بررسی کیفیت زندگی سالمندان در استان گیلان و عوامل موثر بر آن
محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایرانمجید حسینی نثار 1 , حبیب اله زنجانی 2 , سید محمد سید میرزایی 3 , علیرضا کلدی 4
1 - جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 - جامعه شناسی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: "مشارکت", "سالمندی", "کیفیت زندگی", "گیلان", "حمایت اجتماعی",
چکیده مقاله :
مقایسه جمعیت سالمندی گیلان با کشور، نشان از آن دارد که درصدی سالمندی گیلان، 4 درصد بیشتر از درصد سالمندی کشور است و گیلان، حایز رتبه اول سالمندی در بین استان ها است. با توجه به افق جمعیتی استان گیلان، انتظار می رود این نسبت همچنان افزایش یابد و این مبحث به چالشی بزرگ برای استان تبدیل شود.. هدف از این تحقیق، شناخت وضعیت موجود از نظر کیفیت زندگی سالمندان و برنامه ریزی برای آینده آنان است.چارچوب نظری تحقیق به صورت تلفیقی است. متغیر کیفیت زندگی هم به صورت عینی و هم به صورت ذهنی مورد بررسی قرار می گیرد. ابعادی از کیفیت زندگی مانند توانایی اقتصادی، سلامت، عملکرد ذهنی و همچنین مشارکت اجتماعی بر اساس نظریه فرانس، تنظیم شده است. حمایت اجتماعی نیز بر اساس نظریه لین، مورد سنجش و بررسی قرار گرفته است.روش تحقیق براساس رهیافت علمی و از نوع پیمایش است و از پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات، استفاده می شود. نمونه ها شامل 400 نفر از سالمندان استان گیلان هستند که به روش خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده اند.نتایج حاکی از آن است که سه متغیر حمایت اجتماعی، مشارکت و تحصیلات با کیفیت زندگی سالمندان، هم به صورت دو به دو و هم به صورت توامان، رابطه معنادار دارند. همجنین بر اساس ضریب بتای رگرسیون، به ترتیب از بیشترین تا کم ترین همبستگی، می توان مشارکت، حمایت اجتماعی و تحصیلات را نام برد. مجموع این سه متغیر، 57 درصد از تغییرات کیفیت زندگی را تبیین می کنند.
The comparison of the aging population of Gilan with the country indicates that the percentage of the aging population of Gilan is 4% higher than the country's aging population and Gilan has the first rank among the provinces. Given the population horizon of Gilan province, this ratio is expected to continue to rise. And this is a big challenge for the province. The purpose of this research is to identify the status of the quality of life of the elders and their future planning.Theoretical framework of research is integrated. he variable of quality of life is examined both objectively and subjective. Dimensions of quality of life such as economic ability, health, mental performance as well as social participation are based on Franz's theory. Social support has also been evaluated based on Line's theory.Method of Research is based on scientific approach and survey. To collect information, Questionnaire has been used. Samples consisted of 400 elderly people in Gilan province selected by multi-stage cluster sampling. The results indicate that three variables of social support, participation and education have a significant relationship with the quality of life of the elderly, Dual and both together. Also, according to the beta coefficient of regression, the most to the least correlation, respectively, is participation, social support and education. The total of these three variables explains 57% of the changes in quality of life.
_||_
بررسی کیفیت زندگی سالمندان در استان گیلان و عوامل موثر بر آن
چکیده:
مقایسه جمعیت سالمندی گیلان با کشور، نشان از آن دارد که درصدی سالمندی گیلان، 4 درصد بیشتر از درصد سالمندی کشور است و گیلان، حایز رتبه اول سالمندی در بین استان ها است. با توجه به افق جمعیتی استان گیلان، انتظار می رود این نسبت همچنان افزایش یابد و این مبحث به چالشی بزرگ برای استان تبدیل شود.. هدف از این تحقیق، شناخت وضعیت موجود از نظر کیفیت زندگی سالمندان و برنامه ریزی برای آینده آنان است.
چارچوب نظری تحقیق به صورت تلفیقی است. متغیر کیفیت زندگی هم به صورت عینی و هم به صورت ذهنی مورد بررسی قرار می گیرد. ابعادی از کیفیت زندگی مانند توانایی اقتصادی، سلامت، عملکرد ذهنی و همچنین مشارکت اجتماعی بر اساس نظریه فرانس، تنظیم شده است. حمایت اجتماعی نیز بر اساس نظریه لین، مورد سنجش و بررسی قرار گرفته است.
روش تحقيق براساس رهيافت علمي و از نوع پيمايش است و از پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات، استفاده می شود. نمونه ها شامل 400 نفر از سالمندان استان گیلان هستند که به روش خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده اند.
نتایج حاکی از آن است که سه متغیر حمایت اجتماعی، مشارکت و تحصیلات با کیفیت زندگی سالمندان، هم به صورت دو به دو و هم به صورت توامان، رابطه معنادار دارند. همجنین بر اساس ضریب بتای رگرسیون، به ترتیب از بیشترین تا کم ترین همبستگی، می توان مشارکت، حمایت اجتماعی و تحصیلات را نام برد. مجموع این سه متغیر، 57 درصد از تغییرات کیفیت زندگی را تبیین می کنند.
واژگان کلیدی:
کیفیت زندگی- سالمندی- حمایت اجتماعی- مشارکت – گیلان
1- مقدمه
یکی از مهمترین موضوعات روز جمعیتی که توجهات زیادی را به خود جلب کرده است، سالخوردگی جمعیت میباشد. گسترش مراقبتهای بهداشتی اولیه، بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی و پیدایش فناوری های جدید پیشگیری، تشخیص و درمان بیماریها، موجب افزایش جمعیت افراد 60 ساله به بالا شده است که این افراد طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، سالمند نامیده
میشوند(2007) حدود ده درصد جمعیت جهان در سال 2000 را سالمندان تشکیل میدادند و پیشبینی شده است که این رقم تا سال 2050 به 21 درصد خواهد رسید و در واقع از هر 5 نفر 1 نفر سالمند خواهد بود( بندیرل1، 2011 : 262 – 251).
به موازات تاثيرات چنين بهبودي در طول عمر، شاخص هاي آماري نشان مي دهند كه روند سالمند شدن جمعيت در كشور ما نیز آغاز شده است، براساس آمار موجود در سال 1390، جمعیت سالمندان ایران 26/8 درصد بوده است، همچنین طی سالهای 1345 تا 1390 جمعیت سالمندان 4 برابر شده و در سال 1390 به حدود 2/6 میلیون نفر و 3/8 درصد از کل جمعیت کشور رسیده است. نگاهی به جمعیت سالمند کشور از سال 1335 تا 1390 نشان می دهد غیر از دهه 55 تا 65 که در کشور انقلاب و پس از آن نیز جنگ رخ داده است، در باقی سال ها، جمعیت سالمند رو به افزایش بوده است. بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395، می توان گفت جمعیت سالمندی کشور به 79926270 نفر رسیده که معادل 2/9 درصد از جمعیت کشور است و 1 درصد، افزایش جمعیت سالمندی نسبت به سال 1390 را نشان می دهد.
سالخوردگی جمعیت بیش از هر چیز، معلول و محصول دو عامل جمعیتشناختی و تغییرات آن ها میباشد. اول؛ کاهش باروری و تداوم آن در یک دوره نسبتاً طولانی و دوم؛ کاهش مرگ و میر و افزایش امید زندگی در کنار آن ها، مهاجرت هم میتواند در تشدید یا تخفیف روند سالخوردگی جمعیت نقش داشته باشد. به این ترتیب در روند انتقال جمعیت، تغییرات شگرفی در ساخت سنی جمعیت، پدید میآید که برخی از آن با عنوان انتقال سنی2 یاد میکنند. برخی از جامعهشناسان و پیریشناسان همجون پیتر پیترسون3، بر مبنای همین تغییرات سنی و سالخورده شدن جمعیت از «خاکستری شدن جمعیت»4 سخن به میان آوردهاند ( گیدنز5 ، 2005).
