رابطه سازندهای زمین شناسی و شکل اراضی با تشکیل و تحول خاک (مطالعه موردی بخش جنوبی دشت ارومیه)

محورهای موضوعی : مدیریت آب در مزرعه با هدف بهبود شاخص های مدیریتی آبیاری

هنگامه جوادى ¹ (دانشجوی دکتری خاکشناسی، گروه علوم خاک دانشکاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران)
رضا سکوتی اسکویی ² (دانشیار، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ارومیه، ایران)
ابراهیم پذیرا ³ (استاد گروه علوم خاک دانشکاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/02/19 تاریخ پذیرش : 1398/07/13 تاریخ انتشار : 1398/08/01

کلید واژه: سازند زمین شناسی, دشت ارومیه, تکامل خاک, فیزیوگرافی,

چکیده مقاله :

این پژوهش، با هدف مطالعه تأثیر شکل اراضی و سازندهای زمین شناسی برروی برخی ویژگی‌های فیزیکی- شیمیایی خاکها به منظور شناسایی بهتر و کامل‌تر خاک‌ها در جهت مدیریت بهینه اراضی و پیشبرد کشاورزی پایداردر بخش جنوبی دشت ارومیه به مساحت 17000 هکتار در استان آذربایجان‌غربی انجام گرفت. در این پژوهش برای شناسایی و تفکیک اشکال مختلف اراضی از عکس‌های هوایی، نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی استفاده گردید. تفکیک و جداسازی سری های خاک بر اساس فرآیندهای ژئومورفولوژی و خاکسازی انجام شد. تعداد 30 پروفیل خاک به ابعاد استاندارد حفر و تشریح گردید. تعداد پنج خاکرخ شاهد انتخاب و پس از نمونه برداری هر افق ژنتیکی، به آزمایشگاه منتقل شد. رژیم رطوبتی خاک xeric و رژیم حرارتی mesic تعیین شده است. رده‌بندی خاک‌های منطقه جز Inceptisol ها و زیر گروه‌ بزرگ غالب Fluventic می‌باشد. بیشتر سازند‌ها و سنگ‌های واقع در حوضه آبریز رودخانه‌های باراندوز و قاسملو سنگ‌ها و تشکیلات آهکی بوده و آهک یکی از فاکتورهای تعیین کننده سنگ مادر در تشکیل خاکهای مختلف منطقه بوده است. از طرفی فیزیوگرافی و توپوگرافی نیز نقش مهم و تعیین کننده‌ای داشته‌اند، بطوریکه تراس‌های فوقانی دارای خاک تکامل یافته‌تر بوده و مناطق با شیب ملایم‌تر و قدمت کمتر خاک‌های با تکامل کم‌تری را شامل می‌شوند. با کاهش ارتفاع و نزدیکی به دریاچه ارومیه تأثیر سطح آب زیرزمینی و شوری آن بر پروفیل‌ها مشهود و مشخص است. در این میان حاشیه رودخانه و آبراهه‌ها به دلیل رسوبگذاری‌های عصر حاضر دارای خاک‌های جوان و تکامل نیافته هستند.

چکیده انگلیسی:

The aim of this study was to study the effect of landform and geological formations on some physico-chemical properties of soils in order to better identify the soil in order to optimize land management and promote the sustainable agriculture of the southern part of Orumieh Plain with an area of 35000 (ha) in West Azarbaijan province, Iran. In this research, satellite images, aerial photographs, topographic and geology maps were used to identify and distinguish different forms of land. Separation of soil series were carried out based on geomorphologic and geophysical methods. 40 soil profiles were drilled and described in standard dimensions. Five soil profiles were sampled every genetic horizon and transferred to the laboratory. The moisture and temprature regime of the soils were determined as Xeric and Mesic. Soils of the studied area were classified as  Inceptisols and grate subgroups of Fluventic. The most dominant formations in the Barandoz and Ghasemlou river catchment were limestone, and lime is one of the determinant factors in the formation of rocks at different soils in the study area. On the other hand, physiography and topography have also played a significant role, so that the upper terraces have more developed soils and some sloping regions had young and less evolved soils. With decreasing height and proximity to Lake Urmia, the effect of groundwater level and its salinity on the profiles is evident. In the meantime, the margin of the rivers due to the sediments of the present age have young and uncoated soils.

