توسعه اجتماعی ناپایدار، شهر نامتوازن و کیفیت زندگی شهری (نگاهی تلفیق‏گرا و تطبیقی به کیفیت زندگی در شهر تهران)

محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران

فاطمه ملک محمدی ¹ , اصغر مهاجری ² , مهرداد نوابخش ³

1 - دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران.
2 - استادیار جامعه شناسی، گروه علوم اجتماعی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استاد جامعه شناسی،گروه علوم اجتماعی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/03/15 تاریخ پذیرش : 1402/06/15 تاریخ انتشار : 1403/03/21

کلید واژه: توسعه پایدار, کیفیت زندگی شهری, فرهنگ فقر شهری, آسیب‏های شهری, شهر تهران.,

چکیده مقاله :

کیفیت زندگی شهری، سازه و‏ پیچیده، چندبعدی، محکم و تا حدود زیادی پایدار است که بر پایه‎های استوار توسعه پایدار و در شهری با توسعه متوازن بنا می‏شود. براساس ناسازگاری، تعارض و تنتاقض میان وضع مطلوب کیفیت زندگی شهری با وضع موجود آن در جامعه آماری پژوهش حاضر، بررسی جامعه‏شناختی با روی‏کرد تطبیقی، تلفیق‏گرا و بین رشته‎ا‏ی در برخی از مناطق شهر تهران به سامان آمد که بخشی از یافته‏های آن در مقاله حاضر تدوین و گزارش می‏شود. پژوهش مزبور با بهره‏مندی از روش‎های آمیخته و با حمایت نظام نظری تلفیقی در قلمرو و دامنه شهری مناطق 10 و 17 شهرداری تهران، انجام یافت و در بخش کمی و پیمایش پژوهش با شیوه نمونه‏گیری G.power 400 واحد نمونه/ خانوار شهری انتخاب و با ابزار گردآوری پرسش‎نامه که براساس فرض‎های پژوهشی برآمده از دل قوانین نظری ساخته شده که میزان روایی آن حدود 94 درصد آزمون آلفا کرنباخ برآورد گشته، سنجش شدند که نتیجه برخی از آن‎ها در بخش تبیینی نوشتار حاضر، گزارش شده است. یافته‏های تطبیقی و توصیفی حاصل از اجرای کیفی پژوهش نشان می‏دهد که محله‎های دو منطقه مورد پژوهش دارای ویژه‏گی‏های خاص، مشابهت‏ها و به‏ویژه تفاوت و واریانس‏های قابل توجه در دسترسی‏ها به عدالت شهری هستند. فرهنگ فقر شهری، فقرفضا شهری، آسیب‎های شهری گسترده در این مناطق محسوس و در عین حال متفاوت و متمایز است که در فرضیه آزمایی پژوهش، سهم قابل‏توجه و تعین‏کننده‏ای هر کدام در تبیین میزان کیفیت زندگی شهری محله‏های این مناطق آزمون شدند. در آزمون مدل نظری پژوهش می‏توان تحلیل کرد که برساخت سازه کیفیت زندگی شهری محله‏های مناطق 10 و 17 شهری شهرداری تهران از بستر علی فرهنگ فقر شهری با ضریب تاثیر 46 درصدی و زمینه‏ای فقر فضای شهری با ضریب تاثیر 26 درصدی که زایش و بازتولید آسیب‏های جدیدی به نام آسیب‏های شهری (با ضریب تاثیر 14 درصدی) را موجب و از این مسیر کیفیت زندگی شهری را در کل حدود 85 درصد تعیین می‏کند، حاصل می‏گردد. به‏عبارت دیگر عامل پیامدی سازه چندبعدی، پیچیده و پایدار ساختمان کیفیت زندگی شهری، ترجمان و بازنمایی زنجیره‏ی از عامل‏های ناشی از توسعه ناپایدار کشور و توسعه نامتوازن شهر تهران است که در قالب یک مدل علی به آزمون کشیده شده است.

چکیده انگلیسی:

The quality of urban life is a complex, dimensional, solid and largely stable structure and building that is built on the solid foundations of sustainable development and in a city with balanced development.Based on the inconsistency, conflict and conflict between the desirable state of the quality of urban life and its current state in the statistical population of the present study, a sociological survey in some areas of Tehran and urban scope of districts 10 and 17 of Tehran municipality, and in the quantitative and survey part of the research, 400 sample units/urban households were sampled using the G.power sampling method, which was made based on the research assumptions arising from the theoretical laws, the validity of which was estimated to be about 94% of Cronbach's alpha test, and the results of some similarities, and especially significant differences and variances in access to urban justice.The culture of urban poverty, poverty of urban space, widespread urban damages in these areas are noticeable and at the same time different and distinct, which in the test hypothesis of the research, a significant and determining contribution of each in explaining the quality of urban life in the neighborhoods of these areas was be tested.In the test of the theoretical model of the research, it can be analyzed that the construction of the structure of urban quality of life in the 10th and 17th urban areas of Tehran Municipality from Bastar Ali has a culture of urban poverty with an impact factor of 46% and a weak background of the urban space with an impact factor of 26% that the birth and impact has it. The damages caused by urban damages called urban damages (with an impact factor of 14%) cause this path of urban life to determine about 85% in total.

منابع و مأخذ:

- احمدی، قادر؛ نادری کروندان، سونیا. (1392). مطالعه تطبیقی کیفیت زندگی در محلات بافت جدید و قدیم شهری (نمونه موردی: محله شهرک قدس و قطارچیان شهر سنندج). فصلنامه مطالعات شهری، 2(8)، 71-81.
- ایمانی، محمد تقی. ( 1389). مبانی پارادایمی روش‏های تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی (چاپ اول). تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- باقری کشکولی، علی؛ ذاکریان، ملیحه. (1399). فقر و خشونت شهری (ماهیت و مفاهیم) (چاپ اول). تهران: صالحیان.
- بوردیو، پیر. (1984). تایمز: نقد اجتماعی قضاوت‏‏‏‏‏‏‏‏های ذوقی (چاپ چهارم). مترجم: حسن چاوشیان، حسن. (1395). تهران: ناشر ثالث.
- پوراحمد، احمد؛ فرجی ملائی، امین؛ عظیمی، آزاده؛ لطفی، صدیقه. (1391). تحلیل طبقه‎بندی کیفیّت زندگی شهری با روش SAW. پژوهشهای جغرافیای انسانی، 44(4)، 21-44. https://doi.org/10.22059/jhgr.2013.29382
- پورطاهری، مهدی؛ افتخاری، عبدالرضا رکن الدین؛ فتاحی، احد ا.... (1390). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی، (مطالعۀ موردی: دهستان خاوۀ شمالی، استان لرستان). پژوهشهای جغرافیای انسانی، 43(2)، 13-33.
- پیران، پرویز. (1384). فقر و جنبش‏های اجتماعی در ایران. فصلنامه رفا اجتماعی، 5(18)، 17-62.
- توانا، مصطفی؛ صوفی نیستانی، مینا. (1395). سنجش عوامل محیط کالبدی موثر بر آسیب‏‏های اجتماعی در بافت‏های پراکنده روی شهری نمونه مورد مطالعه: محله شادآباد تهران. اولین همایش سراسری مباحث کلیدی در مهندسی عمران، معماری و شهرسازی ایران، گرگان.
- تودارو، مایکل‏. (1977). توسعه اقتصادی در جهان سوم (چاپ نوزدهم). ترجمه فرجادی، محمد حسین. (1391). تهران: انتشارات کوهسار.
- حاجی‏نژاد، علی؛ قادری، جعفر؛ قاسمی قاسموند، عزت‏الله. (1395). تحلیل و ارزیابی نابرابری‏های کیفیت زندگی در محلات شهری (نمونه موردی: شهر فارسان). فصلنامه علمی برنامه‏ریزی منطقه‏ای، 6(21)، 167-178. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1395.6.21.13.1
- خادم الحسيني، احمد؛ منصوريان، حسین؛ ستاري، محمدحسین. (1389). سنجش كيفيت ذهني زندگي در نواحي شهري (مورد: شهر نورآباد، استان لرستان). فصلنامه جغرافيا و مطالعات محيطي، 1(3)، 45-60.
- زبردست، اسفندیار؛ حبیبی، سارا. (1388)‏. بررسی پدیده پراکنده‏رویی و علل آن در شهر زنجان. مجله هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 1(38)، 115-124.
- زند، فرهاد؛ شاهکرمی، مصطفی؛ کیمیایی فرد، فهیمه. (1395). سنجش شاخص‏‏‏‏‏‏‏‏های کیفیت عینی و ذهنی در زندگی شهری (مطالعه موردی: شهر خرم آباد). چهارمین کنگره بین‏المللی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران، دبیرخانه دایمی کنفرانس، دانشگاه شهید بهشتی.
- زنگی آبادی، علی؛ پرهیز، فریاد؛ خیام باشی، احسان. (1394). تحلیل زمانی- مکانی آسیب‏های اجتماعی مرتبط با مواد مخدر (مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران). پژوهش‏های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 4(1)، 95-116.
- سعیدی، علی اصغر؛ حسین آبادی، مهدی؛ بهرامی، اردشیر. (1391). بررسي رابطه احداث پروژه‏های توسعه شهری و آسیب‏های اجتماعي (مورد مطالعه: سوله بازیافت پل کن منطقه 9 تهران). فصلنامه مطالعات شهری، 2(3)، 147-109.
- سلیمانی، محمد؛ منصوریان، حسین؛ براتی، زهرا. (1392). سنجش کيفيت زندگي در محله‏های در حال گذار شهري، (مورد مطالعه: محله دروازه شميران از منطقه 12 شهر تهران). فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، 11(38)، 75- 51.
- فیروزی، محمدعلی؛ مدانلو جویباری، مسعود. (1396). واکاوی آسیب‏های اجتماعی در محلات فرسوده شهری (نمونه موردی: منطقه سه شهر ساری). مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7(24)، 47-60.
- کریمیان گله، هاجر؛ تقی‏پوی، شهاب؛ بیات، پرویز. (1395). تحلیل و بررسی آسیب‏‏‏‏‏‏‏‏های فرهنگی و اجتماعی در فضای شهری. اولین همایش بین المللی انسجام مدیریت و اقتصاد در توسعه شهری، تبریز.
- کوکبی، افشین. (1384). برنامه‏‏‏ریزی به منظور ارتقاء کیفیت زندگی شهری در مرکز شهر، مورد مطالعه: پهنه مرکزی شهر خرم‏آباد. پایان‏نامه کارشناسی‏‏ ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
- گنجی، والیه. (1387). ارتباط فقر با میزان رعایت قانون حاشیه‏نشینان و شکل‏‏گیري آسيب‏هاي اجتماعي. فصلنامه علمي و پژوهشي علوم اجتماعي، 4(16)، 115-131.
- گیدنز، آنتونی، (2006). جامعه‏شناسی (چاپ پانزدهم). ترجمه صبوری، منوچهر. (1384). تهران: نشر نی.
- لوئیس، اسکار. (1964). پدرو مارتینز (چاپ اول). ترجمه کامرانی، حشمت‏اله. (1364). تهران: انتشارات ایران یاد.
- محمدی، جمال؛ علی‏زاده، جابر؛ رحیمی، حمزه؛ افشاری پور، علی. (1395). بررسی تاثیر سطح رضایت از کیفیت زندگی بر احساس امنیت اجتماعی(مطالعه موردی: روستا- شهر اصلاندوز). پژوهش‏های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، 5(3)، 21-34. https://doi.org/10.22108/ssoss.2016.20959
- مهاجری، اصغر. (1397). بررسی تاثیرات اجتماعی و فرهنگی احداث و توسعه ادامه بزرگراه یادگار امام جنوب. دانشگاه تهران، پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی.
- مولاینتین، سند هیل. (2013). فقر احمق می‏کند (چاپ اول). ترجمه میرابوطالبی، امیر حسین. (1398). تهران: انتشارات ترجمان علوم انسانی.
- ناظری، سیما، اصغر مهاجری و حمید انصاری. (1400). جامعه شناسی تطبیقی راهبرب گروهای مرجع در برساخت کیفیت زندگی و رفاه شهری. فصل‎نامه برنامه‏ریزی و رفاه توسعه اجتماعی، (46)، 1تا 30.
- نجات، سحرناز. (1387). کيفيت زندگي و اندازه‏‏گيري آن. اپيدميولوژي ايران، 4(2)، 62- 57. http://irje.tums.ac.ir/article-1-146-fa.html
- نوابخش، فرزاد و دیگران، (1387). ارتباط فقر با میزان رعایت قانون حاشیه‏نشینان و شکل‏‏گیري آسیب‏هاي اجتماعی. پژوهشنامۀ علوم اجتمـاعی، 1(3).
- هاروی، دیوید و همکاران. (2016). مطالعات شهری؛ نظریه و عمل (ج 1) (چاپ اول). ترجمه خالصی مقدم، نرگس؛ ترکمه، آیدین. (1396). تهران: موسسه نشر شهر.
- هـاروي، دیویـد. (2010). عدالـت اجتماعـی و شـهر (چاپ دوم). ترجمه حسـامیان فرخ؛ حائـري، محمدرضـا. (1382). تهـران: انتشـارات شـرکت پـردازش و برنامه‏ریـزي شهري.
- هگزا، گروه مهندسین. (1399). گزارش اقدام عملی احداث ادامه بزرگ‎راه یادگار امام جنوب تهران. تهران: معاونت عمرانی شهرداری تهران.
- واعظ مهدوی، محمدرضا و همکاران. (1393). نتایج دور دوم طرح سنجش عدالت در شهر تهران 1390. تهران: الوند پویان.

 Böhnke, P. (2008). Does society matter? Life satisfaction in the enlarged Europe. Social indicators research, 87, 189-210.
 Bourdieu, Pierre. (2000). Pascalian Meditations. Translated by Richard Nice. Oxford: Polity Press.
 Bourdieu, Pierre، (1977) Outline of a Theory of Practice, Cambridge, Cambridge University Press.
 Das, D. (2008). Urban quality of life: A case study of Guwahati. social indicators research, 88, 297-310.
 Ferrans, C. E. (1992). Conceptualizations of quality of life in cardiovascular research. Progress in cardiovascular nursing, 7(1), 2-6.
 Ferrans, C. E. (1996). Development of a conceptual model of quality of life. Scholarly inquiry for nursing practice, 10(3), 293-304.
 Glimm, E. (1996). Fisher, NI: Statistical Analysis of Circular Data. Cambridge University Press, Cambridge, UK 1995. 277 pp., £ 16.95.
 Coleman, J, S. (1988), Social capital in the creation of human capital, American Journal of sociology: 95-112.
 Greve, B‏. (2020). Poverty: The Basics, Routledge, 2 park square, Milton park, Abingdon, Oxon OX14 4RN.
 Lee, E. (1989). A theory of migration, Translator Bijan Zare, Compiled by abdali lahasaei zade, navid Publication.
 Lee, Y. J. (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei. Building and environment, 43(7), 1205-1215.
 Marans, R. W., & Stimson, R. J. (Eds.). (2011). Investigating quality of urban life: Theory, methods, and empirical research (Vol. 45). Springer Science & Business Media.
 Moons, P., Budts, W., & De Geest, S. (2006). Critique on the conceptualisation of quality of life: a review and evaluation of different conceptual approaches. International journal of nursing studies, 43(7), 891-901.
 Neuman, W.L. (1997). Social Research Methods, Qualitative and Quantitative Approaches, Londnn: Allyn Bacon.
 Shaw, C. R., & McKay, H. D. (2012). The social disorganization theory. Center for Spatially Integrated Social Science, Retrieved from www. csiss. org/classics/content/66. www.ssiss.org/classics/content/66.
 Zainal, N. R., Kaur, G., Ahmad, N. A., & Khalili, J. M. (2012). Housing conditions and quality of life of the urban poor in Malaysia. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 50, 827-838.
 https://www.numbeo.com.
 https://www.Wikipedia.Com