2- بیان مساله
استان گیلان کمتر از یک درصد از خاک و بیش از 3 درصد از جمعیت کشور را به خود اختصاص داده و پس از استان‌های تهران و البرز، بیشترین میزان تراکم جمعیت (180 نفر در کیلومتر مربع) را در میان استان‌های کشور در سال 1395 دارد. این در حالی است که میزان رشد جمعیت آن در تمامی دوره‌های سرشماری، بسیار پایین‌تر از سطح کل کشور بوده و این تفاوت همواره رو به افزایش بوده است. بر اساس آخرین سرشماری در سال 1395 میزان رشد جمعیت کشور سه برابر میزان رشد جمعیت استان گیلان بوده است. به گونه ای که در این سال، نرخ رشد جمعیت در کشور، 24/1 اما در گیلان، 40/0 است.
استان گیلان، سالمندترین استان کشور است، به طوری که تعداد جمعیت 60 ساله و بیشتر آن 335313 نفر است که 2/13 درصد از جمعیت کل استان را که مشتمل بر 2530696 نفر در سال 1395 است؛ تشکیل می دهد. ( نتایج سرشماری نفوس و مسکن 1395، مرکز آمار ایران). بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 95 ، نسبت سالمندی گیلان ، به 2/13 درصد رسیده است، در حالی که میانگین کشوری سالمندی 2/9 درصد از کل جمعیت است.
رشد جمعيت سالمندان، هم براي ارایهكنندگان خدمات بهداشتي و درماني و هم براي اعضاي خانواده و جامعهاي كه سالمندان در آن زندگي ميكنند، در حال تبديل شدن به يك چالش مهم است و به مسالهاي تبديل ميشود كه ابعاد جمعيتي، اقتصادي، پزشكي، اجتماعي، روانشناختي، فرهنگي و خانوادگي مهمي در بردارد.
سالمندی با مسایل و چالش های خاصی همراه است که این چالش ها، کیفیت زندگی سالمندان را تحت تاثیر قرار می دهد و باید برای آن، چاره اندیشی کرد. « سالمندي بخشي از سالهاي طولاني شده عمر خواهد بود كه طي آن سالمندان در معرض تهديداتي نظير ابتلا به بيماريهاي مزمن، تنهايي، انزوا، برخوردار نبودن از حمايتهاي اجتماعي و بسياري مشكلات ديگر بوده و به دليل ناتوانيهاي جسمي و ذهني و نارساييهاي شديد جسمي و رواني، در موارد زياد استقلال فردي سالمندان از دست ميرود و قدرت مقابله و مواجهه با دشواريها و رويدادهاي معمول از آن ها سلب ميشود»( ميرزايي و كاوه فيروزه، 1388).
از طرفی، زندگي جديد و تغيير ساختار خانواده و جامعه سبب شده است نگهداري سالمندان در خانواده، بسيار مشكل باشد. ضمن اينكه سالمندي دوران حساسي از زندگي بشر است كه در آن از يك سو منابع تامين نيازها كاهش مييابد و از سوي ديگر وسعت و نوع نيازها و مسایل مترتب بر آن تغيير ميكند. مطالعه و ارزيابي كيفيت زندگي سالمندان و اتخاذ سياستهاي مناسب براي ارتقاي وضعيت جسمي، اجتماعي و رواني آن ها، در چنين دوره حساسي، از ضروريات مطالعات سالمندي در ايران است. از این رو، جهت ارتقای کیفیت زندگی سالمندان در مرحله اول، نیاز به اطلاعات جامع در مورد کیفیت زندگی آن ها است و این مقوله فقط از طریق اندازهگیری کیفیت زندگی ممکن است (سجادی و بیگلریان، 1385: 108- 105).
3- سوالات تحقیق
- عوامل موثر بر کیفیت زندگی سالمندان در گیلان کدامند؟
- آیا بین حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی سالمندان در گیلان، رابطه وجود دارد؟
- آیا بین مشارکت اجتماعی سالمندان و کیفیت زندگی آن ها در گیلان، رابطه وجود دارد؟
- آیا بین تحصیلات و کیفیت زندگی سالمندان در گیلان، رابطه وجود دارد؟
4-پیشینه نظری
1-4- کیفیت زندگی
كيفيت زندگي را به عنوان درجاتي از رضايتمندي و نيل به نيازها در زمينه هاي فيزيكي اجتماعي، روانشناسي، ساختاري و رفتاري، فعاليتي و از همه مهمتر، « خوب بودن » تعريف مي كنند. يا به عبارت ديگر، كيفيت زندگي درجه اي از رضايت يا نارضايتي است كه افراد در ابعاد مختلف زندگي شان آن را احساس مي كنند، به بياني ساده تر، كيفيت زندگي، تدارك شرايط لازم براي شادي و رضايت مي باشد(بوند و کورنر، 1389). عده ای از دانشمندان بر این باور هستند که شادی و رضایت، دو مشخصه اصلی کیفیت زندگی است ( کینگ و هیندز6، 2003). تستا7 و سیمونسون8 (1996) نیز کیفیت زندگی را در ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی مورد مطالعه قرار دادهاند و آن را معطوف به تجارب، اعتقادات، انتظارات و ادراک فرد میدانند.
در بررسی نظری و تجربی مفهوم کیفیت زندگی، میتوان از دو رویکرد در سطوح عاملیتی و ساختاری بهره گرفت. آنچه پیشینه تحقیقات نشان میدهد این است که از ابتدای دهه 60 میلادی، مفهوم کیفیت زندگی در کشورهای اروپایی رواج یافت. در برخی از جوامع پیشرفته این واژه همراه و گاهی مترادف با واژههای دیگری مانند، بهزیستی همگانی، رفاه اجتماعی، تامین اجتماعی و مانند آن به کار گرفته شده است (حاجی یوسفی، 1381: 1) و طی چند دهه اخیر، جایگاه ویژهای در الگوهای برنامهریزی پیدا کرده است.
نظریاتی متفاوتی در مورد کیفیت زندگی وجود دارد. بعضی از محققان معتقدند تنها در صورتی که چندین بعد از سلامتی سنجیده شود، میتوان آن را کیفیت زندگی نامید. آن ها بر این باورند که هر یک از دامنههای کیفیت زندگی باید قابلیت این را داشته باشد که هم به صورت ذهنی و هم به صورت عینی، قابل اندازهگیری باشد. این گروه معتقدند که سنجش ذهنی اگرچه لازم است، ولی کافی نیست( کامینز9، 2005 : 706-699). و مهم آن است که در هر تحقیق که مرتبط با کیفیت زندگی باشد، تعریف آن از نظر محقق روشن گردد
( فایرز و ماچین10، 2000).
اغلب دانشمندان، توافق دارند که مفهوم کیفیت زندگی همواره 5 بعد زیر را در برمیگیرد:
1- فیزیکی11 : به معنای قدرت، انرژی، توانایی انجام فعالیتهای روزمره و مراقبت از خود.
2- روانی12 : شامل اضطراب، افسردگی و ترس.
3- اجتماعی13 : شامل رابطه فرد با خانواده، دوستان و همکاران و در نهایت جامعه است.
4- روحی14 : درک فرد از زندگی و هدف و معنای آن را در بر میگیرد.
