واکاوی کاربرد نقشه‌های مفهومی جهت تسهیل و بهبود فعالیت‌های دانشگاهی

محورهای موضوعی : نظام ها و خدمات اطلاعاتی

زهرا بتولی ¹ (مدیر پژوهش دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی کاشان و دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تهران)
ملوک السادات حسینی بهشتی ² (دکترای تخصصی زبا‌ن‌شناسی همگانی، عضو گروه پژوهشی زبان‌شناسی و اصطلاح‌شناسی، پژوهشگاه علوم وفناوری اطلاعات ایران)

تاریخ دریافت : 1396/05/23 تاریخ پذیرش : 1396/05/23 تاریخ انتشار : 1396/03/01

کلید واژه: فعالیت دانشگاهی, نقشه مفهومی, هستی شناسی‬‬‬,

چکیده مقاله :

هدف: نقشه مفهومی، بازنمایی تجسمی روابط معنادار بین مفاهیم است که در ذهن فراگیر به هم مرتبط شده است. بنابراین لزوم توجه به استفاده از نقشه های مفهومی در بافت های گوناگون دانشگاهی حائز اهمیت است. هدف این پژوهش شناسایی کاربردهای نقشه های مفهومی جهت تسهیل و بهبود فعالیت های دانشگاهی است. روش: روش تحقیق در این مطالعه، کتابخانه ای است که با بررسی متون گذشته و حال صورت گرفته است. کلیدواژه نقشه مفهومی در پایگاه های اطلاعاتی معتبر فارسی و انگلیسی جستجو و متن کامل مقالات بررسی شدند. این مقاله با معرفی نقشه مفهومی، مراحل ساخت و معرفی نرم افزارهای ساخت نقشه مفهومی آغاز و در ادامه کاربرد نقشه های مفهومی در محیط های دانشگاهی مورد بررسی قرار می گیرد. یافته ها: نتایج حاکی از کاربرد موثر استفاده از نقشه مفهومی در حوزه های مختلف دانشگاهی دارد. کاربرد نقشه های مفهومی در بهبود یاددهی، یادگیری، پیشرفت تحصیلی، تفکر انتقادی، درک مطلب، خلاقیت، آموزش به بیمار، بازیابی اطلاعات و همچنین ارتباط نقشه مفهومی و هستی شناسی از جمله کاربردهای نقشه مفهومی جهت تسهیل و بهبود فعالیت های دانشگاهی است. نتیجه گیری: نقشه مفهومی بعنوان یک ابزار قدرتمند آموزشی، ارتباط بین مفاهیم را به وضوح نشان داده، موجب سازماندهی مطالب در ذهن می شود و در نتیجه یادگیری معنادار صورت می گیرد. بنابراین در مقایسه با سایر روش های آموزشی، نقشه مفهومی موفق تر عمل کرده است.

چکیده انگلیسی:

Purpose: Concept map is the visual representation of the relationship between concepts that are linked in the mind of the learner. So It is very important to pay attention to the use of concept maps in academic different tissues. The aim of this study is to identify conceptual maps applications to facilitate and improve academic activities. Methodology: This research is carried out using library method. Literature review was conducted. "Concept map" was used for searching in Persian and English authentic  databases and full-text articles were studied. This article include introduction of concept maps, construction process, introduction of concept map softwares and application in academic activities. Findings: The results showed the effective application of concept map in different areas of the academic activities. Use of concept maps are in the improvement of teaching, learning, academic achievement, critical thinking, comprehension, creativity, patient education, search and retrieval information. Also the relationship between ontology and concept map facilitate and improve academic activities. Conclusion: Concept map, clearly, demonstrated the relationships between concepts, as a powerful educational tool. It would organize content in mind, and as a result, meaningful learning occurs. Compared to training methods such as traditional education, corporate training, presentations, face to face training and Blended Learning, a concept map has been more successful

منابع و مأخذ:

احمری­طهران، هدی؛ عابدینی، زهرا؛ کچویی، احمد؛ خرمی راد، اشرف؛ و طبیبی مریم (1391). مقایسه دو روش آموزش سخنرانی و ترسیم نقشه مفهومی بر میزان یادگیری و رضایت دانشجویان. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 12 (6)،430-438 .

