تأثیرگذاری بوم شناختی جاده‌های جنگلی بر تنوع زیستی(مطالعه موردی: طرح جنگل‌داری ذیلکی شهرستان رودبار)

محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست

مراد حاجی پور ¹ ( فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته جنگل‌شناسی و اکولوژی جنگل، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران )
فرشاد کیوان بهجو ² ( استاد گروه آموزشی علوم و مهندسی جنگل، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران )
رامین نقدی ³ ( استاد گروه آموزشی جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان، صومعه سرا، ایران. )
زینب پورقلی ⁴ ( دانشجوی دکتری رشته جنگلشناسی و اکولوژی جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان )
صدیقه غنایی ⁵ ( مربی پژوهش، موسسه تحقیقات جنکلها و مراتع کشور،سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، تهران،ایران )

تاریخ دریافت : 1396/04/22 تاریخ پذیرش : 1397/09/21 تاریخ انتشار : 1400/01/01

کلید واژه: غنای گونه‌های چوبی, بالادست و پایین دست جاده, جنگل ذیلکی رودبار, تنوع گونه‌ای, اکوسیستم جنگلی,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: احداث جاده در اکوسیستم جنگل موجب تغییر میکروکلیما، رژیم نوری و در نتیجه کاهش رقابت نوری در حریم جاده می شود و امکان دسترسی به تشعشعات خورشیدی را برای انواع گیاهان فراهم می نماید. بدین ترتیب میزان تراکم و موجودی حجمی گیاهان پیرامون جاده با استقرار گونه های سریع الرشد و نورپسند افزایش یافته و تنوع گونه های گیاهی در اکوسیستم جنگلی تغییر می یابد. هدف این مقاله بررسی شدت تأثیرگذاری بوم شناختی جاده های جنگلی بر تنوع زیستی گونه های چوبی درختی و درختچه ای در منطقه ذیلکی رودبار است.روش بررسی: برای انجام این تحقیق، قسمتی از جاده جنگلی سری 4 زیلکی رود با سن 18 سال که به لحاظ ارتفاع، جهت دامنه، تغییرات شیب و ترکیب گونه ای دارای وضعیت یکنواختی بود، با طول کافی (500 متر) انتخاب و در جاده ۶ ترانسکت، به‌طور یک‌درمیان به سمت بالا و پایین دامنه و به طول ۵۰ متر و عمود بر آن با استفاده از طناب و قطب نما پیاده گردید. در هر ترانسکت در فواصل ۱، ۵، ۱۰، ۳۰ و ۵۰ متر، پلات‌های موازی با جاده و به ابعاد ۲ متر در ۱۰ متر پیاده شد و در داخل هر قطعه نمونه، نوع و تعداد گونه های چوبی درختی و درختچه ای برداشت شد. شاخص تنوع سیمپسون، غنای منهینیک و شاخص یکنواختی پیلو با استفاده از نرم افزار Ecological methodology محاسبه شدند. برای مقایسه پارامترهای مربوط به تنوع زیستی گونه های چوبی درختی و درختچه ای، بعد از بررسی نرمال بودن داده ها، از آزمون t جفتی استفاده شد و برای تعیین معنی دار بودن و یا مقایسه اختلاف میانگین ها در قطعات نمونه در فاصله های مختلف از جاده، از آنالیز واریانس یک طرفه و آزمون مقایسه میانگین دانکن استفاده شد.یافته‌ها: نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که تفاوت آماری معناداری از نظر شاخص تنوع سیمپسون، غنای منهینیک و شاخص یکنواختی پیلو بین جنگل حاشیه پایین دست جاده و بالا دست آن (تا عمق 50 متر جنگل) وجود ندارد. اما اختلاف معنی داری از نظر غنای گونه های چوبی بین فواصل مختلف پایین دست و همچنین بالا دست جاده در سطح احتمال 95 درصد وجود دارد. همچنین، بیش ترین غنای گونه ای در پایین و بالا دست جاده، به ترتیب مربوط به فاصله 5 و 1 متری از لبه جاده بود.بحث و نتیجه‌گیری: از آنجا که جاده ها، مسیرهای دست یابی به اکوسیستم های جنگلی برای انسان و برای گونه های گیاهی و جانوری مهاجم محسوب می شود، مطالعات بوم شناسی جاده برای پایش و کنترل تأثیر جاده های جنگلی بر تنوع زیستی بسیار مهم و ارزشمند است، بنابراین آﮔﺎﻫﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻠﻮری و اداﻓﻴﻜﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﺤﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و بررسی ﻣﺴﻴﺮﻫﺎی ﺟﺎده ﺟﻨﮕﻠﻲ به منظور به ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪن ﺧﺴﺎرات وارده ﺑﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺧﺎک ضروری ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.

