ادراک کشاورزان نسبت به پیامدهای خشکسالی با رویکرد پدیدارشناسی مطالعه موردی (استان خراسان جنوبی)

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

سیدمجتبی حسینی ¹ , کوروش روستا ² , اسدالله زمانی پور ³ , مصطفی تیموری ⁴

1 - دانشجوی دکتری ترویج و آموزش کشاورزی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران
2 - دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران
3 - دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران
4 - استادیار گروه توسعه روستایی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1396/03/19 تاریخ پذیرش : 1396/03/19 تاریخ انتشار : 1395/11/01

کلید واژه: پدیدارشناسی, خشکسالی, پیامدهای خشکسالی,

چکیده مقاله :

نخستین گام به‌منظور مقابله مناسب با خشکسالی و پیامدهای آن، شناخت و درک دقیق این پدیده و تأثیرات ناشی از آن در ابعاد مختلف است تا بتوان بر اساس آن، راهبردها و راهکارهای اثربخشی را در این زمینه تدوین کرد و به کار گرفت. با توجه به اهمیت موضوع، تحقیق حاضر باهدف بررسی ادراک کشاورزان نسبت به پیامدهای خشکسالی در استان خراسان جنوبی صورت پذیرفت؛ جامعه آماری این تحقیق، روستاییان خراسان جنوبی به‌عنوان سومین استان خشک کشور است. افراد مطلع، به روش گلوله برفی و داده‌ها به روش مصاحبه عمیق و مشاهده مستقیم جمع‌آوری شدند. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها بر اساس الگوی کلایزی انجام گرفت. بر اساس این الگو مفاهیم مطرح‌شده توسط کشاورزان درزمینه پیامدهای خشکسالی در سه بخش مجزا، شامل پیامدهای اقتصادی، پیامدهای زیست‌محیطی و پیامدهای اجتماعی- روان‌شناختی دسته‌بندی‌شده و ضمن تفسیر هر یک از بخش‌ها و مفاهیم تشکیل‌دهنده آن و ارائه توصیه‌ها و پیشنهاد‌های متناسب، نتایج تحقیق با آمار منتشرشده توسط ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی نیز مقایسه گردید.

چکیده انگلیسی:

The first step to cope with the drought and its consequences is understanding of drought and its effects in various dimensions. Understanding of effective strategies and solutions can be used. Present work was conducted with the aim of studying Farmers' perception of drought consequences in South Khorasan Province. The statistical population of research was the south Khorasan villagers as third dry province in the country. Informed people were selected by snowball method and the data was collected through in depth interviews and direct observation. Data analysis was performed based on Colaizzi method. Based on this method, Farmers' questioned concepts about consequences of drought were classified in three distinct sections, including economic consequences, environmental consequences and socio- psychological consequences. Then each section and its mentioned concepts were interpreted and appropriate recommendations and suggestions were presented and finally the results of research were compared with figures published by governmental organizations and agencies as well.

منابع و مأخذ:

ایمان،  م. (1391). روش‌شناسی تحقیقات کیفی. قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

اداره کل هواشناسی استان خراسان جنوبی. (1395). گزارش خشکسالی اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی در سال 1395. صفحات 31-1.

اداره کل منابع طبیعی خراسان جنوبی. (1395). گزارش خشکسالی اداره کل منابع طبیعی استان خراسان جنوبی. صفحات 42-1.

بستانی، ع.، نجف پور، ب.، و حوالی، خ. (1394). تحلیلی بر اثرات خشکسالی در ناپایداری سکونتگاه‌های روستاییِ شهرستان داراب. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال 6، شمارۀ پیاپی 21،  صفحات 165-155.

بیاتی خطیبی، م.، کرمی، ف.، زاهدی، م.، و مختاری، د. (1390). بررسی تأثیرات وقوع خشکسالی‌های اخیر در تشدید فرسایش خندقی و رخداد لغزش‌ها، در حوضه آذرشهرچای، با استفاده از روش شبکه عصبی مصنوعی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 26، شماره دوم، شماره پیاپی 101، صفحات 48-19.

پور طاهری، م.، رکن‌الدین افتخاری، ع.، و کاظمی، ن. (1392). نقش رویکرد مدیریت ریسک خشکسالی در کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی- اجتماعی کشاورزان روستایی (از دیدگاه مسئولان و کارشناسان) مطالعه موردی دهستان سولدوز، آذربایجان غربی. پژوهش‌های روستایی، سال 4، شماره 1، صفحات 22-1.

خزانه‌داری، ل.، زابل عباسی، ف.، قندهاری، ش.، کوهی، م.، و ملبوسی، ش. (1388). دورنمایی از وضعیت خشکسالی ایران طی سی سال آینده. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 12، صفحات 98-83.

رضایی، ر.، حسینی، س.م.، و شریفی، ا. (1389). واکاوی و تبیین تأثیر خشکسالی بر مناطق روستایی شهرستان زنجان (مطالعه موردی: روستای حاج آرش). فصلنامه پژوهش‌های روستایی، سال 1، شماره 3، صفحات 130-109.