بزرگ‌ زاده، پریسا؛ سرهنگی، فروغ؛ معین، مصطفی؛ عبادی، عباس؛ سعادت آملی، بزمان؛ و رزمجویی، نسرین (1389). مقایسه نقشه های مفهومی بصری (نقاشی) با آموزش چهره به چهره بر استفاده صحیح از اسپری در کودکان مبتلا به آسم. پژوهش پرستاری،  5 (16)، 53-60.

توتونچی­عصر­حاضری، ژیلا و مرسلی، فریبا (1392). نقشه­های مفهومی در آموزش شیمی و ترسیم آن با نرم افزار­های رایانه­ای. هشتمین سمینار آموزش شیمی ایران 6 و 7 شهریور1392. دانشکده شیمی دانشگاه سمنان.

حاتمی، جواد؛ عبداله­میرزایی، رسول؛ و عباسی، جواد (1388). بهبود کیفیت آموزش مفاهیم درس شیمی به کمک نقشه­های مفهومی. فناوری آموزش (فناوری و آموزش) ، 3 (4)، 281-296.  

سعیدی، علی؛ سیف، علی­اکبر؛ اسدزاده، حسن؛ و ابراهیمی­قوام، صغری (1391). تاثیر مطالعه به کمک نقشه­های مفهومی بر درک مطلب دانش­آموزان سال سوم متوسطه. فن آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 3 (1)، 131-143.  

سعیدی، علی؛ سیف، علی­اکبر؛ اسدزاده، حسن؛ و ابراهیمی­قوام، صغری (1392). مقایسه اثربخشی شیوه های ارائه و تهیه نقشه­های مفهومی بر درک مطلب. روانشناسی مدرسه، 2 (3)، 125-143.

سرهنگی، فروغ؛ معصومی، معصومهغ عبادی، عباس؛ سیدمظهری، مرجان؛ رحمانی، آزاده؛ و رییسی­فر افسانه (1389). تاثیر روش تدریس نقشه مفهومی بر مهارت‌ های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری. پرستاری مراقبت ویژه ، 3 (4)، 143- 148.

 سوادپور، نسرین و رضایی، اکبر (1393). بررسی اثربخشی آموزش به کمک نقشه مفهومی معلم­ساخته و نقشه­های مفهومی با تلفیق چند­رسانه ای در درس حرفه و فن بر عملکرد یادگیری و انگیزش دانش­آموزان دختر پایه سوم راهنمایی شهر زنجان. آموزش و ارزشیابی، 7 (25)، 44-58.  

عاشوری، جمال؛ کجباف، محمدباقر؛ منشئی، غلامرضا؛ و طالبی، هوشنگ (1393). تاثیر روش­های آموزشی نقشه مفهومی، یادگیری مشارکتی و سنتی بر انگیزه پیشرفت و پیشرفت تحصیلی درس زیست­شناسی. پژوهش در برنامه ریزی درسی، 11 (14)، 63-73.  

عبدلی، سامره و خواجه­علی، طاهره (1390). مقایسه تاثیر نقشه­کشی مفهومی بالینی و فرایند پرستاری در توسعه مهارت­های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 11 (9)، 1420-1429.

علی­پور، محمد؛ پورمحمدرضای تجریشی، معصومه؛ و داورمنش، عباس (1390). مقایسه اثربخشی روش­های آموزشی نقشه مفهومی و سخنرانی بر پیشرفت درس مهارت­های اجتماعی- اقتصادی دانش­آموزان کم­توان ذهنی. پژوهش­های نوین روانشناختی، 6 (24)، 97-116.  

طاهری، نوراله؛ حجتی، حمید؛ چراغیان، بهمن؛ اسماعیلی، طاهره (1387). بررسی مهارت­های تفکر انتقادی دانشجویان دانشکده پرستاری آبادان سال 1387. دنا، 3 (3-4)، 1-8.