چکیده انگلیسی:

Background and Objective: Road construction in forest ecosystems cause the microclimate, light regime to be changed and thus reduce light competition adjacent to the roads that provide the access to solar radiation for a variety of the plants. So the density and stock of plants around the road is increased by fast-growing and shade intolerant species which changes the diversity of plant species in the forest ecosystem. The aim of this study is to evaluate the ecological effect of forest roads on wooden tree and shrub species in Zilakyrood region of Roodbar.Material and Methods: In this study, a part of forest roads in Series 4 of Zilakirood at the age of 18 was selected in terms of homogeneity of height, aspect and slope changes and species composition status with sufficient length (500 m). In this road, 6 transects were designed and  parallel plots were implemented at intervals of 1, 5, 10, 30 and 50 meters, with dimensions of 2 in 10 meters. The number and type of wooden tree and shrub species were sampled. Diversity index of Simpson, richness index of Menhinic and evenness index of Pilow were calculated using Ecological methodology software. To compare the parameters of species biodiversity, after normalization of data, paired t-test was used and to determine whether the differences in sample plots are significant or not, ANOVA and Duncan test was used.Findings: The results of this study showed that a there is no significant difference between downstream and upstream edge of the forest roads in terms of Simpson diversity index, Menhinic richness and evenness Pilow indices (to a depth of 50 m in Forest). But there is a significant difference in terms of wood species richness in plots between various distances of downstream and upstream of roads in the study area at 95% probability. Also, the highest species richness was at the downstream and upstream of roads, respectively at the distance of 5 and 1 meter from the edge of the road.Discussion and Conclusions: Since the roads as the access routes to forest ecosystems are important both for humans and invasive plant species, road ecology studies is very important and valuable to monitor and control the impact of forest roads on biodiversity. So, the knowledge about the flora and edaphic conditions is essential to minimize the damage to vegetation and soil in the region influenced by forest roads.

منابع و مأخذ:

1. Saunders, S.C., Mislivets, M.R., Chen, J., and Cleland, D.T. (2002). Effects of roads on landscape structure within nested ecological units of the Northern Great Lakes Region, USA. Biological Conservation, 103: 209–225.


2. Burroughs, E.R., Marsden, M.A., and Haupt, H.F. (1972). Volume of snowmelt intercepted by logging roads. Journal of Irrigation and Drainage Engineering, 98:1-12.

1. Rummer, R.B., Stokes, B., and Graeme, L. (1997). Sedimentation associated with forest road surfacing in a bottomland hardwood ecosystem. Forest Ecology and Management, 90: 195-200.


2. Venkatram, A., Isakov, V., Thoma, E., and Baldauf, R. 2007. Analysis of air quality data near roadways using a dispersion model. Atmos. Environ. 41:40.9481-9497.


3. Karim, M.N., and Mallik, A.U. 2008. Roadside revegetation by native plants I. Roadside microhabitats, floristic zonation and species traits. Ecol. Eng. 32:3.222-237.


4. Lamont, B.B., and Southall, K.J. 1982. Biology of mistletoe Amyema preissii on road verges and undisturbed vegetation. 13:87-88.


5. Parendes, L.A., and Jones, J.A. 2000. Role of light availability and dispersal mechanisms in invasion of exotic plants roads and streams. Conserv. Biol. 14:1.64-75.


6. Avon, C., Bergès, L., Dumas, Y. and Dupouey, J.L. 2010. Does the effect of forest roads extend a few meters or more into the adjacent forest? A study on understudy plant diversity in manage oak stands, 259: 8. 1546-1555.

9. Megahan, W.F. 1988. Effects of forest roads on watershed function in mountainous areas, Symposium on environmental geotechnical and problematic soils and rocks. Proceedings, Pp: 335-348.


10. Lamont, B.B., Whitten, V.A., Witkowski, E.T.F., Rees, R.G., and Enright, N.J. 1994b. Regional and local (road verge) effects on size and fecundity in Banksia menziesii. Aust. J. Ecol. 19:197-205.


11.  Zare, H. and Habashi, H. 2000. Alnus sp.as an ecological species of the northern forest, Journal of forests and rangelands, institute of forests and rangelands research, 48: 55-63.

14. Unknown, 1993. Booklet of forestry projects of Kolang Diar and Sistan, Series 4 of twenty-third watershed in Zilaki rood of Rudbar, Gilan province, forests, rangelands and watershed management organization, 320 pages.

15. Bazyari, M., Jalilvand, H., Kooch, Y. and Hosseini, A., 2014. Ecological effects of forest roads on biodiversity and floristic composition (case study; leeresar,