ارزیابی اثر بخشی شاخصهای بازآفرینی بر ارتقای تابآوری بافت فرسوده شهری مورد مطالعه شهر سنندج
محورهای موضوعی : جغرافیا و برنامه ریزی شهری
سیروان صیدی
1
,
مهدی مدیری
2
,
پروانه زیویار
3
1 - دانشگاه آزاد علوم تحقیقات تهران
2 - استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران
3 - استادیار گروه جغرافیای برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره)
کلید واژه: بازافرینی شهری, تاب آوری شهری, بافت های فرسوده, شهر سنندج,
چکیده مقاله :
گسترش فرسودگی بافت فیزیکی شهرها منجر به افزایش آسیب‌پذیری آن شده است. لذا با توجه به اهمیت موضوع، هدف این تحقیق، ارزیابی اثر شاخص های بازآفرینی پایدار در تاب آوری بافت های شهر سنندج است. با توجه به ماهیت موضوع و اهداف تحقیق، نوع تحقیق توصیفی تحلیلی است. داده ها و اطلاعات به صورت اسنادی و پیمایشی با ابزار پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شد. یافته‌ها پژوهش نشان داد که تحلیل همبستگی تایید کننده اثر بخشی شاخص های بازآفرینی در تاب آوری شهری است به طوری که با شدت همبستگی 326/0 و مقدار R آن برابر 0.10، سطح معناداری 000/0 فرضیه تایید می‌شود و اثر بخشی ابعاد بازآفرینی در تاب آوری شهری تایید می‌شود در واقعا، بازآفرینی شهری با تمام ابعاد تاب آوری شهری به صورت مستقیم اثر بخش می باشند. تحلیل واسپاس نیز گویای اثر بخشی بیشتر شاخص های کالبدی بازآفرینی در تاب آوری شهری سنندج نسبت به ابعاد دیگر است به طوری که با شاخص های کیفیت و استحکام بنا با امتیاز 541/0 ، کیفیت دسترسی ها با امتیاز 674/0 ، خوانایی شهری با امتیاز 472/0، سرانه های خدماتی با امتیاز 333/0، دسترسی به آتش نشانی با امتیاز 311/0 اثر بخشی زیادی در تاب اوری شهری دارد. نتایج تحلیل test-t نشان میدهد از نظر پهنه مکانی نیز در شهر سنندج ، بیشترین اثر بخشی شاخص های بازآفرینی در پهنه تاریخی و فرسوده است به طوری که وضعیت شاخصهای بازآفرینی در تاب آوری شهری در پهنه های تاریخی (251/31) و فرسوده (152/18) نسبت به پهنه های حاشیه ای و روستایی اثر بخشی زیادی در تاب آوری دارد.
The expansion of the wear and tear of the physical fabric of cities has led to an increase in its vulnerability. Therefore, considering the importance of the subject, the aim of this research is to evaluate the effect of sustainable regeneration indicators on the resilience of Sanandaj city tissues. According to the nature of the topic and research objectives, the type of research is descriptive-analytical. Data and information were collected in the form of documents and surveys using a researcher-made questionnaire. The findings of the research showed that the correlation analysis confirms the effectiveness of regeneration indicators in urban resilience, so with the correlation intensity of 0.326 and its R-value equal to 0.10, the significance level of the hypothesis is confirmed at 0.000 and the effectiveness The dimensions of regeneration in urban resilience are confirmed. In fact, urban regeneration is directly effective with all dimensions of urban resilience. Vaspas's analysis also shows the effectiveness of physical indicators of regeneration in Sanandaj's urban resilience compared to other dimensions, such that with indicators of building quality and strength with a score of 0.541, access quality with a score of 0.674, urban legibility with a score of 0.472, service per capita with a score of 0.333, access to fire department with a score of 0.311 has a great effect on urban resilience. The results of the t-test analysis show that in terms of the spatial area in Sanandaj city, the most effective regeneration indicators are in the historical and dilapidated areas, so the status of the regeneration indicators in urban resilience in the historical (251.31) and dilapidated areas ( 18/152) has a great effect on resilience compared to marginal and rural areas.
اکبری, نیوشا, طغیانی, عندلیب, محمدی, محمود. (1399). سنجش اولویت ابعاد تابآوری در قوانین بازآفرینی بافت‌های فرسوده (مورد مطالعه: محله سیروس، تهران). فصلنامه علوم محیطی, 18 (2), 111-130. doi: 10.29252/envs.18.2.111
ایزدی، محمد سعید. (1389). پروژه‌های محرک توسعه، راهکاری برای تحقق برنامه‌های بازآفرینی محلات و مراکز شهری. فصلنامه جستارهای معماری و شهرسازی، (32) ، 25- 26.
حاتمی, احمد, پرویزی, سمیه, اکبری منفرد, بهاره. (1401). ارزیابی ابعاد و شاخصهای تابآوری شهری در بافت فرسوده شهر بروجرد. پژوهشهای جغرافیای اقتصادی, 3 (9), 39-58. https://dorl.net/dor/20.1001.1.27173747.1401.3.9.2.3
داداش پور‌هاشم ، عادلی زینب (1394) سنجش ظرفیت‌های تابآوری در مجموعه ی شهری قزوین، نشریه مدیریت بحران، سال چهارم شماره ۲ (پیاپی ۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۴) صفحات: ۷۳ -۸۴
رضائی میرقائد، معصومه؛ ( 1397) ارائه راهبردهای افزایش تابآوری جوامع روستایی در برابر سیلاب مورد مطالعه: دهستان حتی، شهرستان لالی. پایان نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: مصطفی محمدی ده چشمه. دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
رضايی، محمدرضا (1389 )، تبیین تابآوری اجتماعات شهری به‌منظور کاهش اررات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعه موردی: کلانشهر تهران. رساله دکتری جغرافیا و برنامه ريزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.
رفیعیان، مجتبی، رضایی، محمدرضا، عسگری، علی، پرهیزکار، اکبر، و شایان، سیاوش. (1390). تبیین مفهومی تابآوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM). برنامه‌ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی)، 15 (4 (پیاپی 72))، 19-41
رنجبر, زینت, شکری فیروزجاه, پری, جانبازقبادی. (2023). تحلیل فضایی تابآوری کالبدی با تأکید بر بازآفرینی شهری؛ مطالعه موردی: شهرهای ساحلی استان مازندران. فصلنامه علمی پژوهشهای بوم شناسی شهری13 (شماره 4 (پیاپی 29)), 19-36. 10.30473/GRUP.2022.56544.2575
روستا, مجید, سلیمانی مهرجانی, محمد, صرافی, مظفر, رفیعیان, مجتبی. (1400). تحلیل مقیاس طرح‌های بازآفرینی شهری و اثرات آن بر کیفیت زندگی ساکنان با تأکید بر تجربه ایران. فصلنامه مطالعات شهری, 11 (41), 99-112 https://doi.org/10.34785/J011.2022.404
سجادی ژیلا ، اردلانی روناک ، ماندگار رضوان ، جمالی عین الله حاجی حسن سفلی ، رسولی کمال (1398) بازتعریف شاخصهای مکانی ارتقاء دهنده ی پایداری اجتماعی با رویکرد راهبرد بازآفرینی شهری در بافت تاریخی شهر سنندج، نشریه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه ای، پیاپی ۹ (تابستان ۱۳۹۸)، صفحات: ۱۴۷ -۱۷۹
صادقی علی (1399). "ارزیابی احساس امنیت شهری با رویکرد پایدار ملی (موردمطالعه: استان کردستان)." پژوهش نامه نظم و امنیت انتظامی 13(1): 140-159.
عبدالهی ولی ، بیگ بابایی بشیر ، عزت پناه بختیار (1399) بازشناسی قابلیت‌های بازآفرینی در بافت‌های ناکارآمد (مطالعه موردی: منطقه چهار شهرداری کلانشهر تبریز)، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه ای)، سال دهم شماره ۴ (پیاپی ۴۰، پاییز ۱۳۹۹)، صفحات: ۱۳۷ -۱۵۱
علی حسینی، رحمان (1398) تحلیل نقش بازآفرینی پایدار شهری در تابآوری محلات قدیم محدوده مرکزی شهر تبریز، رساله دکتری، استاد راهنما: علی شماعی، دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم جغرافیایی.
عندلیب علیرضا (1398) فرایند نوسازی بافت فرسوده شهرتهران، سازمان نوسازی شهر تهران، تهران.
قناد فاطمه ، صرافی مظفر (1398) به تحلیل برنامه‌ریزی راهبردی توسعه محله آخوند شهر قزوین با رویکرد بازآفرینی اجتماع-محور.فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، سال هفتم شماره ۲ (تابستان ۱۳۹۸) صفحات: ۲۱۱ -۲۳۸. https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2019.277470.1071
نوریان, فرشاد, آریانا, اندیشه. (1391). تحلیل چگونگی حمایت قانون از مشارکت عمومی در بازآفرینی شهری مطالعه موردی: میدان امام علی (عتیق) اصفهان. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی, 17 (2), 15-28 https://doi.org/10.22059/jfaup.2012.30156
ویسی فرزاد ، مرادی اسکندر ، دیوانی آرمان (1399) مقایسه ظرفیت بازآفرینی شهری پایدار در محله‌هایی با بافت فرسوده و غیررسمی شهری (مطالعه موردی: شهر مریوان)، فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، سال هشتم شماره ۱ (بهار ۱۳۹۹) صفحات: ۴۵ -۷۱
Bhandari, R. B., Okada, N., Yokomatsu, M., & Ikeo, H. (2010, October). Analyzing urban rituals with reference to development of social capital for disaster resilience. In 2010 IEEE International Conference on Systems, Man and Cybernetics (pp. 3477-3482). IEEE. https://doi.org/10.1109/ICSMC.2010.5642437
Carpenter, S.R., et al., 2001. „From metaphor to measurement: resilience of what to what”? Ecosystems 4, 765– 781 https://doi.org/10.1007/s10021-001-0045-9
Chen, C., Xu, L., Zhao, D., Xu, T., & Lei, P. (2020). A new model for describing the urban resilience considering adaptability, resistance and recovery. Safety science, 128, 104756. https://doi.org/10.1016/j.ssci.2020.104756
Davis, I., Izadkhah, Y.O. (2006). Building resilient urban communities, Special Issue on South Asian Tsunami, Open House International Journal, 31 (1):11-21. doi.org/10.1108/OHI-01-2006-B0002
Dianat, H., Wilkinson, S., Williams, P., & Khatibi, H. (2022). Choosing a holistic urban resilience assessment tool. International Journal of Disaster Risk Reduction, 71, 102789. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2022.102789
Eraydin, A., & Taşan-Kok, T. (2018). Instituting resilience in the making of the Istanbul metropolis. In The Routledge Handbook of Institutions and Planning in Action (pp. 347-363). Routledge.
Giné, X., Townsend, R., & Vickery, J. (2007). Statistical analysis of rainfall insurance payouts in Southern India. American Journal of Agricultural Economics, 89 (5), 1248-1254. https://doi.org/10.1111/j.1467-8276.2007.01092.x
Govindarajulu, D. (2020)Strengthening institutional and financial mechanisms for building urban resilience in India. International Journal of Disaster Risk Reduction, 47, 101549. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101549
Izadi, M.S (2006) Astudy on citycenter Regenertion: A comparative analysis of two different approaches to the revitalization of historic city centers in Iran. Newcastle university
Khaliji, M.A., Jafarpour Ghalehteimouri, K. (2024). Urban security challenges in major cities, with a specific emphasis on privacy management in the metropolises. Discov Environ 2, 74
Kirbyshire, A., Wilkinson, E., Le Masson, V., & Batra, P. (2017). Mass displacement and the challenge for urban resilience. London: Overseas Development Institute.
