ارزیابی منطقه شکار ممنوع مرور به منظور تبدیل به یک منطقه حفاظت شده

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

مهدیه یزدی ¹ , محمود کرمی ² , محمود شریعت ³

1 - *- (مسوول مکاتبات): دانشجوی دکتری محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یزد، یزد، ایران.
2 - استاد دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 - استاد دانشکده محیط زیست و انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران.، ایران.

تاریخ دریافت : 1389/07/21 تاریخ پذیرش : 1390/01/22 تاریخ انتشار : 1395/09/01

کلید واژه: منطقه شکار ممنوع مرور, یگان های زیست محیطی, منابع اکولوژیکی, تجزیه و تحلیل سیستمی, سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: برای حفاظت از تنوع زیستی که اهمیت آن همه جا بر سر زبانهاست و خود به سبب سرعت تخریب منابع طبیعی تجدید شونده کشور هر روز بیشتر در معرض تهدید قرار می گیرد، تنها راه حل مناسب، تقویت و توسعه مناطق تحت حفاظت می باشد. در ایران علاوه بر مناطق چهارگانه حفاظتی، مناطقی نیز تحت عنوان مناطق شکار ممنوع نیز به عنوان نمونه هایی از مناطق طبیعی مستعد و ارزشمند این مرز و بوم به منظور حفاظت از تعادل بوم‌شناختی طبیعت و جلوگیری از انقراض نسل گونه‌های مهم گیاهی و جانوری مدیریت می شوند که بدون شک منطقه شکارممنوع مرور یکی از زیباترین آنهاست. این منطقه با وسعتی معادل 81373 هکتار در قسمت غرب شهرستان میبد و شمال شرق شهرستان صدوق در استان یزد واقع شده است. در این مطالعه، ارزیابی توان سرزمین مرور با نگرش حفاظت منطبق با معیارهای آی یو سی ان، برای اولین بار به منظور ارتقاء عنوان حفاظتی منطقه به انجام رسیده است. روش بررسی: در ارزیابی این منطقه از روش تجزیه و تحلیل سیستمی، مدل های اکولوژیکی مخدوم 1380 و ابزار GIS استفاده شده است. در قالب این فرایند پس از شناسایی منابع اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی با تلفیق و رویهم گذاری لایه های اطلاعاتی در سامانه ArcGIS ، نقشه یگانهای زیست محیطی منطقه به همراه جدول ویژگیهای واحد، ایجاد و طی فرایند زون بندی کاربریهای مناسب برای منطقه مشخص و نسبت به ارزیابی توان منطقه اقدام شد. در نهایت با تطبیق نتایج به دست آمده با سیستم طبقه بندی مناطق حفاظت شده در سطح ملی و بین المللی عنوان حفاظتی منطقه تعیین شد. نتیجه گیری: با توجه به نتایج حاصل از بررسی منابع اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی، ناحیه مورد مطالعه با داشتن 6 زون اصلی، امن (%25/4)، حفاظتی (%62/41)، تفرج گسترده (%3/26)، تفرج متمرکز (%4/9)، استفاده ویژه (%25/1) و سایر استفاده ها (%18/17) و اختصاص نزدیک به نیمی از مساحت منطقه (%87/45) به کاربری حفاظت، علیرغم وسعت کم نواحی با آسیب پذیری زیاد، توانایی خود را برای قرار گرفتن در رده حفاظتی بالاتر نشان می دهد. لذا سنجش نتایج مطالعه با شرایط یک منطقه حفاظت شده مطابق با معیار های موجود بیانگر این مطلب است که، منطقه شکار ممنوع مرور، با داشتن مساحتی به نسبت وسیع، تنوع اکوسیستمی زیاد (کوهستانی، دشتی، تپه ماهوری) همراه با تنوع گونه ای قابل توجه (52گونه گیاهی و82 گونه جانوری) و بالطبع ارزشهای بالای حیات وحش بویژه ارزش های اقتصادی، بیولوژیکی، علمی- آموزشی، همچنین وجود جاذبه های گردشگری از ارزش حفاظتی بالایی برخوردار است و می تواند در طبقه بندی 4 گانه مناطق کشور به عنوان منطقه حفاظت شده و در طبقة (V) پنج IUCN یعنی مناطق تحت مدیریت برای حفاظت منظر معرفی گردد.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: For protection of biodiversity and because of fast destruction of revocable national source which is becoming more challengeable every day, strengthening and expansion of protected area is the only proper way. In Iran, in addition to existence of fourfold conservative area, there are no hunting areas as an example of natural areas. These areas are valuable and prepared for conservation of nature ecological balance and preventing the extinction of plant generation and animal species. This area "with an area of about of 81373 hectare" is located in the West of Meybod and North-East of Sadouq in Yazd Province. In this study, for the first time, the ecological land capability of Marvar, with perception of conservation according to IUCN criteria, was evaluated to be designated as a protected. Method: Systematic Analysis method, Makhdoum (2001) ecological models and GIS were used for evaluation of Marvar no-hunting area. In this study, at first regional resources (socio-economic & ecological) were found. Digital data along with attribute data were insetted to the ArcGIS system to make the data base. Therefore, by overlaying information layers in the mentioned system, the ecological details were mapped for the area and the table of characteristic unit was presented. The evaluation of capability and zoning were done and fertilized area for suitable uses was selected. Finally, baised on the obtained result for the protected area classification system, the area was introduced as a conservative area according to national and international criteria. Results: According to the obtained results for ecological and economical-social resource, six zones were identified in this area as wilderness/ecological zone:(4.25%), protected zone:(41.62%), extensive use zone:(26.3%), intensive use zone:(9.4%), spatial use zone:(1.25%) and land use zone:(17.18%), and nearly half of the area was allocate to protection use. The, small extent of this area with high vulnerability shows its capability to be placed in higher conservative class. Hence, evaluation of obtained results under the condition of protected area according to available criteria explain shows that Marvar no-hunting area with approximately broad extent, has a high ecosystem diversity (mountain, plain and hill), considerable species diversity (52 plant and 82 animal species) and also high wildlife values such as economical, biological, and science-training values. Moreower, tourism attractions have high conservative value and can introduce a protected area in classification of fourfold areas of Iran, as well as in fifth class of IUCN, including areas under management of protected landscape or Seascape. 