5-علائم مربوط به بیماری یا تغییرات مربوط به درمان: مواردی مانند درد، تهوع و استفراغ.
رابطه این دامنهها با یکدیگر نیز از اهمیت زیادی برخوردار میباشد، برای تفسیر درست این رابطه، آگاهی از زیربنای تئوری
آن ها، لازم است( همان ، 2000).
2-4- حمایت اجتماعی
حمايت اجتماعي مفهومي چند بعدي است كه به اشكال و طرق مختلفي تعريف شده است. برخي از پژوهشگران، حمايت اجتماعي را ميزان برخورداري از محبت، همراهي، مراقبت، احترام، توجه و كمك دريافت شده توسط فرد از سوي افراد يا گروههاي ديگر نظير اعضاي خانواده، دوستان و ديگران مهم تعريف كردهاند(سارافينو، 1998). برخي، حمايت اجتماعي را واقعيتي اجتماعي و برخي ديگر، آن را ناشي از ادراك و تصور فرد ميدانند. ساراسون (1988).
در مجموع، دستهبنديهاي گوناگوني توسط پژوهشگران از مفهوم حمايت اجتماعي به عمل آمده است. در واقع، اين دستهبنديها در پاسخ به اين سوال بوده است كه حمايت اجتماعي، به طور ويژه، چه چيزي را براي يك شخص فراهم ميآورد؟ سارافينو با جمعبندی نظرات برخي از پژوهشگران به دستهبندي حمايت اجتماعي در پنج مقوله حمایت عاطفی15، ارزشيابانه16، ابزاري يا ملموس17، اطلاعاتي18، و شبكهاي19 پرداخت (سارافينو، 1998). اشاردرنتا و همكاران (2006) حمايت اجتماعي را به سه دسته عاطفي، ابزاري، و اطلاعاتي تقسيمبندي كردهاند. ديويدسون (2008) از حمايت اجتماعي ساختاري20 و كاركردي21 نام بردهاند. دفتر اروپايي سازمان جهاني بهداشت (1380) حمايت اجتماعي را در چهار مقوله عاطفي، اطلاعاتي، ابزاري، و ارزشيابانه، دستهبندي كرده است. هم چنين گاچل و همكاران (1377) در طبقهبندي حمايت اجتماعي به حمايت ارزشيابانه، اطلاعاتي، همراهي اجتماعي22، و ابزاري اشاره كردهاند. در مجموع، رايجترين انواع حمايت اجتماعي كه توسط پژوهشگران معرفي شده و در تحقيقات متعددي مورد بررسي قرار گرفتهاند، شامل سه مقولة حمايت اجتماعي عاطفي، ابزاري، و اطلاعاتي ميباشد.
5- پیشینه تجربی
مطالعات نشان دادهاند که مشارکت اجتماعی پایین و فقدان حمایت اجتماعی، اثرات منفی بر سلامت افراد دارد( هرزونگ23، 2002 : 606). کراول24 (2004) معتقد است با تنوع روابط، افراد به طیف وسیعی از حمایتهای مختلف دست مییابند که شامل حمایت ابزاری، حمایتهای عاطفی و روحی و حمایتهای اطلاعاتی است. حمایتهای اجتماعی افراد را قادر میسازد تا توانایی رویارویی با مشکلات روزمره و بحران های زندگی را داشته باشند.
دیویدسون25 و همکارانش (2008) در تحقیقی با عنوان « درک سالمندان آمریکایی و فنلاندی از حمایت اجتماعی» به این نتیجه رسیدند که دریافت سطوح بالای حمایت اجتماعی میتواند به عنوان سپر در مقابل علایم روانی منفی؛ مثل افسردگی، اضطراب و سطح پایین احترام به خود از سالمندان محافظت کند و یک منبع ضروری برای سلامت باشد.
سانگ26 و همکاران در تحقیقی که در کشور چین انجام دادند، نشان دادند که حمایت عاطفی دو جانبه بین والدین و فرزندان، اثرات مثبتی بر ارزیابی سالمندان از سلامت خود داشت(2008: 42- 33).
کاریلو27 و همکاران، معتقد بودند که انواع شبکههای حمایت اجتماعی و تاثیر آن بر سلامت، مختص فرهنگ است. به عنوان مثال در مکزیک، روابط خانوادگی، مهمترین نوع شبکه اجتماعی است( 2009 : 13-6).
6- چارچوب نظری مورد استفاده
در مورد کیفیت زندگی، از رويكرد ترکیبی استفاده شده است. رويكرد ترکیبی کیفیت زندگی، تلاش ميكند تا با تركيب دو رويكرد ذهنی و عینی، ديد جامعتري در رابطه با كيفيت زندگي مطرح كند. نقطه شروع اين كار را ميتوان در طبقهبندي فرانس28 ديد. فرانس (1992) معتقد است كه از لحاظ مفهومي، كيفيت زندگي هم جسمي است و هم ذهني ولي جنبه ذهني آن غلبه دارد. فرانس كيفيت زندگي را ادراك فرد از رفاه خود ميداند و معتقد است كه اگر درك فرد از كيفيت زندگياش كاهش يابد، ساير ويژگيهاي او تحت تأثير قرار می گیرد و باعث تحليل آن ها و در نهايت، اُفت كيفيت زندگي ميشود.
فرانس با بررسی مقالات و مطالعات انجام شده در ارتباط با کیفیت زندگی، به لحاظ حوزه مفهومی، این اصطلاح را در شش حوزه زندگی عادی، مطلوبیت اجتماعی، شادکامی، رضایت از زندگی، دستیابی به اهداف شخصی و استعدادهای ذاتی، شناسایی و دستهبندی میکند که در جدول زیر، این حوزه به همراه عناصر موثر مربوط به هر کدام مشاهده می شود.
جدول 1- حوزههای مختلف بکارگیری مفهوم کیفیت زندگی براساس مطالعه فرانس
حوزه کاربرد مفهوم | عناصر موثر در مفهومسازی |
زندگی عادی | توان تامین نیازهای اساسی و حفظ سلامتی/ تمرکز بر تواناییهای کارکردی |
مطلوبیت اجتماعی | توانایی فرد به منظور ایجاد یک زندگی مفید اجتماعی/ ایفای نقش موثر در جامعه / برخورداری از موقعیت مناسب شغلی |
شادکامی | تعامل میان احساس هیجان و افسردگی / متاثر از عوامل درونی و بیرونی/ موقتی و کوتاهمدت |
رضایت از زندگی | ارزیابی مثبت فرد از کیفیت زندگی خود / معطوف به تواناییهای شخص/ رضایتمندی در زمینههای مختلفی چون عشق، ازدواج، روابط دوستانه، اوقات فراغت، شغل و ... |
دستیابی به اهداف شخصی | توان فرد در دستیابی به اهداف / رضایت شخصی، خودباوری و رضایتمندی در هنگام مقایسه خود با دیگران / حداقل شکاف میان موقعیت واقعی و انتظارات فرد |
استعدادهای ذاتی | تواناییها و استعدادهای فیزیکی و ذهنی بالفعل و بالقوه فرد (به طور فطری) |
( فرانس، 1992)
در مورد حمایت اجتماعی نیز، از دیدگاه لین، استفاد می شود. لين29 (2001) حمايت اجتماعي را از دو جنبه متمايز شامل: جايگاههاي ساختاري حمايت و كاركردهاي حمايتي، در نظر ميگيرد. حمايت اجتماعي در جنبه جايگاههاي ساختاري به عنوان منابع حمايتي شبكههاي حمايتي يا ساختارهاي حمايتي به حساب ميآيند. در واقع، بُعد اول به جنبه ساختاري حمايت اجتماعي، توجه دارد. اين ديدگاه حمايت را به عنوان منابعي كه به وسيله ديگران فراهم ميشود، در نظر ميگيرد. از جمله اين افراد ميتوان به اعضاي خانواده، خويشاوندان، دوستان، همسايگان، آشنايان و... اشاره كرد( مصطفايي، 1389: 42-41). به عبارتي، جنبه ساختاري حمايت اجتماعي به ميزان ادراك فرد از حمايت خانواده، دوستان و اطرافيان اطلاق ميشود.