طالبی، شهربانو؛ گنجلو، جواد؛ رخشانی، محمدحسن؛ و اصغری نکاح، محسن (1394). مقایسه تأثیر برنامه آشناسازی روند بستری با نقشه­های مفهومی دیداری و روش چهره به چهره بر میزان ترس و اضطراب کودکان . پرستاری کودکان، 1 (4) ،32-44.

کریمی، علیرضا و علیزاده، فاطمه (1391). راهبرد نوین یاددهی یادگیری در آموزش علوم مبتنی بر نقشه­های مفهومی. سیزدهمین کنفرانس آموزش فیزیک ایران . دانشگاه زنجان 1 تا 3 شهریور .

مصرآبادی، جواد (1390). بررسی روایی و پایایی شیوه های نمره­­گذاری آزمون­های مبتنی بر نقشه مفهومی. اندیشه های نوین تربیتی،  2 (5)، 9-32.

مصرآبادی، جواد؛ حسینی­نسب، داوود، فتحی‌­آذر، اسکندر؛ و مقدم، محمد (1388). تاثیر ساخت و ارایه نقشه مفهومی و سبک یادگیری بر یادداری، درک و حل مسئله در زیست­شناسی. مطالعات تربیتی و روان شناسی، 10 (3)، 141-162.

مصرآبادی، جواد؛ فتحی‌ آذر، اسکندر؛ استوار، نگار (1384). اثربخشی ارایه، ساخت فردی و ساخت گروهی نقشه مفهومی به عنوان یک راهبرد آموزشی. نوآوری های آموزشی، 4 (13)، 9-31.     

نجات، نازی؛ کوهستانی، حمیدرضا؛ و رضایی، کورش (1390). بررسی تاثیر نقشه مفهومی بر رویکردهای یادگیری دانشجویان پرستاری. حیات، 17 (2)، 22-31.  

نظام­آبادی، محبوبه و باستین، حامد ( 1389). نقشه­های مفهومی در آموزش پزشکی، بازبینی تحلیلی منابع . راهبردهای آموزش، 3 (3)، 113-120.  

نظری، مریم (1392).گسست دانشی در پژوهش­های مولد چگونه رصد می­شود؟ پیشنهاد ترسیم دو نقشه: نقشة دانش و نقشة پژوهش. تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی ، 47 (1)، 27-48.

مهدی­زاده، حسین؛ اسلام­پناه، مریم؛ و پیاب، دلشاد (1392). تاثیر بهره­گیری از آموزش با استفاده از نقشه­های مفهومی رایانه­ای در میزان یادگیری و یادداری دانش­آموزان در درس زمین­شناسی. فناوری آموزش، 8 (1)، 21-30.  

August-Brady, MM (2005). The Effect of a Metacognitive Intervention on Approach to and Self-Regulation of Learning in Baccalaureate Nursing Students. J Nurs Edu,  44(7), 297-304.

Ausubel D.P., Novak J. & Hanesian, H. (1978). Educational Psychology: A Cognitive View. 2nd Ed.  New York: Holt, Rinehart, & Winston.

Blake, A. (2004). Helping Young Children to See What Relevant and Why: Supporting Cognitive Change in Earth Science Using Analogy. International Journal of Science Education, 26(15), 1855-1873.

Brown، H.D. (1993). Principles of Language Learning and Teaching. 3rd. Ed. New Jersey: Prentice Hall Regents.

Canas, A.J., Novak, J.D., & Reiska, P. (2015). How Good Is My Concept Map? Am I A Good Cmapper? Knowledge Management & E-Learning, 7(1), 6–19.

Chien Ching L. (2004). Using Concept Maps to Gauge Students’ Understanding، The Internet TESL Journal, 3.

