رفتار زیستمحیطی گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران و نقش عوامل اجتماعی موثر بر آن
محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران
ابوالقاسم حیدرابادی
1
,
مسعود دارابی
2
1 - استادیار گروه جامعه شناسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران
2 - استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه صنعتی مالک اشتر، اصفهان، ایران
کلید واژه: رفتار زیست محیطی, سرمایه فرهنگی, ارزشهای اجتماعی, آگاهی زیست محیطی, مشارکت شهری.,
چکیده مقاله :
این مقاله به بررسی رفتار زیست محیطی و تبیین جامعهشناختی آن در بین گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران می پردازد. از ترکیبی از تئوریها و نظریات مانند نظریه گیدنز، ارزشها و رفتار زیست محیطی اینگلهارت و تئوری فرهنگ زیستمحیطی ژرژ تومه به عنوان چارچوب نظری استفاده شد. روش تحقیق، پيمايشي و جامعه آماری شامل مجموعه گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران میباشند. شیوه نمونهگیری، خوشهای چندمرحلهای است. ابتدا یک چهارچوب کامل از شهرهای استان تهیه گردید. سپس شهرهای ساحلی استان از شرق تا منتهی‌الیه غرب استان مشخص شدند و در مرحله بعدی همه شهرهای ساحلی شماره‌گذاری گردید و سپس پنج شهر ساحلی بابلسر، محمودآباد، نور، نوشهر و رامسر انتخاب شدند. در مرحله بعدی برخی مناطق تفریحی شامل پارکینگ‌های یک تا نه بابلسر، ساحل و پارک تفریحی طاهباز محمودآباد، منطقه پلاژ حسینی نوشهر، منطقه گردشگری جواهرده رامسر و پارک جنگلی نور و نیز مسافران مستقر در کنار ساحل بطور تصادفی انتخاب شدند. و حجم نمونه طبق فرمول كوكران 384 نفر میباشد. ابزار گردآوري دادهها، پرسشنامه محقق ساخته است. روش تجزيه و تحليل دادهها، ضریب همبستگی پيرسون، اسپیرمن، مقایسه میانگینها، تحلیل مسیر و تحليل رگرسيون است. ابزار اندازه گیری از اعتبار صوری استفاده شده و از پایایی لازم برخوردار است و مقدار ضریب آلفای کرونباخ رفتارهای محیط زیستی 851/0 است. یافتهها نشان داد میانگین الگوهای رفتار محیط زیستی در بین افراد بالا بوده و میانگین آن از عدد 5 برابر با 05/4 است. نتایج آزمون همبستگی نشان داد بین میزان هویت اجتماعی، باورهای دینی، آگاهی زیست محیطی، مشارکت شهری، ارزشهای اجتماعی و سرمایه فرهنگی با رفتار زيست محيطي رابطه معنادار مثبت و مستقیم وجود دارد. مقدار ضریب همبستگی چندگانه برابر با 712/0 است که نشان‌دهنده ضریب همبستگی بالایی است. ضریب تعیین برابر 507/0 است که نشان میدهد مجموعه متغیرهای مستقل، 7/50 درصد از واریانس و تغییرات متغیر وابسته رفتار محيط زیستي را تبیین میکنند. متغیرهای آگاهی زیست محیطی، هویت اجتماعی، مشارکت شهری اثر بیشتری بر رفتارهای زیست محیطی دارند. برای بالا بردن میزان رفتارهای زیست محیطی، باید میزان آگاهی زیست محیطی، ارزشهای اجتماعی و زیست محیطی، مشارکت شهری و سرمایه فرهنگی را افزایش داد.
This article examines environmental behavior and its sociological explanation among tourists in the coastal cities of Mazandaran province. A combination of theories and ideas such as Gidden's theory, Inglehart's environmental values and behavior, and George Tome's environmental culture theory were used as a theoretical framework. The research method, survey and statistical population include the collection of tourists in the coastal cities of Mazandaran province. The sampling method is a multi-stage cluster. First, a complete framework of the cities of the province was prepared. Then the coastal cities of the province were determined from the east to the far west of the province and in the next step all the coastal cities were numbered and then five coastal cities of Babolsar, Mahmudabad, Noor, Nowshahr and Ramsar were selected. In the next stage, some recreational areas, including parking lots one to nine of Babolsar, Tahbaz Mahmoudabad beach and amusement park, Hosseini Beach area of Nowshahr, Javaherdeh Ramsar tourist area, and Noor Forest Park, as well as travelers located by the beach, were randomly selected. And the sample size according to Cochran's formula is 384 people. The tool for data collection is a researcher-made questionnaire. The method of data analysis is Pearson, Spearman correlation coefficient, mean comparison, path analysis and regression analysis. The measurement tool is used for face validity and has the necessary reliability, and the value of Cronbach's alpha coefficient of environmental behaviors is 0.851. The findings showed that the average of environmental behavior patterns among people is high and its average is 4.05 out of 5. The results of the correlation test showed that there is a significant positive and direct relationship between the level of social identity, religious beliefs, environmental awareness, urban participation, social values and cultural capital with environmental behavior. The value of the multiple correlation coefficients is equal to 0.712, which indicates a high correlation coefficient. The coefficient of determination is equal to 0.507, which shows that the set of independent variables explain 50.7% of the variance and changes in the dependent variable of environmental behavior. The variables of environmental awareness, social identity, and urban participation have a greater effect on environmental behaviors. In order to increase the level of environmental behaviors, the level of environmental awareness, social and environmental values, urban participation and cultural capital should be increased.
احمدی، یعقوب؛ قادرزاده، امید (1393) گونه شناسی ارزش های فرهنگی مبتنی بر هویت، پژوهشنامه توسعه فرهنگی اجتماعی، بهار و تابستان 1393، شماره 1، صفحه 34 تا 56.
احمدیان، داریوش، و حقیقتیان، منصور (1395) تحلیل جامعه¬شناختی نقش عوامل فرهنگی در رفتارهای زیست¬محیطی شهری(مورد مطالعه: شهروندان کرمانشاه). مطالعات جامعه¬شناختی شهری، دوره 6، شماره 18، صص 76-51.
ادهمی، عبدالرضا و اکبرزاده، الهام (1392) بررسي عوامل فرهنگي موثر بر حفظ محيط زيست شهر تهران (مطالعه موردي مناطق 5 و 18)، مجله تخصصی جامعه شناسی، سال اول، شماره اول، 62-38.
اسفندیارپور، جمیله، مرادی، علی، جهانبخش، اسماعیل. (1399). رابطۀ بین کیفیت زندگی و هویت ملی با فرهنگ محیطزیستی (مورد مطالعه: شهر کرمان). علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 17(2)، 64-33.
امامقلی، لقمان، صالحی، صادق، رضایی، احمد، فیضی، اسرین. (1402). تحلیل جامعهشناسی رفتار حفاظت از محیط زیست. مطالعات جامعه شناسی، ()، -. doi: 10.30495/jss.2022.1964532.1483
امرایی، فرید و بازگیرپور، یاسین و فلاحی، امیر (1398). بررسی نقش، عوامل، ارزش ها و باورهای فرهنگی بر زیست محیط،پنجمین کنفرانس بین المللی مهندسی محیط زیست و منابع طبیعی، تهران.
ایمانی، بهرام، بندری، ابوالمحمد، نوروزی، عباس (1401). بررسی عوامل موثر بر رفتارهای محیطزیستی روستاییان (مطاله موردی: بخش مرکزی شهرستان اردبیل). پژوهش های محیط زیست، 13(26)، 301-316.
اينگلهارت، رونالد (1395). تحول فرهنگي در جامعه پيشرفته صنعتي، ترجمه مريم وتر، تهران: انتشارات كوير.
اينگلهارت، رونالد؛ پلآر، آبرامسون (1378). امنيت اقتصادي و دگرگوني ارزشي، ترجمه شهناز سميعخاني، نامه پژوهش، شماره 14 و 15.
تومه، ژرژ (1380). توسعه فرهنگي و محيط زيست، ترجمه محمود شارع پور، چاپ اول، غزال (باز).
حاجی¬زاده¬میمندی، مسعود، فلک¬الدین، زهرا (1396). بررسی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر رفتارهای زیستمحیطی مسئولانه(مورد مطالعه: شهروندان خرم¬آباد). توسعه اجتماعی، 12(1)، صفحات 7-36.
حسن زاده، نسیم (1397). بررسی جامعهشناختی عوامل اجتماعی موثر بر رفتارهای زیستمحیطی(مورد مطالعه مصرف انرژی گاز در بین خانوارهای شهر شهرکرد)، پایان¬نامه كارشناسي ارشد رشته جامعه¬شناسی، دانشگاه یاسوج.
حقیقتیان، منصور، حسینی، فریبا، هاشمیان فر، سید علی (1400). بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر برتخریب محیط زیست مورد مطالعه: جوانان شهر تهران. جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، 10(2)، 259-278.
دشتکی، نجمه؛ حبیب، فرح؛ ماجدی، حمید (1400). تبیین اخلاق زیستمحیطی شهروندان در تعالی محیطزیست: ارائه مدل مفهومی، پژوهش و برنامه¬ریزی شهری، بهار 1400، شماره 44، صفحه 161 تا 172.
رستگار، عباسعلی، هاشمیان، سید محمدحسین، علوی، سید صفر (1396). ارزشهای زیست محیطی وسبک زندگی عوامل تعیین کننده رفتار (بوم شناختی) مصرف کننده. مطالعات مدیریت بهبود و تحول، 25(83)، 69-92.
رضایی مقدم، مریم؛ شهرکی، عاطفه (1401). مطالعه رفتار زیست محیطی دانش‌آموزان دوره ابتدایی، پژوهش های کاربردی در مدیریت و علوم انسانی، تابستان 1401، سال سوم، شماره 7، صفحه 112 تا 122.
سراج زاده، سیدحسین، جواهری، فاطمه و ولایتی خواجه، سمیه (1392). دین و سلامت: آزمون اثر دینداری بر سلامت در میان نمونه‌ای از دانشجویان، جامعه شناسی کاربردی، دوره: 24، شماره 1.
سلطانی، سعید (1401). فراتحلیل تعیین‌گرهای اجتماعی رفتارهای زیستمحیطی، توسعه اجتماعی، تابستان 1401، دوره شانزدهم، شماره 4، صفحه 127 تا 160.
سلیمان پورعمران، محبوبه (1396). جهانی شدن، سیاست و سواد زیستمحیطی : سیری تاریخی به مکاتب و نظریه‌پردازان محیطزیست. محیط زیست و توسعه فرابخشی، 2(58)، 43-56.
شاطریان، محسن، کیانی سلمی، صدیقه، میرداداشی، سیده زهرا (1398). مدلسازی نقش دانش، نگرش و ارزش های محیط زیستی گردشگران در بروز رفتارهای سازگار با محیط (نمونه موردی: گردشگران ایرانی و خارجی شهر قم). فصلنامه علوم محیطی، 17(2)، 207-228.
صادقی، حسین ؛ فراهانی فرد، سعید (1382). محیط زیست از منظر دین و اقتصاد، اقتصاد اسلامی، تابستان 1382، شماره 10، صفحه 23 تا 52.
صالحی، صادق (1401). بررسی نقش فرهنگ بوم‌شناختی در افزایش توانمندی حفاظت از محیطزیست جامعه روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان مازندران). پژوهش های محیط زیست، 13(25)، 133-150.
صالحی، صادق و لقمان، امامقلی (1395). نقش هنجارهای فردی و اجتماعی در شکل¬گیری رفتار حامی محیط¬زیست، آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال چهارم، بهار 1395 شماره 3، صفحه 11-20.
طالبان، محمدرضا و معمارزاده، ابوالفضل (1398). دینداری و محیط‌زیست‌گرائی: تأملی تجربی بر مناقشات نظری، پژوهش¬های جامعه¬شناسی معاصر، 8(15)، صفحات 89-121.
طهماسبي‌پاشا، جمعلی، مجیدی، روفیا (1384). چشم‌انداز گردشگري سواحل جنوبي درياي خزر و آثار آن بر توسعه شهرها و روستاهاي منطقه، مجموعه مقالات اولين همايش سراسري نقش صنعت گردشگري در توسعه مازندران، صص 320-352.
عابدی سروستانی، احمد (1394). ارزشها و رفتارهای دوستدار محیط زیست: مطالعه‌ای در پارک‌های جنگلی استان گلستان. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 26(3)، 329-342.
علیزاده اقدم، محمدباقر، توکل، آقایاری هیر، حسین، هنرور (1396). نقش واسطه¬ای مصرف¬گرایی در ارتباط بین مادیگرایی و ردپای اکولوژیک (مورد مطالعه: شهروندان ارومیه)،آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال ششم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۱.
غلامی، علی¬اصغر، عباسی اسفجیر، علی¬اصغر، حیدرآبادی، ابوالقاسم (1400). رفتارهای زیست¬محیطی زنان و اثر دینداری بر آن در شهر ساری، مطالعات روانشناختی اجتماعی زنان، دوره 19 ، شماره 3، پاییز، 1400، صفحه 7-38.
کلانتری، عبدالحسین، کیانپور، مسعود، مزیدی شرف‌آبادی، وحید، لشگری، مجتبی (1395). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر تعلق‌مندی نسبت به محیط¬زیست (مورد مطالعه: شهروندان تهران)، جامعه¬شناسی کاربردی، دوره 27، شماره 2، شماره پیاپی 62، تابستان 1395، صفحه 16-1.
کیانی سلمی، صدیقه و محسن، شاطریان (1396). شناسایی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط زیست(مطالعه موردی: شهروندان کاشان)، فصلنامه علمی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، دوره 6، شماره 2، زمستان 1396، صفحه 101-116.
مالمیر، مهدی، اسماعیل زاده سیلابی، ایدا، سمیاری، امیر (1402). تبیین کنشگری فردی و مدنی در حمایت از تنوع‌زیستی با تأکید بر سازوکارِ گفت‌وگوی جمعی. جامعه شناسی کاربردی، 34(1)، 51-66.
محرم¬نژاد، ناصر؛ تهرانی، مهناز (1389). مروری بر نظریه¬های اجتماعی و مدیریت محیط¬زیست. انسان و محیط زیست، دوره 8، شماره 1(12- پیاپی 23)، صفحه 3-11.
موحد مجد، مجید؛ سلامتیان، درنا (1400). سلامت معنوی و رفتار زیست محیطی (پیمایشی دربارۀ جوانان شیراز)، جامعه شناسی فرهنگ و هنر، تابستان 1400، شماره 7، صفحه 32 تا 53.
مهنی رفتار، رضوان؛ نعیمی، امیر (1401). تحلیل رابطه بین ویژگی‌های جمعیتشناختی و رفتار زیستمحیطی زنان روستایی حوضه آبخیز هلیل‌رود، آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، بهار 1401، شماره 31 صفحه 157 تا 172.
نبوی، سید عبدالحسین، شهریاری، مرضیه (1392). دین، اخلاق و محیط زیست. انسان و محیط زیست، 12(شماره 2(29-پیاپی 40))، 69-83.
نبوی، سیدحسین و مختاری¬هشی، علی (1397). سرمایه فرهنگی و رفتارهای زیست محیطی خانواده¬های تهرانی، مسائل اجتماعی ایران، سال نهم، پاییز و زمستان 1397 شماره 2.
نصرتی‌نژاد، فرهاد، سراج‌زاده، سید حسین، دیهول، منصور (1399). تبیین جامعهشناختی رفتار زیستمحیطی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی). توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 2(2)، 33-52.
نوروزیان، فرحناز (1396). بررسی جامعه¬شناختی عوامل موثر بر رفتارهای زیست محیطی در شهر نورآباد دلفان، کارشناسی ارشد، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی، دانشکده علوم انسانی.
نواح، عبدالرضا؛ حسینی، محمدرضا؛ خوشکلام، نرگس (1400). تحلیل داده بنیاد رفتار زیست محیطی در مواجهه با پسماندهای کرونایی(مطالعه شهروندان بالای 18 سال شهر بروجرد)، مطالعات جامعه¬شناختی شهری، بهار 1400، شماره 38 ، صفحه 1 تا 26.
نواح، عبدالرضا، فروتن¬كيا، شهروز، پورتركاروني، محمد (1390). بررسي رابطه بين ميزان دينداري با ارزش¬ها و رفتارهاي زيست-محيطي شهروندان(مطالعه موردي: شهر اهواز)، مطالعات جامعه¬شناختي شهري، زمستان 1390، دوره 1، شماره 1، صفحه 77 تا 97.
نواح، عبدالحسین و فروتنکیا، شهروز (1396). جامعهشناسی محیط¬زیست، تهران: جامعه‌شناسان.
نیازی کومله، اعظم؛ زارع، بیژن؛ حبیب پور گتابی، کرم؛ کرمی، ناصر (1399). فراتحلیل عوامل مؤثر بر رفتارهای زیست محیطی در بین شهروندان، مسائل اجتماعی ایران، بهار و تابستان 1399، سال یازدهم، شماره 1، صفحه 281 تا 298.
یازرلو، رضا (1401). تحلیل جامعهشناختی رفتارزیست محیطی شهروندان گرگانی با تکیه بر رفتار مصرف آب، جامعه شناسی سیاسی ایران، بهمن 1401، شماره 27، صفحه 2505 تا 2528.
Ahmat Zainuri, Nuryazmin, Norshariani Abd-Rahman, Lilia, Halim, Mee, Yeang, Chan, Nisa, Nadirah, Mohd, Bazari (2022). Measuring Pro-Environmental Behavior Triggered by Environmental Values, Int. J. Environ. Res. Public Health, 2022, 19(23), 16013.
Balundė, Audra, Goda, Perlaviciute and Linda, Steg (2019). The Relationship between People’s Environmental Considerations and Pro-environmental Behavior in Lithuania, Frontiers in Psychology, 15.| https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02319.
Bilynets, Iana, Cvelbar, Ljubica Knezevic (2022). Tourist pro-environmental behaviour: The role of environmental image of destination and daily behavior, Annals of Tourism Research Empirical Insights, Volume 3, Issue 2, November 2022, 100070.
Daryantoa, Ahmad, Zening, Song (2020). A meta-analysis of the relationship between place attachment and pro-environmental behavior, Journal of Business Research, Volume 123:208-219.
Fu, L. Zhang, Y. Xiong, X. & Bai, Y. (2018). Pro-Environmental Awareness and Behaviors on Campus: Evidence from Tianjin, China. Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 14 (1): 427-445.
Handy, Femida, Tally, Katz-Gerro, Itay, Greenspan, Yaara, Vered (2021). Intergenerational disenchantment? Environmental behaviors and motivations across generations in South Korea, Geoforum, Volume 121: 53-64.
Halkos, George, Steriani, Matsiori, Anastasia, Gkargkavouzi (2019). Environmental behavior in a private-sphere context: Integrating theories of planned behavior and value belief norm, self-identity and habit, Resources, Conservation and Recycling, Volume 148, September 2019, Pages 145-156.
Kollmuss, A. & Agyeman, J. (2002). “Mind the Gap: Why Do People Act Environmentally and What are the Barriers to Pro-Environmental Behavior?” Environmental Education Research, 8 (3): 239-260.
Meredith A. Smith and Sharon Kingston. (2021). Demographic, Attitudinal, and Social Factors That Predict Pro-Environmental Behavior.Sustainability and Climate Change.Feb 2021.47-54.
Schwartz, Shalom H. (2006). “Basic human values: Theory, measurement and applications”, Review Francaise sociology, No12:11-38.
Smith, Meredith A. and Kingston, Sharon. (2021). Demographic, Attitudinal, and Social Factors That Predict Pro-Environmental Behavior, Sustainability and Climate Change, Vol. 14, No. 1, Feb 2021.47-54.
Sun, Jianxin Baolong, Ma, Shaomu, Wei, (2023). Same gratitude, different pro-environmental behaviors? Effect of the dual-path influence mechanism of gratitude on pro-environmental behavior, Journal of Cleaner Production, Volume 415, 20 August 2023, 137779.
Tian, Hong and Liu, Xinyu (2022). Pro-Environmental Behavior Research: Theoretical Progress and Future Directions, Int J Environ Res Public Health. 2022 Jun; 19(11): 6721.
رفتار زیستمحیطی گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران و نقش عوامل اجتماعی موثر بر آن
چكيده
این مقاله به بررسی رفتار زیست محیطی و تبیین جامعهشناختی آن در بین گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران می پردازد. از ترکیبی از تئوریها و نظریات مانند نظریه گیدنز، ارزشها و رفتار زیست محیطی اینگلهارت و تئوری فرهنگ زیستمحیطی ژرژ تومه به عنوان چارچوب نظری استفاده شد. روش تحقیق، پيمايشي و جامعه آماری شامل مجموعه گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران میباشند. شیوه نمونهگیری، خوشهای چندمرحلهای است. ابتدا یک چهارچوب کامل از شهرهای استان تهیه گردید. سپس شهرهای ساحلی استان از شرق تا منتهی‌الیه غرب استان مشخص شدند و در مرحله بعدی همه شهرهای ساحلی شماره‌گذاری گردید و سپس پنج شهر ساحلی بابلسر، محمودآباد، نور، نوشهر و رامسر انتخاب شدند. در مرحله بعدی برخی مناطق تفریحی شامل پارکینگ‌های یک تا نه بابلسر، ساحل و پارک تفریحی طاهباز محمودآباد، منطقه پلاژ حسینی نوشهر، منطقه گردشگری جواهرده رامسر و پارک جنگلی نور و نیز مسافران مستقر در کنار ساحل بطور تصادفی انتخاب شدند. و حجم نمونه طبق فرمول كوكران 384 نفر میباشد. ابزار گردآوري دادهها، پرسشنامه محقق ساخته است. روش تجزيه و تحليل دادهها، ضریب همبستگی پيرسون، اسپیرمن، مقایسه میانگینها، تحلیل مسیر و تحليل رگرسيون است. ابزار اندازه گیری از اعتبار صوری استفاده شده و از پایایی لازم برخوردار است و مقدار ضریب آلفای کرونباخ رفتارهای محیط زیستی 851/0 است.
یافتهها نشان داد میانگین الگوهای رفتار محیط زیستی در بین افراد بالا بوده و میانگین آن از عدد 5 برابر با 05/4 است. نتایج آزمون همبستگی نشان داد بین میزان هویت اجتماعی، باورهای دینی، آگاهی زیست محیطی، مشارکت شهری، ارزشهای اجتماعی و سرمایه فرهنگی با رفتار زيست محيطي رابطه معنادار مثبت و مستقیم وجود دارد. مقدار ضریب همبستگی چندگانه برابر با 712/0 است که نشان‌دهنده ضریب همبستگی بالایی است. ضریب تعیین برابر 507/0 است که نشان میدهد مجموعه متغیرهای مستقل، 7/50 درصد از واریانس و تغییرات متغیر وابسته رفتار محيط زیستي را تبیین میکنند. متغیرهای آگاهی زیست محیطی، هویت اجتماعی، مشارکت شهری اثر بیشتری بر رفتارهای زیست محیطی دارند. برای بالا بردن میزان رفتارهای زیست محیطی، باید میزان آگاهی زیست محیطی، ارزشهای اجتماعی و زیست محیطی، مشارکت شهری و سرمایه فرهنگی را افزایش داد.
واژگان کلیدی: رفتار زیست محیطی، سرمایه فرهنگی، ارزشهای اجتماعی، آگاهی زیست محیطی، مشارکت شهری.
بیان مساله
گردشگری به منزله یک امر فرهنگی و اجتماعی در دو سوی جریان گردشگری در یک مکان، تعامل‌ها و تبادل‌ها را سبب میشود و با انسانها، انگیزه‌ها، خواسته‌ها، نیازها، و آرزوهای آنها که منبعث از فرهنگ جامعه است در ارتباط است(غفاري و معاون،1392: 114). در حال حاضر پدیده گردشگری بعنوان یک پدیده اجتماعی- فرهنگی مطرح است و به بزرگترین تحرک و جابجایی انسانها اطلاق میشود. حتی رشد روز افزون و شتابزده توریسم موجب شده است که بسیاری از صاحبنظران قرن 20 را قرن گردشگری بنامند(هزارجریبی و نجفی، 1391). در دنیای امروز صنعت گردشگری جزء بزرگترین و متنوع‌ترین صنایع در دنیا مطرح میشود و بسیاری از بخش‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی را نیز تحت شعاع خود قرار داده است(طهماسبی پاشا و مجیدی، 1384: 322). بنابراین بررسی رفتار زیست محیطی در جوامعی که به عنوان مقاصد گردشگری تلقی میشوند، در این مقاله مدنظر است. اکثر مسائل زیست محیطی در قرن بیست‌ویکم، پیامد کنش انسان است. در نتیجه، شناسایی عوامل مؤثر بر این رفتارها گامی اساسی در جهت کاهش پیامدهای آن است. رفتارهای زیست محیطی ضمن اینکه بر بیشتر مسائل و تهدیدهای زیست محیطی تأثیر میگذارند خود نیز از عواملی تاثیر میپذیرند(احمدیان و حقیقتیان، 1395: 28).
با توجه به این موضوع که گردشگری یک مبحث مهمی در حوزه جامعهشناسی و امور اجتماعی فرهنگی است، نحوه رفتار این افراد در جامعه و زیست بوم نیز بایستی مورد توجه قرار گیرد. بهبود محیط زیست زمانی حاصل خواهد شد که محیط طبیعی و فرهنگی انسان با هم مرتبط باشند. لازمه تحقق چنین هدفی، وجود اخلاق زیست محیطی در تمامی اقشار یک جامعه در یک کشور میباشد. اخلاق زیست محیطی رفتار ایدهآل بشر نسبت به محیط زندگی خود اعم از محیط طبیعی، محیط اجتماعی و فرهنگی است(اژدری، 1382، 27-28). رفتار انسان در قبال محیط زیست تحت تأثیر مدرنیته و فرایندهای آن به رفتاری بحرانآفرین تبدیل شده است(کلانتری و همکاران، 1395: 2). متاسفانه غالب جمعيت كشور در زمينه فرهنگ زيست محيطي با چالش‌هاي متنابهي روبروست و وسعت دامنه، مقياس و پيچيدگي آن بي سابقه است.
نتایج بسیاری از تحقیقات در ایران حاکی از تخریب محیط زیست و نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و یا سازمانی بر تخریب محیط زیست و رفتارهای زیست محیطی است. (امامقلی و همکاران، 1402، سلطانی، 1401، ایمانی و همکاران(1401)، صالحی(1401)، یازرلو، 1401، رضایی‌مقدم و شهرکی، 1401، موحدمجد و سلامتیان(1400)، غلامی و همکاران(1400)، ادهمی و اکبرزاده، 1392؛ احمدیان و حقیقتیان، 1395؛ کلانتری و دیگران ،1395). اکثر این تحقیقات معتقدند که فرهنگ جامعه اثر زیادی بر رفتارهای زیست محیطی دارد و به نقش فرهنگ و عوامل اجتماعی و فرهنگی بر رفتارهای زیست محیطی اشاره دارند.
مسافرپذیری و وجود گردشگران بی شمار در استان مازندران و شهرهای ساحلی آن و برخورداری از این امتیازات و وجود گردشگران، باعث شده تا رفتارهای زیست محیطی تحت شعاع قرار گیرد و مسائلی را برای ساکنین شهرهای ساحلی استان مازندران به وجود آورد. لذا مقاله با هدف بررسی تحلیل اثرات عوامل اجتماعی بر رفتار زیستمحیطی گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران انجام شده و به دنبال پاسخ به این سئوال است که، نقش عوامل جامعهشناختی(سرمایه فرهنگی، ارزشهای اجتماعی، آگاهی زیست محیطی، مشارکت شهری، رسانه ها، هویت اجتماعی و دینداری) موثر بر رفتار زیست محیطی گردشگران در شهرهای ساحلی چگونه است؟
مبانی نظری
در زمینه رفتارهای زیست محیطی تحقیقات مختلفی انجام شده که در اینجا بشتر تأکید بر تحلیل اثرات عوامل اجتماعی و جامعهشناختی بر این گونه از رفتارها است. امامقلی و همکاران(1402) به تفاوت‌های رفتاری، امکانات و شرایط، خودکارآمدی، نگرش و دانش محیط زیستی بر رفتارهای زیست محیطی دو شهر سنندج و سلیمانیه اشاره دارد. مالمیر و همکاران(1402) نشان دادند شکلگیری نظام ارزشی و هنجاری تقویت‌کنندۀ کنش‌های مدنی تنوع‌زیستی، منوط به وجود فرصت‌های گفت‌وگویی است. هرچه امکان گفت‌وگو و شبکه‌سازی مجازی در بین دانشجویان بیشتر باشد، تبدیل و درک موضوع تنوع‌زیستی به یک مسئلۀ محلی، ملی و جهانی بیشتر بوده است. سلطانی(1401) به اثر معنادار ارزشهای زیستمحیطی بر رفتار زیستمحیطی دست یافته است. ایمانی و همکاران(1401) به بررسی عوامل موثر بر رفتارهای محیطزیستی روستاییان (مطاله موردی: بخش مرکزی شهرستان اردبیل) پرداختند. یافتههای مدل معادلات ساختاری نشان داد متغیرهای نگرش، نگرانی، دانش و ارزشها توانایی تبیین تغییرات متغیر رفتارهای محیط زیستی افراد مورد مطالعه را تا 79 درصد را دارا میباشند. همچنین 52 درصد از تغییرات واریانس نگرانی محیطزیستی به متغیرهای ارزشها، دانش و نگرش محیطزیستی مربوط است. یازرلو(1401) به تحلیل جامعهشناختی رفتار زیست محیطی شهروندان گرگانی با تکیه بر رفتار مصرف آب پرداخته است. نتايج تحقيق حاضر نشان مي‌دهد که : ١- بين ارزش‌هاي زيست محيطي و نگرش زيست محيطي، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. ٢- در بين ارزش‌هاي زيست محيطي و نگرش به صرفه جويي آب، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. صالحی(1401) در مقالهای موضوع نقش فرهنگ بوم‌شناختی در افزایش توانمندی حفاظت از محیطزیست جامعه روستایی(مطالعه موردی: روستاهای استان مازندران) را بررسی کرد. تحلیل رگرسیون حاکی است که آگاهی از شدت خطر و ارزشهای محیطزیستی بیشترین تاثیر را روی خرده مولفههای توانمندی حفاظت یعنی خودکارآمدی و اثربخشی داشتهاند. در حالی که در خرده مولفه هزینه‌های اقدام علاوه براین دو متغیر، باورهای دینی نیز تاثیر داشته است.
رضایی مقدم و شهرکی(1401) در بررسی رفتار زیست محیطی دانش‌آموزان ابتدایی شهرستان آمل نشان دادند که عوامل فردی شامل آگاهی، عوامل انگیزشی، عادتها و نگرش در رفتارهای زیستمحیطی اثرگذار هستند. مهنی رفتار و نعیمی(1401) در مقاله تحلیل رابطه بین ویژگی‌های جمعیتشناختی و رفتار زیستمحیطی زنان روستایی حوضه آبخیز هلیل‌رود نشان دادند که نگرش، هنجارهای ذهنی، کنترل رفتار درک شده، نیت و رفتار، سن و تحصیلات بر رفتارهای زیستمحیطی اثرگذارند. یافتههای موحدمجد و سلامتیان(1400)، حاکی از رابطه مثبت و معنادار بین سلامت معنوی و ابعاد آن (سلامت وجودی و سلامت مذهبی) با رفتار زیست محیطی میباشد. غلامی و همکاران(1400) نشان دادند یکی از عوامل اثرگذار بر رفتارهای زیستمحیطی زنان، میزان دینداری و آموزههای دینی است. بین دینداری و رفتار زيستمحيطي رابطه معنادار مثبت و مستقیم(ضريب پيرسون 465/0) وجود دارد. بنابراین دینداری و آموزههای دینی نقش مهمی در افزایش رفتارهای زیستمحیطی زنان دارد. دشتکی و همکاران(1400) در تبیین اخلاق زیستمحیطی شهروندان در تعالی محیطزیست نشان دادند که بحران زیستمحیطی شهرها، ناشی از نگرش مادی بشر به نظام محیطزیست و به تبع آن اخلاق نادرست شهروندان در مواجهه با آن است. حقیقتیان و همکاران(1400) به بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر برتخریب محیط زیست مورد مطالعه: جوانان شهر تهران پرداختند. رابطه متغیرهای طبقه اجتماعی، دانش زیست محیطی و سرمایه فرهنگی با متغیر تخریب محیط زیست ضعیف و معکوس است. رابطه متغیرهای مصرف گرایی و میزان دینداری با تخریب محیط زیست به ترتیب متوسط، ضعیف و مستقیم است.
نصرتی نژاد و همکاران(1399) در تبیین جامعهشناختی رفتار زیستمحیطی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی) نشان میدهد میزان آگاهی، نگرش و رفتار زیستمحیطی شهروندان تهران در حد متوسط رو به بالا است. همچنین یافتهها نشان میدهد که رابطه مثبت و معناداری بین نگرش و آگاهی زیستمحیطی با رفتار آن وجود دارد. نیازی کومله و همکاران(1399) در مقاله فراتحلیل عوامل مؤثر بر رفتارهای زیستمحیطی در بین شهروندان نشان دادند متغیرهای سن، تحصیلات، سرمایۀ اجتماعی و نیت زیستمحیطی بیشترین اندازه اثر، و متغیرهای فردگرایی، جنسیت و سبک زندگی کمترین اندازه اثر را در رفتارهای زیستمحیطی افراد دارند. اسفندیارپور و همکاران(1399) نشان دادند که با ارتقای کیفیت زندگی افراد، آگاهی، نگرش و رفتارهای محیطزیستی آنها ارتقا پیدا کرده است. از طرفی هویت ملی افراد دربارۀ توجه به فرهنگ محیطزیستی برای نسلهای قبل بیشتر از الان است و این نگاه طبیعت‌دوستی در بین آنها در مقایسه با نسل کنونی بیشتر است.
کلانتری و همکاران(1395) در بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر تعلق‌مندی نسبت به محیط زیست(مورد مطالعه: شهروندان شهر تهران) نشان داد روابط دو متغیره مابین ارزشهای زیست محیطی، تجربه ارتباط با طبیعت، جامعه‌پذیری زیست محیطی و دینداری با متغیر وابسته، قابل تأیید و تعمیم هستند. متغیرهای تجربه ارتباط با طبیعت با 0.617 و ارزشهای زیست محیطی با 0.346 درصد، به ترتیب بیشترین تأثیر را بر متغیر وابسته داشتهاند. صالحی و امامقلی(1395) در تحقیقی نشان می‌دهند که میزان مصرف رسانه‌ای بر نگرش، ارزش و رفتار محیط زیستی تأثیر دارد. حسنزاده(1397) در بررسی جامعهشناختی عوامل اجتماعی موثر بر رفتارهای زیستمحیطی نشان داد بین متغیرهای مستقل دغدغه‌های زیستمحیطی، آگاهی از پیامدهای زیستمحیطی، مسئولیت‌پذیری و اعتماد نهادی رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد. حاجیزاده میمندی و فلکالدین(1396) نشان دادند که بین متغیرهای سن، درآمد، آگاهی زیست محیطی، سبک زندگی، استفاده از شبکه‌های اجتماعی، سرمایه فرهنگی و قانونگرایی با رفتارهای زیستمحیطی مسئولانه رابطه معناداری وجود دارد. نوروزیان(1396) نشان داد متغیرهای آگاهی‌های زیستمحیطی، رضایت از زندگی، سرمایه‌های فرهنگی، فردگرایی، هنجارهای اجتماعی، پیشبین مناسبی برای رفتارهای زیست محیطی هستند.
سان و همکاران(2023) به بررسی قدردانی یکسان، رفتارهای مختلف حامی محیط زیست؟ تأثیر مکانیسم تأثیر دو مسیره قدردانی بر رفتار طرفدار محیط زیست پرداختند. نتایج نشان میدهد که قدردانی هم رفتار طرفدار محیطزیست خصوصی و هم عمومی را ارتقا میدهد. علاوه بر این، افراد در طبقه اجتماعی پایین ترجیح قوی تری نسبت به رفتارهای طرفدار محیط زیست خصوصی نشان می‌دهند، در حالی که افراد در طبقه اجتماعی بالا ترجیح قوی تری نسبت به رفتار طرفدار محیط زیست عمومی نشان می‌دهند. بیلنت و سلبار(2022) به بررسی رفتار طرفدار محیط زیست گردشگران: نقش تصویر محیطی مقصد و رفتار روزانه پرداختند. نتایج نشان میدهد که: 1) بیشتر رفتارهای طرفدار محیط زیست تحلیل شده در زمینه گردشگری بدتر میشوند. 2) گردشگرانی که رفتارهای طرفدار محیط زیست در خانه بالاتر از حد متوسط است، در مقصد نیز بهتر رفتار میکنند. 3) ادراک مقصد به عنوان دوستدار محیط زیست با رفتار طرفدار محیط زیست بهتر در مقصد همراه است.
تیان و لو(2022) به بررسی پژوهش رفتار طرفدار محیط زیست: پیشرفت نظری و جهت‌گیری‌های آینده پرداختند. مشکلات زیست محیطی واقع بینانه باعث رشد تحقیقات رفتار طرفدار محیط زیست میشود که در میان آنها مهمترین پیشرفت در مورد نوآوری نظری و توسعه رفتار طرفدار محیط زیست است. از نظر کاوش نظری، مطالعات موجود نظریه ارزش-باور-هنجار، نظریههای رفتاری مرتبط با زمینه‌ها و مدل‌های تصمیم‌گیری رفتار طرفدار محیطی را پیشنهاد و توسعه می‌دهند. اهمت و همکاران(2022) به بررسی اندازه گیری رفتار حامی محیط زیست ناشی از ارزشهای زیست محیطی پرداختند. رفتار طرفدار محیط زیست در پرداختن به تغییرات آب و هوایی تحت تأثیر عوامل چند بعدی - دانش، ارزشها، قصد و پیشینه جمعیتشناختی است.
هندی1 و دیگران (2021)، انگیزههای اساسی رفتارهای زیستمحیطی را در بین دو نسل کره جنوبی «والدین و فرزندان»، مطالعه نمودند. طبق یافتههای آنها تفاوت نسلی در زمینهسازی انگیزههای رفتارهای محیطی وجود دارد. انگیزههای زیستمحیطی احتمالا باعث ارتقاء رفتارهای زیستمحیطی در بین نسلهای کرهجنوبی میشود. اسمیت و کینگستون2 (2021) به بررسی عوامل جمعیتشناختی، نگرشی و اجتماعی بر توجه و رفتار طرفدار محیط زیست پرداختند. عوامل نگرشی و اجتماعی مختلف مانند جهان‌بینی بوم‌شناختی، هویت اجتماعی و دلبستگی به مکان را شناسایی کرده و رابطه آنها را با توجه و رفتار طرفدار محیط زیست بررسی میکند. مردیت و شارون(2021) به بررسی عوامل جمعیت شناختی، نگرشی و اجتماعی پیش بینی کننده رفتار حامی محیط زیست پرداختند. نتایج نشان میدهد که بین این عوامل جمعیت شناختی، نگرشی، اجتماعی و متغیرهای محیطی ارتباط پیچیده و پویا وجود دارد.
داریانتو و سانگ3(2020)، به فراتحلیل رابطه بین دلبستگی به مکان و رفتار طرفدار محیط زیست پرداختند. نتایج بررسی آنها نشان داد که اول، تأثیر کلی وابستگی به مکان بر رفتار طرفدار محیط زیست مثبت است و این تأثیر در فرهنگهای جمع‌گرایانه در مقابل فردگرایی بیشتر است. بالوندی4 و همکاران (2019)، در بررسی رابطه بین ملاحظات زیستمحیطی مردم و رفتار طرفدار محیط زیست در لیتوانی نشان داد که ملاحظات زیستمحیطی عمومی مردم، یعنی مقادیر زیست کره و هویت زیستمحیطی، میتواند رفتار طرفدار محیط زیست را در افراد ایجاد کند. هالکوس و همکاران(2019) در مقالهای به بررسی رفتار محیطی در یک زمینه خصوصی: یکپارچه کردن تئوریهای رفتار برنامهریزی شده و هنجار اعتقاد به ارزش، خودشناسی و عادت می پردازند. نتایج نشان میدهد که بهترین پیشبینی کننده رفتار محیطی به دنبال عادت است و هنجار ذهنی، اصلیترین حضار قصد است. آگاهی از عواقب تأثیر مثبتی بر هنجارهای شخصی، ذهنی و نگرش و کنترل رفتاری درک شده دارد و هویت شخصی روابط بین ارزشهای زیست کره و هنجار شخصی، نگرشها، هنجار ذهنی و کنترل رفتاری درک شده را تعدیل میکند. فو5 و همکاران (2018)، آگاهی و رفتار زیستمحیطی بر محیط دانشگاه در چین را مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که عوامل فرهنگی و اجتماعی نیز بر رفتار زیستمحیطی تأثیرگذار بوده‌اند.
برخی انواع نگرش به محیط زیست در نظریه اجتماعی را به چهار دسته تقسیم میکنند. این چهار دسته شامل نگرش به محیط زیست طبیعی، نگرش به محیط زیست به عنوان روستا یا باغ، نگرش به محیط زیست شهری و نگرش به محیط زیست جهانی میشوند(محرمنژاد و تهرانی، 1389: 5). در این مقاله بیشتر نگرش به محیط زیست شهری مدنظر است و باید دید در بین گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران این نگرش چگونه است. ژرژ تومه معتقد است كه ميزان احترام شهروندان هر جامعه به اخلاق محيطي و حفاظت از محيط طبيعي، از جمله معيارهاي سنجش ميزان توسعه فرهنگي در آن جامعه محسوب مي‌شود(تومه، 1380، 15).
آنتونی گیدنز به نوگرایی و نتایج آن و موضوع زیست محیطی و جایگاه طبیعت در نظریه اجتماعی خود و پیامدهای اقتصادی و مالی گرفته تا پیامدهای فرهنگی و مسائل زیست بومی جهانی پرداخته است که از مرز ملی فراتر رفته و اثرات جهانی دارد. از این رو گسترش مشکلات زیست بومی جهانی به عنوان یکی از پیامدهای جهانی شدن، گسترش سرمایه داری صنعتی به سراسر کره زمین، ایجاد بازار جهانی و توسعه ارتباطات گوناگون است(سلیمان‌پور عمران، 1396: 48).
نگرش افراد نسبت به محیط زیست شهری در سالهای اخیر دچار تغییر و دگرگونی شده است. جامعهشناسی محیطزیست عمدتاً به بررسی علمی رابطه جامعه مدرن با بحران‌ها و مسائل محیطزیست می‌پردازد و در این میان بیشتر بر ابعاد اجتماعی پیرامون محیطهای طبیعی و بشر ساخته متمرکز است(نواح و فروتنکیا، 1396: 81). آنتونیگیدنز درباره موضوعات زیستمحیطی بر پرداختن نظریه اجتماعی به محیطهای شهری و ساختگی تاکید دارد. شهرنشینی پیامدهایی در مورد چگونگی تشکیل محیط طبیعی، درک از آن و عمل در برابر آن دارد.
در نظریۀ اجتماعی روانشناختی رفتار نوع‌دوستانۀ شوارتز(2006) ، رفتارهای محیطزیستی به‌عنوان رفتارهایی نوع‌دوستانه شناخته میشوند که منفعت آنها نصیب دیگر افراد جامعه میشود(مالمیر و همکاران، 1402: 58). در الگوی رفتار محیط‌گرایانۀ کالموس و اجی‌من6، دانش، ارزشها و نگرشهای محیط زیستی را همراه با پیوند عاطفی به‌منزلۀ ترکیبی پیچیده با نام آگاهی زیستمحیطی در نظر گرفته شد. عوامل بیرونی و درونی رابطۀ مستقیم با رفتارهای محیطزیستی دارند. رفتار انسان نسبت به محیطزیست از عوامل بیرونی و عوامل درونی تأثیر میگیرد. برخی عوامل بر گروه‌های اجتماعی وسیع تأثیر میگذارند؛ در حالی که برخی دیگر تنها بر گروهی از افراد تأثیر دارند(کالموس و اجی‌من، 2002: 239). نهایتاً همین باورها و نگرش های خاص هستند که به رفتار واقعی گردشگر در محیط زیست مقصد منجر می شوند.
در نظریۀ ارزش-باور-هنجار، سه جهت‌گیری ارزشی معرفی شده است: 1. جهت‌گیری ارزشی خودمحور (تأکید بر دست‌آوردهای فردی، به حداکثر رساندن نفع شخصی)؛ 2. جهت‌گیری ارزشی نوع‌دوستانه (نگرانی برای رفاه دیگر انسانها)؛ 3. جهت‌گیری ارزشی زیست‌بوم‌محور (نگرانی برای گونه‌های غیرانسانی یا زیست کره، آب و خاک). زمانی که ارزشهای جمع‌گرا و رفتارهای نوع‌دوستانه غالب باشد، تمایل بیشتری به جهت‌گیری‌های ارزشی نسبت‌به محیطزیست و زیست‌بوم‌محوری دیده میشود(مالمیر و همکاران، 1402: 59). همچنین هنجارهای شخصی، که نگرشهای اخلاقی درونی‌شدۀ حاصل از هنجارهای مشترک اجتماعی‌اند، به‌مثابۀ عامل مؤثری در شکلگیری رفتارهای نوع‌دوستانه و بوم‌محور تلقی میشوند.
رونالد اینگلهارت برای سنجش ارزش های شهروندان اروپایی ارزشها را به دو دسته مادی و فرامادی تقسیم میکند. ارزشهای مادی مبتنی بر نیازهای زیستی و امنیتی فرد هستند و مستقیماً با حیات طبیعی فرد در ارتباطند و در مقابل ارزشهای فرامادی در جهت ارضای نیازهای فرازیستی انسان میباشند. نظریه اینگلهارت در خصوص دگرگونی ارزشی پیشبینی میکند که جایگزینی جمعیت نسل جدید به تدریج به جابجایی بلندمدت از ارزشهای مادی به ارزشهای فرامادی منجر خواهد شد. این دگرگونی میگوید؛ جایگزینی نسلی تنها عامل تغییر ارزشی نیست، بلکه مؤلفههای مهم دیگری نیز مطرح میباشد(اینگلهارت و آبرامسون، 1378 :65). اینگلهارت معتقد است که این ارزشها و تغییرها میتواند به صورت تأکیدی بر آزادی شخصی و سیاسی، مشارکت، برابری، مدارا با اقلیت‌ها و کسانی که عقاید مخالف دارند، پذیرش ایده‌ها و سبک‌های جدید زندگی، حفاظت از محیط زیست و توجه به کیفیت مسائل زندگی تبلور یابند(عباس زاده و همکاران، 1395: 64). نظریههای اینگلهارت و شوآرتز، بیان کننده نگرش و نوع نگاه افراد به ارزشهای دینی، و غیردینی مانند رفتارهای زیستمحیطی هستند. از نظر اینگلهارت، ارزشها در محیطزیستگرایی اثرگذار بوده و میتوان رفتارهای زیستمحیطی را به ارزشها و نظریه ارزشهای اینگلهارت نسبت داد(اینگلهارت، 1395: 221).
اینگلهارت معتقد است که در اثر توسعه اقتصادی در کشورهای پیشرفته صنعتی، تحول در ارزش های مادی انسان های این جوامع رخ داده، به گونه ای که روند این تحول، حرکت از ارزشهای مادی به ارزش های فرامادی را نشان می دهد. او معتقد است که هر فرهنگ، رهیافت مردم را در تطابق با محیط شان نشان میدهد و این رهیافت در بلندمدت به دگرگونیهای سیاسی، اقتصادی و تکنولوژی پاسخ میدهد(اینگلهارت، 1395 :23). افرادی که ارزشهای فرامادی و یا ارزشهای دیگرخواهانه بیشتری دارند، فعالیت‌های زیست محیطی بالاتری را هم دارا هستند. ارزشهای اجتماعی و خصوصاً ارزشهای غائی می‌توانند بر نگرشها و در نهایت رفتارهای زیست محیطی اثرگذار باشند. فرضیه "بین ارزشهای اجتماعي با رفتار زيست محيطي در بین گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران رابطه معناداری وجود دارد" از این تئوری اقتباس شده است.
در بحث از اخلاق زیست محیطی، همواره به نقش ارزشهای زیست محیطی و منابعی همچون دین که مطرح‌کننده این ارزشها هستند به عنوان عاملی تعیین‌کننده بر رفتارهای زیست محیطی و مکانیسم‌های واسط آن همچون احساس و ادراک و به‌طور کلی نگرش تأکید میشود(کلانتری و همکاران، 1395: 7). ادیان و مکاتب الاهى در کنار توجّه به مسائل معنوى و روحى، انسان را به احترام به موجودات پیرامون خود و نیز پاکیزگى محیط اطرافش ترغیب کرده، و اصول و ضوابطى را به منظور حفاظت از محیط زیست مقرر داشتهاند(صادقی و فراهانی فرد، 1382). یکی از چالش‌های پیش روی ادیان چگونگی روبرو شدن با بحران زیستمحیطی است که بسیاری معتقدند بر اثر ماتریالیسم بی‌حدومرز، عرفی شدن و صنعتی شدن لجام‌گسیخته در جوامع امروزی پدید آمده است(محرمنژاد و تهرانی، 1389: 5). بنابراین دین و آموزههای دینی میتواند بر رفتار انسانها اثرگذار باشد و با توجه به مواردی چون عدالت، انصاف و پاکیزگی و نظم که در آموزههای دینی به آنها اشاره می شود، رفتارهای زیست محیطی و جلوگیری از تخریب محیط زیست را میتوان از دین و باورهای دینی اقتباس نمود. فرضیه بین باورهای دینی با رفتار زيست محيطي در بین گردشگران رابطه معناداری وجود دارد، از این تئوری اقتباس شد. با توجه به این توضیحات باید گفت که ترکیبی از تئوری ها و نظریات مطرح شده به عنوان چارچوب نظری پژوهش حاضر انتخاب شده اند که در جدول زیر قابل مشاهده است.
جدول شماره 1: چارچوب نظری فرضیه های پژوهش
فرضیه | مبانی و چارچوب نظری |
سرمایه فرهنگی و رفتار زيست محيطي | نظریه فرهنگ زیست محیطی ژرژ تومه |
باورهای دینی و رفتار زيست محيطي | تئوری دین و محیط زیست |
آگاهي زيست محيطي و رفتار زيست محيطي | نظریه رسانه ها و محیط زیست |
مشارکت شهری و رفتار زيست محيطي | نظریه رسانه ها و محیط زیست |
ارزشهای اجتماعي و رفتار زيست محيطي | نظریه ارزشهای اجتماعي رونالد اینگلهارت و محیط زیست |
ميزان استفاده از رسانهها و رفتار زيست محيطي | نظریه رسانه ها و محیط زیست |
هویت اجتماعی اجتماعي و رفتار زيست محيطي | نظریه آنتونی گیدنز |
فرضیه‌های تحقیق
1. بین سرمایه فرهنگی و رفتار زيست محيطي در بین گردشگران رابطه معناداری وجود دارد.
2. بین باورهای دینی و رفتار زيست محيطي در بین گردشگران رابطه معناداری وجود دارد.
3. بین آگاهي زيست محيطي و رفتار زيست محيطي در بین گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران رابطه معناداری وجود دارد.
4. بین مشارکت شهری با رفتار زيست محيطي در بین گردشگران رابطه معناداری وجود دارد.
5. بین ارزشهای اجتماعي با رفتار زيست محيطي در بین گردشگران رابطه معناداری وجود دارد.
6. بین ميزان استفاده از رسانهها و رفتار زيست محيطي در بین گردشگران رابطه معناداری وجود دارد.
7. بین هویت اجتماعی با رفتار زيست محيطي در بین گردشگران رابطه معناداری وجود دارد.
روش تحقیق
پژوهش از نظر روش گردآوری دادهها توصیفی از نوع زمینهیابی و از نظر هدف کاربردی می باشد. روش اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺼﻮرت ﭘﻴﻤﺎﻳﺸﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻧﺘﺎﻳﺞ وجود دارد. روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﮋوﻫﺶ، ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎﻫﻴﺖ و روش اﻧﺠﺎم ﻛﺎر و از ﻟﺤﺎظ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ و واﺑﺴﺘﻪ از ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ اﺳﺖ. ابزار گردآوری دادهها، پرسشنامه استاندارد و محقق ساخته است. جامعه آماری شامل مجموعه گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران میباشند. تعداد این افراد در تابستان 1401 مطابق آمار ارائه شده از سازمان گردشگری برابر با 4462000 نفر می باشند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران، 384 نفر است.
جدول شماره 2: ضریب پایایی متغیرهای پژوهش
متغیرها | تعداد گویه‌ها | ضریب آلفای کرونباخ | نتیجه |
سرمایه فرهنگی | 26 | 855/0 | پایا |
آگاهی زیست محیطی | 15 | 821/0 | پایا |
باورهای دینی | 28 | 884/0 | پایا |
مشارکت شهری | 14 | 841/0 | پایا |
هویت اجتماعی | 24 | 772/0 | پایا |
رفتار زیست محیطی | 16 | 851/0 | پایا |
ارزشهای اجتماعی | 16 | 717/0 | پایا |
میزان استفاده از رسانهها | 10 | 739/0 | پایا |
روش نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای است. ابتدا یک چهارچوب کامل از شهرهای استان تهیه گردید که شامل 57 شهر میباشد. سپس شهرهای ساحلی استان از شرق تا منتهی‌الیه غرب استان مشخص شدند و در مرحله بعدی همه شهرهای ساحلی شماره‌گذاری گردید و سپس از بین آنها پنج شهر ساحلی بابلسر، محمودآباد، نور، نوشهر و رامسر بصورت تصادفی انتخاب شدند. در مرحله بعدی برخی مناطق تفریحی از این شهرستانها بطور تصادفی انتخاب گردید که شامل پارکینگ‌های یک تا نه بابلسر، ساحل و پارک تفریحی طاهباز محمودآباد، منطقه پلاژ حسینی نوشهر، منطقه گردشگری جواهرده رامسر و پارک جنگلی نور و نیز مسافران مستقر در کنار ساحل میباشند. از ضريب همبستگي پيرسون و رگرسیون و تحلیل مسیر استفاده شد. از اعتبار صوری استفاده شد. نتایج نشان میدهد که ابزار اندازهگیری از پایایی لازم برخوردار است و مقدار آلفای متغیر وابسته رفتار زیست محیطی 851/0 است. در سایر متغیرها نیز، مقادیر ضریب آلفای کرونباخ بیشتر از مقدار 70/0 بوده است. پس بنابراین ابزار اندازهگیری پایایی دارد. در سایر متغیرها نیز، مقادیر ضریب آلفای کرونباخ بیشتر از مقدار 70/0 بوده است. مثلاً در متغیرهای سرمایه فرهنگی 855/0، مشارکت شهری 821/0 و آگاهی محیط زیستی 841/0 است.
تعریف متغیرها
دینداری به معنای باورداشتن عقاید و التزام عملی به آن احکام است. در سنجش متغیر دینداری از مدل گلارک و استارک در چهار بعد(اعتقادی، مناسکی، تجربی و بعد پیآمدی) استفاده شد(سراج زاده و همکاران، 1392: 65-64). از نظر بوردیو، سرمایه فرهنگی شامل کاربرد زبان، منش‌ها، جهت‌گیری‌ها و تمایلات است و دارای وجوه پیچیده و ظریفی در نحوه رابطه فرد با فرهنگ و زبان است(جنکینز، 178:1385). بوردیو سرمایه فرهنگی را به سه دسته(تجسم یافته، عینیت یافته و نمادی) تقسیم‌بندی میکند. مشارکت شهری، مشارکت شهروندان در ایجاد، اصلاح و اداره محله و محیط مسکونی را در بر میگیرد(مرادی، 1393: 158). برای سنجش مشارکت شهری از سه بعد میزان آگاهی به مشارکت، تمایل به مشارکت و میزان مشارکت شهری استفاده گردید. هویت اجتماعی اساساً به ویژگی‌ها و اندیشه‌هایی اشاره میکند که فرد، آنها را از طریق اشتراک اجتماعی و عضویت در گروه‌ها و مقولا اجتماعی کسب میکند این گروه‌ها و مقوله‌ها شامل نژاد، مذهب، قومیت، ملیت، جنسیت میشود(جنکینز؛ 1381). هویت اجتماعی ابعاد متعددی دارد که از نظر نوع و گسترۀ جامع مرجع آن در یک طیف قرار میگیرد و شامل هویت ملی، قومی، مذهبی و هویت جهانی است.
آگاهی محیط زیستی، به معنای میزان اطلاعات فرد در مورد مسائل محیط زیستی و عوامل مؤثر در گسترش آن و شناخت از چگونگی رفتار، جهت بهبود این معضلات است. آگاهی محیط زیستی، توانایی فرد در درک و ارزیابی اثر جامعه بر اکوسیستم است(خواجه شاهکویی و همکاران، 1393). برای سنجش آن از چهار بعد آگاهی محیط زیستی عام، آگاهی در حوزه آلودگی هوا، مصرف بهینه و بازیافت استفاده شد. منظور از وسایل ارتباط جمعی، روزنامه و مجلات(مطبوعات) رادیو ایران، تلویزیون ایران، رادیوهای خارجی، تلویزیون خارجی، ماهواره و اینترنت میباشند. ارزشهای فرهنگی-اجتماعی یک جامعه جزء اصلی آن جامعه به شمار میروند که ثبات یا تغییر آنها موجب ثبات یا تغییر فرهنگها و جوامع شده و به طبع، ثبات یا دگرگونی خانوادهها را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. ارزشهای فرهنگی بر شکلدهی و توجیه اعمال، باورها و اهداف فردی و گروهی تأکید میکنند(احمدی و قادرزاده، 49:1393). شوارتز(2006) ارزشها را به‌عنوان اهداف مطلوب و وابسته به موقعیت تعریف کرده که دارای اهمیت متفاوتی هستند و همانند اصول راهنما در زندگی مردم به کار میروند. جنبه محتوایی اساسی که در میان ارزشها تمایز ایجاد میکند، نوع اهداف انگیزشی است که آنها اظهار میکنند. رفتار زیست محیطی، رفتاری است که فرد در برخورد با محیط زیست از خود بروز میدهد(فروتن کیا، نواح و پورترکارونی، 1390). برای سنجش رفتارهای محیطزیستی از چهار بعد رفتار محیط زیستی عام، رفتار در حوزه آلودگی هوا، مصرف بهینه و بازیافت(نصرتی‌نژاد و همکاران، 1399: 42) استفاده شد.
یافتههای پژوهش
یافتههای توصیفی نشان میدهد که حدود 6/52 درصد از پاسخگویان مرد و 4/47 درصد زن هستند. حدود 4/10 درصد از پاسخگوها کمتر از 20 سال سن داشتهاند، حدود 5/25 درصد از پاسخگوها در گروه سنی 20 تا 30 سال، 24 درصد افراد در گروه سنی 30 تا 40 سال، حدود 8/20 درصد در سنین 40 تا 50 ساله و 3/19 درصد از پاسخگوها، سن شان بالای 50 سال بوده است.
جدول شماره 3: توزیع پاسخگویان بر حسب رفتار محیط زیستی
شاخص | پایین | متوسط | بالا | میانگین | |||
فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | ||
رفتار محیط زیستی | 31 | 8 | 75 | 5/19 | 278 | 5/72 | 05/4 |
رفتار محیط زیستی عام | 40 | 3/10 | 37 | 7/9 | 307 | 80 | 99/3 |
رفتار محیط زیستی در حوزه آلودگی هوا | 19 | 5 | 74 | 3/19 | 291 | 7/75 | 86/3 |
رفتار محیط زیستی در حوزه مصرف بهینه | 23 | 6 | 19 | 5 | 342 | 89 | 35/4 |
رفتار محیط زیستی در حوزه بازیافت | 19 | 5 | 57 | 8/14 | 304 | 2/79 | 05/4 |
میانگین الگوهای رفتار محیط زیستی در بین افراد بالا بوده و میانگین آن از عدد 5 برابر با 05/4 است. افراد بر اساس طیف لیکرت پنج گزینه‌ای از خیلی کم تا خیلی زیاد به آن پاسخ داده‌اند. یافتهها نشان داد که حدود 3/10 درصد میزان رفتار محیط زیستی عام را در حد پایین میدانند. حدود 7/9 درصد در حد متوسط و حدود 80 درصد نیز میزان رفتار محیط زیستی عام شان را در حد بالا میدانند. همانطور که جدول نشان میدهد حدود 5 درصد میزان رفتار محیط زیستی در حوزه آلودگی هوا را در حد پایین میدانند. حدود 3/19 درصد در حد متوسط و حدود 7/75 درصد نیز میزان رفتار محیط زیستی در حوزه آلودگی هوا را در حد بالا میدانند. حدود 6 درصد میزان رفتار محیط زیستی در حوزه مصرف بهینه را در حد پایین میدانند. حدود 5 درصد در حد متوسط و حدود 89 درصد نیز میزان رفتار محیط زیستی در حوزه مصرف بهینه را در حد بالا میدانند. همچنین حدود 5 درصد میزان رفتار محیط زیستی در حوزه بازیافت را در حد پایین میدانند. حدود 8/14 درصد در حد متوسط و حدود 2/79 درصد نیز میزان رفتار محیط زیستی در حوزه بازیافت را در حد بالا میدانند. در مجموع حدود 8 درصد میزان رفتار محیط زیستی شان را در حد پایین میدانند. حدود 5/19 درصد در حد متوسط و حدود 5/72 درصد نیز میزان رفتار محیط زیستی شان را در حد بالا میدانند. بنابراین افراد دارای رفتار محیط زیستی متوسط روبه بالایی هستند.
نتایج نشان داد که میانگین مشارکت شهری برابر با 42/3 است. میانگین ارزش های اجتماعی در جامعه مورد مطالعه برابر با 01/3 است. میانگین هویت اجتماعی نسبتا بالا است و میانگین آن از عدد 5 برابر با 14/3 می باشد. میانگین استفاده از رسانههای اجتماعی در حد متوسط بوده و میانگین آن 01/3 است. میانگین آگاهی محیط زیستی بالا و میانگین آن از عدد 5 برابر با 25/3 است. میانگین سرمایه فرهنگی 19/3 است.
از آزمون کولموگوروف-اسميرنوف برای بررسي نرمال بودن توزيع متغيرها استفاده شد. در متغیر رفتارهای زیستمحیطی مقدار آزمون برابر با 998/0 و سطح معناداری آن 302/0 است. در آزمون کولموگروف-اسمیرنوف سطح معنیداری برای متغیرها بیشتر از 05/0 است. بنابراین نرمال بودن آنها از لحاظ این آزمون تایید میشود و میتوان از آزمونهای پارامتری جهت آزمون فرضیه ها استفاده کرد.
جدول شماره 4: نتایج حاصل از آزمون کولموگوروف- اسمیرنوف متغیرها
متغیرهای پژوهش | آزمون كولموگوروف سميرنوف | سطح معناداری |
سرمایه فرهنگی | 889/0 | 442/0 |
مشارکت شهری | 983/0 | 289/0 |
باورهای دینی | 105/1 | 176/0 |
ارزش های اجتماعی | 022/1 | 098/0 |
آگاهی زیست محیطی | 124/1 | 087/0 |
هویت اجتماعی | 899/0 | 311/0 |
میزان استفاده از رسانه ها | 213/1 | 089/0 |
رفتار زیست محیطی | 998/0 | 302/0 |
حال باید به آزمون فرضیه های پژوهش پرداخت. یافتهها نشان داد که بین سایر متغیرهای مستقل مانند سرمایه فرهنگی، مشارکت شهری، آگاهی زیست محیطی، هویت اجتماعی و میزان استفاده از رسانه ها با رفتار زیست محیطی رابطه مثبتو مستقیم وجود دارد. یکی از فرضیه‌ها این است که بین باورهای دینی و رفتار زيست محيطي در بین گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران رابطه معناداری وجود دارد. سطح سنجش متغيرها کمی است و متغیر وابسته رفتار زيست محيطي به صورت نرمال در جامعه توزیع شده است. در نتیجه براي بررسي رابطه متغيرها از ضريب همبستگي پيرسون استفاده شد. بین باورهای دینی و رفتار زيست محيطي رابطه مثبتی وجود دارد. ضريب همبستگي پيرسون بین میزان باورهای دینی و رفتار زيست محيطي برابر با 355/0 است. بدین صورت که هر چه باورهای دینی بیشتر شود، رفتار زيست محيطي افزایش می‌یابد و برعکس هر چه باورهای دینی کمتر شود، میزان رفتار زيست محيطي کاهش می‌یابد.
جدول شماره 5: ضریب همبستگی پیرسون بین متغیرهای مستقل و رفتار زيست محيطي
متغیرهای مستقل | ضریب همبستگی پیرسون | سطح معناداری | نتیجه |
باورهای دینی | 355/0 | 000/0 | همبستگی مثبت و معنادار |
سرمایه فرهنگی | 575/0 | 000/0 | تأیید فرضیه |
مشارکت شهری | 541/0 | 000/0 | تأیید فرضیه |
آگاهی زیست محیطی | 544/0 | 000/0 | تأیید فرضیه |
هویت اجتماعی | 286/0 | 000/0 | تأیید فرضیه |
میزان استفاده از رسانه ها | 412/0 | 000/0 | تأیید فرضیه |
در یکی دیگر از فرضیه‌ها به بررسی رابطه بین ارزشهای اجتماعي و رفتارهای محیط زیستی پرداخته شد. یافتهها نشان می دهد كه ضريب همبستگي پيرسون بین میزان ارزشهای اجتماعي و رفتارهای محیط زیستی برابر با 541/0 است. بین ارزشهای اجتماعي و رفتارهای محیط زیستی آنان رابطه مثبت و مستقیم موجود میباشد. یعنی هر چه میزان ارزشهای اجتماعي بیشتر شود، میزان رفتارهای محیط زیستی افزایش می‌یابد و برعکس هر چه میزان ارزشهای اجتماعي کمتر شود، میزان رفتارهای محیط زیستی کاهش می‌یابد. همچنین ارزشهای اجتماعي با ابعاد رفتارهای محیط زیستی رابطه مثبت و معناداری را نشان میدهد.
در صورتی ارزشهای اجتماعي در جامعه بالا باشد، ابعاد رفتارهای محیط زیستی نیز رو به افزایش خواهد بود. مولفه رفتار محیط زیستی در حوزه مصرف بهینه با همبستگی 611/0 و مولفه رفتار محیط زیستی در حوزه آلودگی هوا با همستگی 453/0 به ترتیب بیشترین و کمترین همبستگی را با ارزشهای اجتماعي داشتهاند.
جدول شماره 6: ضریب همبستگی پیرسون بین ارزشهای اجتماعي با رفتار زيست محيطي
متغیر وابسته | ضریب همبستگی پیرسون | سطح معناداری | نتیجه |
رفتار محیط زیستی | 541/0 | 000/0 | تأیید فرضیه |
رفتار محیط زیستی عام | 472/0 | 000/0 | تأیید فرضیه |
رفتار محیط زیستی در حوزه آلودگی هوا | 453/0 | 000/0 | تأیید فرضیه |
رفتار محیط زیستی در حوزه مصرف بهینه | 611/0 | 000/0 | تأیید فرضیه |
رفتار محیط زیستی در حوزه بازیافت | 542/0 | 000/0 | تأیید فرضیه |
تحلیل رگرسیونی از بهترین روشهای تحلیلی است که تأثیرهای مشترک و مجزای متغیرهای مستقل را بر متغیر وابسته میزان رفتار زيست محيطي ارزیابی و مورد سنجش قرار می دهد. لذا از روش رگرسیونی چندمتغیره به شیوه همزمان استفاده شد. پیش فرض‌های مهم تحلیل رگرسیون مانند عدم وجود رابطه هم خطی بالا بین متغیرهای مستقل و مستقل بودن خطاها از یکدیگر با استفاده شاخصهای میزان تولرانس، درجه اغماض و آزمون دوربین- واتسون مورد بررسی قرار گرفت. یافتهها نشان داد که میتوان از تحلیل رگرسیون چندمتغیره برای بررسی رابطه بین متغیرهای مستقل و رفتار زيست محيطي استفاده نمود.
جدول شماره 7: مقادیر ضرايب رگرسيوني میزان رفتار زيست محيطي
متغيرها | ضریب رگرسیون | خطای استاندارد | بتا | آزمون t | سطح معناداری | Tolerance | VIF |
مقدار ثابت | 86/11 | 96/2 | - | 96/10 | 000/0 |
|
|
ارزش های اجتماعی | 293/0 | 139/0 | 154/0 | 65/3 | 000/0 | 771/0 | 433/1 |
مشارکت شهری | 111/0 | 108/0 | 241/0 | 439/8 | 000/0 | 996/0 | 415/1 |
آگاهی زیست محیطی | 144/0 | 139/0 | 298/0 | 028/10 | 000/0 | 875/0 | 680/1 |
سرمایه فرهنگی | 153/0 | 046/0 | 226/0 | 29/6 | 000/0 | 920/0 | 441/1 |
هویت اجتماعی | 241/0 | 059/0 | 250/0 | 07/7 | 000/0 | 879/0 | 513/1 |
استفاده از رسانههای اجتماعی | 021/0 | 119/0 | 139/0 | 233/4 | 000/0 | 890/0 | 441/1 |
باورهای دینی | 212/0 | 040/0 | 218/0 | 26/5 | 212/0 | 990/0 | 223/1 |
R |
| Std. Error | Durbin-Watson | F | Sig | ||
712/0 | 507/0 | 32/6 | 88/1 | 7/47 | 000/0 | ||
نتایج رگرسیون نشان میدهد که مقدار ضریب همبستگی چندگانه برابر با 712/0 می باشد که این ضریب شدت رابطه بین متغیر وابسته میزان رفتار زيست محيطي و متغیرهای مستقل را نشان میدهد. مقدار ضریب تعیین برابر با 507/0 میباشد. یعنی این که 7/50 درصد از تغییرات میزان رفتار زيست محيطي به متغیرهای مستقل مربوط می شود. مقدار آزمون دوربین واتسون نشان دهنده استقلال دادهها از یکدیگر بوده و برای انجام رگرسیون چندمتغیره مناسب هستند.
جدول شماره 8: اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته
متغیرهای مستقل | انواع تأثیرات | ||
مستقیم | غیرمستقیم | کل | |
ارزش های اجتماعی | 154/0 | 03/0 | 184/0 |
مشارکت شهری | 241/0 | 10/0 | 251/0 |
آگاهی زیست محیطی | 298/0 | - | 298/0 |
سرمایه فرهنگی | 226/0 | 10/0 | 236/0 |
هویت اجتماعی | 250/0 | 04/0 | 290/0 |
استفاده از رسانههای اجتماعی | 139/0 | 011/0 | 150/0 |
باورهای دینی | 218/0 | 030/0 | 238/0 |
24/0 |
30/0 |
14/0 |
23/0 |
24/0 |
28/0 |
26/0 |
17/0 |
34/0 |
30/0 |
22/0 |
15/0 |
15/0 |
27/0 |
19/0 |
21/0 |
25/0 |
شکل شماره 1: مدل تحلیل مسیر رفتار زیست محیطی
جهت بررسي ميزان و مسیر تأثيرات مستقيم و غيرمستقيم متغيرهاي مستقل تحقيق بر متغير وابسته، از تحليل مسير استفاده شد. نتایج مدل تحلیل مسیر نشان داد که بالاترین تأثیر مستقیم را که همان ضریب بتای تحلیل رگرسیون میباشد را به ترتیب متغیرهای آگاهی زیست محیطی، هویت اجتماعی، مشارکت شهری و بالاترین تأثیر غیرمستقیم را به ترتیب متغیرهای استفاده از رسانههای اجتماعی، مشارکت شهری و سرمایه فرهنگی و بالاترین تأثیر کل را نیز به ترتیب متغیرهای آگاهی زیست محیطی، هویت اجتماعی و مشارکت شهری بر روی رفتار زیست محیطی داشتند.
نتیجه‌گیری
موضوع اصلی پژوهش حاضر، رفتار زيست محيطي در بین گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران است. با توجه به محدودیت منابع تجدیدپذیر طبیعی و ضرورت همگرایی بیشتر بین انسان و زیست بوم او، توجه به مسائل زیست محیطی و فهم و پیشبینی متغیرها و ساز و کارهای تأثیرگذار بر این رابطه اهمیت به‌سزایی در تحقیقات عرصه‌های گوناگون دارد. عوامل متعددی در شکلگیری رفتار زيست محيطي در بین گردشگران در شهرهای ساحلی استان مازندران تأثیرگذار هستند. لذا به بررسی رابطه برخی از این عوامل مانند سرمایه فرهنگی، مشارکت شهری، هویت اجتماعی، رسانهها و غیره با رفتار زيست محيطي پرداخته شد.
بالا بودن هر یک از ابعاد سرمایه فرهنگی، نقش بارزی در بهبود بخشیدن رفتارهای محیط زیستی دارد. هر چه سرمایه فرهنگی بیشتر شود، میزان رفتار محیط زیستی افزایش می‌یابد و برعکس هر چه میزان سرمایه فرهنگی کمتر شود، میزان رفتار محیط زیستی در بین آنان کاهش می‌یابد. شارع پور و خوش فر(1381) معتقدند که می توان به رابطه بین انواع سرمایه از جمله سرمایه فرهنگی با حوزه جامعهشناسی زیست محیطی بررسی کرد. همچنین صالحی و امام قلی(1391) سرمایه فرهنگی را به عنوان متغیر پیشبینی کننده در مسائل اجتماعی فرهنگی مانند رفتارها و نگرشهای زیست محیطی میدانند. نتیجه این که عوامل فرهنگی مانند سرمایه فرهنگی و تحصیلات، عامل تعیین کننده حفظ محیط زیست در یک جامعه هستند. نتایج به دست آمده با یافتههای حقیقتیان و همکاران(1400)، غلامی و همکاران(1399)، نبوی و مختاریهشی(1397)، احمدیان و حقیقتیان(1395)، صالحی و امامقلی(1391)، حاجیزاده میمندی و همکاران(1393) و نوروزیان(1396) هماهنگ و همسو است.
یافتهها نشان میدهد که رابطه مثبت و معناداری بین آگاهی محیط زیستی و رفتار محیط زیستی گردشگران وجود دارد. آگاهی محیط زیستی در واقع به معنای میزان اطلاعات فرد در مورد مسائل محیط زیستی است که به عنوان یکی از متغیرهای مهم پیش بینی کننده رفتارهای محیط زیستی در تحقیقات مختلف معرفی شده است و پژوهشگران مختلفی به تأثیر مثبت آگاهی محیطزیستی در رفتار مسئولانه محیط زیستی اشاره کرده‌اند. سلطانی(1401)، نصرتی نژاد و همکاران(1399)، غلامی و همکاران(1399)، رضایی‌مقدم و شهرکی(1401)، نبوی و مختاریهشی(1397)، اسفندیارپور و همکاران(1399)، احمدیان و حقیقتیان(1395)، ادهمی و اکبرزاده(1390) نیز به همین نتایج دست یافتهاند.
مشارکت شهری با ابعاد رفتارهای محیط زیستی رابطه مثبت و معناداری را نشان میدهد. در صورتی مشارکت شهری در جامعه بالا باشد، ابعاد رفتارهای محیط زیستی نیز رو به افزایش خواهد بود. هنگامی که شهرها از نظر اندازه و تعداد جمعیت رشد می کنند، توجه به هماهنگی میان جنبه‌های کالبدی، اجتماعی و محیط زیستی آنها بسیار حائز اهمیت است و پایداری شهر در گرو همخوانی میان این عوامل خواهد بود. مشارکت گردشگران در امور شهری، سبب میشود تا آنها احساس مسئولیت بیشتری نمایند و در حفظ و بهبود محیط زیست کوشا باشند. همچنین نگرش و تاثیرپذیری مردم از رسانهها، بر نوع رفتار آنها با محیط زیست تأثیر میگذارد، به همین دلیل رسانهها تأثیر بسزایی در ارتقاء فرهنگ سازی محیط زیستی مردم و حفاظت از محیط زیست دارند. از این رو تاثیر آنها بر روی ابعاد گوناگون شخصیت مردم، از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. بر این اساس بررسی نقش رسانهها در حفاظت از محیط زیست و تاثیر آنها در رفتار مردم و جامعه، مهم است.
مسائل زیست محیطی عمدتاً پیامد رفتار انسان هستند؛ به طوری که در بررسی رفتارهای زیست محیطی توجه به دانش، نگرش و نیت عملی افراد از مسائل زیست محیطی و نحوه رویارویی با آنها از اهمیت زیادی برخوردار است. به عبارت دیگر هویت اجتماعی و فردی هر یک از افراد جامعه، بیانگر نوع نگاه فرد به محیط زیست و اطراف است. در همین زمینه رستگار و ملکی(1396) معتقدند که نقش تعدیل گر هویت فرهنگی محلی، مدیران را ملزم می‌دارد که در تمرکز بر تولید و توزیع محصولات سازگار با محیط زیست توجه ویژه ای بر هویت فرهنگی محلی افراد داشته باشند. هرچند میتوان گفت که محیط زیست نقش مهمی در بازیابی هویت اجتماعی و ملی افراد دارد، برعکس آن هم صادق بوده و هویت اجتماعی و فرهنگی بر نحوه برخورد با محیط زیست و اعمال و رفتارهای زیست محیطی صادق است.
یافتهها نشان داد بین باورهای دینی و رفتار زيست محيطي رابطه مثبتی وجود دارد. هر چه باورهای دینی بیشتر شود، رفتار زيست محيطي افزایش می‌یابد و برعکس هر چه باورهای دینی کمتر شود، میزان رفتار زيست محيطي کاهش می‌یابد. انسان معاصر نیازمند بازنگری در شیوۀ برخورد خویش با محیطزیست است و میتوان این نگرش اصیل را از آموزههای وحیانی طلب کرد. بهبود محیطزیست زمانی حاصل خواهد شد که محیط طبیعی و فرهنگی انسان با هم مرتبط باشند. لازمه تحقق چنین هدفی، وجود اخلاق محیطزیستی در تمامی اقشار یک جامعه در یک کشور میباشد. در یک جامعه دین مدار آنچه مورد انتظار است حفظ مواهب خداداده و جلوگیری از تخریب و تباهی آن است که تحقق این امر نیازمند آموزش عمومی این موضوع توسط عالمان محیط زیست و آگاهان دینی است. در حال حاضر به دلیل تداوم بحران‌های زیست محیطی، دیدگاه جهانی نسبت به مذهب تغییر یافته و به عنوان یکی از عوامل مؤثر در کاهش معضلات زیست محیطی مورد توجه قرار گرفته است. از نظر طالبان و معمارزاده(1398) در خصوص چگونگی ارتباط دین و محیطزیستگرایی سه نوع ارتباط ممکن میان دو متغیر دینداری و رفتار محیطزیستی(ارتباط مثبت، ارتباط منفی، و عدم ارتباط) وجود دارد. دین بعنوان یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی و فرهنگی، چنانچه از طرف پیروان خود به نیکی شناخته شود و به احکام آن نیز عمل شود در بیشتر موارد پشتوانه‌ای قوی برای حفظ محیط زیست است.
یافتهها نشان می دهد كه ضريب همبستگي پيرسون بین میزان ارزشهای اجتماعي و رفتارهای محیط زیستی برابر با 541/0 است. بین ارزشهای اجتماعي و رفتارهای محیط زیستی آنان رابطه مثبت و مستقیم موجود میباشد. مسائل زیست محیطی عمیقاً دارای مفاهیم اجتماعی و جامعهشناختی هستند و بخش عمده‌ای از باورها و رفتارهای زیست محیطی افراد تحت تأثیر نظام‌های فرهنگی و اجتماعی، تغییر و تحول می‌یابند. رفتار انسان در قبال محیط زیست تحت تأثیر مدرنیته و فرایندهای آن به رفتاری بحرانآفرین تبدیل شده است. متغیرهایی همچون ارزشهای زیست محیطی و تجربه ارتباط با طبیعت می‌توانند در تعیین کم و کیف مسائل زیست محیطی حایز اهمیت باشند. به عقیده جامعه‌شناسانی مانند تالکوت پارسونز هنجارها و ارزشها در گزینش وسایل دستیابی به هدف‌ها نقش بازی میکنند و کنش چیزی جز تلاش برای تطبیق با هنجارها نیست. در بحث از اخلاق زیست محیطی، همواره به نقش ارزشهای زیست محیطی و منابعی همچون دین که مطرح‌کننده این ارزشها هستند به عنوان عاملی تعیین‌کننده بر رفتارهای زیست محیطی و به‌طور کلی نگرش تأکید میشود. بنابراین برای حفاظت مؤثر از محیط زیست، جایگاه مناسبی به ارتقاء ارزشهای غیر‌انسان‌محور در فرهنگ عمومی جامعه داده شود و بررسی‌های لازم پیرامون شکاف بین ارزشها و رفتار افراد در قبال محیط زیست بعمل آید. امرایی و همکاران(1398) معتقدند که ارزشها و باورهای فرهنگی بر زیست محیط اثرگذار هستند. این نتایج با یافتههای شاطریان و همکاران(1398)، رستگار و همکاران(1396)، عابدی سروستانی(1394)، محرمنژاد و تهرانی(1389)، کلانتری و همکاران(1395) هماهنگ است.
در نیتجه باید اشاراه کرد که بهبود محیط زیست زمانی حاصل خواهد شد که محیط طبیعی و فرهنگی انسان با هم مرتبط باشند. برای افزایش انجام رفتار زيست محيطي در جامعه بایستی به میزان دینداری و ابعاد دینداری و بالا بردن شاخصها و مولفههای آن توجه بیشتری نمود. بهتر است که به تقویت بنیان های دینی افراد در جامعه توجه بیشتری شود. همچنین رسانهها با دادن اطلاعات محیط زیستی به سطوح مختلف جامعه متناسب با نیاز هر قشر جامعه و القا و نهادینه کردن این اطلاعات، موجب تغییر رفتار و گسترش فرهنگ محیط زیستی جامعه میشوند. متخصصان محیط زیست و سازمانهای محیط زیستی با آگاه‌سازی و دادن اطلاعات محیط زیستی به عموم مردم و اقشار مختلف جامعه، سعی در بالابردن و ارتقای سطح دانش محیط زیستی و ایجاد فرهنگ حفاظت از محیط زیست دارند. توجه به ارزشهای زیست محیطی به عنوان یکی از ارزشهای اجتماعی میتواند سبب بهبود رفتارهای زیستمحیطی و کاهش تخریب محیط زیست گردد. توجه به هویت اجتماعی و چگونگی شخصیت‌پذیری و جامعه‌پذیری افراد در زمینه مسائل زیست محیطی و رفتارهای متناسب با آن بایستی در اولویت قرار گیرد. با توجه به رابطه معنادار بین مشارکت شهری و میزان رفتار زيست محيطي باید توجه به افزایش مشارکت های مردمی در امور شهری در بین افراد در راس برنامه های مسئولین قرار گیرد.
منابع
احمدی، یعقوب؛ قادرزاده، امید(1393) گونه شناسی ارزش های فرهنگی مبتنی بر هویت، پژوهشنامه توسعه فرهنگی اجتماعی، بهار و تابستان 1393، شماره 1، صفحه 34 تا 56.
احمدیان، داریوش، و حقیقتیان، منصور(1395) تحلیل جامعهشناختی نقش عوامل فرهنگی در رفتارهای زیستمحیطی شهری(مورد مطالعه: شهروندان کرمانشاه). مطالعات جامعهشناختی شهری، دوره 6، شماره 18، صص 76-51.
ادهمی، عبدالرضا و اکبرزاده، الهام(1392) بررسي عوامل فرهنگي موثر بر حفظ محيط زيست شهر تهران (مطالعه موردي مناطق 5 و 18)، مجله تخصصی جامعه شناسی، سال اول، شماره اول، 62-38.
اسفندیارپور, جمیله, مرادی, علی, جهانبخش, اسماعیل. (1399). رابطۀ بین کیفیت زندگی و هویت ملی با فرهنگ محیطزیستی(مورد مطالعه: شهر کرمان). علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد, 17(2), 64-33.
امامقلی, لقمان, صالحی, صادق, رضایی, احمد, فیضی, اسرین. (1402). تحلیل جامعهشناسی رفتار حفاظت از محیط زیست. مطالعات جامعه شناسی, (), -. doi: 10.30495/jss.2022.1964532.1483
امرایی، فرید و بازگیرپور، یاسین و فلاحی، امیر(1398) بررسی نقش، عوامل، ارزش ها و باورهای فرهنگی بر زیست محیط،پنجمین کنفرانس بین المللی مهندسی محیط زیست و منابع طبیعی، تهران.
ایمانی, بهرام, بندری, ابوالمحمد, نوروزی, عباس. (1401). بررسی عوامل موثر بر رفتارهای محیطزیستی روستاییان (مطاله موردی: بخش مرکزی شهرستان اردبیل). پژوهش های محیط زیست, 13(26), 301-316.
اينگلهارت، رونالد(1395) تحول فرهنگي در جامعه پيشرفته صنعتي، ترجمه مريم وتر، تهران: انتشارات كوير.
اينگلهارت، رونالد؛ پلآر، آبرامسون(1378) امنيت اقتصادي و دگرگوني ارزشي، ترجمه شهناز سميعخاني، نامه پژوهش، شماره 14 و 15.
تومه، ژرژ (1380) توسعه فرهنگي و محيط زيست، ترجمه محمود شارع پور، چاپ اول، غزال (باز).
حاجیزادهمیمندی، مسعود، فلکالدین، زهرا(1396) بررسی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر رفتارهای زیستمحیطی مسئولانه(مورد مطالعه: شهروندان خرمآباد). توسعه اجتماعی، 12(1)، صفحات 7-36.
حسن زاده، نسیم(1397) بررسی جامعهشناختی عوامل اجتماعی موثر بر رفتارهای زیستمحیطی(مورد مطالعه مصرف انرژی گاز در بین خانوارهای شهر شهرکرد)، پایاننامه كارشناسي ارشد رشته جامعهشناسی، دانشگاه یاسوج.
حقیقتیان, منصور, حسینی, فریبا, هاشمیان فر, سید علی. (1400). بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی موثر برتخریب محیط زیست مورد مطالعه: جوانان شهر تهران. جامعه شناسی اقتصادی و توسعه, 10(2), 259-278.
دشتکی، نجمه؛ حبیب، فرح؛ ماجدی، حمید(1400) تبیین اخلاق زیستمحیطی شهروندان در تعالی محیطزیست: ارائه مدل مفهومی، پژوهش و برنامهریزی شهری، بهار 1400، شماره 44، صفحه 161 تا 172.
رستگار, عباسعلی, هاشمیان, سید محمدحسین, علوی, سید صفر. (1396). ارزشهای زیست محیطی وسبک زندگی عوامل تعیین کننده رفتار (بوم شناختی) مصرف کننده. مطالعات مدیریت بهبود و تحول, 25(83), 69-92.
رضایی مقدم، مریم؛ شهرکی، عاطفه(1401) مطالعه رفتار زیست محیطی دانش‌آموزان دوره ابتدایی، پژوهش های کاربردی در مدیریت و علوم انسانی، تابستان 1401، سال سوم، شماره 7، صفحه 112 تا 122.
سراج زاده، سیدحسین، جواهری، فاطمه و ولایتی خواجه، سمیه(1392) دین و سلامت: آزمون اثر دینداری بر سلامت در میان نمونه‌ای از دانشجویان، جامعه شناسی کاربردی، دوره: 24، شماره 1.
سلطانی، سعید(1401) فراتحلیل تعیین‌گرهای اجتماعی رفتارهای زیستمحیطی، توسعه اجتماعی، تابستان 1401، دوره شانزدهم، شماره 4، صفحه 127 تا 160.
سلیمان پورعمران، محبوبه (1396). جهانی شدن، سیاست و سواد زیستمحیطی : سیری تاریخی به مکاتب و نظریه‌پردازان محیطزیست. محیط زیست و توسعه فرابخشی, 2(58), 43-56.
شاطریان, محسن, کیانی سلمی, صدیقه, میرداداشی, سیده زهرا. (1398). مدلسازی نقش دانش، نگرش و ارزش های محیط زیستی گردشگران در بروز رفتارهای سازگار با محیط (نمونه موردی: گردشگران ایرانی و خارجی شهر قم). فصلنامه علوم محیطی, 17(2), 207-228.
صادقی، حسین ؛ فراهانی فرد، سعید(1382) محیط زیست از منظر دین و اقتصاد، اقتصاد اسلامی، تابستان 1382، شماره 10، صفحه 23 تا 52.
صالحی, صادق. (1401). بررسی نقش فرهنگ بوم‌شناختی در افزایش توانمندی حفاظت از محیطزیست جامعه روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان مازندران). پژوهش های محیط زیست, 13(25), 133-150.
صالحی، صادق و لقمان، امامقلی(1395) نقش هنجارهای فردی و اجتماعی در شکلگیری رفتار حامی محیطزیست، آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال چهارم، بهار 1395 شماره 3، صفحه 11-20.
طالبان، محمدرضا و معمارزاده، ابوالفضل(1398). دینداری و محیط‌زیست‌گرائی: تأملی تجربی بر مناقشات نظری، پژوهشهای جامعهشناسی معاصر، 8(15)، صفحات 89-121.
طهماسبي‌پاشا، جمعلی، مجیدی، روفیا(1384)چشم‌انداز گردشگري سواحل جنوبي درياي خزر و آثار آن بر توسعه شهرها و روستاهاي منطقه، مجموعه مقالات اولين همايش سراسري نقش صنعت گردشگري در توسعه مازندران، صص 320-352.
عابدی سروستانی, احمد. (1394). ارزشها و رفتارهای دوستدار محیط زیست: مطالعه‌ای در پارک‌های جنگلی استان گلستان. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی, 26(3), 329-342.
علیزاده اقدم، محمدباقر، توکل، آقایاری هیر، حسین، هنرور(1396) نقش واسطهای مصرفگرایی در ارتباط بین مادیگرایی و ردپای اکولوژیک (مورد مطالعه: شهروندان ارومیه)،آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، سال ششم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۱.
غلامی، علیاصغر، عباسی اسفجیر، علیاصغر، حیدرآبادی، ابوالقاسم(1400) رفتارهای زیستمحیطی زنان و اثر دینداری بر آن در شهر ساری، مطالعات روانشناختی اجتماعی زنان، دوره 19 ، شماره 3، پاییز، 1400، صفحه 7-38.
کلانتری، عبدالحسین، کیانپور, مسعود, مزیدی شرف‌آبادی, وحید, لشگری, مجتبی (1395) بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر تعلق‌مندی نسبت به محیطزیست(مورد مطالعه: شهروندان تهران)، جامعهشناسی کاربردی، دوره 27، شماره 2، شماره پیاپی 62، تابستان 1395، صفحه 16-1.
کیانی سلمی، صدیقه و محسن، شاطریان(1396) شناسایی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط زیست(مطالعه موردی: شهروندان کاشان)، فصلنامه علمی آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، دوره 6، شماره 2، زمستان 1396، صفحه 101-116.
مالمیر, مهدی, اسماعیل زاده سیلابی, ایدا, سمیاری, امیر. (1402). تبیین کنشگری فردی و مدنی در حمایت از تنوع‌زیستی با تأکید بر سازوکارِ گفت‌وگوی جمعی. جامعه شناسی کاربردی, 34(1), 51-66.
محرمنژاد، ناصر؛ تهرانی، مهناز(1389) مروری بر نظریههای اجتماعی و مدیریت محیطزیست. انسان و محیط زیست، دوره 8، شماره 1(12- پیاپی 23)، صفحه 3-11.
موحد مجد، مجید؛ سلامتیان، درنا (1400) سلامت معنوی و رفتار زیست محیطی (پیمایشی دربارۀ جوانان شیراز)، جامعه شناسی فرهنگ و هنر، تابستان 1400، شماره 7، صفحه 32 تا 53.
مهنی رفتار، رضوان؛ نعیمی، امیر (1401) تحلیل رابطه بین ویژگی‌های جمعیتشناختی و رفتار زیستمحیطی زنان روستایی حوضه آبخیز هلیل‌رود، آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، بهار 1401، شماره 31 صفحه 157 تا 172.
نبوی, سید عبدالحسین, شهریاری, مرضیه. (1392). دین، اخلاق و محیط زیست. انسان و محیط زیست, 12(شماره 2(29-پیاپی 40)), 69-83.
نبوی، سیدحسین و مختاریهشی، علی(1397) سرمایه فرهنگی و رفتارهای زیست محیطی خانوادههای تهرانی، مسائل اجتماعی ایران، سال نهم، پاییز و زمستان 1397 شماره 2.
نصرتی‌نژاد, فرهاد, سراج‌زاده, سید حسین, دیهول, منصور. (1399). تبیین جامعهشناختی رفتار زیستمحیطی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی). توسعه پایدار محیط جغرافیایی, 2(2), 33-52.
نوروزیان، فرحناز (1396) بررسی جامعهشناختی عوامل موثر بر رفتارهای زیست محیطی در شهر نورآباد دلفان، کارشناسی ارشد، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی، دانشکده علوم انسانی.
نواح، عبدالرضا؛ حسینی، محمدرضا؛ خوشکلام، نرگس(1400) تحلیل داده بنیاد رفتار زیست محیطی در مواجهه با پسماندهای کرونایی(مطالعه شهروندان بالای 18 سال شهر بروجرد)، مطالعات جامعهشناختی شهری، بهار 1400، شماره 38 ، صفحه 1 تا 26.
نواح، عبدالرضا، فروتنكيا، شهروز, پورتركاروني، محمد(1390) بررسي رابطه بين ميزان دينداري با ارزشها و رفتارهاي زيستمحيطي شهروندان(مطالعه موردي: شهر اهواز)، مطالعات جامعهشناختي شهري، زمستان 1390، دوره 1، شماره 1، صفحه 77 تا 97.
نواح، عبدالحسین و فروتنکیا، شهروز. (1396). جامعهشناسی محیطزیست، تهران: جامعه‌شناسان.
نیازی کومله، اعظم؛ زارع، بیژن؛ حبیب پور گتابی، کرم؛ کرمی، ناصر(1399) فراتحلیل عوامل مؤثر بر رفتارهای زیست محیطی در بین شهروندان، مسائل اجتماعی ایران، بهار و تابستان 1399، سال یازدهم، شماره 1، صفحه 281 تا 298.
یازرلو، رضا(1401) تحلیل جامعهشناختی رفتارزیست محیطی شهروندان گرگانی با تکیه بر رفتار مصرف آب، جامعه شناسی سیاسی ایران، بهمن 1401، شماره 27، صفحه 2505 تا 2528.
Ahmat Zainuri, Nuryazmin, Norshariani Abd-Rahman, Lilia, Halim, Mee, Yeang, Chan, Nisa, Nadirah, Mohd, Bazari (2022) Measuring Pro-Environmental Behavior Triggered by Environmental Values, Int. J. Environ. Res. Public Health, 2022, 19(23), 16013.
Balundė, Audra, Goda, Perlaviciute and Linda, Steg (2019) The Relationship between People’s Environmental Considerations and Pro-environmental Behavior in Lithuania, Frontiers in Psychology, 15.| https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02319.
Bilynets, Iana, Cvelbar, Ljubica Knezevic (2022) Tourist pro-environmental behaviour: The role of environmental image of destination and daily behavior, Annals of Tourism Research Empirical Insights, Volume 3, Issue 2, November 2022, 100070.
Daryantoa, Ahmad, Zening, Song (2020) A meta-analysis of the relationship between place attachment and pro-environmental behavior, Journal of Business Research, Volume 123:208-219.
Fu, L. Zhang, Y. Xiong, X. & Bai, Y. (2018) Pro-Environmental Awareness and Behaviors on Campus: Evidence from Tianjin, China. Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 14 (1): 427-445.
Handy, Femida, Tally, Katz-Gerro, Itay, Greenspan, Yaara, Vered (2021) Intergenerational disenchantment? Environmental behaviors and motivations across generations in South Korea, Geoforum, Volume 121: 53-64.
Halkos, George, Steriani, Matsiori, Anastasia, Gkargkavouzi(2019) Environmental behavior in a private-sphere context: Integrating theories of planned behavior and value belief norm, self-identity and habit, Resources, Conservation and Recycling, Volume 148, September 2019, Pages 145-156.
Kollmuss, A. & Agyeman, J. (2002) “Mind the Gap: Why Do People Act Environmentally and What are the Barriers to Pro-Environmental Behavior?” Environmental Education Research, 8 (3): 239-260.
Meredith A. Smith and Sharon Kingston.(2021) Demographic, Attitudinal, and Social Factors That Predict Pro-Environmental Behavior.Sustainability and Climate Change.Feb 2021.47-54.
Schwartz, Shalom H. (2006) “Basic human values: Theory, measurement and applications”, Review Francaise sociology, No12:11-38.
Smith, Meredith A. and Kingston, Sharon. (2021) Demographic, Attitudinal, and Social Factors That Predict Pro-Environmental Behavior, Sustainability and Climate Change, Vol. 14, No. 1, Feb 2021.47-54.
Sun, Jianxin Baolong, Ma, Shaomu, Wei, (2023) Same gratitude, different pro-environmental behaviors? Effect of the dual-path influence mechanism of gratitude on pro-environmental behavior, Journal of Cleaner Production, Volume 415, 20 August 2023, 137779.
Tian, Hong and Liu, Xinyu (2022) Pro-Environmental Behavior Research: Theoretical Progress and Future Directions, Int J Environ Res Public Health. 2022 Jun; 19(11): 6721.
The environmental behavior of tourists in the coastal cities of Mazandaran province and the role of social factors affecting it
Abstract
This article examines environmental behavior and its sociological explanation among tourists in the coastal cities of Mazandaran province. A combination of theories and ideas such as Gidden's theory, Inglehart's environmental values and behavior, and George Tome's environmental culture theory were used as a theoretical framework. The research method, survey and statistical population include the collection of tourists in the coastal cities of Mazandaran province. The sampling method is a multi-stage cluster. First, a complete framework of the cities of the province was prepared. Then the coastal cities of the province were determined from the east to the far west of the province and in the next step all the coastal cities were numbered and then five coastal cities of Babolsar, Mahmudabad, Noor, Nowshahr and Ramsar were selected. In the next stage, some recreational areas, including parking lots one to nine of Babolsar, Tahbaz Mahmoudabad beach and amusement park, Hosseini Beach area of Nowshahr, Javaherdeh Ramsar tourist area, and Noor Forest Park, as well as travelers located by the beach, were randomly selected. And the sample size according to Cochran's formula is 384 people. The tool for data collection is a researcher-made questionnaire. The method of data analysis is Pearson, Spearman correlation coefficient, mean comparison, path analysis and regression analysis. The measurement tool is used for face validity and has the necessary reliability, and the value of Cronbach's alpha coefficient of environmental behaviors is 0.851.
The findings showed that the average of environmental behavior patterns among people is high and its average is 4.05 out of 5. The results of the correlation test showed that there is a significant positive and direct relationship between the level of social identity, religious beliefs, environmental awareness, urban participation, social values and cultural capital with environmental behavior. The value of the multiple correlation coefficients is equal to 0.712, which indicates a high correlation coefficient. The coefficient of determination is equal to 0.507, which shows that the set of independent variables explain 50.7% of the variance and changes in the dependent variable of environmental behavior. The variables of environmental awareness, social identity, and urban participation have a greater effect on environmental behaviors. In order to increase the level of environmental behaviors, the level of environmental awareness, social and environmental values, urban participation and cultural capital should be increased.
Keywords: environmental behavior, cultural capital, social values, environmental awareness, urban participation.
[1] . Handy
[2] - Smith and Kingston
[3] . Daryantoa, Ahmad, Zening, Song
[4] . Audra Balundė
[5] . Fu
[6] . Kollmuss, A. & Agyeman
