نظام بهره‌برداری مشاعی از چاه‌های آب و چالش‌های آن در شهرستان سلطانیه

محورهای موضوعی : پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی

پریسا نجفلو ¹ , جعفر یعقوبی ² , جعفر نیکبخت ³

1 - دانشگاه زنجان
2 - دانشگاه زنجان
3 - دانشگاه زنجان

تاریخ دریافت : 1398/10/21 تاریخ پذیرش : 1399/09/23 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: بحران آب, مدیریت آب, نظام بهره‌برداری, آبیاری, مشارکت,

چکیده مقاله :

هدف این تحقیق بررسی نظام بهره‌برداری مشاعی از چاه های آب و چالش های این نظام در شهرستان سلطانیه بود. تحقیق کیفی حاضر، از نوع مطالعات موردی است که به روش رویکرد اکتشافی با استفاده از روش تحقیق نظریه مبنایی در شهرستان سلطانیه انجام‌شده است. جامعه آماری تحقیق، ذینفعان 533 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق مجاز در نظام بهره‌برداری مشاعی از چاه ها در شهرستان سلطانیه بود. در این تحقیق از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده شد و جمع آوری داده ها، با استفاده از مصاحبه های عمیق و نیمه ساختار مند تا مرحله اشباع نظری ادامه یافت. تجزیه‌وتحلیل داده ها در روش نظریه مبنایی صورت گرفت. نتایج نشان داد در مرحله کدگذاری باز 57 مفهوم استخراج شد که طی کد گذاری محوری 20 گزاره ی مقوله ای ایجاد شد. با توجه به نتایج کدگذاری انتخابی، نظام بهره‌برداری مشاعی موجود از چاه ها با چالش‌هایی شامل مشکلات اجتماعی، ضعف دانشی و نگرشی، موانع مالی، ضعف تصدی گیری دولت و کاهش ذخایر آبی مواجه هستند. پیامدهای ملموس این چالش ها، عدم تجهیز مزرعه به آبیاری تحت فشار، تمایل به حفر چاه غیر مجاز و پیشبرد کار های اداری با رشوه می باشند که باعث خسارت فزاینده به منابع آبی در منطقه می شوند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study was to analayze the collective management of wells and its challenges in Soltanieh County. Grounded theory methodology was used in this study.The study population consisted of activists of 533 public wells in Soltanieh county. Data in this study was collected by using semi-structured interviews with a sample of activists in the collective management of wells in Soltanieh County. Content analysis of interviews showed 57 open coding and 20 subcategoris in connection with challenges of participatory management of wells. Finally, two thematic categories were identified including procedural challenges and outcomes. The procedural challenges are the five axes of social barriers, knowledge and attitude weakness, financial barriers, reduced water reserves and weaknesses in government implementation. These challenges also have negative consequences for agriculture and the rural community. These are unwilling to equipping the farm with pressurized irrigation, willingness to dig an illegal well and doing office work with bribes.

منابع و مأخذ:

ازکیا، م. و رستمعلی­زاده، و. (1393). جنبه‌های اجتماعی نظام آبیاری در ایران. مجله انسان‌شناسی، سال 12، شماره 21، صفحات 11-43.

افراخته، ح. و بیات، م. (۱۳۹0). بررسی تطبیقی شیوه‌های سنتی و نوین در بهره‌برداری از منابع محدود آب (مطالعه موردی: روستای جوادیه). همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد. 2-4 اسفند 1390. مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی.

اسماعیلی خوشمردان، ع. (1396). بررسی بهره­وری آب و آسیب شناسی مدیریت آن در بخش کشاورزی کشور. دفتر تحقیقات و سیاستهای بخشهای تولیدی وزارت امور اقتصادی و دارایی. قابل بازیابی در: http://tolidi.mefa.ir/Portal/home/?publishing/193285/214140/409046/

برزگر، م.، قربانی، م.، حسن زاده، ع. و حسینی گزیر، ع. (1397). تحلیل دانش بومی و ابتکارات محلی سازگار در مدیریت منابع آب (منطقه مورد مطالعه: دشت گِزیر). پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دوره 8، شماره 2، صفحات 99-121.

پوران، ر.، راغفر، ح.، قاسمی، ع. و بزاران، ف. (1396). محاسبه ارزش اقتصادی آب مجازی با رویکرد حداکثر سازی بهره‌وری آب آبیاری. فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، دوره 21، شماره 6، صفحات 189-212.

حسین زاد، ج.، کاظمیه، ف.، دشتی، ق. و غفوری، ه.(1393). تحلیل شاخص‌های مؤثر در توسعه کشاورزی و مدیریت منابع آب سکونتگاه‌های روستایی مورد: دشت تبریز. فصلنامه فضا و توسعه روستایی، دوره 3، شماره 8، صفحات 1-18.

سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان (1396). نشست بررسی وضعیت آب استان زنجان. اردیبهشت ماه 1396، دانشگاه زنجان.

سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان (1396). قابل‌دستیابی در: http://agrizanjan.ir

شاه‌پسند، م. و سواری، م. (1396). موانع مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی جهت آموزش کشاورزان در مناطق روستایی (مطالعه‌ای در حوزه سد قشلاق استان کردستان). آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، سال 5، شماره 3، صفحات 91-104.

