شناسایی علل وقوع فرسایش خندقی با تاکید بر خصوصیات خاک(مطالعه موردی حوزه آبخیز آق امام)
محورهای موضوعی : مدیریت آب در مزرعه با هدف بهبود شاخص های مدیریتی آبیاری
مریم محمدابراهیمی
1
(دانشگاه آزاد)
کلید واژه: خندق, خصوصیات فیزیکی خاک, فرسایش خاک, خصوصیات شیمیایی خاک,
چکیده مقاله :
فرسایش خندقی از جمله انواع فرسایش آبی و تشدید شونده است که رخداد و گسترش آن موجب تغییرات بارز در منظر زمین و پسرفت اراضی می شود. هدف از انجام این تحقیق بررسی اثر عوامل خاکی مؤثر بر وقوع فرسایش خندقی در حوزه آبخیز آق امام می‌باشد. این حوزه آبخیز با مساحت 45/5442 هکتار در شرق استان گلستان واقع شده است که از نظر فرسایش خندقی دارای معضلات و مشکلات قابل‌ملاحظه‌ای می‌باشد. در این تحقیق با استفاده از بازدید‌های میدانی، خندق‌های موجود در منطقه شناسایی و مورد بررسی قرارگرفتند. سپس تعداد پنج خندق معرف انتخاب شدند و تعداد 10 نمونه خاک در داخل و 10 نمونه خاک در خارج از محدوده خندق‌ها (منطقه‌ای واقع در اراضی مجاور در بالادست خندق‌ها) در دو عمق 0-30 و 30-60 سانتی‌متری تهیه و مورد آنالیز آزمایشگاهی قرار گرفتند. از آزمون مقایسه میانگین دو جامعه آماری جهت بررسی نقش خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در دو عمق مطالعاتی در ایجاد فرسایش خندقی استفاده به عمل آمد. نتایج نشان داد که اختلاف معنی‌داری در سطح 5 درصد، بین برخی از خصوصیات در خاک سطحی و زیر سطحی وجود داشته است. به‌طوری‌که در این بین میزان درصد سیلت (در هر دو عمق در مناطق خندقی)، درصد رطوبت اشباع (در هر دو عمق در مناطق خندقی)، هدایت الکتریکی(عمق زیر سطحی در مناطق خندقی)، مواد خنثی شونده (در هر دو عمق در مناطق خارج از خندق)، درصد کاتیون تبادلی (عمق زیر سطحی در مناطق خندقی)، نسبت جذب سدیم (عمق زیر-سطحی در مناطق خندقی)، درصد سدیم تبادلی (عمق زیر سطحی در مناطق خندقی)، به‌دلیل مقادیر بیش‌تر و اختلاف معنی‌دار آماری توانستند نقش مؤثری در ایجاد فرسایش خندقی از خود نشان دهند.
Gully erosion in one of the different types of soil erosion by water that initiation and advancement of it can tend to the great changes on landscape and degrades the lands. The objective of the current study is to analyze the effects of soil-related factors on the occurrence of Gully erosion in the Age Imam watershed. This watershed, with an area of 5442.45 hectares, is located in the east of Golestan province, and experiences many substantial difficulties due to Gully erosion. In this study, ditches in the region were identified through field study. Then five ditches were selected and 10 soil samples from the within the ditch and 10 from outside the ditch were taken (a region in the adjacent area above the ditches), from two depths (0-30 cm, and 30-60 cm) and were subjected to laboratory analysis. The comparison of the averages of the two statistical populations was used to analyze the physical and chemical characteristics of soil taken from two depths, Results showed that significant differences existed (on a 5% level) among some soil characteristics between surface soil and the soil below that, as: Percentage of Silt (at both depths, taken from the ditch), percentage of saturation humidity (at both depths, taken from the ditch), electric conductivity (at the lower depth, taken from the ditch), neutralizing substances (at both depths, taken from outside the ditches), cation exchange percentage (lower depth, taken from outside the ditch), sodium absorption ratio (lower depth, taken from the ditches), and the percentage of exchange sodium (at the lower depth, taken from the ditches), had an effective role in Gully erosion, due to the higher amounts and statistical significances.
