• صفحه اصلی
  • ارتباط مکانی عوامل اقلیمی و آلودگی هوا در 10 سال گذشته شهر تبریز

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 14021105846347 بازدید : 174 صفحه: 53 - 68

نوع مقاله: پژوهشی

ارتباط مکانی عوامل اقلیمی و آلودگی هوا در 10 سال گذشته شهر تبریز

محورهای موضوعی : محیط زیست ، اقتصاد ، مهندسی ، شهرسازی و توسعه پایدار

فهیمه بناصالح 1 , محمد ابراهیم رمضانی 2 , زیبا بهشتی 3

1 - گروه آموزشی محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
2 - گروه مهندسی محیط زیست، مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه و رودخانه ارس، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه و رودخانه ارس، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

تاریخ دریافت : 1402/11/05 تاریخ پذیرش : 1402/11/28 تاریخ انتشار : 1403/03/28

کلید واژه: رابطه مکانی, عوامل اقلیمی, آلودگی هوا, هم‌بستگی معنادار, تبریز,

چکیده مقاله :

آلودگی هوا خطری بزرگ برای بسیاری از شهرهای ایران به ویژه کلان شهر تبریز به شمار می¬آید. رشد شتاب آلود جمعیت، مهاجرت‌های روستایی، گسترش کارخانه‌ها، تراکم وسایل نقلیه، تبریز را به یکی از آلوده‌ترین شهرهای کشور ایران تبدیل کرده است. گذشته از عوامل انسانی، عوامل جغرافیایی نظیر موقعیت مکانی، شرایط توپوگرافی، عوامل طبیعی و وارونگی دمایی هم در شدت آلودگی هوای شهر تبریز مؤثر هستند. لذا در این پژوهش با استفاده از روش‌های تحقیقی توصیفی و با استناد به منابع و داده‌های هواشناسی و آلودگی هوا، رابطه مکانی عوامل اقلیمی بر روی آلودگی هوای شهر تبریز مورد بررسی قرار گرفت. با اخذ اطلاعات از ایستگاه‌های هواشناسی مرتبط با شهر تبریز و نیز داده‌های مربوط به کیفیت هوای تبریز در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا و با استفاده از نرم‌افزارسیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) نقشه‌های یکپارچه تهیه گردید که فاصله‌ها و پهنه‌بندی آلودگی‌ها در آن قابل نمایش می‌باشد. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش بین پارامترهای هواشناسی و پارامترهای آلودگی هوا رابطه مکانی و نیز هم‌بستگی معناداری وجود دارد. همچنین پراکنش پارامترهای آلودگی هوا در سطح شهر تبریز نشان می‌دهد که بیش‌ترین آلودگی در منطقه غربی و مرکز شهر ناشی از گازهای آلایندهSO2 ، NO2، O3، CO بوده و در منطقه شرقی شهر تبریز این آلودگی مربوط به ذرات معلق می‌باشد. همچنین شاخص کیفیت هوا در فصول مختلف سال نشان داد، فصل تابستان و بهار کم‌‌ترین آلودگی هوا و فصل پاییز و زمستان بیش‌ترین آلودگی هوا را دارد.

چکیده انگلیسی:

Air pollution poses a significant threat to many cities in Iran, with Tabriz the bustling metropolis, being particularly affected. Factors such as rapid population growth, rural migration, industrial expansion, vehicular density, topographical features and natural factors have collectively contributed to Tabriz becoming one of Iran’s most polluted cities. Beyond human-related factors, geographical factors including location, topography, and temperature inversions also play a crucial role in exacerbating air pollution in Tabriz. In this research, descriptive research methods drawing from meteorological and air pollution data sources were employed to investigate the spatial relationship between climatic factors and air pollution in Tabriz. By collecting and analyzing information from meteorological stations in Tabriz and air quality measurement stations related to Tabriz, we created integrated maps using Geographical Information System (GIS) software. These maps visually depicted pollution distribution and zoning. According to the results of the research, a significant spatial relationship and correlation exist between meteorological parameters and air pollution parameters. Additionally, the distribution of air pollution parameters across the surface of Tabriz city reveals that the highest pollution levels, attributed to polluting gases such as SO2, NO2, O3, and CO, occur in the western and central parts of the city. Conversely, suspended particles contribute to the most pollution in the eastern side of Tabriz. Furthermore, the seasonal quality index indicates that summer and spring experience the least air pollution, while autumn and winter exhibit the highest levels.

منابع و مأخذ:

[1] Rodrigue, J.P., 2016, The geography of transport systems. 4th Edition, Routledge, pp. 454.
[2] Ernani, M.Z., Ashraf, Z.G., 2013, Assessment of land cover changes in arid lands using ASTER and ETM+ sensors (Case study: Marvast Plain, Yazd Province), Desert Management, 1, 39. (in Persian)
[3] Couture, T., Busch, H., Hansen, T., Leidreiter, A., 2019, Renewables in cities.2019 global status report, REN21.
[4] Shokrzadeh, M., Poorhossein, M., Nasri Nasr Abadi, N., Veisi, F., Koshki, Z., 2013, Epidemiologic study of mortality rate from carbon monoxide poisoning recorded in Mazandaran department of forensic medicine, 2009-2011, Journal of Mazandaran University of Medical Sciences, 23, 86. (in Persian)
[5] Velayati, S., Kadivar, A.A., 2006, Environmental problems of forests and pastures in Iran and the consequences, Journal of Geography and Regional Development, 7, 53. (in Persian)
[6] D’Amato, G., Pawankar, R., Vitale, C., Lanza, M., Molino, A., Stanziola, A., D’Amato, M., 2016, Climate change and air pollution: Effects on respiratory allergy, Allergy Asthma Immunology Research, 8, 391.
[7] Allahabadi, A., Asoor, A.A., 2011, Measuring the air pollutants in Sabzevar, Iran, Journal of Sabzevar University of Medical Sciences, 18, 140. (in Persian)
[8] Ghorbani Sepehr, A., Amraie, M., Ghaloojeh, M., Daneshvar, P., 2020, Investigating the effect of climate change on air pollution in metropolises, Geography and Human Relationship, 3, 330. (in Persian)
[9] Mansouri, B., Hamidian, A.H., 2013, Assessment of the air quality of Isfahan city, Iran, using selected air quality parameters, Iranian Journal of Toxicology, 7, 842.
[10] Ramezani, N.A., Alijani, B., Borna, R., 2018, Explaining the effects of climate elements in Tehran’s metropolis air Quality, Geographical Researches Quarterly Journal, 33, 154. (in Persian)
[11] Rezaeyan, M., 2022, Comparison of development trends of Tehran and Isfahan cities and its effects on vegetation, climate and air pollution using GEE, Giovanni, Journal of Nature and Spatial Sciences, 2, 143.
[12] Mousavi, A., Ardalan, A., Takian, A., Ostadtaghizadeh, A., Naddafi, K., Massah Bavani, A., 2020, Climate change and health in Iran: A narrative review, Journal of Environmental Health Science & Engineering, 18, 367.
[13] IPCC, 2007: Climate change 2007: Synthesis report. Contribution of working groups I, II and III to the fourth assessment report of the intergovernmental panel on climate change. Geneva, Switzerland, pp. 104.
[14] Ghasemibactash, A., Mirhashemi, H., Rasouli, A., 2015, Effect on planetary climate modeling precipitation indices in East Azarbaijan case study: city of Tabriz, Geography and Environmental Planning, 56, 187. (in Persian)
[15] Dinpazhooh, Y., Niazi, F. Mofid, H., 2015, Trend analysis and considering effect of meteorological parameters in Tabriz, Journal of Geography and Planning, 19, 145.
[16] Shafaati, A., Valizadeh, R., Rahimi, A., Panahi, A., 2022, Compilation of the effective indicators of the smart city in the intermediate development of the 8th district of Tabriz, Journal of Sustainable City, 5, 125.
[17] Choubin, B., Sajedi Hosseini, F., Rahmati, O., Mehdizadeh Youshanloei, M., Jalali, M., 2022, Temporal and spatial variation of dust days in Western Azarbaijan Province, determination of the influencing factors and source of events, Journal of Desert Management, 10, 71. (in Persian)
[18] Sobhani, B., Shokrzadeh Fard, E., Piroozi, E., 2018, Evaluation and zoning of air pollution using AHP and ANP methods. Case study: Tabriz city. Journal of Geography and Environmental Hazards, 8, 153. (in Persian)
[19] Khorshiddoost, A.M., Mohammadi, G.H., Aghlmand, F., Hosseini Sadr, A., 2018, Descriptive-statistical analysis of the relationship between atmospheric conditions and urban pollution in Tabriz, Journal of Environmental Hazards Management, 5, 217.
متن کامل:


Logo_Epsud_3_PNG(2) (1) 

 

 

 

دوره 1، شماره‌ 1، پیاپی 1

بهار 1403، صفحات 68-53

 

        دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

فصلنامه­ آلودگی­های محیطی و توسعه پایدار شهری

 

"مقاله پژوهشی"

ارتباط مکانی عوامل اقلیمی و آلودگی هوا در 10 سال گذشته شهر تبریز

        

فهیمه بناصالح1، محمد ابراهیم رمضانی2*، زیبا بهشتی3

 

1 دانش آموخته گروه آموزشی محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

2 دانشیار گروه مهندسی محیط زیست، مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه و رودخانه ارس، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

3 پژوهشگر مرکز تحقیقات مدیریت توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه ارومیه و رودخانه ارس، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

*پست الکترونیکی نویسنده مسئول: ramazani@iaut.ac.ir

(دریافت مقاله: 05/11/1402، پذیرش نهایی: 28/11/1402)

 

چکیده

    آلودگی هوا خطری بزرگ برای بسیاری از شهرهای ایران به ویژه کلان شهر تبریز به شمار می­آید. رشد شتاب آلود جمعیت، مهاجرت‌های روستایی، گسترش کارخانه­ها، تراکم وسایل نقلیه، تبریز را به یکی از آلوده­ترین شهرهای کشور ایران تبدیل کرده است. گذشته از عوامل انسانی، عوامل جغرافیایی نظیر موقعیت مکانی، شرایط توپوگرافی، عوامل طبیعی و وارونگی دمایی هم در شدت آلودگی هوای شهر تبریز مؤثر هستند. لذا در این پژوهش با استفاده از روش­های تحقیقی توصیفی و با استناد به منابع و داده­های هواشناسی و آلودگی هوا، رابطه مکانی عوامل اقلیمی بر روی آلودگی هوای شهر تبریز مورد بررسی قرار گرفت. با اخذ اطلاعات از ایستگاه­های هواشناسی مرتبط با شهر تبریز و نیز داده­های مربوط به کیفیت هوای تبریز در ایستگاه­های سنجش کیفیت هوا و با استفاده از نرم­افزارسیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) نقشه­های یکپارچه تهیه گردید که فاصله­ها و پهنه­بندی آلودگی­ها در آن قابل نمایش می­باشد. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش بین پارامترهای هواشناسی و پارامترهای آلودگی هوا رابطه مکانی و نیز هم­بستگی معناداری وجود دارد. همچنین پراکنش پارامترهای آلودگی هوا در سطح شهر تبریز نشان می­دهد که بیش­ترین آلودگی در منطقه غربی و مرکز شهر ناشی از گازهای آلایندهSO2 ، NO2، O3، CO  بوده و در منطقه شرقی شهر تبریز این آلودگی مربوط به ذرات معلق می­باشد. همچنین شاخص کیفیت هوا در فصول مختلف سال نشان داد، فصل تابستان و بهار کم­ترین آلودگی هوا و فصل پاییز و زمستان بیش­ترین آلودگی هوا را دارد.

 

واژه­های کلیدی: رابطه مکانی، عوامل اقلیمی، آلودگی هوا، هم­بستگی معنادار، تبریز

 


 