جنبه دوم به عنوان فرآيندهاي حمايتي يا كاركردهاي حمايتي در نظر گرفته ميشود. در اين جنبه حمايت اجتماعي به عنوان فرآيند بسيج منابع اجتماعي در زمان نياز، مفهومسازي ميشود. از نظر لين، حمايتهاي ابزاري و عاطفي به عنوان ابعاد كاركردي حمايت اجتماعي تلقي ميشود (همان).
چارچوب نظری تحقیق به صورت تلفیقی است. متغیر کیفیت زندگی هم به صورت عینی و هم به صورت ذهنی مورد بررسی قرار
می گیرد. ابعادی از کیفیت زندگی مانند توانایی اقتصادی، سلامت، بهزیستی ذهنی و مشارکت از نظریه فرانس و برای حمایت اجتماعی نیز از نظریه لین، استفاده شده است. در این تحقیق، ناکید بر ابعاد کارکردی حمایت اجتماعی مانند عاطفی، پرستاری، مشورتی و مالی است.
شکل1- مدل تحقیق
7- فرضيههاي تحقیق
1- بین حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی سالمندان، رابطه معنادار وجود دارد.
2- بین مشارکت اجتماعی و کیفیت زندگی سالمندان، رابطه معنادار وجود دارد.
3- بین تحصیلات و کیفیت زندگی سالمندان، رابطه معنادار وجود دارد.
8- روش شناسی
روش شناسی شامل مواردی مانند روش تحقیق، ابزار تحقیق، جامعه آماری، حجم نمونه و شیوه نمونه گیری، روش‌ها و ابزار تجزيه و تحليل دادهها، تعریف مفومی و عملیاتی مفاهیم و اعتبار و پایایی می شود.
1-8-روش تحقیق
روش تحقيق براساس رهيافت علمي و از نوع پيمايش است. «پيمايش غالباَ با تعيين افرادي كه نماينده و معرف گروه مورد بررسي‌اند(نمونه) و طرح سوالاتي كه بايد ازآن ها پرسيده شود، آغازمي‌شود»(بيكر، 1377: 24). در تحقيق حاضر از پرسشنامه براي جمع آوري اطلاعات استفاده می شود و اطلاعات به شيوه« پيمايش خود اظهاري» به‌دست خواهد آمد.
2-8- ابزار تحقیق
پرسشنامه کیفیت زندگی لیپاد30 ( پرسشنامه استاندارد مخصوص سالمندان)، که دارای 31 گویه با طیف 4 گزینهای لیکرت میباشد و توسط دیگو و همکارانش (1998) طراحی شده است، اساس کار این تحقیق برای سنجش کیفیت زندگی است اما تغییرات و اصلاحاتی در آن ایجاد شد و به جای بعد مراقبت از خود، ازمولفه های توانایی اقتصادی استفاده شد، همچنین برخی از گویه ها تغییر کرد و با انجام حدف و اضافات، تعداد گویه ها به 36 مورد رسید. مشارکت نیز با 5 گویه محقق ساخته، مورد سنجش قرار گرفت است.
3-8- جامعه آماری، حجم نمونه و شیوه نمونه گیری
جامعه آماری تحقیق، شامل سالمندان استان گیلان است که تعداد کل آن ها 335313 نفر هستند. براي تعيين حجم نمونه آماري تحقيق نيز از فرمول كوكران استفاده شد. نمونه ها با کمی افزایش، به 400 نفر رسیده اند.
نمونه ها در به روش خوشه ای چند مرحله ای در سه شهر رشت، لاهیجان و انزلی انتخاب شدند. به این صورت که هر شهر به چند منطقه شهری تقسیم می شود. مرحله بعد، انتخاب 2 محله از هر منطقه است، سپس، از هر محله، 2 بلوک و از هر بلوک، 10 نفر به عنوان نمونه انتخاب شد و در نتیجه، 400 نفر از سالمندان در سطح استان گیلان، مورد بررسی قرار گرفتند.
4-8- تعریف مفومی و عملیاتی
کیفیت زندگی: در این تحقیق، شامل ابعاد زیر است:
1- سلامت جسمی: اين شاخص در واقع ميزان توانایی فیزیکی و جسمی افراد را برای انجام وظایف روزانه، نشان مي‌دهد. براي سنجش اين حوزه، از مولفه‌هايي مثل توانایی جسمي فرد در مقوله هایی مانند راه رفتن، غذاخوردن، دوش گرفتن، لباس پوشیدن، دستشویی رفتن و غیره استفاده می شود.
2- کیفیت خواب: این متغیر، به بررسی وضعیت خواب سالمند و میزان رضایتش از خواب و مشکلات احتمالی ناشی از کم خوابی یا بدخوابی می پردازد.
3- عملکرد ذهنی: در این قسمت، منظور، سنجش توانایی و نحوه فعالیت ذهن سالمند است و براي سنجش اين بعد، از مولفه‌هایي مانند پراکندگی حواس، عدم تمرکز، نحوه عملکرد حافظه و رضایت از حافظه استفاده می شود.
4- آرامش روانی: اين شاخص، بعد روحي ـ رواني كيفيت زندگي را پوشش مي‌دهد و نشان مي‌دهد كه سالمندان تا چه حد در زندگي، آرامش فکری دارد. اين بعد توسط مولفه‌هايي مثل احساس آرامش و اعتماد به نفس، سنجیده می شود.
5- رضایت جنسی: براي ارزيابي رضایت جنسی، از معرف هایی مانند میزان علاقه مندی به رابطه جنسی و میزان رضایت جنسی استفاده شده است.
6- توانایی اقتصادی: اين شاخص بيانگر اين است كه توان سالمند در برآورده كردن نيازهاي مادي چگونه است. اين شاخص نيز به کمک چند مولفه مثل: توان مالی براي تامین نیازهای ضروری زندگی، رضایت از وضعیت مالی، دسترسی به امکانات تفریحی و رفاهی، دسترسی به امکانات بهداشتی و درمانی و غیره، مورد سنجش قرار می گیرد.
7- رضایت از زندگی: منظور، رضایت سالمند از کیفیت زندگی خود در ابعاد مختلف است که شامل مواردی مانند میزان آرزوهای برآورد شده، امید به آینده، احساس خوشحالی و غیره است.
حمایت اجتماعی
متغیر حمایت در این تحقیق شامل ابعادی از جمله عاطفی، مشورتی، پرستاری و مالی در 3 شبکه خانواد، دوستان و آشنایان است.
الف) حمايت اجتماعي عاطفي: حمايت عاطفي به معني در دسترس داشتن فردي براي تكيه كردن و اعتماد داشتن به وي، به هنگام نياز ميباشد (درنتا و همكاران، 2006). حمايت اجتماعي عاطفي دربردارنده احساس همدلي، مراقبت و توجه و علاقه نسبت به يك شخص است. اين نوع از حمايت ميتواند شخص را به مورد محبت قرار داشتن، در هنگام فشار و تنش، مجهز نمايد (سارافينو، 1998).
ب) حمايت اجتماعي مالی: حمايت ابزاري به كمكهاي مادي، عيني و واقعي دريافت شده توسط يك فرد از سوي ديگران اطلاق ميگردد. اين نوع حمايت به افراد كمك ميكند تا نيازهاي روزانة خود را تأمين نمايند (درنتا و همكاران، 2006).