Lang, T. (2005). Insights in the British debate about urban decline and urban regeneration (No. 32). Working paper
Litchfield, J. B (1992). Moisture diffusivity in pasta during drying. Journal of Food Engineering, 17 (2), 117-142. https://doi.org/10.1016/0260-8774 (92)90056-C
Manganelli, B., Tataranna, S., & Pontrandolfi, P. (2020). A model to support the decision-making in urban regeneration. Land Use Policy, 99, 104865.https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104865
Meerow, S., Newell, J. P., & Stults, M. (2016). Defining urban resilience: A review. Landscape and urban planning, 147, 38-49.
Meerow, S., Newell, J. P., & Stults, M. (2016). Defining urban resilience: A review. Landscape and urban planning, 147, 38-49.https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.11.011
Mitchell, D. (2003). Cultural landscapes: just landscapes or landscapes of justice?. Progress in Human Geography, 27 (6), 787-796.
Noon, D., Smith-Canham, J.,; Eagland, M. (2000). Economic regeneration and funding. Urban regeneration: A handbook, 61-85
Pogges,s (2009) private-Public Partnership for Urban Regeneration the case of the urban Transformation Companies
Satterthwaite, T. D., Elliott, M. A., Gerraty, R. T., Ruparel, K., Loughead, J., Calkins, M. E., & Wolf, D. H. (2013). An improved framework for confound regression and filtering for control of motion artifact in the preprocessing of resting-state functional connectivity data. Neuroimage, 64, 240-256.
Setiadi, R., & Nalau, J. (2015). Can urban regeneration improve health resilience?. Asian Cities Climate Resilience Working Paper Series, 23. ID: 195782545
Sykes, H., & Roberts, P. W. (Eds. (2000).Urban regeneration: a handbook. Sage.
Tallon, A. (2013). Urban Regeneration in the UK. Routledge .doi.org/10.4324/9780203802847
UN Habitat (2016) stats of the worlds cities Bridging the urban divide. Earthscan james. Report of un habitat
Y., Luo, Y., Su, Z., Wang, J., & Liu, T. (2021). Evaluating the dynamic sustainability and resilience of a hybrid urban system: case of Chengdu, China. Journal of Cleaner Production, 291, 125719. doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.125719
Zheng, H. W., Shen, G., Q. & Wang, H. (2014). A review of recent studies on sustainable urban renewal”, Hong Kong: Habitat International, 41, 272-279 https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2013.08.006
Ziakhah, S .,2004. Applying Urban Renewal Approach. In proceedings 1th Conference on the Urban Desing Issues in Iran. 20th -24th June, Shiraz University of Art and Architecture, Iran .P. 487-496.
67
فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی – پژوهشی، سال بیست و یکم، شماره 82، تابستان 1403
ارزیابی اثربخشی شاخصهای بازآفرینی بر ارتقای تابآوری بافت فرسوده شهری مورد مطالعه شهر سنندج
سیروان صیدی1، مهدی مدیری2، پروانه زیویار3
1.گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2. نویسنده مسؤل، استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران
3. 4. دانشيار،گروه جغرافيا، واحد يادگار امام خميني(ره)شهر ري،دانشگاه آزاد تهران، اسلامي، ايران
تاریخ دریافت مقاله: 26/12/1401 تاریخ پذیرش مقاله: 30/02/1402
چکيده
گسترش فرسودگی بافت فیزیکی شهرها منجر به افزایش آسیب‌پذیری آن شده است. لذا با توجه به اهمیت موضوع، هدف این تحقیق، ارزیابی اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری بافت‌های شهر سنندج است. با توجه به ماهیت موضوع و اهداف تحقیق، نوع تحقیق توصیفی – تحلیلی است. داده‌ها و اطلاعات به‌صورت اسنادی و پیمایشی با ابزار پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شد. یافته‌ها پژوهش نشان داد که تحلیل همبستگی تأییدکننده اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری شهری است به‌طوری‌که با شدت همبستگی 326/0 و مقدار R آن برابر 0.10، سطح معناداری 000/0 فرضیه تائید می‌شود و اثربخشی ابعاد بازآفرینی در تابآوری شهری تأیید می‌شود در واقعاً، بازآفرینی شهری با تمام ابعاد تابآوری شهری به‌صورت مستقیم اثربخش می‌باشند. تحلیل واسپاس نیز گویای اثربخشی بیشتر شاخصهای کالبدی بازآفرینی در تابآوری شهری سنندج نسبت به ابعاد دیگر است به‌طوری‌که با شاخصهای کیفیت و استحکام بنا با امتیاز 541/0، کیفیت دسترسی‌ها با امتیاز 674/0 ، خوانایی شهری با امتیاز 472/0، سرانه‌های خدماتی با امتیاز 333/0، دسترسی به آتش‌نشانی با امتیاز 311/0 اثربخشی زیادی در تابآوری شهری دارد. نتایج تحلیل test-t نشان میدهد ازنظر پهنه مکانی نیز در شهر سنندج ، بیشترین اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در پهنه تاریخی و فرسوده است به‌طوری‌که وضعیت شاخصهای بازآفرینی در تابآوری شهری در پهنه‌های تاریخی (251/31) و فرسوده (152/18) نسبت به پهنه‌های حاشیه‌ای و روستایی اثربخشی زیادی در تابآوری دارد.
کليد واژه‌ها: بازآفرینی شهری، تابآوری شهری، بافت‌های فرسوده، شهر سنندج.
مقدمه
آمارهای سازمان ملل در سال 1991 بیانگر این است که در اواسط 1990 در حدود 45درصد (2.4 میلیارد نفر) از جمعیت جهان ساکن شهرها بوده‌اند، این رقم در سال 2000 به 51 درصد رسید و پیش‌بینی‌شده که در سال 2025 به 65 درصد خواهد رسید (un-habitat.2016:14). با افزایش روند شهرنشینی سریع در جهان، مخاطرات طبیعی و انسانی نیز روند افزایش را طی کرده و تابآوری شهرها با چالش بزرگ مواجه شده است. بنابراین کاهش مخاطرات (انسانی و طبیعی) در جهت ارتقای تابآوری شهرها خیلی مهم و ضروری است. به‌طوری‌که امروز تابآوری شهری جایگاه مناسبی در سیاست‌گذاری‌های کشورها بازکرده تا بتوان شرایط مطلوبی برای کاهش مخاطرات مؤثر و کارا در سطوح مختلف ایجاد کند (Davis and Izadkhah.2006: 11).
فرسودگی و ناپایداری ساختمان‌ها و زیرساختها، مصالح غیراستاندارد، در کنار آسیبدیدگی زیست‌بوم‌ها و برهم خوردن تعادل خرد اقلیمها و مخاطرات ناشی از بلایای طبیعی بر لزوم اتخاذ سیاستهای مربوط به تابآوری نمودن بخصوص در بافت‌های فرسوده شهرها تأکیددارند. در این زمینه باید اذعان نمود که 274 شهر کشور در محدوده با خطر زلزله بالا و بسیار بالای قرار دارند. استقرار 34 درصد از مساحت 14 کلانشهر کشور و به‌طورکلی 59 درصد مساحت شهرهای بالای 25 هزار نفر جمعیت کشور در پهنه‌ی خطر زلزله بالا و بسیار بالا، تهدیدی جدی برای کشور به شمار می‌رود که در صورت وقوع زلزله باقدرت 5 الی 7 ریشتر آسیب‌های جبران‌ناپذیر انسانی و خسارت‌های مالی هنگفتی را به کشور تحمیل خواهد کرد. (ایزدی، 1389: 84). هم‌چنین نابسامانی فضائی- کالبدی و افت منزلت اجتماعی- مکانی شهرها به‌ویژه در محدوده‌های هدف بازآفرینی شهری نیز از مسائل عمدهی کنونی به شمار می‌رود. بی‌توجهی به ارزش‌های تاریخی و تخریب ثروت‌های فرهنگی از یک‌سو ساخت‌وسازهای جدید بدون توجه به الگوهای بومی و اقلیم معماری محلی از سوی دیگر باعث بروز نابسامانیهای بسیار در این محدوده‌ها شده است (داداش پور و عادلی، 1394: 24). از طرفی امروزه نحوه‌ی مواجهه و مداخله در بافت‌های فرسوده و غیررسمی در شهرها به‌عنوان یکی از چالشهای برنامه‌ریزی و مدیریت در شهرها قلمداد می‌شود (Poggesi.2009:56). ارتقای کیفیت سکونت در این قبیل بافت‌ها درگرو افزایش سطح تابآوری آن‌ها است. آسیبپذیر بودن بافت‌های فرسوده و نیز مداخلاتی غیراصولی (باهدف بهبود شرایط ولی در عمل به دلیل تحقق نیافتن هدف‌های طرح‌های بازآفرینی)، به تشدید مشکلهای کنونی منجر می‌شوند، عدم توجه به جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی و حتی نیازهای جامعه محلی و نگاه کالبدی در بازآفرینی شهری باعث شده برخی از شاخصهای بازآفرینی در تابآوری شهری اثرگذار نباشند. تابآوری میزان آشفتگی که یک سیستم بتواند جذب کند و همچنان در همان وضعیت قبلی باقی ماند، یا میزان توانایی سیستم در خودسازمان‌دهی و میزان توانایی سیستم را در ایجاد و افزایش ظرفیت سازگاری تبین می‌کند (Carpenter .2001). بافت‌های شهری (حاشیه‌ای و فرسوده و تاریخی) که نیاز به بازآفرینی دارند ازنظر استحکام بنا ناپایدار، ازنظر دسترسی نفوذپذیری کمتر و دارای قطعات ریزانِ هستند و هم‌چنین ساکنین این بافت‌های ازنظر اقتصادی داری پایگاه اقتصادی پایین می‌باشند. ساکنین بافت‌های حاشیه و فرسوده و حتی تاریخی بیشتر مهاجر و با انواع آسیب اجتماعی مواجه هستند در مقابله با مخاطرات طبیعی، انسانی آسیب‌پذیری بیشتری دارند. بنابراین سطح تابآوری در بافت‌ها بسیار پایینتر است. رنجبر و همکاران (1401) با تحلیل فضایی تابآوری کالبدی با تأکید بر بازآفرینی شهری در شهرهای ساحلی مازندران به این نتایج رسیدند در صورت تأمین پیش‌زمینه‌های تحقق بازآفرینی یکپارچه شهری و اجرای پروژه‌های آن در شهرهای مورد مطالعه، میتوان سطح تابآوری این شهرها را ارتقا داد حاتمی و همکاران (1401) در پژوهشی دریافتند که بافت فرسوده شهر بروجرد در تمامی ابعاد تابآوری در وضعیت نامطلوبی است. هم‌چنین برای تاب‌آورسازی بافت فرسوده بروجرد به ترتیب بعد اجتماعی،کالبدی ، اقتصادی و نهادی بیشترین اثر دارند. روستا و همکاران (1400) مطرح کردند که همبستگی معناداری بین تعداد پروژه‌های بازآفرینی، انرژی اولیه و موقعیت مکانی آن‌ها و اثرگذاری آن‌ها بر کیفیت زندگی ساکنین هدف وجود دارد. وجود چنین همبستگی بدین معناست که برنامه‌های بازآفرینی شهری در ایران می‌تواند از طریق توجه بنیادی به مقیاس برنامه بازآفرینی، تأثیر بیشتری در ارتقای کیفیت زندگی ساکنین هدف داشته باشند. اکبری و همکاران (1399) با سنجش ابعاد تابآوری در قوانین بازآفرینی بافت‌های فرسوده محله سیروس تهران نتیجه می‌گیرند که برای تحقق هدف‌های بازآفرینی در بافت‌های فرسوده شهری باید سنجههای اجتماعی در اولویت قانونگذاری باشد حسینی (1398) با تحلیل نقش بازآفرینی پایدار شهری در تابآوری محلات قدیم شهر تبریز به این نتیجه رسیده که با استفاده از الگوی جامع ارائه‌شده بازآفرینی پایدار شهری با پیشرانهای شناسایی‌شده میتوان تابآوری محلات فرسوده را ارتقاء داد. قناد و مظفر (1398)، اطلاع‌رسانی، آموزش، توانمندسازی و ظرفیت‌سازی ساکنان و مدیران، مشارکت و بهره‌گیری از انواع سرمایه‌ها و دارایی‌های اجتماع محلی را از راهبردهای برتر بازآفرینی محله معرفی کردند. دیاناتاد و همکاران (2022) وگاوینداراجولویو (2020) تقویت سازوکارهای نهادی و مالی برای ایجاد تابآوری شهری از طریق افزایش نرخ اشتغال، میزان درآمدی، میزان پایداری و ثبات اقتصادی در منطقه، اصلاح شریان‌ها و مراکز حیاتی را تأکید کردند. یو و همکاران (2021) با ارزیابی پایداری و تابآوری سیستم شهری چنگدو چین به نتیجه رسیدند که در اثر افزایش سریع جمعیت با محدودیت منابع و آلودگی زیاد روبرو شده و برای پایداری می‌بایست با انواع بحران‌های طبیعی و انسانی مقابله نماید. در این روند زیرسیستم‌های اقتصاد، جمعیت، منابع، علوم و فناوری جز پیوندهای اصلی تابآوری معرفی شدند. چن و همکارانش (2020)، عواملی چون آسایش محیطی و عوامل رفاهی، هویت اجتماعی و کالبدی منحصربه‌فرد، میزان مشارکت بین شهروندان و میزان ظرفیت جذب فضاهای باز به‌عنوان عوامل مؤثر در ارتقای تابآوری شهرها مطرح‌شده‌اند. مانگانلی و همکاران (2020) در پژوهش باهدف ارائه الگوی بازآفرینی شهری به این نتیجه رسیده که بازآفرینی شهری فرصتی برای پایدار ساختن شهرهاست کاهش آسیب‌پذیری از طریق مداخلات بازآفرینی می‌تواند انجام شود که شرط موفقیت این روند مداخله و مشارکت بخش دولتی با بخش خصوصی و ساکنین است زنگ و دیگران (2014)،ایجاد نهادهای غیردولتی، آموزش جامعه در برابر بحران‌ها، تولید و انتقال دانش، ایجاد سازمان‌ها و تعریف عملکرد سازمانی آن‌ها در برابر بلایا و بحران‌ها در تابآوری شهری تأکید کردند. بنداری (2010) خوداتكايي سوانح و آگاه‌سازي درباره سوانح بر روابط و انسجام اجتماعي موجب افزایش تابآوری میگردد. در مطالعات انجام‌شده کمتر به ارتباط بین شاخصهای بازآفرینی و تابآوری شهری پرداخته‌شده و بیشتر به‌صورت جداگانه بازآفرینی و تابآوری شهری موردبررسی قرارگرفته است.