منابع و مأخذ:

احمدی، ح و فیض نیا، س. 1378. سازندهای کواترنری (مبانی نظری و کاربردی در منابع طبیعی)، انتشارات دانشگاه تهران، 557 صفحه.

جهانبازی، ل.، جعفرزاده، ع. ا و فروغی‌فر، ح. 1395. رابطه تکامل خاک و تنوع شکل اراضی در دشت تبریز نشریه دانش آب و خاک. 26 (1): 204-191.

شکل آبادی، م. 1379، فرسایش پذیری نسبی خاک­های متأثر از برخی سازندهای زمین­شناسی و رابطه آن با برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک‌های حوزه آبخیز آبخیز گلاباد، پایان­نامه کارشناسی ارشد علوم خاک دانشگاه صنعتی اصفهان.

فرزام نیا، پ.، منافی، ش. وح. ر.ممتاز. 1394. بررسی خصوصیات فیزیکو شیمیایی خاک­های تشکیل شده بر روی رسوبات کواترنری در دشت ارومیه، مجموعه مقالات کنگره ملی خاک و کشاورزی پایدار، دانشگاه ملایر، 1-4.

کریمی باوندپور، آ.، حاج حسینی، آ. و م. شاهندی. 1378. نقشه زمین­شناسی 1:100000 کرمانشاه، سری 5458، مطالعات زمین­شناسی ایران.

میرخانی، ر.، شعبان‌پور، م. و سعادت، س. 1384. کاربرد پراکنش اندازه ذرات و درصد کربن آلی خاک برای پیش بینی ظرفیت تبادل کاتیونی خاک‌های استان لرستان، ایران، نشریه علوم  آب و خاک، 19 (2): 235-242.

وحیدی، م ج.، جعفرزاده، ا.، اوستان، ش. و ف شهبازی. 1391. تأثیر کاربری اراضی بر روی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و مینرالوژیکی خاک‌های جنوب شهرستان اهر، نشریه دانش آب و خاک. 22 (1): 48-33.

 

Blake, G. and K. Hartge. 1986. Bulk density.pp. 347-380.In: Klute, A. (Ed.), Methods of Soil Analysis: Part 1. 2nd edn. Physical and Mineralogical Methods,. Wisconsin, U.S.A.

Blank R.R., and Fosberg M.A. 1990. Micromorphology and classification of secondary calcium carbonate accumulations that surround or occur on the underside of coarse fragments in Idaho (U.S.A.). p. 341-346. In L.A. Douglas (ed.) Soil Micromorphology: A Basic and Applied Science. Developments in Soil Science. Part 19. Elsevier, Amsterdam.

Buol, S. W., R. J. Southard, R. C. Graham and P. A. McDaniel. 2003. Soil Genesis and Classificatio. 5th ed., Iowa State Press., USA.

Cardelli, V., S. C., A. Agnelli, S. Nardi, D. Pizzeghello, M. J. Fernández‐Sanjurjo and G. Corti. 2017. Chemical and Biochemical Properties of Soils Developed from Different Lithologies in Northwestern Spain (Galicia)Forests 2017, 8, 135; doi: 10.3390/f8040135. 

Caspari T., R. Bäumler, C. Norbu and I. Baillie. 2006. Geochemical investigation of soils developed in different lithologiesin Bhutan, Eastern Himalayas. Geoderma 136: 436–458.

Costantini, E.A.C., and Damiani, D. 2004. Clay minerals and the development of Quaternary soils in centralItaly. Revista Mexicana de Ciencias Geologicas. 21: 144-159.

Egli M., Merkli Ch., Sartori G., Mirabella A., and Plotze M. 2008. Weathering, mineralogical evolution and soil organic matter along a Holocene soil toposequence developed on carbonate-rich materials. Geomorphology, 97:675-696.