ج) حمايت اجتماعي مشورتی( اطلاعاتی): به دست آوردن اطلاعات ضروري از طريق تعاملهاي اجتماعي با ديگران را حمايت مشورتی( اطلاعاتی) تعريف كردهاند (گاچل و ديگران، 1377).
د) حمایت اجتماعی پرستاری: منظور، ارایه خدماتی از جمله بهداشتی و مراقبت از سالمندان به ویژه در ایام بیماری، توسط خانواده، دوستان و اطرافیان است( صمدیان و گروسی، 1393 : 197-196).
مشارکت:
مشارکت، درگیری ذهنی و عاطفی افراد در موقعیت های گروهی است که آنان را برمی انگیزد تا برای دستیابی به هدف های گروه، همکاری کنند و در مسوولیت کارها، شریک شوند( زند رضوی و همکاران، 1387: 105-104). در این تحقیق با 5 گویه در مورد شرکت و عضویت در گروه های مختلف و فعالیت داوطلبانه در این گروهها، اندازهگيري می شود.
5-8- اعتبار و پایایی
ضمناً اعتبار ابزار هم مبتنی بر اعتبار سازه ای31 است، اعتبار سازه ای از طریق تحلیل عاملی، مور بررسی قرار گرفته است. اين روش به بررسي همبستگي دروني تعداد زيادي از متغيرها ميپردازد و در نهايت آنها را در قالب عاملهاي عمومي محدودي، دستهبندي كرده و تبيين ميكند. بر اساس جدول زیر، چون مقدار KMO برای هر سه متغیر کیفیت زندگی، مشارکت اجتماعی و حمایت اجتماعی، در حد بالایی است، همبستگيهاي موجود در بين دادهها براي تحليل عاملي مناسب است. میزان معناداری آزمون بارتلت نیز برای هر سه، معادل 0.000 است که نشان از برازش تحلیل عاملی دارد؛ یعنی این متغیرها می توانند عامل های مورد نظر را به خوبی بسنجند و قابل تعمیم هستند. ضمناً بر اساس جدول شماره 2، پایایی ابزار تحقیق به روش همبستگی درونی گویه ها از فرمول آلفای کرونباخ، محاسبه شده و همگی در حد قابل قبولی است.
جدول2- ضرایب آلفای کرونباخ، آزمون بارتلت و سنجه کیزر- میر- اولکین متغیرها
متغیر | سوالات ( گویه ها). | ضریب آلفا | درصد واریانس | سنجه کیزر- میر- اولکین | آزمون بارتلت | |
کای اسکویر | معناداری | |||||
سلامت جسمی | 7-1 | 95/0 | 22.604 | 0.872 | 9218.172 | 0.000 |
کیفیت خواب | 9-8 | 79/0 | 6.297 | |||
عملکرد دهنی | 13-10 | 85/0 | 9.289 | |||
آرامش روانی | 17-14 | 87/0 | 13.284 | |||
رضایت جنسی | 19-18 | 85/0 | 7.266 | |||
توانایی مالی | 23-20 | 81/0 | 10.901 | |||
رضایت از زندگی | 27-24 | 86/0 | 9.109 | |||
کیفیت زندگی | 27-1 | 93/0 | 78.750 | |||
مشارکت اجتماعی | 43-39 | 92/0 | 76.125 | 0.865 | 1539.338 | 0.000 |
حمایت عاطفی | 46-44 | 97/0 | 24.879 | 0.933 | 7099.397 | 0.000 |
حمایت مشورتی | 49-47 | 91/0 | 15.629 | |||
حمایت پرستاری | 53-50 | 92/0 | 24.017 | |||
حمایت مالی | 57-54 | 93/0 | 24.104 | |||
حمایت اجتماعی کل | 57-44 | 96/0 | - | |||
9- یافته های توصیفی
متغير" کیفیت زندگی سالمندان" در این تحقیق، دارای 27 گویه با طیف 5 گزینهای لیکرت میباشد. و شامل 7 بعد سلامت جسمی، کیفیت خواب، عملکرد ذهنی، آرامش روانی، رضایت جنسی، توانایی مالی و رضایت از زندگی است که ترکیب آن ها در جدول زیر در قالب توزیع فراوانی و درصدی ارایه شده است. 152 نفر که 38 درصد از نمونه ها را تشکیل می دهند، کیفیت زندگی شان، زیاد است، 129 نفر یا به عبارتی، 32.3 درصد هم در حد متوسط کیفیت زندگی، قرار دارند. میانگین کیفیت زندگی هم 23/3 است که نشانگر کیفیت زندگی کمی بیشتر از حد متوسط است. در بین ابعاد کیفیت زندگی از نظر شاخص میانگین، آرامش روانی، بالاتر از همه و رضایت جنسی کمتر از همه است. این ابعاد به ترتیب عبارتند از: آرامش روانی3.85، سلامت جسمی3.77، عملکرد ذهنی 3.55، کیفیت خواب 3.51، توانایی مالی، 2.97 و رضایت جنسی 1.97.
جدول 3- توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس متغیرهای وابسته
متغیرها | فراوانی | جمع | میانگین | واریانس | ||||
خیلی کم | کم | متوسط | زیاد | خیلی زیاد | ||||
کیفیت زندگی | 4 | 73 | 129 | 152 | 42 | 400 | 33/3 | 52/0 |
سلامت جسمی | 32 | 58 | 28 | 96 | 186 | 400 | 77/3 | 35/1 |
کیفیت خواب | 38 | 46 | 54 | 152 | 110 | 400 | 51/3 | 25/1 |
عملکرد ذهنی | 16 | 76 | 67 | 128 | 113 | 400 | 55/3 | 96/0 |
آرامش روانی | 10 | 44 | 62 | 128 | 156 | 400 | 85/3 | 97/0 |
رضایت جنسی | 177 | 121 | 72 | 24 | 6 | 400 | 95/1 | 83/0 |
توانایی مالی | 56 | 91 | 136 | 55 | 62 | 400 | 97/2 | 84/0 |
رضایت از زندگی | 63 | 109 | 124 | 64 | 40 | 400 | 77/2 | 97/0 |
میزان مشارکت در شبکه های اجتماعی( شبکه های خانوادگی، دوستی و غیره) از دیگر متغیرهای مستقل است. تركيب پاسخ هاي مربوط به اين متغیر که حاصل 5 گویه است، میانگین 3.27 را نشان می دهد که نشانگر مشارکت بیشتر از حد متوسط است. بیشترین تعداد از نمونه ها در طبقه زیاد قرار می گیرند که شامل 134 نفر و حدود یک سوم سالمندان است.
متغیر مستقل حمایت اجتماعی در این تحقیق از چهار بعد عاطفی، مشورتی، پرستاری و مالی تشکیل شده که در قالب 14 گویه، مورد اندازه گیری قرار گرفته است. بر اساس جدول زیر، میانگین متغیر حمایت اجتماعی، 3.57 است که نشانگر حمایت متوسط رو به بالا است. بیشتر نمونه ها در طبقه زیاد قرار می گیرند که شامل 137 نفر و یا 34.3 درصد از آن ها است. ابعاد حمایت اجتماعی به ترتیب میانگین شامل حمایت پرستاری 3.87، حمایت مشورتی 3.62، حمایت عاطفی 3.59 و حمایت مالی 3.24 می شود.