منابع و مأخذ:

1-      مجنونیان، ه ،1382، مناطق حفاظت شده و توسعه پایدار، انتشارات سازمان محیط زیست، صفحات 5-14.

2-      Miller, G.T. 2004. Living in the Environment. 13th Edition. Thomson Learning Inc.757 pp.

 

3-      مجنونیان، ه ،1379، مناطق حفاظت شده ایران (مبانی و تدابیر حفاظت از پارکها و مناطق) ، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست ، صفحات 1-94.

4-   لوکاس، پ اچ سی، مترجم مجنونیان، ه ،1379، مناطق حفاظت شده چگونه در برآورد نیازهای روزافزون مردم مساعدت می کنند ، فصلنامه محیط شناسی ، شماره 30 ، صفحات 11-2.

5-   خطایی، م و حاضری، ف و فاضل، ر و نوذری، ه ،1382، پراکنش حیات وحش پستانداران و پرندگان در منطقه شکار ممنوع شیرکوه یزد ، دانشکده منابع طبیعی و کویر شناسی، پایان نامه ی کارشناسی، صفحه 5.

6-      زارع مهرجردی، م ،1387، شناسنامه زیست محیطی منطقه شکار ممنوع مرور، دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد، جلسه بحث کارشناسی ، صفحه 15.  

7-      سازمان نقشه برداری، 1385، نقشه توپوگرافی منطقه مرور. مقیاس 1:25000.

8-      سازمان زمین شناسی کشور، 1385، نقشه زمین شناسی عقدا، خضرآباد و نائین. مقیاس 1:100000.

9-      موسسه تحقیقات خاک و آب، 1379، نقشه خاک شناسی و شناسایی واحد اراضی استان یزد. مقیاس 1:250000.

10-   اداره کل هواشناسی استان یزد،1389،اطلاعات ایستگاههای سینوپتیک استان یزد.

11-  سازمان جنگلها و مراتع،1387، نقشه پوشش گیاهی منطقه مرور. مقیاس 1:100000.

12-  IUCN.2003.Red List of Iran .www.iucn.com.

13-  سپندارنیا، ع.ا  و دشتی، س،1386، سالنامه آماری استان یزد ، استانداری استان یزد.

14-  مخدوم ، م ،1389، شالوده آمایش سرزمین ، چاپ نهم ، انتشارات دانشگاه تهران.

15-  تی تی دژ، ا ، 1385، خود آموز Arc GIS  و مفاهیم پایه GIS، دانشگاه شمال،چاپ سوم.

16-  Makhdoum, M.F. 1992. Environmental Unit. An arbitrary ecosystem for land evaluation. AGEE. 41(2): 209-214.

17- مخدوم ، م و درویش صفت ، ع. ا و جعفر زاده ، ه و مخدوم ، ع ،1380، ارزیابی و برنامه ریزی محیط زیست با سامانه های اطلاعات جغرافیایی، انتشارات دانشگاه تهران ، شماره 2543، صفحات 214- 215.

18-   IUCN. 1994. Guidelines for protected area management categories IUCN/CNPPA with, assistance of the WCMC. IUCN/WCMC.

19- مجنونیان، ه ،1382، راهنمای طرح ریزی پارکهای ملی (مبانی عملی فرآیند طرح ریزی و تهیه طرح مدیریت پارکهای ملی- فائو 1989) ، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست ، صفحات 80-110.