ارزیابی تأثیر رهاسازی جریان براساس دستورالعمل‌های زیست‌محیطی رودخانه‌ها بر بیلان آبی تالاب انزلی

محورهای موضوعی : هیدرولوژی، هیدرولیک و ساختمان های انتقال آب

علیرضا شکوهی ¹ ( استاد گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران. )
هادی مدبری ² ( عضو هیئت علمی پژوهشکده محیط زیست جهاد دانشگاهی، رشت، ایران )
حسین منجزی ³ ( 3) دانش‌آموخته کارشناسی ارشد منابع آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران )

تاریخ دریافت : 1401/02/21 تاریخ پذیرش : 1401/07/24 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: بیلان تالاب, GEFC, روش تگزاس, برداشت مجاز, روش تنانت,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: افزایش تقاضا برای مصرف آب باعث تشدید مناقشه‌ای پیچیده بین بخشهای کشاورزی، شرب و همچنین صنعت شده است. هدف اصلی این تحقیق بررسی تأثیر کاهش دبی رودخانه‌های ورودی به تالاب بر اساس دستورالعمل‌های زیست محیطی بر بیلان آب تالاب میباشد. با توجه به قرارگیری تالاب انزلی در پایین‌دست یک حوضه آبریز، تعیین حداقل جریان رودخانههای ورودی به آن به نحوی که بتوان زنده‌مانی و پویائی اکوسیستم پایین‌دست را تضمین نمود، ضروری می‌باشد.روش پژوهش: در این تحقیق ابتدا جریان تنظیمی رودخانه براساس سناریوهای زیستمحیطی در روش‌های تنانت، تگزاس و انتقال منحنی تداوم جریان برآورد شدند، سپس تأثیر تخصیص دبی در هر سناریو بر بیلان آب تالاب و درنهایت حجم تالاب مورد بررسی قرار گرفت. به منظور محاسبه بیلان آب تالاب انزلی، تغییرات حجم تالاب در هرماه مشخص گردید. به منظور محاسبه تغییرات حجم تالاب در هر ماه لازم بود که حجم تالاب در دو ماه متوالی محاسبه شود. با توجه به دبی جریان زیست محیطی، تراز دریای خزر و تبخیر خالص در ماه اسفند و بر اساس معادله بیلان، حجم تالاب در ماه اسفند به عنوان شرایط اولیه محاسبه شد. سپس به ازای جریان زیست محیطی در مقیاس ماهانه، اختلاف تراز سطح آب تالاب با دریا بدست آمد. در مرحله بعد با توجه به مقادیر تراز سطح دریا، تراز سطح آب تالاب نیز محاسبه گردید. سپس بر اساس روابط سطح-حجم-ارتفاع مخزن تالاب، حجم تالاب نیز به دست آمد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که بیشترین دبی جریان زیستمحیطی و به تبع آن بیشترین حجم تالاب از اعمال روش انتقال منحنی تداوم جریان و کمترین آن از اعمال سناریوی محافظه‌کارانه روش تنانت بدست می‌آید. ارزیابی حجم تالاب در سناریوهای تخصیص جریان برمبنای دستورالعمل‌های زیست‌محیطی تعریف شده برای رودخانه‌ها نشان داد که رهاسازی جریان در محدوده دبی‌های زیست‌محیطی قادر به تأمین شرایط اکولوژیکی مناسب و همچنین شرایط مناسب برای گردشگری نمی‌باشد. لذا اتخاذ تصمیم در مورد هر نوع برداشت آب در بالادست نیازمند تحلیل جامع بیلان آب تالاب می‌باشد. با اعمال مدیریت صحیح مؤلفه‌های ورودی و خروجی در معادله بیلان تالاب، می‌توان تا حد امکان حجم آب تالاب انزلی را به مقداری رساند که بیشترین بهره‌وری اقتصادی از کارکردها و خدمات موجود در تالاب با درنظرگرفتن تمامی ذینفعان صورت پذیرد.نتایج: مطالعه حاضر این نتیجه مهم را بدست می‌دهد که امکان بهره‌برداری از هیچیک از رودخانه‌های ورودی تالاب انزلی حتی با شرط رعایت ملاحظات زیست محیطی در رودخانه‌ها وجود نداشته و پیش از تصمیم‌گیری در مورد هرگونه بهره‌برداری و ساخت سدهایی همچون سد شفارود، لازم است واکنش تالاب بدان مورد ارزیابی دقیق قرار گیرد. به منظور کاربردی نمودن نتایج این تحقیق باید اذعان داشت که شناخت مولفه‌های بیلان و رعایت حقابه زیستمحیطی رودخانه‌های ورودی به تالاب انزلی به ویژه در مواردی که تالاب مشمول مقررات خاص و رقابت بهرهبرداران متعدد باشد، از اهمیت دوچندانی برخوردار است.

چکیده انگلیسی:

Introduction: Rising demand for water consumption has exacerbated complex conflicts between the agricultural, drinking, and industrial sectors. The main purpose of this study is to investigate the effect of reducing the discharge of rivers entering the wetland based on environmental guidelines on the water balance of the wetland. Due to the location of Anzali Wetland in the downstream of a catchment, it is necessary to determine the minimum flow of incoming rivers in such a way as to ensure the survival and dynamism of the downstream ecosystem.Methods: In this study, the regulatory flow of the river is estimated based on environmental scenarios in Tenant, Texas, and transfer continuity curves, then the effect of discharge allocation in each scenario on the water balance of the wetland, and finally, the volume of the wetland is investigated. To calculate the water balance of the Anzali wetland, changes in the volume of the wetland per month are identified. To calculate the changes in the volume of the wetland in each month, it is necessary to calculate the volume of the wetland in two consecutive months. According to the discharge of environmental flow, the level of the Caspian Sea, and net evaporation in March and based on the balanced equation, the volume of the wetland in March is calculated as the initial conditions. Then, for the environmental flow on a monthly scale, the difference in elevation between the water level of the wetland and the sea is obtained. In the next step, according to the sea level values, the wetland water level is also calculated. Afterward, based on the surface-volume-height relationships of the wetland reservoir, the volume of the wetland is additionally obtained.Results: The results showed that the highest discharge of environmental flow and consequently the highest volume of the wetland is obtained by applying the flow continuity curve transfer method and the lowest is obtained by applying the conservative scenario of the tenant method. Evaluation of wetland volume in flow allocation scenarios based on environmental guidelines defined for rivers demonstrates that the release of flow in the range of environmental discharges is not able to provide suitable ecological conditions as well as appropriate status for tourism. Therefore, deciding on any water withdrawal from the upstream requires a comprehensive analysis of the swamp water balance. By applying the correct management of input and output components in the water balance equation of the wetland, it is possible to increase the volume of water in the Anzali wetland to the extent that the maximum economic benefit of the functions and services in the wetland can be done by considering all stakeholders.Conclusion: The present study gives the important conclusion that it is not possible to exploit any of the rivers entering Anzali Wetland, even if environmental considerations are observed, and before deciding on any operation and construction of dams such as Shafarood Dam, it is essential to analyze the response of the swamp, accurately. To make the results of this study practical, it should be acknowledged that recognizing the balance components and observing the ecological water content of the rivers entering the Anzali Wetland are doubly important, especially in cases where the wetland is subject to special regulations and competition of multiple users.