جدول4- توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس متغیرهای مستقل
متغیرها | فراوانی | جمع | میانگین | واریانس | ||||
خیلی کم | کم | متوسط | زیاد | خیلی زیاد | ||||
مشارکت | 38 | 94 | 60 | 134 | 74 | 400 | 27/3 | 15/1 |
حمایت اجتماعی | 25 | 58 | 72 | 137 | 108 | 400 | 57/3 | 12/1 |
حمایت عاطفی | 23 | 76 | 46 | 113 | 142 | 400 | 59/3 | 74/1 |
حمایت مشورتی | 29 | 44 | 68 | 141 | 118 | 400 | 62/3 | 33/1 |
حمایت پرستاری | 21 | 28 | 56 | 149 | 146 | 400 | 87/3 | 03/1 |
حمایت مالی | 59 | 70 | 74 | 99 | 98 | 400 | 24/3 | 56/1 |
10- تحليل داده ها
در اين بخش داده هاي به دست آمده در قالب فرضيه هاي مطرح شده در تحقيق، مورد بررسي قرار مي گيرد. ابتدا روابط دو متغيره و سپس روابط چند متغيره، مورد آزمون قرار مي گيرد.
1-10- تحليل دو متغيره
با توجه به اين كه متغيرهاي مستقل و وابسته در سطح سنجش فاصله اي قرار دارند و از توزیع نرمال برخوردار هستند، براي آزمون رابطه بين آن ها، از همبستگي پيرسون استفاده شده است. لازم به ذکر است متغیر سن نیز به صورت سال های تحصیل مورد سنجش قرار گرفته است
فرضیه اول: بین حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی سالمندان، رابطه معنادار وجود دارد.
با توجه به جدول زير، مي توان گفت بین انواع چهارگانه حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی سالمندان،، رابطه کاملاً معناداري وجود دارد. از آن جايي كه ميزان خطاي همه رابطه ها كمتر از 01/0 است، با احتمال 99 درصد فرض H1 مورد پذيرش قرار مي گيرد. رابطه بين اين متغیرها به صورت مستقيم است و بالاترین ضریب همبستگی مربوط به مالی با عدد 541/0 و ضریب تعیین 292/0 است. رابطه حمایت اجتماعی کل نیز با کیفیت زندگی سالمندان، کاملاً معنادار است و ضریب همبستگی آن 538/0 است. لازم به ذکر است ابعاد چهارگانه حمایت اجتماعی و خود حمایت اجتماعی با ابعاد 7 گانه کیفیت زندگی سالمندان به استثنای کیفیت خواب، رابطه معناداری دارد. قوی ترین همبستگی ها بین ابعاد چهارگانه حمایت اجتماعی و شاخص حمایت اجتماعی با رضایت از زندگی، وجود دارد.
جدول 5- آزمون همبستگی پیرسون حمایت اجتماعی با کیفیت زندگی
ابعاد متغیرها | کیفیت زندگی | سلامت جسمی | کیفیت خواب | عملکرد ذهنی | آرامش روانی | رضایت جنسی | توانایی مالی | رضایت از زندگی | |
عاطفی | همبستگی | 440/0 | 359/0 | 015/0 | 243/0 | 230/0 | 298/0 | 318/0 | 815/0 |
معناداری | 000/0 | 000/0 | 770/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | |
مشورتی | همبستگی | 467/0 | 369/0 | 027/0 | 237/0 | 209/0 | 365/0 | 374/0 | 827/0 |
معناداری | 000/0 | 000/0 | 584/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | |
پرستاری | همبستگی | 456/0 | 341/0 | 021/0- | 227/0 | 226/0 | 292/0 | 433/0 | 783/0 |
معناداری | 000/0 | 000/0 | 670/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | |
مالی | همبستگی | 541/0 | 412/0 | 064/0 | 268/0 | 261/0 | 415/0 | 505/0 | 826/0 |
معناداری | 000/0 | 000/0 | 202/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | |
حمایت اجتماعی | همبستگی | 538/0 | 417/0 | 026/0 | 274/0 | 267/0 | 391/0 | 464/0 | 923/0 |
معناداری | 000/0 | 000/0 | 611/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | |
فرضیه دوم: بین مشارکت اجتماعی و کیفیت زندگی سالمندان، رابطه معنادار وجود دارد.
با توجه به جدول زير، مي توان گفت بین مشارکت اجتماعی و کیفیت زندگی سالمندان،، رابطه کاملاً معناداري وجود دارد. با احتمال 99 درصد فرض H1 مورد پذيرش قرار مي گيرد. رابطه بين اين دو متغیر به صورت مستقيم است و ضریب همبستگی آن با کیفیت زندگی برابر با عدد 7041/0 و ضریب تعیین 495/0 است. رابطه مشارکت اجتماعی با ابعاد 7 گانه کیفیت زندگی سالمندان نیز، کاملاً معنادار است.
جدول6- آزمون همبستگی پیرسون مشارکت با کیفیت زندگی
ابعاد متغیرها | کیفیت زندگی | سلامت جسمی | کیفیت خواب | عملکرد ذهنی | آرامش روانی | رضایت جنسی | توانایی مالی | رضایت از زندگی | |
مشارکت | همبستگی | 704/0 | 628/0 | 333/0 | 449/0 | 423/0 | 419/0 | 565/0 | 492/0 |
معناداری | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | |
فرضیه سوم: بین تحصیلات و کیفیت زندگی سالمندان، رابطه معنادار وجود دارد.
جدول زير، گویای آن است که بین تحصیلات و کیفیت زندگی سالمندان،، رابطه کاملاً معناداري وجود دارد. با احتمال 99 درصد فرض H1 مورد پذيرش قرار مي گيرد. رابطه بين اين دو متغیر به صورت مستقيم است و ضریب همبستگی آن برابر با عدد 457/0 و ضریب تعیین 208/0 است. رابطه تحصیلات با ابعاد 7 گانه کیفیت زندگی سالمندان نیز، کاملاً معنادار است.
جدول 7- آزمون همبستگی پیرسون تحصیلات با کیفیت زندگی
ابعاد متغیرها | کیفیت زندگی | سلامت جسمی | کیفیت خواب | عملکرد ذهنی | آرامش روانی | رضایت جنسی | توانایی مالی | رضایت از زندگی | |
تحصیلات | همبستگی | 457/0 | 362/0 | 223/0 | 346/0 | 228/0 | 415/0 | 408/0 | 328/0 |
معناداری | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | 000/0 | |
2-10- تحلیل چند متغیره( رگرسیون)
جدول زیر روابط چند متغیره را نشان می دهد که بر اساس آن رابطه 3 متغیر پیش بین، با یک متغیر ملاک به نام کیفیت زندگی، بررسی می شود. در این مدل رگرسیونی، بر اساس مقدار معناداری برای متغیرها می توان حکم به وجود رابطه بین هر سه متغیر پیش بین و ملاک داد. معناداری رابطه سه متغیر مشارکت، حمایت و تحصیلات با متغیر کیفیت زندگی، در سطح 99 درصد احتمال صحت است. از نظر میزان و شدت رابطه نیز متغیر مشارکت اجتماعی با ضریب بتای 0.535 قوی ترین رابطه را با کیفیت زندگی دارد. مقدار ضریب همبستگی چندگانه معادل 0.758 است که رابطه نسبتاً قوی بین متغیرهای پیش بین و ملاک را نشان می دهد. همچنین با توجه به مقدار R2 می توان گفت که 57 درصد از تغییرات متغیر کیفیت زندگی، توسط متغیرهای مذکور تبیین می شود.
