مدرسه، خانواده، و سبک زندگی سلامت محور در بین دانش آموزان مقطع متوسطه شهر اصفهان)
محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران
mansour haghighatian
1
(خیابان عباس آباد کوی عنصری پلاک 12)
کلید واژه: مصرف رسانه ای, دوستان, شیوه زندگی والدین, پایگاه اجتماعی-اقتصادی والدین, سبک زندگی سلامت محور,
چکیده مقاله :
سبک زندگی نوجوانان در سال های اخیر دستخوش تحولات زیادی شده است. گسترش فزاینده غذاهای آماده و سریع، مخاطره ها و مسائل زندگی شهری و کم تحرکی حاصل از آن، رواج یافتن رسانه ها و آشنایی با عناصر فرهنگی کشورهای دیگر، و مسائلی از این دست باعث شده که سبک و شیوه زندگی و رفتارهای مصرفی دانش آموزان تغییرات شگرفی را تجربه کند. مقاله حاضر با تکیه بر دیدگاه های اندیشمندانی مانند پییر بوردیو و آنتونی گیدنز، تاثیر متغییرهای رفتار معلمان، مطالب درسی، شیوه زندگی والدین، مصرف رسانه های خارجی (ماهواره و اینترنت)، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، و دوستان را بر سبک زندگی سلامت محور دانش آموزان شهر اصفهان مورد بررسی قرار می دهد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانش آموزان مقطع متوسطه شهر اصفهان می‌شد که از بین آنها بر اساس فرمول کوکران 385 نفر به شیوه نمونه‌گیری تصادفی اتفاقی به عنوان نمونه انتخاب شدند. روش تحقیق پیمایش و ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه بود.نتایج نشان داد رفتارهای سلامت محور در بین پاسخگویان کمتر از حد متوسط (4/2 از 5) بود. نتیجه آزمون های آماری نشان داد که متغیرهای مصرف رسانه ای، پایگاه اجتماعی-اقتصادی والدین، و شیوه زندگی والدین بیشتر از بقیه متغییرها تاثیر داشتند.واژه های کلیدی: سبک زندگی سلامت محور، مصرف رسانه ای، پایگاه اجتماعی-اقتصادی والدین، شیوه زندگی والدین، دوستان
Abstract:The life style of the adolescents has undergone dramatic changes in recent years. The wide-spread use of fast-foods, the problems and dangers of urban living and the resultant lack of physical activity, increasing usage of the media and gaining familiarity with the cultures of different countries, and so forth, have led to vast changes in consumption behaviors and life styles of the young. Utilizing the ideas of scholars such as Pierre Bourdieu and Anthony Giddens, this article aims to investigate the effects of variables such as teacher’s behaviors, academic materials, and parents’ way of living, foreign media usage (namely the internet and satellite TV), parents’ socio-economic status, and friends on students’ healthy life style. The research population consisted of all male and female high school students of the city of Isfahan of which, using Cochran's formula, 385 individuals were chosen as the sample. The results showed that the mean score of healthy life style of the students was 2/4 out of 5 which was below the medium level. Statistical analysis results showed that foreign media usage, parent's socio-economic status, and parent's way of living had more influence on students’ health-oriented life style.Key terms: healthy life style, foreign media usage, parents’ socio-economic status, parents’ way of living, friends
_||_
مدرسه، خانواده، و سبک زندگی سلامت محور در بین دانش آموزان مقطع متوسطه شهر اصفهان)
چکیده
سبک زندگی نوجوانان در سال های اخیر دستخوش تحولات زیادی شده است. گسترش فزاینده غذاهای آماده و سریع، مخاطره ها و مسائل زندگی شهری و کم تحرکی حاصل از آن، رواج یافتن رسانه ها و آشنایی با عناصر فرهنگی کشورهای دیگر، و مسائلی از این دست باعث شده که سبک و شیوه زندگی و رفتارهای مصرفی دانش آموزان تغییرات شگرفی را تجربه کند. مقاله حاضر با تکیه بر دیدگاه های اندیشمندانی مانند پییر بورديو و آنتونی گیدنز، تاثیر متغییرهای رفتار معلمان، مطالب درسی، شیوه زندگی والدین، مصرف رسانه های خارجی (ماهواره و اینترنت)، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، و دوستان را بر سبک زندگی سلامت محور دانش آموزان شهر اصفهان مورد بررسي قرار می دهد. جامعه آماري پژوهش شامل کليه دانش آموزان مقطع متوسطه شهر اصفهان مي‌شد که از بین آنها بر اساس فرمول کوکران 385 نفر به شیوه نمونهگيري تصادفی اتفاقي به عنوان نمونه انتخاب شدند. روش تحقيق پيمايش و ابزار جمع آوري اطلاعات پرسشنامه بود.نتایج نشان داد رفتارهای سلامت محور در بین پاسخگویان کمتر از حد متوسط (4/2 از 5) بود. نتیجه آزمون های آماری نشان داد که متغيرهاي مصرف رسانه ای، پایگاه اجتماعی-اقتصادی والدین، و شیوه زندگی والدین بیشتر از بقیه متغییرها تاثیر داشتند.