مقدمه

   شهرنشینی یکی از راه­های مهم تحولات اقتصادی و اجتماعی قرن بیستم به ویژه در کشورهای در حال توسعه بوده است (1). افزایش جمعیت و رشد فزآینده شهرها و مناطق مسکونی و صنعتی، اراضی کشاورزی و پوشش طبیعی زیادی را به کام خود فرو می برد. این مسئله موجب بروز مشکلاتی در زمینه نیازهای آینده بشر می­شود (2) و از طرفی شهرها در خط مقدم انتقال انرژی جهانی قرار دارند. تا سال 2018، بیش از نیمی از جمعیت جهان یعنی 4/4 میلیارد نفر در شهرها زندگی می‌کردند، در حالی که این رقم در سال 2000 بیش از 9/2 میلیارد نفر بوده است. شهرها دو/سوم تقاضای جهانی انرژی را دارند و همچنین محرک‌های مهمی در اقتصاد جهانی هستند. تعداد فزآینده‌ای از شهرها از جمله لندن، توکیو و نیویورک دارای بزرگ‌ترین اقتصادها در جهان می­باشند در حالیکه موجب انتشار 75 درصد از دی اکسیدکربن جهان نیز هستند و نقش موثری در تغییرات اقلیمی دارند (3). با توجه به رشد روزافزون جمعیت و تمرکز آن از نظر مکانی و همچنین استفاده از استانداردهای بالای زندگی، امروزه آلودگی هوا و محیط زیست به عنوان یکی از معضلات جامعه بشری مطرح گردیده و این مسئله منطقه­ای نبوده و به مرزهای سیاسی و اجتماعی محدود نیست؛ بلکه یک مسئله جهانی است. بر اساس گزارش  ippc1برخی پارامترهای هواشناسی نیز به دلیل تغییراتی که در ترکیب جو ایجاد شده است، در آینده نیز تغییر خواهند کرد. بیش­ترین حجم آلودگی هوا، توسط احتراق سوخت­های فسیلی در جو رها می­شود و با افزایش جمعیت و روند رو به رشد مصرف سوخت های فسیلی، انتظار افزایش آلودگی را داریم (4). گرم شدن جهانی هوا ناشی از گازهای گلخانه­ای پیامدهایی دارد که از جمله مهم­ترین آن­ها تغییرات اقلیمی و خطرات ناشی از این تغییرات است (6 و5). این تغییرات می­توانند از طریق فرآیندهای طبیعی مانند خروج ذرات آتش‌فشان­ها یا گردبادهای صحرایی و یا از طریق فرآیندهای مصنوعی ناشی از کاربردهای مختلف صنعتی و حمل و نقل ایجاد شوند (7). شرایط بحرانی آلودگی هوا تحت شرایط جوی خاصی ایجاد و تشدید می­شود (8). در تشکیل و تراکم این آلاینده­ها عوامل و عناصر آب و هوایی، مانند تابش خورشید، دما، رطوبت نسبی، پایداری هوا، شدت و فراوانی وارونگی­های دمایی و جهت سرعت باد تاثیر دارند (9).

    نقش آب و هوا در کاهش یا افزایش آلودگی هوا و دیگر پدیده­های شهری در کلان شهرها بخصوص در شهر تبریز انکارناپذیر است (10). آرایش سامانه­های جوی و ویژگی‌های دینامیکی و ترمودینامیکی حاکم بر منطقه نیز می­تواند وضعیت جوی روزانه را کنترل کند (11و12). کوچک­ترین تغییرات در اقلیم، اکوسیستم را تحت تاثیر قرار می­دهد (13و14). به منظور کاهش و تعدیل آلودگی هوا در شهر تبریز و متقابلا اثرات و مشکلات ناشی از آن، بررسی روابط مکانی بین عوامل اقلیمی و آلودگی هوای شهر تبریز ضرورت دارد. بررسی­های انجام گرفته نشان می­دهد که تاکنون مطالعه و پژوهش کاملی برای تعیین ارتباط بین آلودگی هوا و عوامل اقلیمی در سال­های اخیر نسبت به اهداف بررسی در این پژوهش، انجام نگرفته است. در این تحقیق به بررسی ارتباط چهار عامل اقلیمی اعم از بارش، جهت باد، دما، تابش خورشید و تغییرات اقلیمی انسانی با کیفیت هوای شهر تبریز طی 10 سال گذشته پرداخته شده است. موضوع اثر تغییرات اقلیمی بر آلودگی کلان شهرها جزو مسائلی است که کم­تر به آن پرداخته شده و پژوهش­های صورت گرفته بیش­تر به تاثیر آلودگی بر تغییرات اقلیم تاکید کرده­اند. بنابراین، تحقیق در زمینه تاثیرات اقلیمی بر آلودگی هوای شهر تبریز بسیار حائز اهمیت بوده و بررسی در این زمینه می­تواند به عنوان یک راه­حل مهم جهت کاهش اثرات منفی ناشی از این بحران باشد. نتایج تحقیق حاضر به عنوان گام اساسی برای کارشناسان و محققان کشور در مدیریت کیفیت هوا و شناسایی مناطق بحرانی و آلاینده هوا خواهد بود، که می­تواند برای تصمیم­گیری و مدیریت آلودگی هوا و همچنین در تهیه طرح­های تفصیلی به کار گرفته شود.

روش تحقیق

- موقعیت جغرافیایی منطقه

   شهر تبریز با جمعیتی حدود یک میلیون و پانصد هزار نفر در مختصات جغرافیایی °17' 46 طول شرقی و °4' 38 عرض شمالی واقع شده است (15). این شهر از شمال به کوه­های پکه چین و عون بن علی، از شمال شرق به کوه­های گوزنی و بابا باغی، از سمت شرق به کوه­های ساری داغ و بیلان کوه، از سمت جنوب به دامنه کوه سهند و از سمت غرب به دشت تبریز (کمربند صنایع) محدود شده است و به شکل یک گودال یا یک جلگه بین کوهی که در شکل‌های (1) و (2) ارائه گردیده، ایجاد شده است. این شهر دارای مراکز صنعتی مانند نیروگاه­ها، پالایشگاه­ها، مجتمع پتروشیمی، کوره‌های آجرپزی و ماشین­سازی می­باشد. آب و هوای تبریز نیز خشک با تابستان­های گرم و خشک و زمستان­های سرد است. توپوگرافی خاص تبریز و نحوه قرارگیری کوه­ها از عواملی هستند که سبب افزایش آلودگی هوا در این شهر می­شوند. به طوری که در فصول سرد سال از عوامل اصلی در ایجاد وارونگی دمایی به شمار می­آیند.

 

img0 

شکل (1): نقشه موقعیت جغرافیایی شهر تبریز

 

 

img0 

شکل (2): موقعیت طبیعی شهر تبریز (16)

 

- روش کار

   پژوهش حاضر به صورت تحقیقی-توصیفی با اخذ اطلاعات از ایستگاه­های هواشناسی مرتبط با شهر تبریز

و نیز داده­های مربوط به کیفیت هوای تبریز از ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای تبریز شروع و با استفاده از نرم افزار GIS نقشه­های یکپارچه تهیه گردید. همچنین از امکانات GIS جهت آنالیزهای مختلف بر اساس ویژگی­های مکانی استفاده شد. روش­های مطالعاتی پژوهش حاضر به دو دسته تقسیم می­شود که عبارت است از: روش­های آماری و روش‌های سنجش از راه دور. برای دستیابی به هدف پژوهش پس از مشخص کردن منبع داده­ها و دوره زمانی تحقیق و موقعیت جغرافیایی ایستگاه­ها، تغییرات غلظت نسبی روزانه، ماهانه و سالانه­ آلاینده­ها اخذ شده و در ادامه همبستگی بین مشخصه­های مختلف هواشناسی و آلودگی هوا بررسی گردید.