جدول8- بررسی میزان تأثیر متغیرهای مستقل بر کیفیت زندگی سالمندان(مدل 1)
مدل1 | ضرایب غیراستاندارد | ضرایب استاندارد |
مقدار تی |
معناداری | ضریب همبستگی | ضریب تعیین | مقدار اف | معناداری | |
صریب بی | خطای استاندارد | بتا | |||||||
عدد ثابت | 1.457 | 0.093 | - | 15.607 | 0.000 | 758/0 | 575/0 | 178.412 | 0.000 |
مشارکت | 0.362 | 0.026 | 0.535 | 13.963 | 0.000 | ||||
حمایت اجتماعی | 0.151 | 0.026 | 0.220 | 5.740 | 0.000 | ||||
تحصیلات | 0.024 | 0.005 | 0.175 | 4.813 | 0.000 | ||||
11- بحث و نتیجه
1- میانگین کیفیت زندگی بالاتر از حد متوسط است. در بین ابعاد هفت گانه کیفیت زندگی، بالاترین میانگین مربوط می شود به بعد آرامش روانی با عدد 85/3 و پایین ترین میانگین در بعد جنسی دیده شده است با عدد 95/.1
2- بر اساس یافته ها می توان گفت میزان مشارکت در شبکه های اجتماعی( شبکه های خانوادگی، دوستی و غیره) با میانگین میانگین 3.27 ، کمی بیشتر از حد متوسط است.
3-ابعاد حمایت اجتماعی نیز، همگی بالای حد متوسط قرار دارند و به ترتیب میانگین شامل حمایت پرستاری 3.87، حمایت مشورتی 3.62، حمایت عاطفی 3.59 و حمایت مالی 3.24 می شود. از آنجایی که سیستمهای حمایت اجتماعی میتوانند بسیار مهم باشند، بعد از تجربه یک فقدان یا اختلال، افراد حمایتکننده میتوانند با ابزار محبت و حمایت به عنوان تکیهگاه مطمئن، به افراد سالمند کمک کنند.
4-از نظر تحصیلات نیز، 33.2 درصد از سالمندان، بی سواد هستند. تحصیلات 28 درصدشان هم در حد ابتدایی است.
5- نتایج این پژوهش نشان داد که بین انواع حمایت دریافتی و کیفیت زندگی سالمندان رابطه مثبت وجود دارد، به این صورت که هر چقدر سالمندان از نظر مالی، عاطفی، مشورتی و پرستاری، بیشتر مورد حمایت قرار بگیرند، کیفیت زندگی آنها بالاتر میرود. از بین ابعاد چهارگانه، حمایت مالی، دارای رابطه قوی تری با کیفیت زندگی است. در این مورد، با استناد به نظریه لین، میتوان گفت که حمایت اجتماعی توانایی فرد در برابر مشکلات و فشار روانی را از طریق گوش دادن به مشکلات آنها (حمایت مشورتی) مراقبت و کمک در انجام کارها (حمایت پرستاری) ابراز احساسات و همدلی، فهم و قوت قلب دادن (حمایت عاطفی) افزایش میدهد، همچنین ارایه راهنمایی و توصیه جهت افزایش توانایی مقابلهای افراد، باعث ارتقای کیفیت زندگی میشود.
6- رابطه بین مشارکت و کیفیت زندگی سالمندان نیز کاملاً معنادار است. این رابطه حتی قوی تر از رابطه حمایت اجتماعی با کیفیت زندگی است. داشتن شخصیت مردمآمیز با روحیه عالی در پیری ارتباط دارد. در سالمندانی که از فرصتهای معاشرت کردن حداکثر استفاده را میبرند و با دیگران تعامل بیشتری دارند، تنهایی و افسردگی کاهش مییابد و عزتنفس و رضایت از زندگی و کیفیت آن تقویت میشود.
7- تحلیل چندمتغیره هم گواه آن است که در مدل رگرسیونی، می توان حکم به وجود رابطه معنادار همزمان بین هر سه متغیر پیش بین و ملاک داد. به عبارتی، می توان گفت که 57 درصد از تغییرات متغیر کیفیت زندگی، توسط سه متغیر مشارکت، حمایت اجتماعی و تحصیلات، قابل تبیین است.
8- کیفیت زندگی افراد شاغل از از افراد بازنشسته بیشتر است و افراد بازنشسته نیز کیفیت زندگی بالاتری از افراد بی کار دارند. شاغل بودن از جهات مختلف بر کیفیت زندگی سالمندان اثر می گذارد، چه از جهت افزایش توانایی مالی و چه از طریق قرار گرفتن در شبکه روابط گسترده تر و برخورداری از سرمایه اجتماعی بیشتر.
9-کیفیت زندگی کسانی که متاهل هستند از افراد مجرد بیشتر است. همچنین کسانی که با همسر و یا با همسر و فرزندان، زندگی می کنند، کیفیت زندگی بیشتری دارند نسبت به کسانی که تنها هستند. در واقع افراد با از دست دادن روابط با اعضای شبکه های اجتماعی، از حمایت اجتماعی کمتری برخوردار می شوند و این از دست دادن شبکه حمایتی، منجر به کاهش کیفیت زندگی در ابعاد عینی و ذهنی می شود.
10- هر چه سالخوردگان نسبت به توانایی خود در مقابله کردن با مشکلات جسمانی، خوشبینتر باشند، بهتر میتوانند بر عواملی که سلامتی آنها را تهدید میکنند، چیره شوند و اختلالات روانی از جمله افسردگی را در آنها کاهش میدهد. سلامتی به سالخوردگان امکان میدهد تا در نقشهای اجتماعی ارزشمند درگیر بمانند و بدین ترتیب از انزوای اجتماعی پیشگیری میکند و کیفیت زندگی را تقویت مینماید.
12- پیشنهادها:
1- تقویت نقش و حضور سالمند در خانواده و ایجاد نگرش مثبت و آموزش مهارت های لازم جهت ارتباط نسل ها با سالمندان از طریق اجرای برنامه های آموزشی برای خانواده های سالمند
2- آینده نگری الگوی مناسب جمعیتی و تدوین برنامه اقتصادی و اجتماعی خاص سالمندان در برنامه های پنج ساله توسعه
3- فراهم آوردن زمینه حضور سالمندان در جامعه و افزایش مشارکت اجتماعی آنان.
4- اجرای طرح تکریم سالمندان در ادارات، سازمان های دولتی و غیردولتی، بانک ها، رستوران ها، اماکن عمومی و خصوصی.
5- حمایت ویژه از خانوارهای دارای سالمند در قالب ارایه کمک های مالی، تخفیفات مالی، اعطای مرخصی و امتیازهای دیگر به مراقب سالمند در منزل
6- شناسایی نیازهای سالمندان در رده های مختلف و پیش بینی خدمات لازم
7- بسترسازی برای گسترش اقدامات خوديارانه: سالمندان در موارد زيادي، داراي مشتركات بيشتر با دوستان خود هستند تا اعضاي جوان خانوادههاي خود. اين گونه منافع و تجارب مشترك بين آن ها احساسات گرم و صميمانه اي به آن ها ميبخشد.
8- خدمات مبتني بر خانه و جامعه32 : سالمندان و گروههاي سني 60 ساله و بيشتر، عموماً در كشورهاي پیشرفته از مراقبتهاي مختلفي برخوردارند كه فقدان آن در جوامع رو به توسعه، خود جاي نگراني است. سیاست کلی، به حداقل رساندن نیاز به استفاده از سرای سالمندان است. در این جوامع، خدماتي كه در اختيار سالمندان ساكن در خانههاي خود .و جامعه قرار ميگيرد، شامل موارد زير است: الف- مراقبت در خانه33، ب- راه اندازی مراکز جامع سلامت34 ، ج- كلوب هاي35 نهار و د- مراكز روزانه36
منابع:
- بوند، جان؛ کور نر، جین( 1377 ) کیفیت زندگی و سالمندان، ترجمه سید حسین محققی کمال، تهران: دانژه.
