رویکرد اجتماعی شیخ احمد جام به اصناف دینی عصر خود

محورهای موضوعی : تصوف

محمود شیخ ¹ , زهرا امیرخان ²

1 - دانشگاه تهران؛ دانشکده الهیات و معارف اسلامی؛ گروه ادیان و عرفان تطبیقی
2 - معلم. وزارت آموزش و پرورش

تاریخ دریافت : 1398/05/14 تاریخ پذیرش : 1398/05/14 تاریخ انتشار : 1397/05/01

کلید واژه: احمد جام, تصوف, اصناف دینی, عارف, عالم, شیخ,

چکیده مقاله :

در نوشته های احمد جام (قرن 5-6 ق) افزون بر مباحث عرفانی، به مسائل اجتماعی نیز توجه شده است. این مقاله می کوشد با روش تحلیل محتوا، رویکرد او را به اصناف دینی عصرش تبیین کند. برای تبیین رویکرد او به اصناف دینی عصرش، ابتدا الگوهای شخصیتی مورد اشارة او از آثار مهمش استخراج شد و سپس با احصا، تحلیل و دسته بندی اوصافی که برای هر دسته برشمرده و نقدهایش بر آنان، تبیین شده است. در آثار او با سه گروه شخصیتی مواجهیم که عبارتند از: 1. گروهی کاملاً مقبول و الهی مانند زاهد، عارف، حکیم و...؛ 2. گروه گاه نامقبول و گاه مقبول مانند صوفی، مرید، درویش و ...؛ و 3. کاملاً نامقبول مانند قاری، مفتی، خواجه امام و .... این گروه ها نشان می دهد که ذهن او به دو دستة متصوفه و اصحاب علوم ظاهری معطوف بوده است و به اصناف دیگر (بازاریان و امرا) بی توجه بوده است. از اوصافی که او برای این دسته ها برمی شمرد، چنین برمی آید که اساس نگرش او به جامعه اش، بناشده بر معنویت و اخلاق است و نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی، حساسیت چندانی نداشته و ریشة مشکلات اجتماعی را هم در مسائل اخلاقی و معنوی می دیده است.

چکیده انگلیسی:

In the works of Shaikh Ahmad Jām (11-12 A.D), besides his attention to mystical and moral issues, he often considers the social problems. By employing content analysis method, this article tries to describe his approach towards his contemporary religious guilds. According to his works, one can distinguish three different classes in the religious community: firstly the sacred characters who are completely acceptable, such as ascetics, mystics and sages. Secondly, a group that consists of good and bad characters, such as Sufis and Dervishes. Thirdly a group that consists of hypocrites who just care about the outside elements of the religion. From this categorization, it is obvious that Shaikh Jām just preoccupied with religious community and did not pay attention to other classes of society, such as rulers and merchants. Moreover, he numerated the attributes of these classes from which one can guess his focus was on the ethics and spirituality and he did not concern about socio-political issues.