واژه های کلیدی: سبک زندگی سلامت محور، مصرف رسانه ای، پایگاه اجتماعی-اقتصادی والدین، شیوه زندگی والدین، دوستان
مقدمه
موضوع سلامت در هر دو بعد جسمانی و روانی آن اخیرا بسیار مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی واقع شده است. زمانی نه چندان دور اعتقاد عمومی بر این بود که تفاوت در بیماری و مرگ و میر ناشی از عوامل زیستی و ژنتیکی هستد و در نتیجه نمی توان در آن ها دخالت کرد ولی اکنون به مقدار زیادی روشن شده که بخش اعظم بیماری ها و فوت ها ناشی از عوامل اجتماعی هستند که اراده و سبک زندگی انسانی می تواند در پیشگیری بسیاری از آن ها موثر باشد. به عنوان مثال ویکس گزارش می کند که بیش از نیمی از مرگ و میر در آمریکا بخاطر عواملی است که ماهیتا اجتماعی هستند، عواملی مانند مصرف دخانیات و یا مواد مخدر و نوشیدنی های الکلی، در معرض مواد سمی و خطرناک قرار گرفتن، رفتارهای جنسی مخاطره آمیز، قتل، خودکشی و تصادفات و ...(ویکس، 2011: 176). در ایران و در بین جوانان نیز شواهدی در دست است که نشان دهنده انجام رفتارهای خطرناک جنسی (رزاقی و همکاران، 1392)، مصرف مواد مخدر پر خطر(امیرپور و قربانی، 1392؛ خواجه دولت آباد و باستانی، 1392)، مصرف مشروبات الکلی (مختاری و پورزارع، 1393) و یا رفتارهای دیگر که مغایر با سلامت هستند مانند مصرف غذاهای فست فود (یامحمدی و همکاران، 1390)، سیگار کشیدن (کریمی و همکاران، 1392) و مانند آن می باشند.
بیان مسئله
تحولات اجتماعی پرشتاب دهه های پایانی قرن بیستم و آغازین قرن بیست و یکم، ماهیت پدیده های اجتماعی را چنان سیال و دگرگون کرده اند که برای درک و تبیین آن ها به مفاهیم جدیدی نیاز است. مهم ترین تحول حادث شده در چند دهه اخیر، گسترش تاریخی مصرف بوده است (باکاک، 1992 به نقل از ایمان و مرحمتی، 1393: 1). از جمله متغيرهاي اجتماعي مناسب براي فهم پيچيدگي‌هاي اخير ايران مفهوم سبک زندگي است. اين مفهوم به طور خاص در بررسي فرهنگ جوانان ابزار تحليلي مفيدي فراهم ميآورد زیرا در ميان عوامل مؤثر بر شکلگيري فرهنگ جوانان در دهههاي اخير نقش فرايندهاي فرهنگي فراملي پر رنگتر شده است (محسنی تبریزی و مروت، 1391). جهاني‌شدن فرايندهاي توليد و مصرف کالاهاي فرهنگي نقش بسزايي در اين زمينه داشته است، زيرا جهاني‌شدن همزمان باعث کاهش نفوذ فرهنگي جامعه ملي و افزايش مشروعيت علاقمندي و نيازها و سليقه‌هاي فردي مي‌شود( نلسون، 2007: 165). از جمله مسائلي که اهميت مفهوم سبک زندگی را در مباحث کنوني جامعه شناسی نشان مي‌دهد اين است که برخي از متغییرهاي موجود مثل طبقه، قوميت و جنسيت نمي‌توانند تنوع و دگرگوني دنياي اجتماعي جدید را بخوبی توضيح دهند(گیدنز، 1991؛ اباذري و چاوشيان، 1381: 