- جامعه آماری، روش نمونه­گیری و حجم نمونه 

ردیف

طبقات ارتفاعی

مساحت (ha)

درصد

درصد تجمعی

1

1350-1340

70/872

11/5

11/5

2

1400-1350

74/7953

02/46

14/51

3

1450-1400

7/2509

70/14

84/65

4

1500-1450

82/2267

29/13

13/79

5

1550-1500

95/1523

93/8

06/88

6

1600-1550

82/1314

70/7

76/95

7

1650-1600

73/616

61/3

38/99

8

1724-1600

52/106

62/0

100

   نمونه‌گیری با استفاده از نتایج ایستگاه­های سنجش هوا و داده­های اخذ شده از داده­های اداره کل هواشناسی و اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی در محدوده شهر تبریز جهت بررسی تأثیر عوامل اقلیمی در آلودگی هوا استفاده شد. از متد درونیابی (IDW2) جهت برآورد پارامترهایی که محدودیتی در نمونه­برداری آن­ها وجود داشت استفاده گردید.

- تکنیک درونیابی (IDW) 

   در ابتدا محدوده مورد نظر تبدیل به ماتریسی با سلول­های هم­اندازه می­شود. مختصات مکانی ماتریس و اندازه هر پیکسل آن با توجه به معادله (1)، روشن بوده و دارای واحد اندازه­گیری است.

معادله (1): درون­یابی ارزش یک پارامتر مجهول img0

- ویژگی­های توپوگرافی منطقه مورد مطالعه

   تمام فعالیت­های بشری، به­طور مستقیم و یا غیرمستقیم وابسته به محیط طبیعی است و ویژگی­های زمین نیز به عنوان مهم­ترین عنصر محیطی در استقرار فعالیت­های بشری از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. همچنین شکل و سیمای آن (پستی و بلندی، ناهمواری و عوارض) نیز محدودیت­ها و قابلیت­های ویژه­ای را در استقرار فعالیت­های انسانی فراهم می­کند که در صورت شناخت دقیق آن­ها می­توان به صورت پایدار از این عنصر اصلی محیطی بهره گرفت. با توجه به اینکه استان آذربایجان شرقی در یک منطقه کوهستانی قرار گرفته است، با توجه به جدول (1) و شکل (3)، به طور طبیعی اختلاف ارتفاع یکی از ویژگی­های بارز این منطقه است. معمولا ارتفاع زیاد، نقش محدود کننده­ای در استقرار فعالیت­های انسانی و توسعه آن­ها ایفا می­کند .

 

جدول (1): جدول توزیع درصد طبقات ارتفاعی در سطح شهر تبریز

img0 

شکل (3): نقشه طبقات ارتفاعی شهر تبریز

 

   از دید و منظر کلی، استان آذربایجان شرقی در یک منطقه کوهستانی واقع شده است و از خصوصیات بارز اینگونه مناطق وجود دامنه­هایی با شیب زیاد است. شیب زیاد زمین از عوامل محدود کننده در استقرار و توسعه فعالیت­های انسانی محسوب می­شود. 

 

جدول (2): جدول توزیع درصد شیب شهر تبریز

ردیف

طبقات شیب

مساحت (ha)

درصد

درصد تجمعی

1

5-0

79/13477

98/78

98/78

2

10-5

90/2958

34/17

32/96

3

15-10

61/482

83/2

99/15

4

20-15

35/118

69/0

84/99

5

25-20

32/11

07/0

91/99

6

30-25

25/15

09/0

100

 

img0 

شکل (4): نقشه طبقات شیب شهر تبریز

بیش­ترین مساحت جهت شیب محدوده مورد مطالعه با توجه به جداول (2) و (3) و شکل (4) مربوط به طبقه 9 (جهت شمال غرب) می­باشد و حداقل سطح جهت شیب مربوط به طبقه 5 می­باشد (شکل 5).

 

جدول (3): جدول توزیع درصد جهت شیب در شهر تبریز

ردیف

جهت شیب

مساحت (ha)

درصد

درصد تجمعی

1

بدون جهت

40/1424

35/8

35/8

2

شمال

66/1004

89/5

23/14

3

شمال شرق

35/1799

54/10

78/24

4

شرق

28/902

29/5

07/30

5

جنوب شرق

44/925

42/5

49/35

6

جنوب

34/1739

19/10

68/45

7

جنوب غرب

12/2415

15/14

83/59

8

غرب

80/2893

96/16

79/76

9

شمال غرب

42/3960

21/23

100

 

img0 

شکل (5): نقشه جهت شیب شهر تبریز

 

  ­­­­­­­­­

 اقلیم تبریز استپی خشک با تابستان­های گرم و خشک و زمستان­های سرد است. سرمای زمستانی، تأثیر گرفته از ارتفاع بالا و توپوگرافی کوهستانی منطقه است. در مطالعه حاضر اطلاعات اقلیمی و آب و هواشناسی از 4 ایستگاه سینوپتیک منتخب در استان آذربایجان شرقی استخراج گردیده است. 

  

میانگین بارندگی سالیانه تبریز مانند بیش­تر شهرهای ایران بسیار اندک و در حدود 1/330 میلی­متر در سال است که در جدول (4) ارائه گردیده است. بارندگی‌های استان عموماً به صورت باران ریزش نموده ولی بخش قابل توجهی از آن در فصل زمستان به صورت برف است. منظم بودن بارندگی­های استان را می­توان ویژگی برجسته ریزش­های جوی آن دانست (شکل 6).

 

جدول (4): جدول ویژگی­های بارندگی شهر تبریز

ردیف

طبقات همباران

مساحت (m2)

درصد

درصد تجمعی

1

240-226

95/58098568

04/34

04/34

2

255-240

95/35900188

04/21

08/55

3

270-255

78/18353826

76/10

84/65

4

285-270

52/18080629

59/10

43/76

5

300-285

73/12237486

17/7

60/83

6

315-300

69/12405597

27/7

87/90

7

330-315

385/8343661

89/4

76/95

8

345-330

351/5259198

08/3

84/98

9

360-345

314/1675584

98/0

83/99

10

7/379-360

0449/298459

17/0

100

 

img0 

شکل (6): نقشه همباران شهر تبریز

 

   باتوجه به شرایط توپوگرافی و موقعیت آن نسبت به جریانات هوایی و همچنین عرض جغرافیایی، تغییرات سالانه متوسط دما در 4 ایستگاه منتخب سینوپتیک استان آذربایجان شرقی (اطراف شهر تبریز) نشان داده شده است (جدول 5). با نگاهی اجمالی به شکل (7) مشخص می­شود که میانگین دمای هوا در شهر تبریز 5/13 سانتی­گراد است. در شهر تبریز عموماً مرداد ماه گرم­ترین ماه و بهمن ماه سردترین ماه سال است.