Gee, G.W., and Bauder, J.W. 1986. Particle size analysis. P 383-409, In: Klute, A. (Ed.), Methods of Soil Analysis.Part 2, Physical and Mineralogical Methods. ASA. Madison, Wisconsin.

Grahl dos Santos, P., J. A. de Almeida, L. Sequinatto and D. José Miquelluti. 2017. Pedological Heterogeneity of Soils Developed from Lithologies of the Pirambóia, Sanga-do-Cabral, and Guará Geological Formations in Southern BrazilRev Bras Cienc Solo 2017;41:e0160476

Gray, J. M. T. F.A.Bishop, J. R.Wilford. 2016. Lithology and soil relationships for soil modelling and mapping, CATENA, Volume 147, December 2016, Pages 429-440, https://doi.org/10.1016/j.catena.2016.07.045.

Gunal H., and Ransom M.D. 2006. Genesis and micromorphology of loess-derived soils from central Kansas. Catena, 65:222-236.

Irmak S., Surucu A.K., and Aydogdu I.H. 2007. Effects of different parent material characteristics of soils in the arid region of Turkey. Pakistan Journal of Biological Sciences, 10:528-536.

Khresat S.A., and Qudah E.A. 2006. Formation and properties of aridic soils of Azraq Basin in northeastern Jordan. Journal of Arid Environments, 64:116-136.

Laurence Q., Anatja S., Bertrand L., and Sophie C. 2011. Lessivage as a major process of soil formation: A  revisitation of existing data. Geoderma, 167:135-147.

Moazallahi M., and Farpoor M.H. 2009. Soil micromorphology and genesis along a climotoposequence in Kerman Province, central Iran. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 3(4):4078-4084.

Moraetis D., N. Lydakis-Simantiris, D. Pentari, E. Manoutsoglou, Ch. Apostolaki, and V. Perdikatsis. 2016. Chemical and Physical Characteristics in Uncultivated Soils with Different Lithology in Semiarid Mediterranean Clima.. Applied and Environmental Soil Science, Volume 2016, Article ID 3590548, 13 pages, http://dx.doi.org/10.1155/2016/3590548

Nelson, R.E. 1982. Carbonates and Gypsum. P 181-197, In: A.L.Page (ed.) Methods of soil analysis, Part2, Second. Ed. Fourth printing Am. Soc. of Agron. Madison, Wis. USA.

Owliaie H.R., Abtahi A., and Heck R.J. 2006. Pedogenesis and clay mineralogical investigation of soils formed on gypsiferous and calcareous materials on transect, southwestern Iran. Geoderma, 134:62-81.

Rabenhonst M.C., and Wilding L.P. 1986. Pedogenesis on the Edwards plateau, Texas: formation and occurrence of diagnostic subsurface horizons in a climosequence. Soil Science Society of America Journal, 50:684-692.

Rabenhonst M.C., and Wilding L.P. 1986. Pedogenesis on the Edwards plateau, Texas: formation and occurrence of diagnostic subsurface horizons in a climosequence. Soil Science Society of America Journal, 50:684-692.

Rhoudes, J. D. 1982. Cation exchange capacity. PP. 149-157. In: Page, A. L., R. H. Miller and D. R. Keeney (Eds.), Methods of Soil Analysis, Part 2, Chemical and Microbiological Properties, 2nd Edition, ASA, Madison, WI.

Schaetzl, R. and S. Anderson. 2005. Soils, Genesis and Geomorphology. Cambridge University Press., UK.

Soil survey staff. 2014. Keys to soil taxonomy. 12th edition. USDA.NRCS, 346p.

Soltani Sisi, G. 2005. Geological map of Iran, 1:100000 series, sheet No, 5065. Geological survey and mineral Exploration of Iran.

Wilding, L. P., N. E. Smeck and G. F. Hall. 1983. Pedogenesis and Soil Taxonomy. I. Concepts and Interactions. Elsevier Pub. Co. New York.