احمدی، ح. 1385. ژئومرفولوژی کاربردی(جلد اول- فرسایش آبی). انتشارات دانشگاه تهران، 688 صفحه.
بیاطی خطیبی، م. رجبی، م. کرمی، ف. 1390. بررسی آستانه های توپوگرافی و تحلیل نقش سازندهای سطحی در توسعه خندق ها در دامنه کوهستانهای نواحی نیمه خشک (مطالعه موردی: حوضه شورچای). مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، جلد34، صفحات115 تا 41.
تشکری، م. 1392. بررسی عوامل موثر در ایجاد فرسایش خندقی در حوزه آبخیز کال آجی، پایان نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور،120 صفحه.
ثروتی، م. قدوسی ج . دادخواه م. 1387. عوامل موثر در شکل گیری و گسترش فرسایش خندقی در لس ها، نشریه پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، شماره 78، صفحات21 تا 33.
خزایی، م. شفیعی، ا. ملایی، ع .1391. بررسی تاثیر عوامل موثر بر توسعه فرسایش آبکندی در حوزه آبخیز مارون، مجله پژوهش های خاک، شماره 26، صفحات 153 تا 163.
خوجه، ج. 1388. بررسی شکل گیری و گسترش فرسایش خندقی در لس ها (مطالعه موردی منطقه تمر قره قوزی، کلاله، استان گلستان). پایان نامه کارشناسی ارشد مهندسی آبخیزداری. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد علوم و تحقیقات،125 صفحه.
خوجه، ج. قدوسی، ج. اسماعیلی، ر. 1391. بررسی ارتباط خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و گسترش فرسایش خندقی در حوضه نمرقره قوزی استان گلستان، نشریه پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، شماره 5، صفحات 27 تا 41.
دادخواه، م. 1385. شناسایی اثر برخی از فاکتورهای موثر بر توسعه فرسایش خندقی در مناطق لسی (مطالعه موردی: محدوده حوزه آبخیز عرب قره حاجی در استان گلستان)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی تهران، 115 صفحه.
داوودی راد، ع. صوفی، م. نجیمی، ا. 1389. بررسی تغییر اقلیم وسعت عرصه خندقی و خصوصیات ربخت شناسی خندق در استان مرکزی. مجموعه مقالات ششمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری و چهارمین همایش ملی فرسایش و رسوب ایران. 5 تا 6 شهریور ماه، دانشگاه گرگان، گرگان صفحات 7 تا 8.
دهقان، ع. 1363. فرسایش خاک در ایران و لزوم جلوگیری از آن. مجله زیتون، شماره41، صفحات 36 تا 41.
رفاهی، ح. 1385. فرسایش آبی و کنترل آن، انتشارات دانشگاه تهران.5036 صفحه.
راهی، غ. نظری سامانی، ع. احمدی، ح. سلاجغه، ع. 1377. تاثیر ویژگیهای خاک در نوع سازو کار ایجاد خندق و مرفولوژی آن در منطقه گناوه. نشریه مرتع و آبخیزداری، شماره4، صفحات459 تا 472.
رهنماد راد، ج. خسروی، ف،ریگی نژاد، ش. 1389. خصوصیات شیمی خاک در ایجاد و پیشرفت فرسایش خندقی در منطقه دشتیاری چابهار، فصلنامه زمین شناسی کاربردی، سال ششم، شماره 1، صفحات9 تا 16.
زنجانی جم، م. صوفی، م. رسولی، م. 1392. بررسی خصوصیات شکل- اقلیم شناسی خندق ها به منظور طبقه بندی مناطق خندقی شده در استان زنجان. نشریه پژوهش های آبخیزداری. شماره 99. صفحات 2 تا 12.