 

جدول (5): جدول ویژگی­های دمایی شهر تبریز

ردیف

طبقات هم­دما

مساحت (ha)

درصد

درصد تجمعی

1

11-9.93

10/467

74/2

74/2

2

5/11-11

76/997

85/5

58/8

3

12-11.5

76/1625

53/9

11/18

4

5/12-12

34/1973

56/11

67/29

5

13-12.5

70/2492

61/14

28/44

6

75/13-13

95/9508

72/55

100

 

img0 

شکل (7):  نقشه هم دما شهر تبریز

 

   با توجه به جدول (6) و شکل (8)، تغییرات تعداد روزهای یخبندان در 4 ایستگاه سینوپتیک منتخب مشخص می­شود که میانگین تعداد روزهای یخبندان با توجه به مورفولوژی بخش­های مختلف استان تحت تأثیر فاکتورهای مختلف اقلیمی متفاوت بوده و مقدار آن در شهر تبریز تقریبا 85 روز است.

 

جدول (6): جدول ویژگی­های روزهای یخبندان استان آذربایجان شرقی

ردیف

طبقات روزهای یخبندان

مساحت (ha)

درصد

درصد تجمعی

1

90-84

45/8726

14/51

14/51

2

95-90

07/2509

70/14

84/65

3

100-95

82/2267

29/13

13/79

4

105-100

95/1523

93/8

06/88

5

110-105

82/1314

70/7

76/95

6

115-110

73/616

61/3

38/99

7

123-115

52/106

62/0

100

 

img0 

شکل (8): نقشه روزهای یخبندان شهر تبریز

 

   برای تهیه لایه ساعات آفتابی از مجموع ساعات آفتابی ده سال ایستگاه هواشناسی استفاده شد. بیش از 45 درصد از سطح شهر تبریز دارای 2400- 2300 ساعت در سال از تابش آفتاب بهره مند می­شوند.

  رطوبت نسبی یکی از عناصر سازنده جوی است که از جهات مختلف بر روی انسان، گیاه و حیوانات اثر دارد. شناخت وضع رطوبت نسبی هوا و توزیع ماهانه و سالانه آن برای برنامه ریزی کشت و انتخاب نو ع مصالح و ابزارها برای سازه­ها از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. با توجه به شکل (9)، میانگین رطوبت نسبی هوا در شهر تبریز 6/51 درصد می­باشد (جدول 7).

 

جدول (7): جدول ویژگی­های رطوبت نسبی شهر تبریز

ردیف

طبقات رطوبت نسبی

مساحت (ha)

درصد

درصد تجمعی

1

52-85/50

17/8532

50

50

2

54-52

51/4905

74/28

74/78

3

56-54

64/2904

02/17

76/95

4

46/58-56

41/723

24/4

100

 

img0 

شکل (9): نقشه رطوبت شهر تبریز

   

   با توجه به جدول (8) و شکل (10)، توزیع فضایی و جغرافیایی عملکردهای مختلف در شهر تبریز شامل 5 عملکرد کاربری بوده که کاربری شهری با 5/72 درصد بیش­ترین سطح را شامل می­شود و کاربری باغی-زراعی در مرتبه دوم کاربری اراضی قرار دارد.

 

جدول (8): جدول وضعیت کاربری اراضی شهر تبریز

ردیف

نام کاربری

مساحت (ha)

درصد

درصد تجمعی

1

باغی

56/1042

11/6

11/6

2

باغی-زراعی

15/2908

04/17

15/23

3

شهری

67/12295

05/72

20/95

4

مرتع ضعیف

56/631

70/3

90/98

5

مرتع متوسط

27/188

10/1

100

 

img0 

شکل (10): نقشه وضعیت کاربری اراضی شهر تبریز

 

   با توجه به آمار سیل­های رخداده در حوضه­هایی که موقعیت آن­ها در شکل (11) نشان داده شده است،  اغلب سیل­ها در تیر ماه و مرداد ماه اتفاق افتاده­اند. در حالیکه در این دو ماه، کم­ترین مقدار بارش سالانه را شاهد هستیم و بارش­ها معمولا به صورت رگبار و ناگهانی است که در فاصله زمانی کوتاهی باعث به راه افتادن سیل می­شود (17).

 

img0 

شکل (11): نقشه هیدرولوژی و زیر حوضه­های شهر تبریز

 

نتایج و بحث

- توزیع زمانی و مکانی انواع گازهای آلاینده

   مطالعه و پایش آلودگی هوا در مناطق شهری از اهمیت بالایی برخوردار است. برآوردهای جدید نشان می­دهد که بیش از %45 جمعیت جهان در شهرها زندگی می­کنند و تا سال 2030 این نرخ جمعیت به بیش از %60 می­رسد .در این تحقیق داده­های مورد استفاده آمار ساعتی مربوط به 9 ایستگاه فعال سنجش آلودگی (شکل‌های (12) و (13)) مربوط به ایستگاه هواشناسی سینوپتیک شهر تبریز می­باشد.

 

img0 

شکل (12): موقعیت ایستگاه­های سنجش آلاینده تبریز

 

img0 

شکل (13): موقعیت ایستگاه­های سینوپتیک تبریز

 

   توزیع آلاینده­های گازNO2  در جدول (9)، گاز CO در جدول (10)، گاز O3 در جدول (11) و گاز SO2 در جدول (12) در مناطق شهر تبریز در مدت زمان ده ساله (1401-1391) در فصول سال ارائه شده است:

زیاد

متوسط

کم

منطقه

ماه

4،8،10

1،2،3،5،6،9

7

فروردین

8

1،2،3،5،9

4،6،7،10

اردیبهشت

10،8،4

1،2،3،5،6،9

7

خرداد

8

1،2،3،5،9،10

4،6،7،10

تیر

1،2،3،4،5،7،8،9،10

6

7

img0مرداد

3،8

1،2،5،9،10

4،6،7

شهریور

8

1،2،3،4،5،9

6،7،10

مهر

2،3،5،8

1

4،6،7،10

آبان

1،2،4،5،9

6،7،10

3،8

آذر

1،2،3،5،9،10

4،7،6

8

دی

1،8

2،4،5،9

3،6،7،10

بهمن

1،2،5،9،10

3،4،6،7

8

اسفند

 

 

 

جدول (9):  جدول توزیع گاز (NO2)

 

جدول (10): جدول توزیع گاز (CO)

زیاد

متوسط

کم

منطقه

ماه

3،7

2،4،5،6،9

8،1

فروردین

4،6،7،10

3،5،8،9

1،2

اردیبهشت

3،8،10

2،4،5،6،9

1،7

خرداد

3،4،6،7،8،10

5،9

1،2

تیر

3،4،6،7،8،10

5،9

1،2

مرداد

3،4،6،8،10

5،9

1،2

شهریور

4،6،7،8،10

2،5،9

1،3

مهر

4،6،7،8،10

1،2،5،9

3

آبان

7،8

4،6،10

1،2،3،5،9

آذر

4،8،10

3،6،7

1،2،5،9

دی

7،8

1،2،3،4،5،6،9

10

بهمن

-

1،2،4،6،5،7،8،9،10

3

اسفند

 

