«بررسی رابطه حقیقة محمدیة با حضرت محمد در مکتب ابن‌عربی با تکیه بر قرائت شارحان»

محورهای موضوعی : تصوف

سیده زهرا موسوی بایگی ¹ (دانشجو دکتری دانشگاه فردوسی مشهد)
سید مرتضی حسینی شاهرودی ² (استاد دانشگاه فردوسی مشهد)
عباس جوارشکیان ³ (استاد دانشگاه فردوسی مشهد)

تاریخ دریافت : 1402/02/13 تاریخ پذیرش : 1402/09/19 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: ابن‌عربی, حقیقة محمدیة, ظهور نخستین, حضرت محمد,

چکیده مقاله :

یکی از مباحث اساسی در عرفان نظری و به ویژه در قرائت محی‌الدین‌بن عربی، مسئله حقیقة محمدیة است. بدلیل وساطت این حقیقت فراگیر، میان حق و خلق، او ارتباطی با حق وارتباطی با خلق دارد. ارتباط حقیقة محمدیة با خلق از ابعاد مختلفی قابل بررسی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها در اندیشه ابن‌عربی را می‌توان، ارتباط میان حقیقة محمدیة و حضرت محمد‌بن عبدالله، آخرین پیامبر الهی دانست. پژوهش حاضر که بروش تحلیلی نگاشته شده، می‌کوشد بدین پرسش پاسخ دهد که در مکتب محییالدین میان حقیقة محمدیة و حضرت محمد چه ارتباطی برقرار است؟ آیا خاتم الانبیاء، جلوه‌ای از جلوات حقیقة محمدیة است یا آن حضرت، ظهور جسمانی و درعین حال منحصربه فرد این حقیقت فراگیر است؟. براساس استقراء نگارنده برغم وجود اشارات متعدد به پاسخ پرسش مزبوردرآثار شیخ وشارحان ترازاول او، تصریحی براین امروجودنداردامادرآثارپیروان متاخر وی دودیدگاه مختلف ارائه شدهاست؛ برخی رابطه حقیقة محمدیة و حضرت محمد را رابطه‌ای انحصاری می‌دانند درحالی که گروهی دیگر براین باورند که حقیقة محمدیة مصادیق متعددی داشته و براین اساس ظهورجسمانی آن منحصربه حضرت محمد نیست.حاصل بررسی‌های صورت گرفته در این پژوهش آن است که بااتکا بعبارات ابن‌عربی، دیدگاه شیخ را باید قرائت نخست یعنی وجودارتباط خاص وانحصاری میان حقیقة محمدیة وپیامبر خاتمدانست.

چکیده انگلیسی:

One of the basic topics in theoretical mysticism and especially in Muhyiddin'sreadingisthe question of the truth of Muhammad.Becauseof the mediationof this all-encompassingtruth, between therightand the people, he has a relationshipwith the right and a relationshipwith the people.The connectionbetweentheMuhammadan truth and creation canbe examined fromvarious dimensions,one of the most important of which inIbn Arabi's thought can be considered the connectionbetween the MuhammadantruthandMuhammad,thelast prophet of God.The current study,whichis written in analytical way, triesto answer the question,"What is therelationship between Muhammad'struth and Muhammad inthe Muhyiddin school?"Is the Prophetmanifestationof the progress of the Muhammadan truth or is he the physicaland at the same timeuniquemanifestationof thisall-encompassing truth? Basedon the author's induction,despite the existence ofnumerousreferencesto theanswer to the above-mentioned question in the worksof the Sheikhand his first-classcommentators, there is noclarification on this matter,but in the worksof hislate followers,two different viewshave beenpresented;Some believe that the relationshipbetween theMuhammadan truth and the ProphetMuhammadisanexclusiverelationship, while another groupbelieves that the Muhammadantruth has manyexamples and,accordingly,itsphysical manifestation isnot exclusive to the Prophet Muhammad.The result of the investigations carried out in this research is that, based on the expressions of Ibn Arabi,theSheikh'sviewshould be considered as the first reading, that is, the existence of a special and exclusive relationship betweentheMuhammadan truth and the last prophet.

منابع و مأخذ:

• ابن ترکه، صائن‌الدین، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح: محسن بیدار فر، قم: انتشارات بیدار، 1378.


• ابن‌ترکه، صائن‌الدین علی، تمهید القواعد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی، 1360.


• ابن‌عربی، محی‌الدین، الفتوحات المکیة(اربع مجلدات)، بیروت: دار الصادر، بی‌تا(الف).


• ابن‌عربی، محی‌الدین، انشاء الدوائر، تصحیح مهدی محمد ناصر‌الدین، لیدن: مطبعة بریل، 1336ق.


• ابن‌عربی، محی‌الدین، بلغة الغواص، نسخه خطی متعلق به کتابخانه ملک عبدلله بن عبدالعزیز الجامعیه، بی‌تا(ب).


• ابن‌عربی، محی‌الدین، ترجمان الاشواق، تصحیح: رینولد آلین نیکلسون، چ دوم، تهران: انتشارات روزنه، 1378.


• ابن‌عربی، محی‌الدین، فصوص‌الحکم، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة، 1946م.


• ابن‌عربی، محی‌الدین، مجموعة رسائل ابن‌عربی(مجلدان)، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1367ق.


• ابن‌عربی، محی‌الدین، مجموعه رسائل ابن‌عربی (ثلاث مجلدات)، بیروت: دار المحجة البیضاء، 1421ق.


• ابن‌عربی، محی‌الدین، مشاهد الاسرار القدسیة و مطالع الانوار الالهیة، تصحیح: سعید عبد الفتاح، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1426ق.


• بالی زاده حنفی، مصطفی‌بن سلیمان، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح: الشیخ فادی أسعد نصیف، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1422ق.


• بهرامی قصرچمی، خلیل، «انسان کامل از دیدگاه ابن‌عربی و مولانا»، پژوهش نامه عرفان، دوره8، شماره15، 19-50، 1395.


• جامی، عبد‌الرحمن، اشعة اللمعات، تصحیح: حامد ربانی، بی‌جا: گنجینه، بی‌تا.


• جامی، عبد‌الرحمن، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح: عاصم ابراهیم الکیالی الحسینی الشاذلی الدرقاوی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1425ق.


• جامی، عبد‌الرحمن، نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران، چاپ دوم، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی،1370.


• جندی، مؤید‌الدین، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، قم، چاپ دوم، بوستان کتاب، 1423ق.


• جوادی آملی، عبدلله، عقلانیت شهود، قم: اسراء، 1399 .


• جهانگیری، محسن، محیی‌الدین ابن‌عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، چ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1375.


• جیلی، عبد‌الکریم، الإنسان الکامل، تصحیح ابو عبد‌الرحمن صلاح‌بن محمد‌بن عویضة، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.


• جیلی، عبد‌الکریم، الکمالات الإلهیة فی الصفات المحمدیة، تصحیح: سعید عبد الفتاح، قاهره: مکتبة عالم الفکر، 1417ق.


• جیلی، عبدالکریم، قاب قوسین ملتقی الناموسین فی معرفة سید الکونین، تصحیح: احمد فرید المزیدی، قاهره: دار الآفاق العربیة، 1428ق.


• حسن زاده، حسن، ممد الهمم فی شرح فصوص‌الحکم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1378.


• حسینی کیلانی، ناصر، حِکَم الفصوص و حِکَم الفتوحات المسمی مجمع البحرین فی شرح الفصین، تصحیح: احمد فرید المزیدی، قاهره: دار الآفاق العربیة، 1428ق.


• حکیم ترمذی، محمد‌بن علی؛ راتکه، بیرند، ثلاثة مصنفات للحکیم الترمذی، اشتوتگارت -آلمان: دار النشر فرانز شتاینر، ۱۹۹۲م.


• حکیم، سعاد، المعجم الصوفی، بیروت: دندرة للطباعة و النشر، بی‌تا.


• خوارزمی، تاج‌الدین حسین، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح حسن حسن زاده آملی، قم: چاپ دوم، بوستان کتاب، 1379.


• روحانی نژاد، حسین، ولایت در عرفان، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،


• سبزواری، هادی، شرح المنظومه، تحقیق: محسن بیدارفر، قم: انشارات بیدار، 1390.


• شعرانی، عبد الوهاب، الجوهر المصون و السر المرقوم فیما تنتجه الخلوة من الاسرار و العلوم، تصحیح: شریف مصطفی حنفی، قاهره: دار جوامع الکلم، 2007م.


• فرغانی، سعید‌الدین، مشارق الدراری شرح تائیه ابن فارض، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، چ دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1379.


• فناری، شمس‌الدین محمد حمزه، مصباح الأنس بین المعقول و المشهود، تصحیح: عاصم ابراهیم الکیالی، بیروت: دار الکتب العلمیه، 2010م.


• قیصری، داوود، شرح فصوص‌الحکم، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،1375.


• قیصری، داوود، رسائل قیصری، تصحیح: سید جلال‌الدین آشتیانی، چ دوم، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1381.


• کاشانی، عبدالرزاق، شرح فصوص‌الحکم، چ چهارم، قم: بیدار، 1370.


• کاشانی، عبدالرزاق، لطائف الأعلام فی إشارات أهل الإلهام، تصحیح: احمد عبد الرحیم السایح و دیگران، قاهره: مکتبة الثقافة‌الدینیة، 1426ق.


• کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى، چ چهارم، تهران‏: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.


• معلمی، حسن، عرفان استدلالی در شرح تمهید القواعد، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1393.


• مفتاح، عبد الباقی، المفاتیح الوجودیة و القرآنیة لکتاب فصوص‌الحکم، بیروت: دار البراق، 1425ق.


• ملک‌اف، علاءالدین، نظریه انسان کامل از دیدگاه عرفان و فلسفه، قم: المصطفی، 1395.


• نابلسی، عبد الغنی، جواهر النصوص فی شرح الفصوص، تصحیح: عاصم ابراهیم الکیالی الحسینی الشاذلی الدرقاوی، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1429ق.


• نائجی، محمد حسین، ترجمه و شرح التمهید فی شرح قواعد التوحد، قم: مطبوعات دینی، 1386.


• همدانی، سید علی، حل فصوص‌الحکم (شرح فصوص‌الحکم پارسا)، بی‌جا: نسخه خطی، بی‌تا.


• یزدان پناه، یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش: عطاء انزلی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1389.