Chioua C.C.، Lee L.T.، Liu Y.Q. (2012). Effect of Novak Colorful Concept Map with Digital Teaching Materials On Student Academic Achievement. 12^th International Educational Technology Conferenceietc. Procedia - Social and Behavioral Sciences 64. 192 – 201

Graudina, V. (2008). Owl Ontology Transformation into Concept Map. Scientific Proceedings of Riga Technical University. Computer Science, Applied Computer Science. 34, 79-90.

Graudina V., Grundspenkis J. (2008).  Concept Map Generation from Owl Ontologies. Concept Mapping: Connecting Educatorsproc. of The Third Int. Conference On Concept Mapping. Http://Cmc.Ihmc.Us/Cmc2008papers/Cmc2008-P263.Pdf

Gul، R.B. & Boman، J.A. (2006). Concept Mapping: A Strategy for Teaching and Evaluation in Nursing Education، Nurse Education in Practice، 6(4) ، 199-206.

Huang, H.S., Chiou, C.C., Chiang, H.K., Lai, S.H., Huang, C.Y. & Chou, Y.Y. (2012). Effects of Multidimensional Concept Maps on Fourth Graders’ Learning in Web-Based Computer Course. Computers & Education, 58, 863-873.

Liegle, J.O., & Janicki, T.N. (2006). The Effect of Learning Styles on The Navigation Needs of Web-Based Learners. Computers in Human Behavior, 22, 885–898.

Markow, P.G., & Lonning, R.A. (1998). Usefulness of Concept Maps in College Chemistry Laboratories: Student Perceptions and Effects on Achievement. Journal of Research in Science Teaching, 35, 1015-1029.

Nguyen G.P. & Worring M. (2008). Optimization of Interactive Visual-Similarity-Based Search. Tomccap, 4(1), 7-23.

Okebukola, P.A. (1990). Attaining Meaningful Learning of Concepts in Genetics and Ecology: An Examining Technique. Journal of Research in Science Teaching, 27, 493-504.

Reed, W.M., Oughton, M.J., Ayersman, J.D., Ervin, R.J., & Giessler, F.S. (2000). Computer Experience, Learning Style, and Hypermedia Navigation. Computers in Human Behavior, 16, 609-628.

Roth, W.M., & Roychoudhury, A. (1992). The Social Construction of Scientific Concepts or The Concept Map as Conscription Device and Tool for Social Thinking in High School Science. Science Education, 76, Pp 531–557.

Shavelson, R.J., Ruiz-Primo, M., & Wiley, E. (2005). Windows into The Mind. Higher Education, 49, 413–430.

Schuster P. (2000). Concept Mapping: Reducing Clinical Care Plan Paperwork and Increasing Learning. Nurse Educatior. 25(2):76-81.

Simon, J. (2007). Concept Mapping in a Financial Accounting Theory Course. Accounting Education, 16(3), 273-308.

Strautmane, M. (2012). Concept Map-Based Knowledge Assessment Tasks and Their Scoring Criteria: An Overview. In A. J. Cañas, J. D. Novak, & J. Vanhear (Eds.), Concept Maps: Theory, Methodology, Technology - Proceedings of The Fifth International Conference on Concept Mapping (Vol. 2, Pp. 80–88). Valletta, Malta: University of Malta. Retrieved From Http://Cmc.Ihmc.Us/Cmc2012papers/Cmc2012-P113.Pdf

Wang J., Hua X., & Zhao Y. (2009). Color-Structured Image Search. Retrieved from:  https://www.microsoft.com/en-us/research/wp-content/uploads/2016/02/TR-SearchByColor.pdf

Witkin, H.A., Moore, C.A., Goodenough, D.R., & Cox, P.W. (1977). Field dependent and Field-Independent Cognitive Styles and Their Educational Implications. Review of Educational Research, 47(1), 1–64.

Xu H., Wang J., Hua X. S. & Li S. (2010). Image Search by Concept Map. Sigir’10, July 19–23,   Http://Research.Microsoft.Com/En-Us/Um/People/Jingdw/Pubs/Sigir10-Conceptsketch.Pdf