دراین‌ارتباط، امروزه مسائل پیشروی بافت فرسوده پایین بودن تابآوری این بافت در مقابل مخاطرات انسانی و طبیعی است. تابآوری در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی است. به‌طوری‌که در شهر سنندج علاوه بر فرسودگی کالبدی، استحکامات نامناسب ابنیه، عدم دسترس‌پذیری بافت و ریزدانگی قطعات آن، شرایط نامناسب اجتماعی، اقتصادی ساکنین، روش و نوع بازآفرینی بافت شهری است برای سطح تابآوری دامن زده است. درواقع در پی تغییرات سریع شهری در این محدوده، بخشی از بافتی شهری به علت ناکارآمدی نتوانستهاند رابطه مناسب با محیط خود برقرار کنند و خدماتدهی خوبی به بهرهوران داشته باشند. دراین‌بین عواملی نظیر وجود مخاطرات انسانی و طبیعی، تطابق نداشتن بافت شهری با نیازهای امروزی این بافت‌های شهری به‌ویژه از جنبه کالبدی، عدم توجه به ابعاد اجتماعی و اقتصادی در بازآفرینی انواع بافت‌های شهری، پایین بودن توان اقتصادی جمعیت ساکن بخصوص در بافت‌های روستایی و حاشیه‌ای، عدم توجه به اولویت‌ها و نیازها در بازآفرینی باعث پایین بودن اثربخشی برخی از شاخصهای بازآفرینی در تابآوری بافت شهری سنندج شده است. بنابراین با توجه به موارد فوق ضروری است که مطالعه جامع و یکپارچه درزمینهٔ شاخصهای اثربخش بازآفرینی شهری در سطح تابآوری انجام پذیرد بنابراین هدف کلی پژوهش ارزیابی اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری بافت‌های شهر سنندج و به‌صورت جزی به شناسایی وضعیت شاخص‌ها در بافت‌های شهر سنندج و رتبه‌بندی آن‌ها هم‌چنین شناسایی موانع اثربخشی بازآفرینی در تحقق تابآوری در شهر سنندج است. در همین راستا پژوهش به دنبال پاسخ به سؤالات زیر است که بین شاخصهای بازآفرینی شهری و تابآوری شهری در شهر سنندج چه ارتباط معناداری وجود دارد؟ کدام‌یک از شاخصهای بازآفرینی شهری در تابآوری شهری اثربخشی بالای دارند؟ مهم‌ترین موانع اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری شهری بافت فرسوده کدام است؟
بازآفرینی شهری نگرش و اقداماتی جامع و یکپارچه برای حل مشکلات شهری است که درنهایت به یک پیشرفت پایداری اقتصادی، کالبدی، اجتماعی و محیطی خواهد انجامید این تعریف حاوی تمام ویژگیهای اساسی بازآفرینی شهری است؛ همان‌طور که لیچفلد نیاز به «فهم بهتری از فرآیند انحطاط» و هم‌چنین داشتن «یک توافق بر روی آنچه باید به دست آید و چگونگی تلاش برای رسیدن به آن» را ضروری اعلام کرده است (لیچفیلد 1992: 19).
بازآفرینی شهری یک اصطلاح عام میباشد که مفاهیم دیگری نظیر بهسازی، نوسازی، بازسازی، توانمندسازی و روان‌بخشی شهری را در برمی‌گیرد. بازآفرینی شهری به مفهوم احیاء، تجدید حیات و نوزایی شهری و به عبارتی دوباره زنده شدن شهر میباشد (نوریان و آریانا، 1391: 61) بازآفرینی شهری مفهومی است که به تغییرات شهری از طریق بازسازی، نوسازی و اغلب تخصیص مجدد زمین شهری به کاربری‌های موردنیاز اشاره دارد (Vickery Giné,Townsend.2007:12). بازآفرینی را میتوان به‌منظور ارتقاء مهارتها، ظرفیتها و آمال شهروندان به‌منظور ایجاد مشارکت در فرصتها و بهره‌گیری از آن‌ها در نظر گرفت (Tallon.2010:4). بازآفرینی شهری پایدار فرآیند توسعهای همه‌جانبه، در عرصههای اجتماعی، اقتصادی، محیطی و کالبدی به‌منظور ارتقای کیفیت زندگی در محدوده‌های هدف در پیوند با کل شهر است. تحقق بازآفرینی شهری پایدار از طریق توسعه اجتماع‌محور (مشارکت مردمی)، شهر نگر، تقاضامحور، زمینه گرا در همه مراحل و اقدامها با تأکید بر نقش حمایتگر و تسهیلگر دولت و با رعایت اولویتبندی محلههای هدف دنبال می‌شود (عندلیب علیرضا ، 1398: 65). در این فرآیند از رویکردهای یکسویه و از پایین به بالا و مداخلاتی که منجر به از هم گسیختگی بافت اجتماعی، اقتصادی و کالبدی محدوده‌های هدف است، پرهیز می‌شود. هم‌چنین این فرآیند با تأکید ویژه بر توسعه درونی و پایدار اجتماعات ساکن، تحقق حقوق شهروندی و نقش محوری مدیریت شهری را دنبال می‌کند (Izadi.2006:12). بازآفرینی شهری می‌تواند زیرساختهای فیزیکی و شرایط محیطی مناطق شهری را بهبود بخشد و آن‌ها را در برابر مخاطرات مقاوم‌تر و در استفاده از منابع کارآمدتر کند. برای مثال، ساختن مسکن عمودی می‌تواند حفاظت در برابر رویدادهای شدید آب و هوایی را افزایش دهد، مسائل مربوط به حقوق زمین را کاهش دهد و انتشار کربن را کاهش دهد (Setiadi& Nalau.2015: 25) بازآفرینی شهری هم‌چنین می‌تواند رفاه اجتماعی و اقتصادی ساکنان شهری را با ایجاد فرصت‌های بیشتر برای اشتغال، آموزش، بهداشت، فرهنگ و تفریح افزایش دهد. این امر می‌تواند انسجام اجتماعی و اعتماد را در میان گروه‌های مختلف افزایش دهد و هم‌چنین ظرفیت مقابله با ناملایمات و بهبود آن‌ها را افزایش دهد.
بازآفرینی شهری ابعاد مختلف اجتماعی،اقتصادی، کالبدی و محیطی دارد و در هر یک از ابعاد، بر اهداف مختلفی تأکید دارد (Ziakhah:2004:15)، بازآفرینی کالبدی: این نوع از بازآفرینی، در راستای ارزیابی عناصر کالبدی به جستجوی محدودیت و توانهای نهفته کالبدی میپردازد و کالبد شهر را با دگرگونیهای سریع اقتصادی و اجتماعی هماهنگ می‌کند (Sykes & Roberts.2000: 21)، بازآفرینی اقتصادی: به‌طور کل بازآفرینی پایدار اقتصادی، سیاستها و هدفهایی را همچون، جذب سرمایه‌های داخلی، تشویق به خوداشتغالی، ایجاد شغلهای موقت و پاره وقت، بهبود آموزش و افزایش مهارتهای حرفهای، کاهش هزینه‌های زندگی را در برمی‌گیرد. بازآفرینی اجتماعی و فرهنگی به حداقل رساندن جرایم و خشونت، فراهم کردن خدمات بهداشتی و درمانی مناسب، کجرویهای فرهنگی، تقویت اجتماعات خرد، تأکید بر توانمندسازی اجتماعات، توجه به نیازهای گروه‌های مختلف از هدف‌های این بعد باز آفرینی است.