شرکت مدیریت منابع آب ایران (1395). بررسی وضعیت منابع آب زیرزمینی کشور تا پایان سال آبی 94-1393. قابل‌دستیابی در: http://wrbs.wrm.ir/SC.php?type=static&id=179

طاهرآبادی، ف.، کریم معتمد، م. و خالدیان، م. (1395). تحلیل موانع و مشکلات آب کشاورزی در دستیابی به توسعه پایدار مورد: شهرستان‌های کنگاور و صحنه در استان کرمانشاه. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، شماره 17، صفحات 57-70.

عباسی، ف. عباسی، ن. و توکلی، ع. (1396). بهره‌وری اب در بخش کشاورزی؛ چالش ها و چشم‌اندازها. نشریه آب و توسعه پایدار، دوره 4، شماره 1، صفحات 141-144.

عربی، ر. میرک زاده، ع. و زرافشانی، ک. (1393). تحلیل عوامل بازدارنده انتقال مدیریت شبکه‌های آبیاری به بهره‌برداران: موردمطالعه دهستان میان دربند، شهرستان کرمانشاه. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، دوره 1، شماره 4، صفحات 119-132.

فروزانی، م. یزدان پناه، م. و طاهری، ف. (1395). بررسی عوامل تأثیر گذار بر مدیریت بهینه آب‌شور با استفاده از چارچوب معیشت پایدار. فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، دوره 3، شماره 3، صفحات 317-334.

حمیدی، ک. و یعقوبی، ج. (1395). مدل‌سازی پیامدهای توسعه باغشهرها با استفاده از نظریه مبنایی موردمطالعه: شهر زنجان. جغرافیا و توسعه، شماره 44، صفحات 89-105.

Aarnoudse, E., Closas, A. & Lefore, N. )2018(.Water user associations: a review of approaches and alternative management options for Sub-Saharan Africa Colombo, Sri Lanka: International. Water Management Institute (IWMI). 77p. (IWMI Working Paper 180). doi: 10.5337/2018.210

Demirtaş, B., Dağıstan, E., Yılmaz, Y. & Tapkı, N. )2017). Agricultural Water Management Problems in Hatay (Turkey). Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology. 5(4): 416-424

De Fraiture, C., Molden, D. & Wichelns, D. (2010). Investing in water for food, ecosystems, and livelihoods: an overview of the comprehensive assessment of water management in agricultur. Agric. Water Manag, 97: 495–501.

global agriculture. (2017). Water. Available at: http://www.globalagriculture.org/report-topics/water.html.

Lu H., Du, P., Chen, Y. & He, L. (2016). A credibility-based chance-constrained optimization model for integrated agricultural and water resources management: A case study in South Central China. Journal of Hydrology, 537: 408–418.

Molden, D. (2007). Water for Food, Water for Life: a Comprehensive Assessment of Water Management in Agriculture. Routledge, London, Colombo, 688 p.

Moursi, H., Kim, D. & Jagath J. K. (2017). A probabilistic assessment of agricultural water scarcity in a semi-arid and snowmelt-dominated river basin under climate change. Agricultural Water Management. 193: 142–152.

Namara, R.E., Hanjra, M.A., Castillo, G.E., Munk Ravnborg, H., Smith, L. & Van Koppen, B. (2010). Agricultural water management and poverty linkage. Agricultural Water Management, 97 ( 4), 520-527.

Qiao, G. Zhao L. & Klein a, K.K. (2009). Water user associations in Inner Mongolia: Factors that influence farmers to join. Agricultural water management, 96, pp. 822– 830.

Shen, X. & Lin, B. (2017). The shadow prices and demand elasticities of agricultural water in China: StoNED-based analysis. Resources, Conservation & Recycling, 127:21–28.

Sun, Z., Herzfeld, T., Aarnoudse, E., Yu, C. & Disse M.(2017). Water and agriculture in China Status, Challenges and Options for Action. OAV – German Asia-Pacific Business Association. available at: https://dcz-china.org/wp-content/uploads/2017/02/Background_paper_of_GFFA_panel_China_web.pdf

Van Koppen, B., Nhamo, L., Cai, X., Gabriel, M. J., Sekgala, M., Shikwambana, S., Tshikolomo, K., Nevhutanda, S., Matlala, B. & Manyama, D. (2017). Smallholder irrigation schemes in the Limpopo Province, South Africa Colombo, Sri Lanka. International Water Management Institute (IWMI). 36p. (IWMI Working Paper 174). doi: 10.5337/2017.206.

Valizadeh N, Bijani M, & Abbasi E. (2018). Farmers Active Participation in Water Conservation: Insights from a Survey among Farmers in Southern Regions of West Azerbaijan Province, Iran. JAST.; 20 (5) :895-910 URL: http://journals.modares.ac.ir/article-23-20084-en.html

World Bank, (2006). Sustainable Land management: challenges, opportunities and trade-offs Washington. Available at: https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/7132.

World Bank, (2017). Water productivity, total (constant 2010 US$ GDP per cubic meter of total freshwater withdrawal. Available at: https://data.worldbank.org/indicator/ER.GDP.FWTL.M3.KD?locations=IR