جدول (11): جدول توزیع گاز (O3)

زیاد

متوسط

کم

منطقه

ماه

7،6

9،5،4،3،2،1

8،10

فروردین

7،6،3

9،5،4،2،1

8،10

اردیبهشت

7،6

9،5،4،3،2،1

8،10

خرداد

7،3

9،6،5،4،2،1

8،10

تیر

9،7،5،3،2،1

6،4

8،10

مرداد

7

9،6،5،4،3،2،1

8،10

شهریور

7،6

9،5،4،3،2،1

8،10

مهر

7

6

10،9،8،5،4،3،2،1

آبان

7

6،4

10،9،8،5،3،2،1

آذر

4

10،9،6،5،2

8،7،3،1

دی

7

6

10،9،8،5،4،3،2،1

بهمن

-

6،4

10،8،3،1

اسفند

 

زیاد

متوسط

کم

منطقه

دما

10،9،8،5،3،2،1

6،4

7

فروردین

7

10،8،6،4

-

اردیبهشت

8،7،6

10،9،8،5،4،3،2،1

9،5،3،2،1

خرداد

7

10،9،8،5،2

9،5،3،2،1

تیر

7

10،8،6،4

5،3،2،1

مرداد

7،4

10،8،6

10،9،5،3،2،1

شهریور

7

8،6،4

5،3،2،1

مهر

7

10،9،8،6،4

9،5،3،2،1

آبان

7،6

10،8،4

5،3،2،1

آذر

7،6،4

10،9،8،5،2

3،1

دی

7،6،3

10،8،4

9،5،2،1

بهمن

4

6

9،8،5،3،2،1

اسفند

جدول (12): توزیع گاز (SO2)

 

- توزیع فصلی آلودگی هوای تبریز

   میزان آلودگی فصلی شهر تبریز در دوره مورد مطالعه (1401-1391) بر اساس آمارهای 9 ایستگاه آلودگی سنجی به­دست آمده است. نقشه­های پهنه­بندی آلودگی هوا در شکل­های (14)، (15)، (16) و (17)  از طریق نرم افزار Arc GIS به­دست آمدند و مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفتند.

 

img0 

شکل (14):  پهنه­بندی آلودگی در فصل بهار شهر تبریز

 

img0 

شکل (15): پهنه­بندی آلودگی در فصل تابستان شهر تبریز

 

img0 

شکل (16): پهنه­بندی آلودگی فصل پاییز شهر تبریز

چچ

img0 

شکل (17): پهنه­بندی آلودگی فصل زمستان شهر تبریز

 

 

- بررسی نقش عناصر اقلیمی در آلودگی هوا

   تغییرات آب و هوایی و تغییر الگوی جوی، وارونگی دمایی از عوامل موثر در افزایش آلودگی هوای شهرها می­باشند. شهر تبریز به علت توپوگرافی خاص خود مانند یک گودال از سه جهت شمال، شرق و جنوب به ارتفاعات و از سمت غرب به دشت تبریز محدود می­شود که این عوامل به انتقال آلاینده­ها بر روی این شهر و محصور شدن در آن­جا منجر می­گردد.            با توجه به نقشه شکل (18) با افزایش ارتفاع از میزان آلودگی کاسته می‌شود ولی این ارتباط خطی و مستقیم نیست. هر کدام از نقاط موجود در شکل (19) نشان دهنده تعداد آلاینده­های مورد مطالعه در این تحقیق می­باشد و نوع ارتباط هم­بستگی این آلاینده­ها با متغیر مستقل شاخص کیفیت هوا (AQI) و متغیرهای وابسته (عوامل اقلیمی مورد نظر) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

 

 

img0 

شکل (18): نقشه ارتباط مکانی پارامتر ارتفاع و آلودگی هوا

img0 

شکل (19): نمودار ضریب هم­بستگی بین شاخص کیفیت هوا با توپوگرافی

 

   آلودگی هوا در کلان شهرهایی چون تبریز می­تواند در کاهش میزان بارندگی در فصول مختلف سال نقش بسزایی داشته باشد (شکل (20)). آلودگی هوا نه تنها بر میزان بارش، بلکه بر نوع ابرهایی که در یک منطقه شکل می­گیرد و نیز بر میزان رطوبت آن منطقه مؤثر است (18). هم‌بستگی نشان داده شده در شکل (21)، بیان کننده وجود هم­بستگی معنی‌دار بین پارامتر اقلیمی بارندگی و شاخص کیفیت هوا می­باشد.

 

img0 

شکل (20): نقشه ارتباط مکانی پارامتر بارندگی و آلودگی هوا

img0 

شکل (21): نمودار ضریب هم­بستگی بین شاخص کیفیت هوا  با بارش

 

   جهت باد غالب در منطقه شمال شرقی و شرقی می‌باشد. با توجه به سرعت بالای باد در فصل بهار و تابستان آلودگی­های سمت شرقی به طرف شهر حرکت می­کنند و موجب افزایش غلظت آلاینده­ها می‌گردد. به دلیل استقرار صنایع آلاینده در غرب تبریز، افزایش آلودگی در فصل سرد سال دیده می­شود زیرا سرعت بالای بادهای جنوب غربی و غربی، مخصوصاً در فصل سرد سال، می­تواند این آلودگی­ها را پراکنده و به اطرف شهر تبریز حمل کنند (شکل (22)).  شکل (23)، نشان می­دهد هم­بستگی معناداری بین شاخص کیفیت هوا با عامل جهت باد در شهر تبریز وجود دارد.

 

img0 

شکل (22): جهت وزش باد برای ایستگاه سینوپتیک شهر  تبریز

 

img0 

شکل (23): نمودار ضریب هم­بستگی بین شاخص کیفیت هوا با جهت باد

 

   با توجه به شکل‌های (24) و (25)، آلاینده­ مونوکسید کربن با افزایش دما افزایش می­یابد (ارتباط مستقیم) و بر عکس میزان گاز دی‌اکسید گوگرد با افزایش دما کاهش می­یابد (ارتباط معکوس) (19).

 

img0 

شکل (24): ارتباط مکانی پارامتر دما و آلودگی هوای شهر تبریز

 

img0 

شکل (25): نمودار ضریب همبستگی بین شاخص کیفیت هوا با دما

 

   رابطه مستقیم و معنی­داری بین وارونگی دمایی با تشدید غلظت آلاینده­ها وجود دارد. به دلیل اهمیت این موضوع در شهر تبریز، ارتباط وارونگی­های دمای این شهر از سال 1391 تا 1401 مورد بررسی قرار گرفت و نتایج در شکل‌های (26) و (27) نشان داده شده است، کاهش دما و افزایش روزهای یخبندان موجب افزایش آلودگی در منطقه مطالعاتی می­شود.