ریاحی، و.، و پاشازاده، ا. (1392). اثرات اقتصادی و اجتماعی خشکسالی بر نواحی روستایی شهرستان گرمی (مطالعه موردی: دهستان آزادلو). چشم‌انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، سال 8، شماره 25، صفحات 37-17.

سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی. (1395). آمارنامه کشاورزی 1395. اداره آمار و فناوری اطلاعات خراسان جنوبی.

سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی. (1394). گزارش وضعیت آب‌وخاک استان خراسان جنوبی. مدیریت آب‌وخاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، صفحات 32-1.

سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی. (1394). گزارش خشکسالی استان خراسان جنوبی. معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی. صفحات 44-1.

علیپور، ح.، چهارسوقی، ح.، و غریب، ع. (1392). بررسی اثرات خشکسالی بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی کشاورزان، مطالعه موردی: گندم کاران شهرستان نهبندان. پژوهش‌های آبخیزداری، شماره 99، صفحات 125-112.

غلامی، م.، و علی بیگی، ا.ح. (1393). شناسایی روش‌های بومی مدیریت خشکسالی مطالعه موردی: شهرستان سرپل ذهاب. پژوهش‌های روستایی، دوره ۵، شماره ۳، صفحات 638-611.

فاطمی، م.، و کرمی، ع. (1389). مطالعه موردی واکاوی علل و اثرات خشکسالی. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. جلد 6، شماره 2، صفحات 96-77.

کشاورز، م.، کرمی، ع. (1387). سازه‌های اثرگذار بر مدیریت خشکسالی کشاورزان و پیامدهای آن: کاربرد مدل معادلات ساختاری. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 12، شماره 43، صفحات 283-267.

کوچکی، ع.، نصیری، م.، و کمالی، غ. (1386). مطالعه شاخص‌های هواشناسی ایران در شرایط تغییر اقلیم. مجله پژوهش‌های زراعی ایران، جلد 5، شماره 1، صفحات 142-133

مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی. (1395). گزارش نهایی خشکسالی. قابل‌دسترس در سایت: http://www.ndwmc.irimo.ir

مقامی، م. (1395). مرگ تدریجی خراسان جنوبی. قابل‌دسترس در: https://www.rooyeshnews.com/108281

Ben, E., Gray, M., Hunter, B. (2010). Submission to the Productivity Commission’s Inquiry in to Government Drought Support. Australian Institute of Family Studies.

Bozarjmehri, K., & Javanshiri, M. (2015). Identify in Indigenous Knowledge and its Application in Rural Crisis Management by Emphasizing Drought, Flood and Earthquake (Case Study: Zuzan in Khaf Province). Journal of Applied Environmental and Biological Sciences. J. Appl. Environ. Biol. Sci., 5(8S): 256-263

Burns, N., & Grove, S. (2005). The Practice of Nursing Research, Conduct, Critique and Utilization, Philadelphia, B. Saunders: 747.

Cook, E. R., Seager, R., Cane, M. A., & Stahle, D. W. (2007). North American drought: Reconstructions, causes, and consequences. Columbia, Journal of Earth-Science, 44(5): 94- 112.

Naveen, P., & Cynthia, B., & Byjesh, K. (2014). Vulnerability and policy relevance to drought in the semi-arid tropics of Asia – A retrospective analysis, Weather and Climate Extremes, 3: 54–61

Nagaraja, B. C., Somashekar, R. K., & Kavitha, A. (2009). Impact of drought on agriculture: challenges facing poor farmers of Karnataka. South India. Retrieved from: http://www.climaseurity.files.wordpress.com .

Pandey, J. (2012): Climate vulnerability index – measure of climate change vulnerability to communities: a case of rural Lower Himalaya, India. Strategies Global Change, 17(5): 487–506.

Panda, D.K., Mishra, A., Jean, S.K., James, B.K., & Kumar, A. (2007). The influence of drought and anthropogenic effects on groundwater Levels in Orissa,India. Journal of Hydrology, 343(3): 140-153.

Peterson, T.C.,  Hoerling, M.P., Stott, P.A., & Herring, S.C. (2013). Explaining extreme events of 2012 from a climate perspective. Bulletin of American. Meteorological society, 94(9): 1–74

Singh, N.P., Bantilan, C., & Byjesh, K. (2013). Vulnerability to Climate Change: Adaptation Strategies and Layers of Resilience. Quantifying vulnerability to climate change in SAT India. International Crop Research Institute for the semi-arid tropics (ICRISAT). Research Report, Patancheru 502324, Andhra Pradesh, Unpublished.

Shewmake, Sh. (2008). Vulnerability and the Impact of Climate Change in South Africa's Limpopo River Basin, International food policy research Institute, IFPRI Discussion Paper, Retrieved from: http://dspace.africaportal.org/jspui/bitstream/123456789/31943/1/IFPRI%20Discussion%20Paper%2000804.pdf?1

Sivakumar, M.V.K. (2012).  High-level Meeting on National Drought Policy. CSA News, December American Society of Agronomy, Madison, Wisconsin, USA (2012).

Urkiaga, A., Fuentes, L., Bis, B., Chiru, E., & Balasz, B. (2008). Development of analysis tools for social, economic and ecological effects water reuse. Journal of Desalination, 21(8): 86-98.