شکل 1 - ابعاد بازآفرینی شهری
منبع: نگارندگان
تابآوری شهری
موضوع ایمنی شهرها در مقابل مخاطرات یکی از اهداف اساسی در طرح‌های بازآفرینی است، امروزه خسارات فراوان مخاطرات طبیعی و انسانی به محیط شهرها باعث شده است که مفهوم تابآوری به‌منظور کاهش آثار مخاطرات، به حوزهای مهم در برنامه‌ریزی شهری تبدیل شود )رضایی ، 1397: 58 )، در واقع، وقوع مخاطرات از دیرباز جوامع انسانی را در شهرها، به‌صورت گستردهای تحت تأثیر قرار داده اند. در این میان بازسازی، بازگرداندن شرایط پیش از بروز سانحه و هم‌چنین بهبود بخشی به آن، سعی در جبران خسارات مذکور داشته و علاوه بر آن برنامهریزیهای مناسب باهدف تقلیل آسیب‌پذیری و حفظ عملکرد حیاتی، جوامع شهری را به سوی تابآوری در برابر مخاطرات هدایت می نماید. در شرایطی که ریسک و عدم قطعیتها در حال افزایش است، تابآوری به‌عنوان مفهوم مواجهه با اختلالات، غافلگیریها معرفی می‌شود (Mitchell.2012:2). تابآوری شهری به توانایی یک سیستم شهری –تمام شبکه‌های اجتماعی، اکولوژیکی، اجتماعی و فنی تشکیل‌دهنده آن در مقیاس‌های زمانی و مکانی – برای حفظ یا بازگشت سریع عملکردهای مورد نظر در مواجهه با یک اختلال، سازگاری با تغییرات، و برای تغییر سریع سیستم‌هایی که ظرفیت تطبیقی فعلی یا آینده را محدود می کنند (Meerow al et,2016: 42) در این تعریف، تابآوری شهری پویا است و مسیرهای متعددی را برای تابآوری ارائه میدهد (به‌عنوان مثال، تداوم، گذار و تحول). اهمیت مقیاس زمانی را تشخیص می دهد و از سازگاری عمومی به جای سازگاری خاص حمایت می کند. تابآوری به مفهوم توانایی آمادگی در برابر بحران‌ها، برنامه‌ریزی برای آمادگی و پاسخ در برابر آن‌ها، فراهم آوردن قابلیت تحمل رویدادها، از سر گذراندن و انطباق موفقیتآمیز با آن‌ها به کار گرفته می‌شود. زمانی یک شهر تاب آور است که به‌طور همزمان قادر به برقراري توازن بین عملکردهاي اکوسیستمی و انسانی باشد. قدرت انطباق در شرایط عدم قطعیت و بحران‌ها را داشته باشد، انعطافپذیر باشد، فرصتهاي موجود و بالقوه را حفظ و روي آن‌ها سرمایهگذاري کند (Eraydin &Taşan.2018:12) هم‌چنین سیستم زیرساختهاي شهري بعنوان ستون فقرات شهر از جمله سیستم انرژي، حمل و نقل، سیستم آب و زباله شهري می باشد. اساسا افزایش تابآوري از طریق افزایش ظرفیت انطباق وسازگاري زیرساختهاي شهري در محدوده‌های ناکارآمد بسیار حیاتی و مهم است چون شرایط خاصسکونتگاهها، ضعف استحکامات نامناسب کالبدی،شرایط نامناسب اجتماعی و اقتصادی، ضعف شبکه‌های دسترسی و خدمات، تراکم بالای جمعیت، احتمالل وقوع حوادث طبیعی و انسانی در بافت‌های فرسوده دو چندان می‌کند. براین اساس سیاست ارتقای تابآوری شهری به‌عنوان یکی از اهداف اصلی بازآفرینی شهری پایدار مطرح است. تابآوری شهری به‌عنوان یکی از ابعاد کلیدی پایداری، در معنای »قابلیت شهر در آمادگی، پاسخگویی و سلامت عمومی، اقتصاد و امنیت» تعریف شده است(2024:Jafarpour Ghalehteimouri). تابآوری به معنای ویژگیهای بناها و زیرساختها نیست، بلکه ظرفیت خانوارها، اجتماعات و دولت محلی برای عمل را تعریف می‌کند. به این ترتیب، تابآوری هم مستلزم تمرکز بر ابعاد فیزیکی و هم طالب تمرکز بر مقیاس‌های متفاوت اجتماعی (افراد، خانوارها، محله و مراکز شهری) و برای گروه‌های متفاوت در شهرها (شرکتها، جامعه مدنی، دولت و دیگر نهادها) و ارتباط بین آنهاست (Satterhwaithe.2013:15). مناطق شهری با طیف وسیعی ازشوکها (مخاطرات شدید) وتنشها (چالشهایوسیع) مواجه هستند که میتوانند رفاه اقتصادی، رقابت، رفاه شهروندان را تحت تأثیر قرار دهند (2017: 11:Kirbyshire and al et).
دو رویکرد مهم در تابآوری شامل رویکردهای کنشگر و کنش پذیر است. دراین‌ارتباط کلین اعتقاد دارد که جامعه متکی به تابآوری واکنش پذیر، با استحکام بخشیدن به وضع موجود و مقاوم کردن سیستم در مقابل مخاطرات به سمت آینده پیش می‌رود. در حالی که جامعهای با تابآوری کنشگرایانه در تلاش برای ایجاد سیستمی است که یارای سازگاری با شرایط جدید را دارد (رفیعیان و همکاران 1390، 37)، به‌منظور سازگاری با شرایط جدید، توجه به بازآفرینی بافت‌های شهری اهمیت ویژهای دارد که براساس ماهیت بازآفرینی شهری، اهداف آن را میتوان به شرح زیر بیان نمود
اهداف اقتصادی: جذب سرمایه گذاری، ایجاد اشتغال، بهبود اقتصاد شهر، بهبود توزیع ثروت (Noon.al .et.2000:62).
اهداف اجتماعی: جذب نهادها و سازمآنهای آموزشی و پژوهشی، رسیدن به ارزشها و ترجیحات جامعه و گروه‌های مختلف اجتماعی، سازمان‌دهی مجدد ساز وکارهای انطباق تصمیم با مردم سالاری، افزایش میزان فضای همکاری و مشارکت، توجه به تعاملات میان سازمان‌ها و نهادها و روابط درونی آن‌ها (Lang.2005:12).
اهداف محیطی: ارتقای محیط زیست، مبارزه با آلودگیها، بهبود شرایط اکولوژیکی بافت شهری
اهداف کالبدی: حل مشکل فرسودگی کالبدی، گسترش امکانات سکونت در شهر و توسعه زیرساختهای محلی، ارتقای میراث معماری (در هستههای تاریخی) و گردشگری شهر (نوریان و آریانا، :1391: 17
با توجه به بررسی ادبیات تحقیق پیرامون موضوع تابآوری کالبدی و بازآفرینی شهری و هم‌چنین بررسی نظریات صاحبنظران میتوان به شاخصهای اصلی دو مؤلفه تابآوری و بازآفرینی در شهرها و نگرش برنامه‌ریزی و مدیریت از پایین به بالا فراهم گردد در عین حال با بازآفرینی شهری در راستای حل مسائل و مشکلات فرسودگی خلاءهای پژوهشهای مرتبط با موضوع پژوهش حاضر را در قالب تعریفی ارائه نمود: شهر تاب آور شهری است که توانایی تحمل شوکهای ناشی از خطر را داشته بهگونهای که تبدیل به مخاطرات نگردند و ابعاد کالبدی در زیرساختهای شهری لحاظ گردد و قابلیت برگشت کالبد شهر در راستای تابآوری کالبدی بافت‌های فرسوده با رویکرد بازآفرینی شهری را داشته باشد.
شکل 2 - مدل مفهومی پژوهشی
روش پژوهش
پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و ازنظر ماهیت توصیفی – تحلیلی است. روش گردآوری داده‌ها و اطلاعات اسنادی و پیمایش میدانی مبتنی بر پرسشنامه و تکنیک دلفی است. در بخش پیمایش میدانی از ابزار پرسشنامه محقق ساخته بهره گرفته شد. پرسشنامه محقق ساخته برای شهروندان در محدوده‌های بافت فرسوده و غیررسمی که فعالیتهای بازآفرینی صورت گرفته شده است انجام شد. تا بتواند اثربخشی وضعیت شاخصهای باز،فرینی در تابآوری بافت‌های سنندج شناسایی نماید. به‌منظور شناسایی موانع اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری علاوه بر یافته‌های پرسشنامه از تکنیک دلفی (پرسشنامه متخصصین) استفاده شد.
جامعه آماری تحقیق شامل خانوارهای ساکن در مناطق 1، 2، 3 و ناحیه بهاران شهر سنندج است که مجموعه 412767 نفر می‌باشند (مرکز آمار ایران، 1395).نمونه آماری موردبررسی در این پژوهش براساس فرمول کوکران محاسبه شده و تعداد 384 نمونه بدست آمده است. توزیع پرسشنامه نیز به‌صورت خوشهای چندمرحلهای در سطح بلوک‌ها انجام‌شده است. ضریب الفای کرونباخ برای پرسشنامه نمونه، 83/0، محاسبه گردید. که حاکی از پایایی بالایی ابزار تحقیق است. روایی پرسشنامه تحقیق توسط متخصین و اساتید با استفاده از روش تحلیل محتوا بررسی شده و مورد تایید قرار گرفت.برای تحلیل داده‌ها از تحلیلهای آماری تی تک نمونهای و همبستگی و برای رتبه‌بندی و تعیین شاخصهای اثر بخش از مدل WASPASS در شهر سنندج و از تحلیل فریدمن برای رتبه بندی موانفع اثربخشی شاخص‌ها استفاده شد. هم‌چنین برای شناسایی موانع اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری از تکنیک دلفی با بهره‌گیری از 32 کارشناس و متخصص در حوزه‌های تابآوری، عمران، شهرسازی، اقتصاد شهری، ترافیک ، محیط زیست و جغرافیا و برنامه‌ریزی به روش گلوله برفی استفاده شد.
در مجموع 12 سوال در مورد ویژگیهای شخصی پاسخ دهنده و 34 گویه برای شاخصهای تابآوری کالبدی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و محیط زیستی شامل می‌شود. بخش بازآفرینی نیز ابعاد کالبدی، اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی را در قالب 38 شاخص در برمی‌گیرد که گویه‌ها براساس جداول 1 محقق ساخته میباشد.
