ارزیابی اثرات کاربری اراضی در دشت گمیشان (با تکیه بر خصوصیات خاک)

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

آزیتا مهرانی ¹ , برهان ریاضی ² , سید اکبر جوادی ³ , خسرو شهیدی همدانی ⁴

1 - دانشجوی دکتری محیط زیست، دانشکده محیط زیست و انرژی، دانشگاه آزاداسلامی، واحدعلوم و تحقیقات تهران(مسوول مکاتبات).
2 - استادیار دانشکده محیط زیست و انرژی، دانشگاه آزاداسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
3 - استادیار گروه مرتع داری، دانشگاه آزاداسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.
4 - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان

تاریخ دریافت : 1387/10/10 تاریخ پذیرش : 1388/02/27 تاریخ انتشار : 1393/10/01

کلید واژه: کاربری اراضی, خصوصیات خاک, دیم کاری, مرتع, گمیشان,

چکیده مقاله :

زمینه: پدیده شوری در کشور ما به عنوان یک مشکل جدی مطرح می باشد و هر روز بروسعت و اهمیت آن افزوده می شود . نظر به این که شرایط اقلیمی از نظر خشکی و کمبود نزولات آسمانی ، شوری خاک و بالا بودن سطح ایستابی آب ، تجدید حیات پوشش گیاهی را محدود می نماید.، منطقه مورد تحقیق که یکی از اکوسیستم های منحصر به فرد ازجهت شوری منطقه ، بالا بودن سطح ایستابی آب و .می باشد،.. انتخاب گردید.این ناحیه درچندسال گذشته تحت فشاربیش ازحد بهره برداری، قدرت تولید ش به شدت کاهش یافته وهمین امرباعث تشدید فرسایش وازبین رفتن خاک منطقه شده است. مواد و روش ها : به همین منظور برای بررسی نقش کاربری اراضی و اثرات آن بر خاک سطحی، دو ناحیه زراعی و مرتعی در نزدیکی ناحیه ای که 20 سال تحت قرق بوده انتخاب گردید. برای اندازه‌گیری خصوصیات فیزیکی (بافت وساختمان ) و شیمیایی( ازت، pH ، EC و ماده آلی) خاک ، نمونه‌هایی از هر سه منطقه برداشت گردید.روش نمونه برداری به صورت سیستماتیک تصادفی انتخاب شد. در هر منطقه 3 ترانسکت به طول 100 مترانتخاب و در طول هر ترانسکت 3 نمونه تصادفی تا عمق 15 سانتی متربا استفاده از بیل برداشته شد. برای اندازه گیری میزان نفوذ خاکدر هر منطقه ( قرق ، مرتع و زراعت دیم ) سه نقطه به طور تصادفیانتخاب گردید.این عمل در سه تکرار و جمعاً به تعداد نه آزمایش انجام گرفت. نتایج : نتایج نشان داد که بهره برداری به صورت مرتع وزراعت دیم اثر معنی داری بر بافت خاک نداشت،ولی فشردگی سطح خاک افزایش یافت. هم چنین بر ازت و ماده آلی خاک نیز اثر معنی داری مشاهده نگردید. کاربری به صورت زراعت دیم EC خاک را به شدت افزایش دادا، اما کاربری به صورت مرتع بر EC خاک اثر معنی داری نداشت. نتایج آزمون نفوذپذیری خاک نشان می دهد که به طور میانگین، نفوذ پذیری خاک در ناحیه قرق حدود 10 برابر ناحیه مرتعی و 9 برابر ناحیه زراعت دیم می باشد. بحث و نتیجه گیری : با توجه به خطر بیابان زایی در منطقه، بهره برداری به صورت هر نوع کاربری (زراعی و مرتعی) باید با دیده تردیدنگریسته شود.باتوجه به موفق بودن قرق تحقیقاتی و کاهش شوری و افزایش نفوذپذیری خاک، قرق باید به عنوان یکی از مهم ترین روش های اصلاحی مد نظر قرار گیرد. عملیات زراعت دیم، باعث افزایش شوری و کاهش نفوذپذیری خاک می گردد هم چنین لازم است باتوجه به بارش کم در منطقه، اراضی دیم به مراتع دست کاشت تبدیل گردد.

چکیده انگلیسی:

Introduction: As we know ecological condition in terms of drought, lack of precipitation, salinity of soil and water level restricted restoration to life of plant layer, so selection the best managerial procedure is very important while in order to provide vegetation also has the capability to decrease the soil erosion .All of all this research concerning to one of the unique ecosystem zone salinity, high water level which due to several years ago, as a result of the overload grazing of animals cause destruction the power of generation, finally to intensify the soil erosion of the region. Materials and methods: For the purpose of investigation about the role of land use and its effects on soil surface two areas included of farmland   and   rangeland closest to the area which has fenced for 21 years.For measuring physical specification (texture and structure) and also chemical specification (nitrogen, PH, EC, organic material), Taking sample of soil from each of these zones is done. Sampling method for this matter is in according to the procedure  that consists of taking 3 transect with 100(meters) long in each zone and in along each transect taking 3 sample up to 15 (centimeter) deep by using spade.In order to measuring the amount of permeability of the soil in each zone (exclusion, rangeland, dryland farming) in 3 times and in all of these 3 situation.Altogether, 9 experiments are done. Results: The result of these experiments indicates that exploitation in form of rangeland and dryland farming has not meaningful effect on the soil texture, but the compressibility of soil surface increased. Consequently there was not any effect on the nitrogen and organic material of the soil.Land use in form of dryland farming increase EC factor of soil and in form of rangeland has no any meaningful effect on EC. The result of soil permeability experiment shows averagely, soil permeability in exclusion area approximately 10 times to the rangeland and 9 times to the dryland farming. Results and Discussion: With regard to the dangerous of desertification in this zone, it should be hesitate to exploitation in any form of land use (farming and pasture). In view of successful of researching exclusion, salinity decreases and increasing in soil permeability, exclusion should be considered as an amendatory method.Dry farming can cause high salinity and decreasing soil permeability, for this reason with attention to the low raining in this zone it is required that farmland convert to the implant pasture.  

منابع و مأخذ:

1. فتاحی، ب. 1382. بررسی تاثیر چرای موجود روی پوشش گیاهی و خاک در مناطق ییلاقی پلور، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مرتعداری، دانشگاه تربیت مدرس


2. Turkelboom, F and Poesen, J and Trebuil,G .2008.The multiple land degradation effects caused by land-use intensification in tropical steeplands : A catchment study from northern Thailand.Catena 75. 102-116


3. Olarieta, J. R and Rodriguez-valle, F. L and Tello, E. 2008. Preserving and destroying soils, transforming landscapes: Soils and land-use changes in the Valles County (Catalunya, Spain) 1853-2004.Land use policy. 474-484


4. Li Zhong-pei and WU xiao-chen and CHEN Bi-yun.2007.Change in Transformation of soil organic C and Functional Diversity of soil microbial community under different land uses. Agricultural in china,6(10): 1235-1245


5. Campos, A and Oleschko, K and Etchevers,J and Hidalgo,C.(2007). Exploring the effect of changes in land use on soil quality on the eastern slope of the Cofre de Perote Volcano (Mexico).Forest Ecology and Management 248. 174-182


6. آرخی،ص، 1377. بررسی نهادهای سنتی بهره برداری مراتع دشت گمیشان و نقش آنها در اصلاح واحیاء مراتع، پایان نامه کارشناسی ارشدرشته مرتعداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان


7. میرزاعلی، ا، 1383. بررسی تأثیر قرق بر روی پوشش گیاهی و خاک سطحی مراتع شور گمیشان در استان گلستان، پایان نامه کارشناسی ارشد مرتعداری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی


8. عباس آبادی، م. 1378. ارزیابی کمی بیابان زایی دشت آق قلا – گمیشان جهت ارائه یک مـدل منطقه ای، پایان نامه کارشناسی ارشد بیابان زدایی، دانشگاه تهران، دانشکده منابع طبیعی


9. احمدی،عباس آبادی، اونق، اختصاصی.1380. ارزیابی کمّی بیابانزایی جهت ارائه یک مدل منطقه ای، مطالعه موردی : دشت آق قلا و گمیشان در استان گلستان ،مجله منابع طبیعی، جلد 54 ، شماره 1


10. یوسفی فرد، خادمی و جلالیان.1385. تنزل کیفیت خاک طی تغییر کاربری اراضی مرتعی منطقه چشمه علی استان چهار محال و بختیاری. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. سال چهاردهم، ویژه نامه منابع طبیعی، ضمیمه فروردین واردیبهشت 1386  


11. شهابی، م، 1379. بررسی اثر دوره های مختلف قرق مرتع بر مقاومت فرسایشی خاکهای مناطق نیمه خشک دشتهای مواج مراوه تپه، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مرتعداری، دانشگاه علوم کشاورزی ومنابع طبیعی گرگان.69 صفحه.


12. جهانبازی گوجانی، ح. فتح اللهی، ح. و طالبی،م.1380. تاثیر مدیریت قرق بر اصلاح خاک ذخیره گاه جنگلی چهارطاق اردل، مجموعه مقالات همایش شناخت معضلات آبخیزداری


13. Frank A. B., Tanaka D. L., Hofman L., and Follett R. F. (1995). Soil carbon and nitrogen of northern Great Plains grasslands as influenced by long-term grazing. J. Range manage., 48:470-474.


14. Enrique J. CH. And Lavado R.S. 1996. Soil nutrients and salinity after long-term grazing exclusion in a Flooding Pampagrassland. J. Range Manage., 49:182-187.


15. وهابی، م، 1368. بررسی و مقایسه تغییرات پوشش، ترکیب گیاهی، تولید علوفه و سرعت نفوذ آب در وضعیتهای قرق و چرا در منطقه فریدن اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مرتعداری، دانشگاه تهران


16. رئیسان، ر. 1380. بررسی اثر قرق بر سرعت نفوذ نهایی خاک، مجموعه مقالات دومین سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران