بررسی تطبیقی آداب تدفین و بنای بر قبور مردگان در ادیان ابراهیمی

محورهای موضوعی : مسیحیت

الهه شاه پسند ¹ , ولی عبدی ² , فاطمه حسین زاده جعفری ³

1 - دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
2 - استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد
3 - دانش آموختۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.

تاریخ دریافت : 1401/07/12 تاریخ پذیرش : 1401/12/20 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: فرهنگ و تاریخ یهودیت و مسیحیت, تدفین مردگان, مقبره, زیارت قبور,

چکیده مقاله :

طبق برخی احادیث منسوب به پیامبر(ص)، نهی از بنای بر قبور، با عملکرد یهودیان و مسیحیان ارتباط یافته است. بررسی تطبیقیِ صورت کلّی‌تر این مسأله یعنی نحوۀ تعامل پیروان هر دین با جسدوقبرمردگان هم‌کیش خود و نیز ساخت هرگونه سازه بر مقابر آنان در ادیان ابراهیمی، می‌تواند به تبیین بهتری از این اخبار بیانجامد. درنتیجۀ این بررسی می‌توان گفت در عین شباهت زیاد این ادیان در این مسأله، تفاوت‌هایی نیز وجود دارد؛ در یهودیّت و مسیحیّت، بین ظهور دین و روی آوردن پیروان آن به زیارتگاه ساختن از مقبرۀ رجال دینی فاصلۀ قابل‌توجّهی وجود دارد؛ یهودیان زمانی بدان روی آوردند که از اقامتگاه اصلی خود کوچ کرده و با دیگر فرهنگ‌ها ارتباط یافتند. در مسیحیّت نیز انگیزه‌های متعدّدی وجود داشته که به نظر می‌رسد کوشش تدریجی برای کاستن از اهمیّت معبد اورشلیم از مهمترینِ آنها بوده است. امّا در دین اسلام، شواهد زیارت قبور و بنای سازه‌های عبادی در اطراف آنها به دوران پیامبر(ص) باز می‌گردد. حتی طبق اخبار، فرمان نهی از زیارت قبور که به پیامبر(ص) منسوب است، از سوی خود ایشان لغو شده است. گویی دلیل نهی پیشین، چیزی جز مبارزه با زمینۀ فکری موجود در رفتارهای پیشااسلامی ازجمله برخی جلوه‌های فرهنگی یهودیّت، مسیحیّت و جاهلیّت نبوده است.

چکیده انگلیسی:

The article discusses some traditions attributed to the Prophet of Islam, which prohibit Muslims from building tombs associated with Judeo-Christian behaviors. To gain a comprehensive understanding of the traditions of the Prophet Muhammad, the authors compare the burial practices of Abrahamic religions and the treatment of their co-religionists' tombs and corpses. Although there are similarities between these religions with regards to burial practices, there are also sharp differences. For instance, in Judaism and Christianity, it took a long historical distance and gap to build tombs over the dead graves. In contrast, the process of building tombs in Islam dates back to the period of the Prophet Muhammad himself. Some traditions suggest that the Prophet himself violated the sayings attributed to him regarding not making pilgrimage to the tombs. It is argued that this prohibition was set to counter Judeo-Christian and pre-Islamic cultural manifestations.

منابع و مأخذ:

• * قرآن کریم، ترجمۀ محمّدمهدی فولادوند.


• آلوسی، روح المعانی، تحقیق، علی عبدالباری عطیه، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.


• ابن‌أبی‌‌‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، اسعدمحمّدطیب، عربستان: مکتبة نزار مصطفی الباز، 1419ق.


• ابن‌ابی‌شیبة، المسند، محقق: عزازی و مزیدی، ریاض: دارالوطن، 1997م.


• ابن‌‌بابویه، محمّد‌بن علی، من لا یحضره ‌الفقیه، محقق: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.


• ابن‌جبیر، رحلۀ ابن‌جبیر، بیروت: داربیروت للطباعة والنشر، بی‌تا.


• ابن‌حجر عسقلانی، فتح ‌الباری، بیروت: دارالمعرفة، 1379ق.


• ابن‌رجب، فتح ‌الباری، تحقیق، محمود عبدالمقصود، مدینه: مکتبة ‌الغربی الاثریة، 1417ق.


• ابن‌سعد، الطبقات الکبری، تحقیق، احسان عباس، بیروت: دارصادر، 1968م.


• ابن‌‌شبه، تاریخ ‌المدینة، تحقیق، فهیم‌محمدشلتوت، جدة: السیدحبیب محمود احمد، 1399ق.


• ابن‌‌‌عبد‌الوهاب، الرسائل ‌الشخصیة، محقق: صالح بن فوزان و محمد عیلقی، ریاض: جامعة الامام محمد بن سعود، بی‌تا.


• ابن‌فارس، معجم مقاییس ‌اللغة، قم: مکتب الاعلام‌الاسلامی، 1404ق.


• ابن‌کلبی، هشام، الأصنام، محقق: احمدزکی باشا، قاهره: دارالکتب المصریة، 2000م.


• ابن‌ماجه، السنن، تحقیق، محمّدفؤاد عبدالباقی، قاهره، دار احیاء الکتب العربیة، 1372ق.


• ابوعوانه، المستخرج، تحقیق، ایمن بن عارف، بیروت: دارالمعرفة، 1419ق.


• احمد بن‌حنبل، المسند، تحقیق، شعیب الأرنؤوط، بیروت، مؤسسۀ الرسالة، 1421ق.


• اخوان‌مقدم و زیدی‌جودکی، «تحلیل پیشنهاد ساخت «بنا» و «مسجد» بر اصحاب کهف از دیدگاه فریقین»، آموزه‌های قرآنی، ش33، 1400ش، صص189-214.


• ازهری، تهذیب ‌اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.


• بخاری، الصحیح، بیروت، دارطوق ‌النجاة، 1422ق.


• برو، توفیق، تاریخ العرب القدیم، بیروت: دارالفکر، 2007م.


• بزار، ابوبکر، المسند، تحقیق، محفوظ زین‌الله، مدینه: مکتبة العلوم والحکم، 1998م.


• بلاذری، أنساب الأشراف، تحقیق، زکار و زرکلی، بیروت: دارالفکر، 1417ق.


• بهرامی و مهدوی‌منش، «خاک‎سپاری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، https://cgie.org.ir/fa/article/236764/ (دسترسی: 18/5/1400).


• بیضاوی، انوار التنزیل، تحقیق، محمدمرعشلی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1418ق.


• ترمذی، السنن، تحقیق، احمدمحمّد شاکر، مصر: مطبعة مصطفی البابی الحلبی، 1395ق.


• جاحظ، الحیوان، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1424ق.


• جاحظ، المحاسن والأضداد، بیروت: دار ومکتبة الهلال، 1423ق.


• جوهری، الصحاح، تحقیق، احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالکتب ‌العلمیه، 1376ق.


• حسن، حسین‌حاج، حضارة ‌العرب فی عصر ‌الجاهلیة، بیروت: الموسسة ‌الجامعیة، 1426ق.


• زمخشری، الکشاف، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1407ق.


• زمخشری، ربیع الأبرار ونصوص الأخیار، بیروت: مؤسسۀ الأعلمی، 1412ق.


• سبحانى، جعفر، بحوث فی الملل والنحل، قم: مؤسسة النشر الإسلامی ومؤسسة الإمام الصادق(ع)، 1414ق.


• شاه‌پسند، الهه و فاطمه حسین‌زاده‌جعفری، «تاریخ‌گذاری اخبار نهی از بنای مسجد بر قبور»، مطالعات قرآن و حدیث، ش29، 1400ش، صص137-167.


• شکری، محمود، بلوغ ‌الارباب، مصر: المطبعة‌ الرحمانیة، 1924م.


• شیخو، ‌لویس، النصرانیة وآدابها، بیروت: منشورات دارالمشرق، 1989م.


• صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، محقق: حبیب‌الرحمن أعظمی، بیروت: المکتب‌الاسلامی، 1403ق.


• طاهری‌آکردی، یهودیت، قم: ترجمه و نشر المصطفی، 1390ش.


• طبرسی، مجمع ‌البیان، مصحح: یزدی طباطبایی و رسولی، تهران: ناصرخسرو، 1372ش.


• طبری، محمدبن جریر، جامع البیان، بیروت: دارالمعرفه، 1412ق.


• طوسی، التبیان، مصحح: احمدحبیب عاملی، بیروت: داراحیاء التراث ‌‌العربی، 1409ق.


• طوسی، تهذیب ‌الاحکام، محقق: حسن خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.


• عباس، احسان، شرح دیوان لبید بن ربیعة، التراث العربی، کویت، 1962م.


• علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دار الساقی، 1422ق.


• عینی، بدرالدین، عمدة القاری، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1348ق.


• فخررازی، التفسیر الکبیر، بیروت: داراحیاء‌ التراث العربی، 1420ق.


• قسطلانی، ارشاد الساری، مصر: مطعبة ‌الکبری الامیریة، 1323ق.


• کلینی، الکافی، قم: دارالحدیث، 1429ق.


• مجذوب، اصحاب کهف در تورات، انجیل، قرآن، مترجم: محمدصادق عارف، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1380ش.


• نوری، یحیی، اسلام و عقائد و آراء بشری یا جاهلیت و اسلام، تهران: مدرسۀ الشهدا، 1360ش.


• ولیبی کلاپرمن، ژیلبرت، تاریخ قوم یهود، تهران: انجمن فرهنگی اوتصرهتورا گنج دانش ایران، 1347ش.


• هلی، هنری، راهنمای کتاب مقدس، ترجمۀ باباخانیان، انتشارات آرک، 2000م.


• همدانی، محمدعلی، الوهابیون والبیوت المرفوعة، دمشق: دارالأحباب، 2001م.


• Augustine of Hippo, City of God, Documenta Catholica, 2006.


• Bitton-Ashkelony, Brouria, Encountering the Sacred: The Debate on Christian Pilgrimage in Late Antiquity, University of California Press, 2005.


• Deferrari, R. J, Του Εν Αγιοις Πατρος Ημων Βασιλειου Επιστολαι, LCL, London, 1982.


• Greek New Testament , Brook F. Westcott and Fenton J. A. Hort, 1881.


• Ioannides, Mara W. Cohen and Dimitri Ioannides, "Global Jewish tourism", Religion and Spiritual Journeys, Routledge, 2006.


• Jacobs, Joseph, Krauss, Samuel, “Tombs”, Jewish Encyclopedia,Isidore Singer, New York: Funk&Wagnalls, 1906.


• Leemans, Johan, “Style and Meaning in Gregory of Nyssa’s Panegyrics on Martyrs”, Ephemerides Theologicae Lovanienses, 81/1, 2005.


• Raphael Patai & Haya Bar-Itzhak, Encyclopedia of Jewish folklore and traditions, Routledge, 2012.


• Raphael, Simcha Paull, Jewish views of the afterlife, Rowman & Littlefield Publishers, 2009.


• Reynolds, Gabriel Said, The Qurʾān and the Bible, New Haven and London: Yale University, 2018.


• Schaff, Philip, Basil: Letters and Select Works, Grand Rapids, Christian Classics Ethereal Library, 1894.


• Schaff, Philip, Gregory of Nyssa: Dogmatic Treatises, Grand Rapids, Christian Classics Ethereal Library, 1892.


• Schaff, Philip, Jerome: The Principal Works of St. Jerome, New York: Christian Literature Publishing Co, 1892.


• Sozomen, The Ecclesiastical History. C. D. Hartranft in The Nicene and Post-Nicene Fathers, series2. Ed. P. Schaff and H. Wace. Grand Rapids, MI: Eerdmans Publishing Co., 1978.


• The Septuagint with Apocrypha, Samuel Bagster & Sons, Ltd., London, 1851.


• Yeivin, Ze’ev, “Tombs and Tombstones", Encyclopaedia Judaica, Macmillan, 2007.


• Ιώσηπος Φλάβιος, η Ἰουδαϊκή ἀρχαιολογία, Ed. Benedikt Niese, Berlin, 1885-1895.