جدل 1 - شاخصهای موردبررسی در پژوهش
| بعد | شاخص‌ها | منابع |
|---|---|---|---|
بازآفرینی پایدارشهری (متغیر مستقل) | اجتماعی | انسجام و همبستگی اجتماعی ،امنیت اجتماعی،مشارکت، تعاملات اجتماعی، هویت و حس تعلق مکانی، اعتماد و همکاری، میزان آگاهی از طرح، تمایل به ماندن | صادقی (1399)، ویسی و همکاران (1398)، عندلیب (1389)، پوراحمد و همکاران (1396)، نعیمی و همکاران (1399)، عبدالهی و همکاران (1399)، |
اقتصادی | فرصت‌های کسب و کار، جذب سرمایه گذاری، ارزش املاک و اجاره‌ها، تضمین امنیت مالکیت، تسهیل فرایند صدور سند، رونق اقتصادی، درآمد | ویسی و همکاران (1398)، عندلیب (1389)، پوراحمد و همکاران (1396)،نعیمی و همکاران (1399) ، عبدالهیو همکاران (1399)، دیاناتادو همکاران (2022) ، گاوینداراجولویو (2020) | |
محیطی و نهادی | ارتقای سرانه فضای سبز، جمع اوری و مدیریت پساب‌ها و فاضلاب، تجهیز ناوگان جمع اوری و حمل زباله، ارتقای شبکه‌های زیرساخت حیاتی، کاهش الودگی‌ها، کاهش حیوانات موذی، | عندلیب (1389)، پوراحمد و همکاران (1396)، نعیمی و همکاران (1399)، خلیجی (1399)، عبدالهی و همکاران (1399) | |
کالبدی | پایداری مسکن، کیفیت ساخت و ساز، تقویت استحکام و مقاومت بناها، ارتقای شبکه دسترسی و حمل ونقل و ارتباطات، کیفیت کالبدی، مبلمان و نورپردازی ، شکلگیری فضایهای باز و اماکن امن ، دسترسی به خدمات عمومی، کیفیت معابر و کوچه و دسترسی، پارکینگ | ویسی و همکاران (1398)، عندلیب (1389) پوراحمد و همکاران (1396)، نعیمی و همکاران (1399)، عبدالهی و همکاران (1399) سجادی و همکاران (1399) | |
تابآوری بافت فرسوده شهری (متغغیر وابسته) | اجتماعی | آگاهی و آموزش شهروندی، مسئولیت اجتماعی سلامت روحی و جسمی،افزایش تعاملات اجتماعی، مشارکت و همکاری نهادی،،سرمایه اجتماعی | اکبری و همکاران (1389)، رضایی و همکاران (1389)، حسینی (1398)، رنجبر و همکاران (1401)، حاتمی و همکاران (1401)، Meerow (2016). Manganelli (2020) Luo al et (2021) |
اقتصادی | کسب و کار، درآمد، بیمه، پس انداز، ارزش املاک | اکبری و همکاران (1389)، رضایی و همکاران (1389)، حسینی (1398)، رنجبر و همکاران (1401)، حاتمی و همکاران (1401)، | |
کالبدی - زیستی | ارتقای شبکه تاسیسات، کیفیت سکوت، کیفیت دسترسی به خدمات اوژانسی، فضایهای باز، ایمنی ، آلودگیها، انرژی ، تقویت منابع طبیعی | حسینی (1398)، رنجبر و همکاران (1401)، حاتمی و همکاران (1401)، Manganelli (2020 Meerow (2016) |
منبع: نگارندگان
شهر سنندج محصور بين تپه‌ها در يك جام فضايي در داخل كوهها سلسله جبال زاگرس قرارگرفته است. متوسط ارتفاع شهر سنندج از دریا 1535متر و در پست ترین نقطه 600 متر است شهر سنندج به سه حوزه شهری (شمالی، میانی، جنوبی)، چهار منطقه (1، 2، 3 و منطقه بهاران) و 22 ناحیه شهری تقسیم شده است. بررسی جمعیتی شهر سندج نشان میدهد که رشد جمعیت روند افزایشی داشته است. به‌طوری از 40641 نفر در سال 1335 به 412,767 نفر در سال 1395 رسیده است (سالنامه آماری استان کردستان، 1396)، از نکات قابل توجه شهر سسندج وسعت زیاد بافت حاشیه‌ای و فرسوده کرج است که با روند افزایش جمعیت تعداد وسعت این محلات افزایش یافته است و تقریبا در همه مناطق شهر قرار گرفتند. نقشه (3-1) موقعیت شهر سنندج را نشان میدهد.
شکل 2 - نقشه موقعیت شهر سنندج (منبع: نگارندگان)
یافته‌ها
به منظور بررسی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری شهری سنندج پرسشنامه محقق ساخته در محدوده مورد مطالعه تهیه و تکمیل شده است. نمونه آماری بررسی شده 384 نفر بودند که از این تعداد 2/46 درصد زن و 8/53 درصد مرد بودند. نمونه آماری ازنظر سطح تحصیلات 7/15 (41 نفر) درصد سیکل و پایینتر، 4/23 (61 نفر)درصد دیپلم، 5/34درصد (95 نفر) درصد لیسانس، 4/24 درصد (63 نفر) بالاتر ارشد و بالاتر بودند. هم‌چنین نمونه آماری ازنظر تعداد افراد خانواده نشان میدهد که 8/12 درصد تک نفره، 8/23 درصد دو نفره، 1/29 درصد سه نفره، ، 3/19 درصد خانوارها چهار نفره، 15/7 درصد پنج نفره، 15/6 درصد خانوار‌هاشش نفره، و 4/4 درصد نیز خانوارها 7 نفره و بیشتر بودند.
آزمون نرمال بودن توزیع داده‌هایا تحلیل مولموگروف- اسمیرنوف
از تحلیل مولموگروف –اسمیرنوف برای نشان دادن نرمال بودن توزیع داده‌های پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. فرض مبتنی بر این که توزیع داده‌ها یکنواخت است یانه ؟ داده‌ها در سطح خطای 5/0 تست می‌شود. اگر مقدار معناداری بزرگتر یا مساوی از سطح خطا (5 درصد) بدست آید، در این حالت دلیلی برای رد فرض صفر وجود نخواهد داشت. به عبارت دیگر توزیع داده‌ها یکنواخت خواهد بود ، بنابراین اگر آماره آزمون بزرگتر یا مساوی05 /0 بدست آید در این صورت دلیلی برای رد فرض صفر مبنی بر این که نرمال است وجود نخواهد داشت، به عبارت دیگر توزیع داده‌ها نرمال است. در جدول شماره 2 آزمون کولمرگروف – اسمیرنوف ، بر روی 2 مغیر مستقل وابسته تحقیق ، با تعداد 384 نمونه انجام گرفت که معنی دار بودن نرمالیته جامعه مورد آزمون را نشان میدهد با توجه به سطح معناداری آزمون (95 درصد)، میتوان گفت که توزیع داده‌ها متغیرهای مذکور نرمال است و آن‌ها آمادگی آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون و تی تک نمونه ای را برای سنجش فرضیات دارند.
جدول 2 - محاسبات و ازمون متغیر بازآفرینی شهری در تابآوری شهری
آزمون نرمال بودن جامعه (کولموگروف- اسمیرنوف) | |||||
متغیر مستقل | بازآفرینی شهری |
| مقدار آزمون | سطح معناداری | نرمال بودن/ نبودن |
بازآفرینی اجتماعی | 510/0 | 97/0 | نرمال | ||
بازآفرینی اقتصادی | 497/0 | 90/0 | نرمال | ||
بازآفرینی فرهنگی | 480/0 | 95/0 | نرمال | ||
بازآفرینی کالبدی | 512/0 | 95/0 | نرمال | ||
متغیر وابسته | تابآوری شهری | تابآوری اجتماعی | 298/0 | 82/0 | نرمال |
تابآوری اقتصادی | 426/0 | 93/0 | نرمال | ||
تابآوری فیزیکی | 486/0 | 95/0 | نرمال | ||
تابآوری محیط زیستی | 496/0 | 95/0 | نرمال | ||
تعداد کل 260 نفر | |||||
منبع: یافته‌های تحقیق
وضعیت تابآوری شهری در بافت فرسوده شهر سنندج
نتایج کلی آزمون تی یک طرفه برای وضعیت تابآوری مبیین میانگین 58/2 می باشد با توجه به منفی بودن مقدار آماره اختلاف میانگین (48/0-) و معنادار بودن سطح معناداری آزمون (0) ، بنابراین میانگین مشاهده تابآوری شهری در بافت‌های فرسوده تفاوت معنی داری با مقدار مورد انتظار آن (یعنی عدد3 که مربوط به معیار میانگین طیف لیکرت) دارد. بنابراین میتوان اشاره کرد که وضعیت کلی تابآوری شهری سنندج نامطلوب است. بدین ترتیب وضعیت اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی شهر سنندج در مقابل مخاطرات انسانی و طبیعی شکننده تر است. مطابق نتایج حاصل از آزمون تی یک طرفه (جدول شماره3) تمامی ابعاد تابآوری در شهر سنندج با توجه به مقدار آماره (کم از 3)، معنادار آزمون (سطح معناداری کمتر از 05/0) و منفی بودن میزان اختلاف میانگین، پایینتر از میانگین و نامطلوب می باشد. بنابراین به‌طورکلی وضعیت ابعاد تابآوری شهر سنندج ، ضعیف ارزیابی می‌شود.
جدول 3 - وضعیت تابآوری شهری در بافت فرسوده شهر سنندج براساس تی تک نمونه ای
ابعاد تابآوری | میانگین | تی | درجه آزادی | سطح معناداری | اختلاف میانگین | فاصله اطمیان95% | نتیجه آزمون | |
حد بالا | حد پایین | |||||||
کالبدی زیستی | 51/2 | 73/19- | 383 | .../. | 49/0- | 42/0- | 56/0- | تابآوری ضعیف |
اقتصادی | 37/2 | 37/25- | 383 | .../. | 63/0- | 52/0- | 74/0- | تابآوری ضعیف |
اجتماعی- | 62/2 | 53/14- | 383 | .../. | 38/0- | 34/0- | 42/0- | تابآوری ضعیف |
محیط زیستی | 73/2 | 602/7- | 383 | .../. | 27/0- | 14/0- | 4/0- | تابآوری ضعیف |
منبع: یافته‌های تحقیق
وضعیت بازآفرینی در بافت فرسوده شهر سنندج
نتایج کلی آزمون تی یک طرفه برای وضعیت بازآفرینی مبیین میانگین 70/2 می باشد با توجه به منفی بودن مقدار آماره اختلاف میانگین (30/0-) و معنادار بودن سطح معناداری آزمون (0) ، بنابراین میانگین مشاهده بازآفرینی شهری در بافت‌های فرسوده تفاوت معنی داری با مقدار مورد انتظار آن (یعنی عدد3 که مربوط به معیار میانگین طیف لیکرت) است. بنابراین وضعیت کلی بازآفرینی شهری سنندج نامطلوب است. تنها بعد محیط زیستی با توجه به میانگین نتایج در شرایط متوسط قرار دارد. بنابراین به‌طورکلی وضعیت ابعاد بازآفرینی شهر سنندج ضعیف ارزیابی می‌شود.
جدول 4 - وضعیت بازآفرینی در بافت فرسوده شهر سنندج براساس تی تک نمونه ای
ابعاد بازآفرینی | میانگین | مقدار آزمون تی | درجه ازادی | سطح معناداری | اختلاف میانگین | حد پایین | حد بالا | نتیجه آزمون |
اجتماعی | 56/2 | 73/18- | 383 | .../. | 44/0- | 38/0- | 50/0- | بازآفرینی ضعیف |
اقتصادی | 31/2 | 37/13- | 383 | .../. | 69/0- | 61/0- | 77/0- | تابآوری ضعیف |
محیط زیستی | 01/3 | 51/2 | 383 | .../. | 01/0 | 04/0- | 03/0 | تابآوری متوسط |
بازآفرینی کالبدی | 93/2 | 602/4- | 383 | .../. | 07/0- | 11/0- | 3/0- | تابآوری ضعیف |
منبع: یافته‌های تحقیق
بررسی اثربخشی بازآفرينی شهری در ارتقای تابآوری شهری سنندج
برای بررسی اثربخشی شاخصهای بازآفرینی شهری در ارتقای تابآوری شهری در سنندج از همبستگی پیرسون استفاده شده است. همبستگی یعنی تغییر در یک متغیر چقدر با تغییر در متغیر دیگر هماهنگ است. همبستگی به عدد یک نزدیکتر باشد، همبستگی بین دو متغیر بیشتر است و هر چه به صفر نزدیکتر باشد.، همبستگی کمتر خواهد بود، در آزمون این فرضیه شدت همبستگی 326/0 و مقدار R آن برابر 10 با /0 و سطح معناداری 000/0 است چون اعداد بدست آمده (سطح معنی داری) از 05/0 کوچکتر است، میتوان نتیجه گرفت که فرضیه تایید می‌شود و اثربخشی ابعاد بازآفرینی در تابآوری شهری تایید می‌شود در واقعا، بازآفرینی شهری با تمام ابعاد تابآوری شهری به‌صورت مستقیم اثر بخش است.
جدول 5 - بررسی اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری شهری
| شدت همبستگی (R) | ضریب تعیین R Square | سطح معنی داری sig | جهت و نوع همبستگی | تایید/ رد فرضیه |
| 326/0 | 10/0 | 000 | مثبت و ضعیف | تایید |
منبع: یافته‌های تحقیق
به‌منظور بررسی اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری بافت‌های فرسوده در شهر سنندج، بازآفرینی با مجموعه ابعاد آن به‌عنوان متغیر مستقل مؤثر بر تابآوری شهری فرض شده و اثربخشی هر یک از ابعاد با استفاده از رگرسیون چند متغیره مورد آزمون قرارگرفته است. مجموعه ابعاد بازآفرینی (کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی) با توجه به (0= سطح معنادای، 214/102 = خی دو 383= درجه آزادی)، تاثیر معنی داری در میزان تابآوری شهری در بافت فرسوده شهر سنندج دارد. هم‌چنین نتایج آزمون پیرسون (326/0= سطح معناداری) بیانگر صحت و اعتبار مدل تعریف شده با متغیر اشاره شده می باشد. از این رو شاخصهای بازآفرینی شهری در 67 درصد از واریانس تابآوری بافت فرسوده شهر سنندج اثر بخش بوده است (67% = ضریب برازندگی).
جدول 6 - اطلاعات مدل شبیه سازی شده
آزمون نسبت احتمالی | معیارهای برازش مدل | مدل | ||
سطح معناداری | درجه آزادیی | خی دو | نسبت احتمالی | اعتبار مدل نهایی |
0 | 383 | 214/102 | 301/234 |
|
167/102 |
| |||
(326/0= سطح معناداری پیرسون)، 67/0 – ضریب برازندگی، 3/71 درصد نمونه‌های درست پیش‌بینی‌شده
نتایج جدول 7، بیانگر اثربخشی ابعاد بازآفرینی در بعد کالبدی (با 0- سطح معناداری و 280/123 خی دو) و اقتصادی (با 0 سطح معناداری و 139/46 خی دو ) در تابآوری بافت فرسوده در سطح اطمینان 95 درصد است. با توجه به میزان خی دو (280/123 خی دو) بازآفرینی در بعد کالبدی اثربخشی زیادی در تابآوری شهر سنندج دارد. به‌طورکلی 71 درصد از نمونهها در مدل پیش‌بینی‌شده در رگرسیون چند متغیر به درستی پیش‌بینی‌شده اند.
جدول 7 - اطلاعات مدل شبیه سازی شده
اثربخشی | معیارهای برازش مدل نسبت احتمالی مدل کاهشی | خی دو | درجه آزادی | سطح معناداری |
اعتبار مدل | 2/134 | 0 | 383 | 00/00 |
بازآفرینی کالبدی | 5/224 | 280/123 | 383 | 00/00 |
اجتماعی -فرهنگی | 4/147 | 156/113 | 383 | 02/00 |
اقتصادی | 59/129 | 139/46 | 383 | 00/00 |
محیط زیستی | 5/157 | 168//118 |
|
|
منبع: یافته‌های تحقیق
رتبه بندی میزان اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری شهری
به‌منظور رتبه بندی شاخصهای بازآفرینی اثر بخش در تابآوری شهری تفاوت زیادی وجود دارد به‌طوری‌که شاخصهای کالبدی بازآفرینی بخاطر توجه ویژه مدیریت شهری اثربخشی زیادی دارند اما شاخصهای اجتماعی و اقتصادی و نهادی و محیط زیست بازآفرینی در تابآوری شهری سنندج اثربخشی کمتری دارند. بررسی امتیازهای شاخصهای کالبدی نشان میدهد کیفیت دسترسی با امتیاز 674/0، بهبود سیستم فاضلاب و کانال‌ها با امتیاز 581/0 ، خوانایی شهری با امتیاز 472/0 و شاخص زیرساختها و تجهیزات شهری با امتیاز 469/0 و کیفیت و استحکام بنا با امتیاز 541/0بیشترین اثربخشی در تابآوری شهر دارد. در حالی که بازآفرینی در شاخصهای اجتماعی ، اقتصادی و محیط زیستی اثربخشی کمتری دارد.
جدول 8 - رتبه بندی شاخصهای اثر بخش بازآفرینی در تاب آور ساختن شهر سنندج Waspas
ناحیه | شاخص‌ها | مقدار Y | مقدار Qi | وضعیت |
|---|---|---|---|---|
کالبدی | استحکامات و کیفیت ساختمان‌های مسکونی | 950/0 | 541/0 | مطلوب |
کیفیت دسترسی در معابر و کوچه‌ها | 956/0 | 674/0 | کاملا مطلوب | |
خوانایی | 914/0 | 472/0 | مطلوب | |
افزایش سرانه‌هاي خدمات هفتگانه پشتیبان سکونت | 371/0 | 333/0 | نیمه مطلوب | |
دسترسی به ایستگاه آتش‌نشانی و اسکان موقت | 323/0 | 311/0 | نیمه مطلوب | |
زیرساختها و تجهیزات شهری | 924/0 | 469/0 | مطلوب | |
بهبود سیستم فاضلاب و کانال‌ها | 897/0 | 581/0 | مطلوب | |
دسترسی به فضای باز و مرکز مدیریت بحران | 697/0 | 421/0 | مطلوب | |
اجتماعی و فرهنگی | بهبود کیفیت زندگی | 943/0 | 403/0 | نیمه مطلوب |
روابط اجتماعی | 864/0 | 406/0 | نیمه مطلوب | |
کاهش جرم و جنایت | 901/0 | 329/0 | کم مطلوب | |
مشارکت و تعامل | 892/0 | 357/0 | کم مطلوب | |
افزایش اگاهی و دانش در برابر مخاطرات | 932/0 | 336/0 | کم مطلوب | |
هویت و حس تعلق مکانی | 867/0 | 342/0 | کم مطلوب | |
انسجام و اعتماد | 835/0 | 336/0 | کم مطلوب | |
تشکل‌های محلی و داوطلبانه | 8345/0 | 342/0 | کم مطلوب | |
مدیریتی و محیط زیستی | بهداشت محیطی | 879/0 | 338/0 | کم مطلوب |
کاهش آلودگیها | 917/0 | 616/0 | کاملا مطلوب | |
تمیز و جمع آوری زباله و نخاله | 931/0 | 658/0 | کاملا مطلوب | |
ایجاد هماهنگی رویه ای در سازمان‌ها و نهادها | 935/0 | 615/0 | کاملا مطلوب | |
تمایل به نهادسازی محلی | 906/0 | 546/0 | مطلوب | |
حل مشکلات حقوقی مالکیت | 906/0 | 546/0 | مطلوب | |
اشتغال | تقویت ساختار اشتغال | 527/0 | 315/0 | کم مطلوب |
توسعه منابع درآمدی | 674/0 | 332/0 | کم مطلوب | |
جذب سرمایه گذاری | 667/0 | 231/0 | نامطلوب | |
افزایش قیمت املاک | 935/0 | 615/0 | کاملا مطلوب |
منبع: یافته‌های تحقیق
اثربخشی شاخصهای بازآفرینی شهری در ارتقای تابآوری پهنه‌های هدف شهر سنندج
به‌منظور بررسی اثربخشی شاخصهای بازآفرینی شهری در ارتقای تابآوری در پهنه‌های هدف از آزمون آماری test-t استفاده گردیده است. در تحقیق حاضر با توجه به طیف در نظر گرفته شده (1 تا 5) در پاسخها، مقدار آزمون برابر با 3 در نظر گرفته شده است. نتایج آزمون تی تست با درجه آزادی 383 برای پهنه تاریخی برابر با 241/31 ، پهنه فرسوده 152/18، پهنه حاشیه‌ای یا غیررسمی با 851/5- و پهنه روستایی با 450/9- است و اختلاف میانگین برای تفاضل میانگین نمونه و میانگین مورد آزمون (3) برای پهنه تاریخی 473/0، پهنه فرسوده با 498/0 ،پهنه حاشیه‌ای 521/0-، و پهنه روستایی 450/10- می باشد بنابراین بیشترین اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در پهنه تاریخی و فرسوده است به‌طوری‌که وضعیت شاخصهای بازآفرینی در تابآوری شهری در پهنه‌های تاریخی (251/31) و فرسوده (152/18) نسبت به پهنه‌های حاشیه‌ای و روستایی اثربخشی زیادی در تابآوری دارد.
جدول 9 - مقدار آزمون t-testجهت ارزیابی اثربخشی برنامه‌های بازآفرینی در تابآوری پهنه‌های هدف
پهنه‌ها | آماره آزمون | درجه آزادی | خطای ازمون | اختلاف میانگین | فاصله اطمینان در سطح معناداری 95 | |
کران بالا | کران پایین | |||||
241/31 | 383 | 00/00 | 946/0 | 899/0 | 993/0 | |
بافت فرسوده | 152/18 | 383 | 00/00 | 498/0 | 473/0 | 522/0 |
بافت حاشیه‌ای (غیررسمی) | 851/5- | 383 | 00/00 | 521/0- | 547/0- | 495/0- |
بافت روستایی | 450/9- | 383 | 00/00 | 983/0- | 032/1- | 934/0- |
منبع: یافته‌های تحقیق
موانع اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در جهت تحقق تابآوری شهری در شهر سنندج
به‌منظور بررسی موانع اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در جهت تابآوری شهری در شهر سنندج از تکنیک دلفی استفاده شده است که 32 کارشناس و متخصص در حوزه‌های تابآوری، عمران، شهرسازی، اقتصاد شهری، ترافیک ، محیط زیست و جغرافیا و برنامه‌ریزی در سه مرحله به سؤالات پاسخ دادند که در مرحله اول سؤالات باز بودند پاسخ جمع آوری شدند و بعد تحلیل نتایح پرسشنامه به همراه پرسشنامه دوباره به کارشناسان و متخصصین داده شدند تا پاسخها خودشان را نسبت به نتایج کلی تایید یا اصلاح کند. در مرحله سوم سؤالات بسته با توجه به نتایج مرحله اول و دوم تهیه شد تا ارزیابی و بررسی بهتری صورت گیرد با پاسخ مرحله سوم متخصصین و کارشناسان شاخص‌ها با مدل واسپاس دوباره رتبه بندی شدند که نتایج رتبه بندی در جدول شماره 5 آورده شده است. شیوه مداخله در بافت فرسوده و ناکارامد در بافت شهری شهر سنندج به‌صورت تملک قهری، بدون در نظر داشتن جامعه محلی و ساکنان بومی محله، و نگاه بخشی و صرفا کالبدی باعث شکلگیری چالش‌ها و مشکلاتی در عرصه بازآفرینی شهری شده است. این در حالی است که با توجه به آسیبپذیر بودن این محدوده و لزوم افزایش تابآوری آن، اصول برگرفته از تحقق تابآوری بویژه تابآوری اجتماعی و مدیریتی باید در اقدامهای بازآفرینی با تأکید بیشتری در نظر گرفته شود. در این میان کاهش آسیب‌های اجتماعی و افزایش مشارکت به‌منظور ترغیب ساکنان به شرکت در فرآیند بازآفرینی و برخورداری از امنیت محلی و به تبع آن بهبود کیفیت سکونت در محله، ضمن حفظ جمعیت و جلوگیری از مهاجرتهای بعدی، می‌تواند در افزایش تابآوری محیطی این محله نیز مؤثر واقع شود. هدف‌های بالا در صورتی محقق خواهد شد که در راستای یک فرآیند مدیریتی یکپارچه و جامع ، کنترل و نظارت بر اجرای اصول تابآوری در اقدامهای بازآفرینی تحت نظارت و پایش واقع شود. با توجه به مطالعات انجام‌شده و در راستای سوال پژوهش، میتوان این گونه تصور کرد که اتخاذ اقدامات کالبدی با رویکردبازآفرینی در شهرها نمیتواند تابآوری شهری را محقق سازد بنابراین برای رسیدن به تابآوری شهری اقدامات اجتماعی و اقتصادی در کنار اقدامات کالبدی ضروری است. مطابق با یافته‌های تحلیل فریدمن (جدول شماره 6) برخی از موانع از جمله بخشی بودن برنامه‌های اجرایی با میانگین 11/4، ناهماهنگی بین سازمانی با میانگین 98/3 ، نگاه صرفا اقتصادر پروژه‌های بازآفرینی با 67/3 ، عدم مشارکت فعال مردم و بخش خصوصی با میانگین 6.61 باعث شده بازآفرینی به‌صورت یکپارچه و پایداری شکل نگرفته باشد و بیشتر بازآفرینی صورت گرفته فیزیکی باشد در نتیجه بازآفرینی صورت گرفته منجر به ارتقای تابآوری کالبدی شهر سنندج شده و در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، محیطی ونهادی چندان مؤثر و مفید نبوده است. و تا زمانی که بازآفرینی به‌صورت یکپارچه در تمام ابعاد اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی و کالبدی وجود نداشته باشد. تابآوری شهری شکل نمی‌گیرد.
جدول 10 - تحلیل واریانس فریدمن موانع اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در جهت تحقق تابآوری شهری در شهر سنندج
عوامل مؤثر در | رتبه میانگین |
|---|---|
عدم مشارکت فعال مردم و بخش خصوصی | 61/3 |
نگاه صرفا اقصادی در پروژه‌های اجرایی | 67/3 |
ناهماهنگی بین سازمانی (تعدد سازمان‌های مرتبط) | 98/3 |
بخشی بودن برنامه‌های اجرایی | 11/4 |
عدم توجه به ضررهای احتمالی شهروندان | 46/3 |
تأکید بر اقدامات فیزیکی و توجه کمتر به مسائل اجتماعی و اقتصادی ساکنین | 51/2 |
فعال نبودن بخش خصوصی در بازآفرینی | 21/3 |
نبود هنجاری و فرهنگ عمومی بازآفرینی شهری | 76/2 |
کمبود اعتبارات و حمایت‌های مالی | 79/2 |
ضعف اقتصادی ساکنین بافت‌ها | 43/3 |
کالایی شدن زمین و مسکن | 01/3 |
بحران اقتصادی (گرانی و تورم) | 57/3 |
نتیجه‌گیری
بازآفرینی شهری مجموعه اقدامات جامع و مشترک در قالب یک برنامه راهبردی است که برای افزایش تابآوری و رفع معضلات شهری، در یک افق زمانی برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود. مداخله فعال در بافت‌های فرسوده شهری، علاوه بر افزایش پایداری، در مدیریـت بحران‌های موجود از جمله کاهش هزینه‌های عمومی، مصرف انرژی، ترافیک و آلودگی هوا، کنترل و کاهش فقر و محرومیت اجتماعی و ایجاد تعادل در توزیع خدمات و سرانه‌های عمومی نیـز مؤثر است. بازآفرینی شهری یک برنامه راهبردی با دید آیندهنگر است که از طریق اقدام یکپارچه و با مشارکت کلیه ذینفعان در یک افق زمانی مشخص و باهدف افزایش پایداری برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود. از آنجا کـه درک صحیحی از مفهوم بازآفرینی شهری نشده اسـت، بنابراین مجموعه اقدامات و فعالیتهای بازآفرینی در شهرهای کشور با وجود تدوین چشمانداز و هدفگذاری مناسب طرح جامع بازآفرینی پایدار شهری از 1393 در وزارت راه و شهرسازی نتوانسته در عمل و اجرا موفقیت زیادی در پایداری و ایجاد تابآوری شهری در بافت‌های فرسوده و ناپایدار فراهم نآورد از مهم‌ترین دلایل میتوان گفت که بازآفرینی در حد بهسازی و نوسازی کالبدی به شکل ساماندهی مبلمان شهری، زیباسازی محیطی و ساماندهی معابر و پوشش کف خیابانها کاهش پیدا کرده است بیشتر مداخلات به‌صورت بزرگ مقیاس و صرفا باهدف اقتصادی بوده است. حضور و مشارکت جمعیت محلی در بازآفرینی به‌صورت غیرفعال بوده و بین سازمان‌های مرتبط بازآفرینی به دلیل بخشی بودن نظام برنامه‌ریزی، ناهماهنگی نیز دیده می‌شود. از این رو پژوهش باهدف بررسی اثربخشی شاخصهای بازآفرینی شهری در تابآوری شهری سنندج پرداخته است. نتایج نشان میدهد که بین شاخصهای بازآفرینی شهری و تابآوری شهری ارتباط مستقیم و مثبت دارد. نتایج کلی آزمون تی یک طرفه برای وضعیت تابآوری مبیین میاگین معادل 58/2 می باشد با توجه به منفی بودن مقدار آماره اختلاف میانگین (48/0-) و معنادار بودن سطح معناداری آزمون (0) ، بنابراین میانگین مشاهده تابآوری شهری در بافت‌های فرسوده تفاوت معنی داری با مقدار مورد انتظار آن (یعنی عدد3 که مربوط به معیار میانگین طیف لیکرت) است. بنابراین میتوان اشاره کرد که وضعیت کلی تابآوری شهری سنندج نامطلوب است. نتایج کلی آزمون تی یک طرفه برای وضعیت بازآفرینی مبیین میانگین معادل 70/2 می باشد با توجه به منفی بودن مقدار آماره اختلاف میانگین (30/0-) و معنادار بودن سطح معناداری آزمون (0) ، بنابراین میانگین مشاهده بازآفرینی شهری در بافت‌های فرسوده تفاوت معنی داری با مقدار مورد انتظار آن (یعنی عدد3 که مربوط به معیار میانگین طیف لیکرت) است. بنابراین میتوان اشاره کرد که وضعیت کلی بازآفرینی شهری سنندج نامطلوب است. بدین ترتیب میتوان بیان کرد که وضعیت بازآفرینی اقتصادی، اجتماعی، کالبدی شهر سنندج مناسب نیست. تحلیل همبستگی تایید کننده اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری شهری است به‌طوری‌که با شدت همبستگی 326/0 و مقدار R آن برابر 0.10، سطح معناداری 000/0 فرضیه تایید می‌شود و اثربخشی ابعاد بازآفرینی در تابآوری شهری تایید می‌شود در واقعا، بازآفرینی شهری با تمام ابعاد تابآوری شهری به‌صورت مستقیم اثر بخش می‌باشند.تحلیل واسپاس نیز گویای اثربخشی بیشتر شاخصهای کالبدی بازآفرینی در تابآوری شهری سنندج نسبت به ابعاد دیگر است به‌طوری‌که با شاخصهای کیفیت و استحکام بنا با امتیاز 541/0 ، کیفیت دسترسی‌ها با امتیاز 674/0 ، خوانایی شهری با امتیاز 472/0، سرانه‌های خدماتی با امتیاز 333/0، دسترسی به آتش‌نشانی با امتیاز 311/0 اثربخشی زیادی در تابآوری شهری دارد. نتایج تحلیل test-t نشان میدهد ازنظر پهنه مکانی نیز در شهر سنندج ، بیشترین اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در پهنه تاریخی و فرسوده است به‌طوری‌که وضعیت شاخصهای بازآفرینی در تابآوری شهری در پهنه‌های تاریخی (251/31) و فرسوده (152/18) نسبت به پهنه‌های حاشیه‌ای و روستایی اثربخشی زیادی در تابآوری دارد. یافته‌های تحلیل فریدمن نشان داد که مهم‌ترین موانع در اثربخشی شاخصهای بازآفرینی در تابآوری سنندج بخشی بودن برنامه‌های اجرایی با میانگین 11/4، ناهماهنگی بین سازمانی با میانگین 98/3 ، نگاه صرفا اقتصادر پروژه‌های بازآفرینی با 67/3 ، عدم مشارکت فعال مردم و بخش خصوصی با میانگین 6.61 است که باعث شده بازآفرینی به‌صورت یکپارچه و پایداری شکل نگرفته باشد و بیشتر بازآفرینی صورت گرفته فیزیکی باشد در نتیجه بازآفرینی صورت گرفته منجر به ارتقای تابآوری کالبدی شهر سنندج شده و در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، محیطی ونهادی چندان مؤثر و مفید نبوده است. و تا زمانی که بازآفرینی به‌صورت یکپارچه در تمام ابعاد اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی و کالبدی وجود نداشته باشد
راهكار‌های پیشنهادی
تحقق اهداف سياست‌هاي اجرايي بازآفريني پایدار در جهت تابآوری شهری در محله‌هاي و محدوده‌هاي هدف درگرو اعمال مجموعه اي از راهكارها در ابعاد فرايندي و موضوعي به‌صورت شرح زير است
1- تدوين برنامه‌ها و راهبردهای بازآفريني شهری متناسب با ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی پهنه‌های مختلف در شهر سنندج و یکسان ندیدن پهنه‌های در اقدامات و سیاست گذاری بازآفرینی برای تابآوری
2- اولویت قرار دادن بازآفرینی اجتماعی و اقتصادی در پهنه‌های حاشیه‌ای و روستایی در شهر سنندج
3- ايجاد شبكه‌هاي همكاري و فراهم آوردن ساز و كار برنامه ريزي مشاركتي از تمامي كنشگران و بازيگران در پهنه‌های شهر سنندج به‌ویژه در پهنه‌های حاشیه‌ای و روستایی به دلیل پایین بودن اثربخشی برنامه‌های بازآفرینی در این پهنه‌ها؛
4- ايجاد و تقويت نهادهاي پشتيبان اقتصادی در اجراي برنامه بازآفريني در پهنه‌های حاشیه‌ای و روستایی شهر سنندج؛
5- اولویت دادن به توانمندسازی و تقویت اقتصادی خانوارهای ساکن در بافت‌های حاشیه‌ای و روستایی در فرایند بازآفرینی در شهر سنندج به دلیل ضعف اقتصادی خانوار و بالا بودن بیکاری در این خانوارها
6- رعايت ملاحظات و الزامات تاب آوري شهري بخصوص تابآوری کالبدی در بازآفريني پهنه‌های تاریخی به‌ویژه در بناهای تاریخی و محدوده آن‌ها ؛
7- نهادينه سازي سياست‌ها، راهبردها، و راهكارهاي بازآفريني پايدار شهري از طريق آموزش، گفتمان سازي، اطلاع رساني و فعاليت‌هاي فرهنگي – ترويجي در پهنه‌های هدف با اولویت نیازهای پهنه‌ها
8- پرهيز از اقداماتي كه منجر به از هم گسيختگي بافت اجتماعي، فرهنگي اجتماعات محلي در بافت تاریخی و حاشیه‌ای شهر سنندج
9- تامین نیازهای زیرساختی و خدماتی در بافت‌های روستایی و حاشیه‌ای شهر سنندج یا اولویت به نیازهای آموزشی و درمانی ورزشی.
منابع:
اکبری, نیوشا, طغیانی, عندلیب, محمدی, محمود. (1399). سنجش اولویت ابعاد تابآوری در قوانین بازآفرینی بافت‌های فرسوده (مورد مطالعه: محله سیروس، تهران). فصلنامه علوم محیطی, 18 (2), 111-130. doi: 10.29252/envs.18.2.111
ایزدی، محمد سعید. (1389). پروژه‌های محرک توسعه، راهکاری برای تحقق برنامه‌های بازآفرینی محلات و مراکز شهری. فصلنامه جستارهای معماری و شهرسازی، (32) ، 25- 26.
