeGehee, N. G.(2018). “Social capital and destination strategic planning”, Tourism Management, 69, pp. 189-200.


• Temkin, Kenneth , Rohe, M William(1998), “ Social Capital and Neighborhood Stability: An Empirical Investigation” Housing Policy Debate, Fannie Mae Foundation, Volume 9, Issue 1.


• tehran.ir/.


• googleearth.com/.

 

• ویسی، ه.، زرندیان، ا.، لیاقتی، ه. (1391). برنامه‌ریزی برای ارتقای سواد محیط‌زیستی دانش‌آموزان: نیازهای آموزشی و روشهای برآورد نیازها، دومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت محیط‌زیست، تهران، دانشگاه تهران.


• پورمعصوم، ب.، فیاض، ا.، بازرگان، س. (1396). شکل‌گیری سواد زیست‌محیطی کودکان بر اساس برنامه درسی راهبردی، برنامه‌ریزی چندبعدی و بسته یادگیری چندرسانه‌ای، فصلنامه تعلیم و تربیت، 33(1)، پیاپی 129، ص 9-32.


• فرمهینی فراهانی، م.، میرزامحمدی، م.، خارستانی، ا. (1388). تبیین تطبیقی اهداف آموزش فلسفه به کودکان در کشورهای مختلف، فصلنامه حکمت و فلسفه، سال چهارم، شماره چهارم، صص 45-70.


• Convention on the Rights of the Child, G.A. res. 44/25, annex, 44 U.N. GAOR Supp. (No. 49) at 167, U.N. Doc. A/44/49 (1989), entered into force 2 1990.


• Vansieleghem, N. (2006). Listeninig to dialogue, studies in philosophy and education, 25(1), p.p.175-190.


• شاو، ران. (1392). فلسفه در کلاس درس: راهکاری برای پرورش دانش‌آموزان اندیشمند، ترجمه حسن سالاری، چاپ دوم، تهران: طراحان ایماژ.


• دره زرشکی، ن. (1395). اثربخشی آموزش فلسفه برای کودکان P4C بر تفکر انتقادی و هوش‌های چندگانه دانش‌آموزان پایه پنجم ابتدائی شهر یزد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه یزد.


• حسینی، ا.، حسینی، س. (1390). بررسی رویکردهای مختلف در برنامه آموزش فلسفه برای کودکان و نسبت آن با برنامه درسی رسمی، اندیشه‌های نوین تربیتی، دوره 7، شماره 2، صص 147-175.


• ملکی، ز. (1395). بررسی تأثیر داستان‌های کلیله‌ودمنه بر آموزش فلسفه به کودکان در پایه ششم ابتدایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا.


• واعظ شهرستانی، ز. (1392). فلسفه برای کودکان از مفروضه‌های موهوم تا واقعیت‌های موجود، آموزش معارف اسلامی، دوره 25، شماره 3، صص 15-19.


• جلیلیان، س.، عظیم پور، ا.، جلیلیان، ف. (1395). اثربخشی برنامۀ آموزش فلسفه به کودکان بر پرورش توانایی حل مسأله و قضاوت اخلاقی در دانش‌آموزان، پژوهش‌های تربیتی شماره 32، ص 80-101.


• عابدینی نظری، م. (1395). تأثیر آموزش فلسفه برای کودکان بر اعتمادبه‌نفس و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پسر دوره اول مقطع متوسطه منطقه 6 تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.


• قبادیان، م. (1394). تأثیر برنامه آموزش فلسفه به کودکان بر مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان پایه پنجم ابتدایی، پژوهش‌های تربیتی، شماره 30، صص 138-149.


• طالعی، س. (1391). تأثیر آموزش فلسفه به کودکان بر رشد مهارت‌های بنیادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.


• مرادی افراپلی، ز. (1390). بررسی رابطه بین باورهای معرفت‌شناختی و میزان سواد زیست‌محیطی معلمان شهر بابلسر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه علامه طباطبایی.


• نواح، ع.، فروتن کیا، ش. (1390). بررسی رابطه بین کنش عقلانی و رفتارهای زیست‌محیطی (موردمطالعه: جامعه شهری اندیمشک)، فصلنامه علمی محیط‌زیست، شماره 51، صص 68-78.


• Murris, K. (2016). The Philosophy for Children curriculum: Resisting ‘teacher proof’texts and the formation of the ideal philosopher child. Studies in Philosophy and Education, 35(1), 63-78.


• Worley, P. (2016). Philosophy and children. The Philosophers' Magazine, (72), 119-120.


• Cassidy, Claire (2013) Philosophy with children: learning to live well. Childhood and Philosophy, 8 (16). pp. 243-264.


• Giménez-Dasí, M., Quintanilla, L. and Daniel, M. F. (2013). Improving Emotion Comprehension and Social Skills in Early Childhood through Philosophy for Children, Childhood & Philosophy, Vol.9, No. 17, pp. 63-89.


• Kollmuss, A. & Agyeman, J. (2002). Mind the gap: why do people act environmentally and what are the barriers to pro- environmental behavior?, Journal of environmental education research, vol. 8, no. 3, p.p: 240-260.


• امامقلی، ل. (1390). بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر رفتارهای زیست‌محیطی (مطالعه موردی: استان کردستان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه‌ مازندران. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.


• کم، فیلیپ. (1389) با هم فکر کردن: کندوکاوهای فلسفی برای کلاس. ترجمه‌ فرزانه شهرتاش و مژگان رشتچی، تهران: شهرتاش.