 

img0 

شکل (26): ارتباط مکانی پارامتر یخبندان و آلودگی هوای شهر تبریز

 

img0 

شکل(27): نمودار ضریب هم­بستگی بین شاخص کیفیت هوا با روزهای یخبندان

 

رطوبت نسبی از دیگر پارامتر مورد مطالعه در تاثیر آن در میزان آلودگی هوای شهر تبریز می­باشد. در تحلیل‌های هم­بستگی شکل‌های (28) و (29)، مشخص گردید با افزایش رطوبت نسبی هوا از میزان آلودگی هوا کاسته شده است.

 

img0 

شکل (28): ارتباط مکانی پارامتر رطوبت نسبی و آلودگی هوای شهر تبریز

 

img0 

شکل (29): نمودار ضریب هم­بستگی بین شاخص کیفیت هوا با رطوبت نسبی

 

نتیجه­گیری

   پژوهش حاضر به منظور بررسی روابط مکانی بین عوامل اقلیمی و آلودگی هوا در 10 سال گذشته­ شهر تبریز انجام گرفته است. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و نوع اطلاعات اسنادی - کتابخانه­ای می­باشد. در این راستا از پنج پارامتر آلاینده جوی SO2، NO2، O3 و  COبه عنوان متغیرهای مستقل و از شاخص کیفیت هوا (AQI) به عنوان متغیر وابسته استفاده گردید. برای سنجش آلودگی هوای شهر تبریز در کلیه ماه­ها و فصل­های سال و در بازه زمانی 1391 تا 1401 از تکنیک درون­یابی IDW استفاده شد. سپس نقشه‌های ارتباط کیفیت هوای شهر با پارامترهای اقلیمی با استفاده از روش روی هم­گذاری در نرم­افزار GIS  تهیه گردید . نتایج نشان داد علاوه بر موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی شهر تبریز به ویژه قرار گرفتن کوه­های زینال و عینال در سمت شمال غربی، کاربری‌های تجاری، اداری و صنعتی، سرانه پایین معابر و فضای سبز از عمده­ترین عوامل ایجاد آلودگی در نواحی مرکزی و غربی شهر تبریز می­باشد. همچنین بیش­ترین تراکم آلودگی در شهر متعلق به شمال شرق، شرق و مرکز تبریز است، جایی که در آن بافت فرسوده شهر نیز وجود دارد. از سوی دیگر نواحی پیرامونی شهر با ازدحام کم­تر و تراکم پایین­ترساختمانی دارای کم­ترین آلودگی می­باشند. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش، کیفیت هوای شهر تبریز طی ده سال گذشته در فصل بهار و زمستان به نحوی بود که در سمت شرق و شمال شرق شهر، شاخص کیفیت آلودگی هوا (AQI) عدد بالایی را نشان می­دهد به عبارتی هوای این محدوده­ها مطلوبیت کم­تری نسبت به سایر مناطق شهر داشته اما در کل هوا کیفیت سالمی داشته است. بررسی‌های انجام گرفته در این تحقیق نشان می­دهد که با افزایش ارتفاع، از میزان پراکنش آلاینده­های مورد مطالعه کاسته می­شود، ولی این نوع کاهش، دارای ارتباط هم­بستگی خطی نمی­باشد. در صورت وجود بارش­های مکفی در منطقه، از شدت آلاینده­ها کاسته می­شود که نشان دهنده ارتباط هم­بستگی معکوس بین عامل اقلیمی بارش و آلاینده­های مورد مطالعه است. نتایج همچنین نشان داد، در سرعت­های بالاتر باد و مدت زمانی که بادی وجود ندارد، پراکنش آلاینده­ها در سطح شهر به صورت نامنظم می­باشد، در حالیکه در سرعت­های متعادل باد و همسو با جریان­های غالب بادی منطقه، از شدت ماندگاری آلاینده­ها کاسته می‌شود.

  با افزایش عامل اقلیمی دما، آلاینده­هایی همچون گاز مونوکسیدکربن به صورت تدریجی افزایش می­یابد که نشان دهنده وجود ارتباط هم­بستگی مستقیم بین دما و گاز مونوکسید کربن است؛ در حالیکه با افزایش دما، از شدت پراکنش گاز دی اکسیدگوگرد کاسته می­شود که نشان دهنده وجود ارتباط همبستگی معکوس بین این آلاینده و عامل اقلیمی دما است. همچنین مشخص گردید، با افزایش میزان رطوبت نسبی هوا، شدت پراکنش و ماندگاری آلاینده­های مورد مطالعه کاهش می­یابد. در مجموع طی سال­های مورد مطالعه، شاخص کیفیت هوای شهر تبریز به شرایط ناسالم نرسیده، ولی با این وجود غلظت آلاینده­های هوا در روزهایی از سال با توجه به شرایط آب و هوایی (وارونگی دمایی، جهت وزش باد) افزایش یافته و منجر به گسترش آلودگی هوا گردیده است.

   به منظور ادامه روند مطالعه گسترده­تر در این زمینه و ارائه خط فکری جهت مسیر آینده پژوهش­های مرتبط پیشنهاداتی مطرح گردید. به نظر می­رسد علاوه بر پارامترهای اقلیمی سایر پارامترها از جمله پارامترهای شهرسازی و حجم ترافیک بصورت همزمان با پارامترهای اقلیمی منجر به استخراج داده‌های مفیدتری در این بازه خواهد بود. ارزیابی مکان­های مناسب جهت استقرار ایستگاه­های جدید سنجش آلودگی در سطح شهر تبریز نیاز به مطالعات بیشتر دارد. کالیبراسیون آنالیزورهای دستگاه­های سنجش آلودگی هوا در ایستگاه­های شهر تبریز در بازه‌های زمانی مناسب پایش گردیده و همچنین پیشنهاد می‌گردد در تمامی ایستگاه­های سنجش آلودگی هوا، سنجنده­های آلودگی شاخص هوا نصب گردد.

 

تعارض منافع

   نویسندگان هیچ­گونه تعارض منافعی برای اعلام ندارند.

منابع

[1] Rodrigue, J.P., 2016, The geography of transport systems. 4th Edition, Routledge, pp. 454.

[2] Ernani, M.Z., Ashraf, Z.G., 2013, Assessment of land cover changes in arid lands using ASTER and ETM+ sensors (Case study: Marvast Plain, Yazd Province),  Desert Management, 1, 39. (in Persian)

[3] Couture, T., Busch, H., Hansen, T., Leidreiter, A., 2019, Renewables in cities.2019 global status report, REN21.