حاتمی, احمد, پرویزی, سمیه, اکبری منفرد, بهاره. (1401). ارزیابی ابعاد و شاخصهای تابآوری شهری در بافت فرسوده شهر بروجرد. پژوهشهای جغرافیای اقتصادی, 3 (9), 39-58. https://dorl.net/dor/20.1001.1.27173747.1401.3.9.2.3
داداش پور‌هاشم ، عادلی زینب (1394) سنجش ظرفیت‌های تابآوری در مجموعه ی شهری قزوین، نشریه مدیریت بحران، سال چهارم شماره ۲ (پیاپی ۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۴) صفحات: ۷۳ -۸۴
رضائی میرقائد، معصومه؛ ( 1397) ارائه راهبردهای افزایش تابآوری جوامع روستایی در برابر سیلاب مورد مطالعه: دهستان حتی، شهرستان لالی. پایان نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: مصطفی محمدی ده چشمه. دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
رضايی، محمدرضا (1389 )، تبیین تابآوری اجتماعات شهری به‌منظور کاهش اررات سوانح طبیعی (زلزله)؛ مطالعه موردی: کلانشهر تهران. رساله دکتری جغرافیا و برنامه ريزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.
رفیعیان، مجتبی، رضایی، محمدرضا، عسگری، علی، پرهیزکار، اکبر، و شایان، سیاوش. (1390). تبیین مفهومی تابآوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM). برنامه‌ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی)، 15 (4 (پیاپی 72))، 19-41
رنجبر, زینت, شکری فیروزجاه, پری, جانبازقبادی. (2023). تحلیل فضایی تابآوری کالبدی با تأکید بر بازآفرینی شهری؛ مطالعه موردی: شهرهای ساحلی استان مازندران. فصلنامه علمی پژوهشهای بوم شناسی شهری13 (شماره 4 (پیاپی 29)), 19-36. 10.30473/GRUP.2022.56544.2575
روستا, مجید, سلیمانی مهرجانی, محمد, صرافی, مظفر, رفیعیان, مجتبی. (1400). تحلیل مقیاس طرح‌های بازآفرینی شهری و اثرات آن بر کیفیت زندگی ساکنان با تأکید بر تجربه ایران. فصلنامه مطالعات شهری, 11 (41), 99-112 https://doi.org/10.34785/J011.2022.404
سجادی ژیلا ، اردلانی روناک ، ماندگار رضوان ، جمالی عین الله حاجی حسن سفلی ، رسولی کمال (1398) بازتعریف شاخصهای مکانی ارتقاء دهنده ی پایداری اجتماعی با رویکرد راهبرد بازآفرینی شهری در بافت تاریخی شهر سنندج، نشریه برنامه‌ریزی توسعه شهری و منطقه ای، پیاپی ۹ (تابستان ۱۳۹۸)، صفحات: ۱۴۷ -۱۷۹
صادقی علی (1399). "ارزیابی احساس امنیت شهری با رویکرد پایدار ملی (موردمطالعه: استان کردستان)." پژوهش نامه نظم و امنیت انتظامی 13(1): 140-159.
عبدالهی ولی ، بیگ بابایی بشیر ، عزت پناه بختیار (1399) بازشناسی قابلیت‌های بازآفرینی در بافت‌های ناکارآمد (مطالعه موردی: منطقه چهار شهرداری کلانشهر تبریز)، فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه ای)، سال دهم شماره ۴ (پیاپی ۴۰، پاییز ۱۳۹۹)، صفحات: ۱۳۷ -۱۵۱
علی حسینی، رحمان (1398) تحلیل نقش بازآفرینی پایدار شهری در تابآوری محلات قدیم محدوده مرکزی شهر تبریز، رساله دکتری، استاد راهنما: علی شماعی، دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم جغرافیایی.
عندلیب علیرضا (1398) فرایند نوسازی بافت فرسوده شهرتهران، سازمان نوسازی شهر تهران، تهران.
قناد فاطمه ، صرافی مظفر (1398) به تحلیل برنامه‌ریزی راهبردی توسعه محله آخوند شهر قزوین با رویکرد بازآفرینی اجتماع-محور.فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، سال هفتم شماره ۲ (تابستان ۱۳۹۸) صفحات: ۲۱۱ -۲۳۸. https://doi.org/10.22059/jurbangeo.2019.277470.1071
نوریان, فرشاد, آریانا, اندیشه. (1391). تحلیل چگونگی حمایت قانون از مشارکت عمومی در بازآفرینی شهری مطالعه موردی: میدان امام علی (عتیق) اصفهان. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی, 17 (2), 15-28 https://doi.org/10.22059/jfaup.2012.30156
ویسی فرزاد ، مرادی اسکندر ، دیوانی آرمان (1399) مقایسه ظرفیت بازآفرینی شهری پایدار در محله‌هایی با بافت فرسوده و غیررسمی شهری (مطالعه موردی: شهر مریوان)، فصلنامه پژوهشهای جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، سال هشتم شماره ۱ (بهار ۱۳۹۹) صفحات: ۴۵ -۷۱
Bhandari, R. B., Okada, N., Yokomatsu, M., & Ikeo, H. (2010, October). Analyzing urban rituals with reference to development of social capital for disaster resilience. In 2010 IEEE International Conference on Systems, Man and Cybernetics (pp. 3477-3482). IEEE. https://doi.org/10.1109/ICSMC.2010.5642437
Carpenter, S.R., et al., 2001. „From metaphor to measurement: resilience of what to what”? Ecosystems 4, 765– 781 https://doi.org/10.1007/s10021-001-0045-9
Chen, C., Xu, L., Zhao, D., Xu, T., & Lei, P. (2020). A new model for describing the urban resilience considering adaptability, resistance and recovery. Safety science, 128, 104756. https://doi.org/10.1016/j.ssci.2020.104756
Davis, I., Izadkhah, Y.O. (2006). Building resilient urban communities, Special Issue on South Asian Tsunami, Open House International Journal, 31 (1):11-21. doi.org/10.1108/OHI-01-2006-B0002
Dianat, H., Wilkinson, S., Williams, P., & Khatibi, H. (2022). Choosing a holistic urban resilience assessment tool. International Journal of Disaster Risk Reduction, 71, 102789. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2022.102789
Eraydin, A., & Taşan-Kok, T. (2018). Instituting resilience in the making of the Istanbul metropolis. In The Routledge Handbook of Institutions and Planning in Action (pp. 347-363). Routledge.
Giné, X., Townsend, R., & Vickery, J. (2007). Statistical analysis of rainfall insurance payouts in Southern India. American Journal of Agricultural Economics, 89 (5), 1248-1254. https://doi.org/10.1111/j.1467-8276.2007.01092.x
Govindarajulu, D. (2020)Strengthening institutional and financial mechanisms for building urban resilience in India. International Journal of Disaster Risk Reduction, 47, 101549. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101549
Izadi, M.S (2006) Astudy on citycenter Regenertion: A comparative analysis of two different approaches to the revitalization of historic city centers in Iran. Newcastle university
Khaliji, M.A., Jafarpour Ghalehteimouri, K. (2024). Urban security challenges in major cities, with a specific emphasis on privacy management in the metropolises. Discov Environ 2, 74
Kirbyshire, A., Wilkinson, E., Le Masson, V., & Batra, P. (2017). Mass displacement and the challenge for urban resilience. London: Overseas Development Institute.
Lang, T. (2005). Insights in the British debate about urban decline and urban regeneration (No. 32). Working paper
Litchfield, J. B (1992). Moisture diffusivity in pasta during drying. Journal of Food Engineering, 17 (2), 117-142. https://doi.org/10.1016/0260-8774 (92)90056-C
Manganelli, B., Tataranna, S., & Pontrandolfi, P. (2020). A model to support the decision-making in urban regeneration. Land Use Policy, 99, 104865.https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.104865
Meerow, S., Newell, J. P., & Stults, M. (2016). Defining urban resilience: A review. Landscape and urban planning, 147, 38-49.
Meerow, S., Newell, J. P., & Stults, M. (2016). Defining urban resilience: A review. Landscape and urban planning, 147, 38-49.https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.11.011
Mitchell, D. (2003). Cultural landscapes: just landscapes or landscapes of justice?. Progress in Human Geography, 27 (6), 787-796.
Noon, D., Smith-Canham, J.,; Eagland, M. (2000). Economic regeneration and funding. Urban regeneration: A handbook, 61-85
Pogges,s (2009) private-Public Partnership for Urban Regeneration the case of the urban Transformation Companies
Satterthwaite, T. D., Elliott, M. A., Gerraty, R. T., Ruparel, K., Loughead, J., Calkins, M. E., & Wolf, D. H. (2013). An improved framework for confound regression and filtering for control of motion artifact in the preprocessing of resting-state functional connectivity data. Neuroimage, 64, 240-256.
Setiadi, R., & Nalau, J. (2015). Can urban regeneration improve health resilience?. Asian Cities Climate Resilience Working Paper Series, 23. ID: 195782545
Sykes, H., & Roberts, P. W. (Eds. (2000).Urban regeneration: a handbook. Sage.
Tallon, A. (2013). Urban Regeneration in the UK. Routledge .doi.org/10.4324/9780203802847
UN Habitat (2016) stats of the worlds cities Bridging the urban divide. Earthscan james. Report of un habitat
Y., Luo, Y., Su, Z., Wang, J., & Liu, T. (2021). Evaluating the dynamic sustainability and resilience of a hybrid urban system: case of Chengdu, China. Journal of Cleaner Production, 291, 125719. doi.org/10.1016/j.jclepro.2020.125719
Zheng, H. W., Shen, G., Q. & Wang, H. (2014). A review of recent studies on sustainable urban renewal”, Hong Kong: Habitat International, 41, 272-279 https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2013.08.006
Ziakhah, S .,2004. Applying Urban Renewal Approach. In proceedings 1th Conference on the Urban Desing Issues in Iran. 20th -24th June, Shiraz University of Art and Architecture, Iran .P. 487-496.
Evaluating the effectiveness of sustainable regeneration indicators on improving the resilience of urban worn-out texture: case study, Sanandaj city
Sirvan Seidi 1*
1. Department of urban planning, Islamic Azad University, science and research Branch, Tehran, Iran
Abstract
The expansion of the wear and tear of the physical fabric of cities has led to an increase in its vulnerability. Therefore, considering the importance of the subject, the aim of this research is to evaluate the effect of sustainable regeneration indicators on the resilience of Sanandaj city tissues. According to the nature of the topic and research objectives, the type of research is descriptive-analytical. Data and information were collected in the form of documents and surveys using a researcher-made questionnaire. The findings of the research showed that the correlation analysis confirms the effectiveness of regeneration indicators in urban resilience, so with the correlation intensity of 0.326 and its R-value equal to 0.10, the significance level of the hypothesis is confirmed at 0.000 and the effectiveness The dimensions of regeneration in urban resilience are confirmed. In fact, urban regeneration is directly effective with all dimensions of urban resilience. Vaspas's analysis also shows the effectiveness of physical indicators of regeneration in Sanandaj's urban resilience compared to other dimensions, such that with indicators of building quality and strength with a score of 0.541, access quality with a score of 0.674, urban legibility with a score of 0.472, service per capita with a score of 0.333, access to fire department with a score of 0.311 has a great effect on urban resilience. The results of the t-test analysis show that in terms of the spatial area in Sanandaj city, the most effective regeneration indicators are in the historical and dilapidated areas, so the status of the regeneration indicators in urban resilience in the historical (251.31) and dilapidated areas ( 18/152) has a great effect on resilience compared to marginal and rural areas.
Keywords: urban regeneration, urban resilience, worn-out texture, Sanandaj city
[1] *نویسنده عهده دار مکاتبات: sirsiedi2@gmail.com