- بیکر، ترز ال( 1377 ) نحوه انجام تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: روش.
ـ حاج یوسفی، علی (1385)، «کیفیت زندگی و راهبردهای اصلاحی»، نشریه دهاتی، شماره 28 : 28-1.
- زندرضوي، سیامک و همکاران (1387) « بررسي موانع عامليتي موثر بر مشارکت سازمان‌يافته (مطالعه موردي تشکل‌هاي آب‌بران شهرستان بردسير)» فصلنامه پژوهش اجتماعي، سال 1، ش 1 : 119-99.
- سجادی، حمیرا؛ بیگلریان، اکبر(1385)، «کیفیت زندگی سالمندان زن در آسایشگاه خیریه کهریزک»، فصلنامه پایش، سال پنجم، شماره دوم، بهار 85 : 108-105.
- صمدیان، فاطمه؛ گروسی، سعیده (1393) « بررسی رابطه نگرشها، حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی سالمندان (مورد مطالعه: سالمندان ساکن شهر کرمان)» مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال یازدهم، پاییز و زمستان : 206-189.
- قاضي طباطبايي، محمود(1376 )تكنيك هاي خاص تحقيق، چاپ دوم، تهران: پيام نور.
- گاچل، رابرت. جي و ديگران (1377) زمينه روانشناسي تندرستي، ترجمه دكتر غلامرضا خوينژاد، تهران: انتشارات آستان قدس رضوي.
- مركز آمار ايران( 1385) نتايج تفصيلي سرشماري عمومي نفوس و آمار كل كشور 1385. قابل دسترسي در سايت: https://www.amar.org.ir
- ميرزايي، محمد و كاوه فيروزه، زينب (1388) «كيفيت زندگي سالمندان شهر تهران و مشاركت در فعاليتهاي اجتماعي آن ها با تاكيد بر جنس» نامه انجمن جمعيتشناسي ايران، سال چهارم، شماره 8، : 148-123.
- مصطفائي، اقدس (1389) « حمايت اجتماعي و كيفيت زندگي بررسي حمايتهاي اجتماعي رسمي و غيررسمي بين سالمندان بازنشسته شهر تهران» ، پاياننامه كارشناسي ارشد رشته پژوهش علوم اجتماعي، دانشكده علوم اجتماعي و اقتصادي دانشگاه الزهرا (س).
- موسوی سردشتی، محمد و همکاران(1393) « بررسی ارتباط حمايت عاطفی و كيفيت زندگي سالمندان شهر کرد» مجله تحقیقات نظام سلامت، 10(1) : 66-58.
- Bandayrel K, Wong Sh.(2011) Systematic Literature Review of Randomized Control Trials Assessing the Dffectiveness of Dwelling Older Adults. J Nutrition Education and Behavior; 43 (4): 251-62.
- Carrilo-Gallegos, K., Mudgal, J., Sanchez, S., Wanger, F., Gallo, JJ, Salmeron, J., Garcia-p, C,(2009) Social networks and health-related quality of life: a population based study among older adults, Saula Publica de Mexico, , 51 (1): 6-13.
- Cummins RA.(2005) Moving from the quality of life concept to a theory. Journal of Intellectual disability research; 49: 699-706.
- Crowell, L.F. (2004). Weak ties: A mechanism for helping women to expand their social networks and increase their capital, The Social Science Journal, 41: 15-28
- Davidson, Lisa M, (2008), united states and finnish Adolescents, petceptions of social support: Across-Cultural Analysis, school psychology international. 28 (1). : 360-365.
- Drentea, Patricia et al., (2006). Predictors of Improvement in Social Support, Social Sciences & Medicine, 63: 957- 67.
- Fayers P M, Machin D.(2000) Quality of Life Assessment, Analysis and Interpretation, Jhon Willy, New York.
-Ferrance، C: Powers، M.(1985) Quality of Life Index: Development and Propertied.Adv Nursci. Vol(8): 15-24, in Planning DegreeThe University of Tennessee, Knoxville.
-Ferrans, C (1992), "Conceptualization of quality of life in cardiovascular research", Progress in cardiovascular nursing, No 7 : 2-6.
Helgeson, V.S. (2003) Social support and quality of life. Quality of life Research 12,25-31.
- Herzong, A. R: ofstedal, M. B & Wheeler, L. M (2002)” Social Engagement and its Relationship to Health”, Clinical Geriatric Medicine, 18 (3), ix - King CR, Hinds PS.(2003) Quality of Life from Nursing and Patient Perspective. Jones and Bartlett publishers. Massachusettes.
- Lin, Nan, (1999) "Building a network theory of social capital", in Nam Lin, Katern Cook and Ronald s.burt, social capital: theory and research, New York: Adline de gruyter.
- Lin, Nan, (2001)Social Capital: A theory of social structure and action, Cambridge University Press.
- Sarafino, Edward. P (1998). Health Psychology, Third Edition, New York, John Wiley & Sons.
-Sarason, I.G., Levine, H.M., Basham, R.B., et al. (1983). Assessing social support: The Social Support Questionnaire. Journal of Personality and Social Psychology, 44, 127- 139.
- Song, L., Li, Sh., Zhang, W., Feldman, M:(2008)Integrational support and self-rated health of elderly in rural China: an investigation in Chaohu, anhuiprovince. Health longevity, 20, 33-42.
-Testa،MA; Simonson، DC.(1996) “ Assesment of Quality of Life Outcome”, .N.Engl.J.Med. Vol(334):835-40.
-World Health Organization (2007), Global Age-Friendly Cities: a guide.
Study of Quality of Life of the Elders in Gilan and Its Effective Factors
Abstract
The comparison of the aging population of Gilan with the country indicates that the percentage of the aging population of Gilan is 4% higher than the country's aging population and Gilan has the first rank among the provinces. Given the population horizon of Gilan province, this ratio is expected to continue to rise. And this is a big challenge for the province. The purpose of this research is to identify the status of the quality of life of the elders and their future planning.
Theoretical framework of research is integrated. he variable of quality of life is examined both objectively and subjective. Dimensions of quality of life such as economic ability, health, mental performance as well as social participation are based on Franz's theory. Social support has also been evaluated based on Line's theory.
Method of Research is based on scientific approach and survey. To collect information, Questionnaire has been used. Samples consisted of 400 elderly people in Gilan province selected by multi-stage cluster sampling. The results indicate that three variables of social support, participation and education have a significant relationship with the quality of life of the elderly, Dual and both together. Also, according to the beta coefficient of regression, the most to the least correlation, respectively, is participation, social support and education. The total of these three variables explains 57% of the changes in quality of life.
key words:
Quality of Life - Aging - Social Support - Participation – Gilan.
[1] 1-Bandayrel
[2] - Age Transition
[3] - Peter Peterson
[4] - Graying of the Popu;ation
[5] 5- Gidens
[6] 1. King & Hinds
[7] - Testa
[8] - Simonson
[9] 1- Cummins
[10] 2- Fayers & Machin
[11] 3- Physical
[12] 4- Psychological
[13] 5-Social
[14] 6- Spiritual
[15] - emotional
[16] - esteem
[17] - tangible
[18] - informational
[19] - network
[20] - structural
[21] - functional
[22] - social companionship
[23] 4- Herzong
[24] 5-Crowell
[25] 6- Davidson
[26] 7- Song,
[27] 8- Carrilo
[28] 9- Ferrans
[29] - Lin
[30] 1.Leipad
[31] 1. Face Validity
[32] 1- Home & Community – Based Services (HCBS )
[33] - Home Care
[34] 3- Comprehensive Health Center
[35] - Clubs
[36] - Day Centers
