طراحی الگوی مدیریت بحران زلزله با هدف کاهش آسیب پذیری اقتصادی؛ مطالعه موردی منطقه 22 تهران

محورهای موضوعی : دانش سرمایه‌گذاری

مهدی قدمی ¹ , ایران غازی ²

1 - دانشجوی دکتری مهندسی عمران، پژوهشگاه شاخص پژوه، اصفهان، ایران
2 - استاد دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه‌ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

تاریخ دریافت : 1399/05/28 تاریخ پذیرش : 1401/09/06 تاریخ انتشار : 1402/10/01

کلید واژه: مدیریت بحران, آسیب‌پذیری لرزه ای, مهندسی زلزله, آسیب‌پذیری اقتصادی, منطقه 22 تهران,

چکیده مقاله :

حوادث غیرمترقبه ازجمله مسائلی هستند که گریبانگیر دولت‌ها و ملت‌ها شده، تلفات جانی و خسارات اقتصادی فراوانی بر آن‌ها تحمیل می‌نمایند. در این مقاله، با رویکردی زیربنایی و نرم به رسالت مهندسی زلزله، نسبت به طراحی الگویی راهبردی برای مدیریت بحران زلزله اقدام گردیده است. در این راستا، از روش تحقیق آمیخته (ترکیبی از روش‌های کمّی و کیفی) بهره‌گیری شده و ضمن اخذ آراء خبرگان حوزه‌های مهندسی زلزله و مدیریت بحران، متغیرهای کمّی و کیفی اثرگذار بر میزان آسیب‌پذیری لرزه‌ای پهنه‌ها، شناسایی و تحلیل گردیده‌اند، به‌نحویکه متغیرهای دارای ماهیت کمّی و سنجه‌پذیر، در قالب مدل ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای، بررسی گردیده و سایر عوامل راهبردی اثرگذار که دارای ماهیت کیفی می‌باشند نیز با بکارگیری تکنیک تحلیل راهبردی سوآت، ارزیابی شده‌اند. در بخش کیفی پژوهش، با استفاده از روش تحلیل محتوا، چارچوب مفهومی الگو و نیز معیارهای ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای استخراج شده‌اند. در بخش کمّی پژوهش نیز با بهره‌گیری از تکنیک‌های آماری ازجمله آزمون همبستگی، الگوی موردنظر برازش گردیده و با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله‌ مراتبی و بهره‌گیری از نرم افزار Expert Choice، ضریب اهمیت معیارهای ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای و شاخص‌های عددی شدت آسیب‌پذیری لرزه‌ای تعیین شده‌اند. سپس، مبتنی بر تحلیل آسیب‌پذیری لرزه‌ای، راهبردهای متناسب، تدوین گردیده و با توجه به سطح اهمیت آن‌ها، الویت‌بندی شده‌اند. درنهایت، راهکارهای اجرایی متناسب با هر راهبرد پیشنهاد می‌گردند. به منظور پیاده‌سازی الگوی نهایی، منطقه 22 شهر تهران به عنوان مورد مطالعه انتخاب شده که وسیع‌ترین توسعه شهری متصل به تهران و به تعبیری استانداردترین منطقه شهری در سطح کشور است.

چکیده انگلیسی:

حوادث غیرمترقبه ازجمله مسائلی هستند که گریبانگیر دولت‌ها و ملت‌ها شده، تلفات جانی و خسارات اقتصادی فراوانی بر آن‌ها تحمیل می‌نمایند. در این مقاله، با رویکردی زیربنایی و نرم به رسالت مهندسی زلزله، نسبت به طراحی الگویی راهبردی برای مدیریت بحران زلزله اقدام گردیده است. در این راستا، از روش تحقیق آمیخته (ترکیبی از روش‌های کمّی و کیفی) بهره‌گیری شده و ضمن اخذ آراء خبرگان حوزه‌های مهندسی زلزله و مدیریت بحران، متغیرهای کمّی و کیفی اثرگذار بر میزان آسیب‌پذیری لرزه‌ای پهنه‌ها، شناسایی و تحلیل گردیده‌اند، به‌نحویکه متغیرهای دارای ماهیت کمّی و سنجه‌پذیر، در قالب مدل ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای، بررسی گردیده و سایر عوامل راهبردی اثرگذار که دارای ماهیت کیفی می‌باشند نیز با بکارگیری تکنیک تحلیل راهبردی سوآت، ارزیابی شده‌اند. در بخش کیفی پژوهش، با استفاده از روش تحلیل محتوا، چارچوب مفهومی الگو و نیز معیارهای ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای استخراج شده‌اند. در بخش کمّی پژوهش نیز با بهره‌گیری از تکنیک‌های آماری ازجمله آزمون همبستگی، الگوی موردنظر برازش گردیده و با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله‌ مراتبی و بهره‌گیری از نرم افزار Expert Choice، ضریب اهمیت معیارهای ارزیابی آسیب‌پذیری لرزه‌ای و شاخص‌های عددی شدت آسیب‌پذیری لرزه‌ای تعیین شده‌اند. سپس، مبتنی بر تحلیل آسیب‌پذیری لرزه‌ای، راهبردهای متناسب، تدوین گردیده و با توجه به سطح اهمیت آن‌ها، الویت‌بندی شده‌اند. درنهایت، راهکارهای اجرایی متناسب با هر راهبرد پیشنهاد می‌گردند. به منظور پیاده‌سازی الگوی نهایی، منطقه 22 شهر تهران به عنوان مورد مطالعه انتخاب شده که وسیع‌ترین توسعه شهری متصل به تهران و به تعبیری استانداردترین منطقه شهری در سطح کشور است.