سلیمانپور، م. صوفی، م. احمدی، ح. 1388. تعیین عوامل موثر بر گسترش آبکندها در منطقه کنار تخته استان فارس، نشریه آب و خاک، شماره 33، صفحات 131-141.
شادفر ،ص.1389. مقدمه ای بر فرسایش خندقی.انتشارات انتخاب. 140 صفحه.
صیادی، م. 1385. بررسی اثر برخی از عوامل موثر بر توسعه فرسایش خندقی در سازند لسی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز کچیک استان گلستان)، پایان نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
ضیائی، ح.1380. اصول مهندسی آبخیزداری، چاپ اول، انتشارات دانشگاه امام رضا(ع). 450 صفحه.
عرب قشقایی، ز. نیک نامی،د. شادفر، ص. معینی، ا. 1390. پهنه بندی فرسایش خندقی در حوزه آبخیز طرود فیروزکوه. فصلنامه جغرافیایی سرزمین، شماره 31 ، صفحات 107 تا 119.
علیپور،ک.1393. بررسی روند و شناسایی عوامل موثر در ایجاد و توسعه فرسایش خندقی در حوزه آبخیز چنارلی. پایان نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور.155 صفحه.
فیض نیا، س. حشمتی، م. احمدی، ح. قدوسی، ج. 1386. بررسی فرسایش آبکندی سازند مارنی آغاجاری در منطقه قصر شیرین. مجله پژوهش و سازندگی. شماره 74. صفحات 32 تا 40.
قدوسی، ج. 1382. مدل سازی مرفولوژی فرسایش خندقی و پهنه بندی خطر آن(مطالعه موردی: حوزه آبخیز زنجان رود). رساله دکتری آبخیزداری. دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران. 180 صفحه.
کریمی، م.1377. بررسی عوامل موثر بر فرسایش خندقی و معرفی مناسبترین راههای مهار آن در منطقه زهان قائن. پایان نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری. دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس نور.125 صفحه.
مرتضایی، ق.1384. ارزیابی اثر کمی متغیرهای محیطی در رخداد فرسایش خندقی. رساله دکتری دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.185 صفحه.
یثربی، ب. نور محمدی، ف. صادقی، ح. صوفی م.1392. تعیین نقش عوامل توپوگرافی در آغاز فرسایش آبکندی(مطالعه موردی: دره شهر ایلام)، نشریه علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. شماره 21. صفحات 53 تا 58.
Avni Y, 2005. Gully incision as a key factor in desertification in an arid environment, The Negev High lands. Catena 63:185-220.
Boukheir R, Chorowicz J, Abdollah c and Dhont D, 2008. Soil and bed rock distribution estimated from gully form and frequency: A GIS-based decision-tree model form Lebanon, 93: 482-492.
Bouma N.A, Imeson a.c, 2000. Investigation of relationships between measured field indicators and erosion processes on Badland surface at petrer, Spain. Catena 40:147-171.
Kirkby, M.J., and L.J., Bracken. 2009. Gully process and gully dynamics. Earth Surface processes and Landforms. (341):1841-1851.
Morgan, R.P.C. 2005. Soil erosion and conservation, Third edition.Lack well Publishing. 316p. 40- Geomorphology 93:482-492.
Rienks S.M, Botha G.A and Hughes, J.C. 2002. Some physical and chemical properties of sediments exposed in a gully in Northern KwaZulu-Natal, South Africa and their relationship to the erodibility of the colluvial layers. Catena 39:11-31.
Roblesa, C. M., 2010. Factors related to gully erosion in woody encroachment in south-eastern Australia ,CATENA ,Volume 83, Issues 2-3, November-December 2010
Solomon Ehiz O and Omougbo U. N. 2013. Evaluating factors responsible for gully Development at the University of Bennin. Journal of emerging trend in engineering and applied Science 4:707-713.
Sundquist B. 2000. Top soil loss- Causes effects and implication. Science, 63:70-71.
Volker, P., 2011. Soil erosion in the Swiss midlands: Results of a 10-year field survey. Geomorphology, 124(1): 32-41.
_||_