[4] Shokrzadeh, M., Poorhossein, M., Nasri Nasr Abadi, N., Veisi, F., Koshki, Z., 2013, Epidemiologic study of mortality rate from carbon monoxide poisoning recorded in Mazandaran department of forensic medicine, 2009-2011, Journal of Mazandaran University of Medical Sciences, 23, 86. (in Persian)

[5] Velayati, S., Kadivar, A.A., 2006, Environmental problems of forests and pastures in Iran and the consequences, Journal of Geography and Regional Development, 7, 53. (in Persian)

[6] D’Amato, G., Pawankar, R., Vitale, C., Lanza, M., Molino, A., Stanziola, A., D’Amato, M., 2016, Climate change and air pollution: Effects on respiratory allergy, Allergy Asthma Immunology Research, 8, 391.

[7] Allahabadi, A., Asoor, A.A., 2011, Measuring the air pollutants in Sabzevar, Iran, Journal of Sabzevar University of Medical Sciences, 18, 140. (in Persian)

[8] Ghorbani Sepehr, A., Amraie, M., Ghaloojeh, M., Daneshvar, P., 2020, Investigating the effect of climate change on air pollution in metropolises, Geography and Human Relationship, 3, 330. (in Persian)

[9] Mansouri, B., Hamidian, A.H., 2013, Assessment of the air quality of Isfahan city, Iran, using selected air quality parameters, Iranian Journal of Toxicology, 7, 842.

[10] Ramezani, N.A., Alijani, B., Borna, R., 2018, Explaining the effects of climate elements in Tehran’s metropolis air Quality, Geographical Researches Quarterly Journal, 33, 154. (in Persian)

[11] Rezaeyan, M., 2022, Comparison of development trends of Tehran and Isfahan cities and its effects on vegetation, climate and air pollution using GEE, Giovanni, Journal of Nature and Spatial Sciences, 2, 143.

[12] Mousavi, A., Ardalan, A., Takian, A., Ostadtaghizadeh, A., Naddafi, K., Massah Bavani, A., 2020, Climate change and health in Iran: A narrative review, Journal of Environmental Health Science & Engineering, 18, 367.

[13] IPCC, 2007: Climate change 2007: Synthesis report. Contribution of working groups I, II and III to the fourth assessment report of the intergovernmental panel on climate change. Geneva, Switzerland, pp. 104.

 [14] Ghasemibactash, A., Mirhashemi, H., Rasouli, A., 2015, Effect on planetary climate modeling precipitation indices in East Azarbaijan case study: city of Tabriz, Geography and Environmental Planning, 56, 187. (in Persian)

[15] Dinpazhooh, Y., Niazi, F. Mofid, H., 2015, Trend analysis and considering effect of meteorological parameters in Tabriz, Journal of Geography and Planning, 19, 145.

[16] Shafaati, A., Valizadeh, R., Rahimi, A., Panahi, A., 2022, Compilation of the effective indicators of the smart city in the intermediate development of the 8th district of Tabriz, Journal of Sustainable City, 5, 125.

[17] Choubin, B., Sajedi Hosseini, F., Rahmati, O., Mehdizadeh Youshanloei, M., Jalali, M., 2022, Temporal and spatial variation of dust days in Western Azarbaijan Province, determination of the influencing factors and source of events, Journal of Desert Management, 10, 71. (in Persian)

[18] Sobhani, B., Shokrzadeh Fard, E., Piroozi, E., 2018, Evaluation and zoning of air pollution using AHP and ANP methods. Case study: Tabriz city. Journal of Geography and Environmental Hazards, 8, 153. (in Persian)

[19] Khorshiddoost, A.M., Mohammadi, G.H., Aghlmand, F., Hosseini Sadr, A., 2018, Descriptive-statistical analysis of the relationship between atmospheric conditions and urban pollution in Tabriz, Journal of Environmental Hazards Management, 5, 217.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[1]  هیئت بین دولتی تغییر اقلیم است که در زمینه ارزیابی علوم مربوط به تغییر اقلیم فعالیت دارد و ایران نیز یکی از 195 عضو این هیئت می‌باشد.

[2]  Inverse Distance Weighting

 

 

Environmental Pollutions and Sustainable Urban Development, Spring 2024, Vol. 1, Issue 1, Serial No. 1, pages 53-68.

 

 

“Research article” 

 

The spatial relationship between climatic factors and air pollution in the last 10 years of Tabriz city

        

Fahimeh Banasaleh1, Mohammad Ebrahim Ramazani2*, Ziba Beheshti3

 

1Environmental Education Department, Faculty of Agriculture and Natural Resources, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

2Department of Environmental Engineering, Research Center for Sustainable Development Management of Urmia Lake and Aras River Basin, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

 

3Researcher of the Sustainable Development Management Research Center of Urmia Lake and Aras River Basin, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran

*Corresponding author: ramazani@iaut.ac.ir

(Received: 25 January 2024, Accepted: 17 February 2024)

        

Abstract

Air pollution poses a significant threat to many cities in Iran, with Tabriz the bustling metropolis, being particularly affected. Factors such as rapid population growth, rural migration, industrial expansion, vehicular density, topographical features and natural factors have collectively contributed to Tabriz becoming one of Iran’s most polluted cities. Beyond human-related factors, geographical factors including location, topography, and temperature inversions also play a crucial role in exacerbating air pollution in Tabriz. In this research, descriptive research methods drawing from meteorological and air pollution data sources were employed to investigate the spatial relationship between climatic factors and air pollution in Tabriz. By collecting and analyzing information from meteorological stations in Tabriz and air quality measurement stations related to Tabriz, we created integrated maps using Geographical Information System (GIS) software. These maps visually depicted pollution distribution and zoning. According to the results of the research, a significant spatial relationship and correlation exist between meteorological parameters and air pollution parameters. Additionally, the distribution of air pollution parameters across the surface of Tabriz city reveals that the highest pollution levels, attributed to polluting gases such as SO2, NO2, O3, and CO, occur in the western and central parts of the city. Conversely, suspended particles contribute to the most pollution in the eastern side of Tabriz. Furthermore, the seasonal quality index indicates that summer and spring experience the least air pollution, while autumn and winter exhibit the highest levels.

 

Conflict of interest: None declared.

 

Keywords: Spatial relationship, Climatic factors, Air pollution, Significant correlation, Tabriz

 

 

img0 

 


سکوی نشر دانش

سند یا سکوی نشر دانش ،سامانه ای جهت مدیریت حوزه علمی و پژوهشی نشریات دانشگاه آزاد می باشد

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]