منابع و مأخذ:

• آذین، سیدعلی، جهانگیری، کتایون، صالح­پور، سوسن و هدایتی، علی­اصغر (1388). مشکلات موجود در مدیریت تعیین هویت، تشخیص و اعلام مرگ و روند تدفین در زلزله بم: یک مطالعه کیفی، فصلنامه پایش، سال هشتم، شماره چهارم.


• بدری، سیدعلی (1384). آشنایی با مدیر بحران (اصول و مبانی)، جزوه آموزشی سازمان شهرداری­ها و دهیاری­ها، تهران.


• پویان، ژیلا و ناطقی الهی، فریبرز (1387). آسیب‌پذیری ابرشهرها در برابر زمین‌لرزه مطالعه موردی شهر تهران، سومین کنفرانس بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، تهران.


• حبیبی، کیومرث، پوراحمد، احمد، مشکینی، ابوالفضل، عسگری، علی و نظری‌عدلی، سعید (1387). تعیین عوامل سازه­ای و ساختمانی مؤثر بر آسیب­پذیری بافت کهن زنجان با استفاده از GIS و منطق فازی، نشریه هنرهای زیبا، شماره 36.


• روشندل اربطانی، طاهر، پورعزت، علی­اصغر و قلی­پور، آرین (1388). تدوین الگوی جامع فراگرد مدیریت بحران با رویکرد نظم و امنیت، فصلنامه دانش انتظامی، سال دهم، شماره 2.


• زهرائی، سیدمهدی و ارشاد، لیلی (1384). بررسی آسیب­پذیری لرزه­ای ساختمان­های شهر قزوین، نشریه دانشکده فنی، جلد 39، شماره 3.


• کریمی، جعفر و محبوب­فر، محمدرضا (1391). تکنیک­ها و مدل­های برنامه­ریزی توریسم، نشر ارکان دانش، تهران.


• محمودزاده، امیر، شاکریان، شهرام و شاهقلی قهفرخی، زهرا (1392). روش‌های تحلیل آینده با رویکردی راهبردی، نشر علم‌آفرین، اصفهان.


• مجرب، مسعود و زارع، مهدی (1388). تعیین حریم مهندسی گسل شمال تهران، سال چهارم، شماره 1.


• ناطقی الهی، فریبرز (1388). مدیریت بحران زمین لرزه در ایران، پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله، چاپ اول.


• نسیانی، بهرام (1389). مدیریت بحران زلزله در نواحی شهری در مرحله قبل از وقوع با استفاده از SDSS مطالعه­ موردی منطقه 8 شهرداری تبریز، پایان­نامه کارشناسی ارشد، سازمان مدیریت صنعتی، نمایندگی آذربایجان شرقی.


• هانگر، جی دیوید و توماس ال، ویلن (1389). مبانی مدیریت استراتژیک، ترجمه اعرابی، سیدمحمد و ایزدی، داود، انتشارات دفتر پژوهش­های فرهنگی تهران، چاپ اول.


• هریسون، جفری و جان، کارول (1382). مدیریت استراتژیک، ترجمه قاسمی، بهروز، انتشارات هیأت، چاپ اول.


• Mitroff, I., Pearson, C. and Pauchant, T. (1991). Crisis Management and Strategic Management: Similarities, Differences and Challenges. Advances in Strategic Management, JAI Press, 8, 235-237.


• Martin, B. R. (1995). Foresight in Science and Technology. Technology Analysis and Strategic Management, 7(2), 411-423.


• Pauchant, T. and Mitroff, I. (1992). Transforming the Crisis Prone Organization. Jossey-Bass Publishers, San Francisco, USA.