6) چرا که با پيدايش فرهنگ مصرفي و عمومي شدن الگوي مصرف در ميان طبقات مختلف شاهد نوعي در هم ريختگي طبقاتي هستيم (لوری، 1997) و لذا به مفهومي احتياج است که اين روابط دگرگون شده را تحليل کند. مسئله دیگر به تحليل سبک زندگی در عصر مدرنيته متأخر باز ميگردد، چرا که بسياري از منابع و الگوهاي هويت ساز مثل دينداري و جايگاه فرد در نظام توليد، تضعيف شده و يا ويژگي متمايز کننده بودن خود را از دست داده (هارالامبوس و‌هالبورن، 2008: 5-694) و رفتارهاي مصرفي مبناي شکلگيري سبک زندگی شدهاند. به عبارتي افراد به ويژه جوانان کيستي و چيستي خود را در متن فرهنگ مصرفي جامعه مي‌جويند که بيانگر نوع خاصي از سبک زندگي است.
در زمینه هویت یابی و تعیین سبک زندگی جوانان به مسئله تاثیرگذاری خانواده و مدرسه نیز باید اشاره شود زیرا معمولا با متحول جوامع و واگذاری برخی کارکردهای این دو نهاد به نهادهای دیگر، از میزان نفوذ آن ها کاسته می شود. با این وجود شواهدی در دست است که این دو نهاد هنوز، در کنار رسانه ها و دوستان، تاثیر قابل ملاحظه ای روی نوجوانان دارند. به عنوان مثال، قاسمی و کاظمی (1387) در تحقیق خود در باره نقش خانواده در شکل گیری سرمایه اجتماعی در بین دانش آموزان مقطع متوسطه در اصفهان به این نتیجه رسیدند که الگوی خانواده دموکراتیک، که در آن آزادی معقول همراه با مشارکت در تصمیم گیری ها و احترام متقابل وجود دارد، رابطه مثبت و معنادار با شکل گیری سرمایه اجتماعی خانواده داشت. هم چنین عزیزی و همکاران (1392) در مقاله خود با عنوان "بررسی رابطه بین سبک های ارتباطی خانواده و فرایند تصمیم گیری پیش از خرید نوجوان ها" که بر روی 290 نفر از دانش آموزان دبیرستان های غیر دولتی 16 تا 18 ساله شهر تهران صورت گرفت متوجه شدند که سبک های ارتباطی خانواده بر عملکرد نوجوانان در هر یک از مراحل سه گانه (تشخیص مسئله، جمع آوری اطلاعات، و ارزیابی گزینه ها) تصمیم گیری پیش از خرید تاثیر معنادار دارد.
سام آرام و قائم پور (1390) در مقاله ای با عنوان "سنجش منزلت اجتماعی معلمان در بین دانش آموزان" که در بین دانش آموزان پیش دانشگاهی استان قم صورت گرفت دریافتند که منزلت اجتماعی معلمان در بین دانش آموزان بیش از حد متوسط بود و اینکه مهارت های حرفه ای معلمان و ویژگی هاي فردي معلمان اعم از صفات جسمی و ویژگی هاي رفتاري معلمان با منزلت اجتماعی آنها رابطه وجود داشت. نتایج تحقیقات فوق نشان می دهند که خانواده و مدرسه هنوز جزء منابع مهم جامعه پذیری جوانان هستند از این رو مقاله حاضر به بررسی میزان تاثیر خانواده و مدرسه بر سبک زندگی سلامت محور دانش آموزان می پردازد.
پیشینه تحقیق
کار های پژوهشی نسبتا زیادی در زمینه سبک زندگی به طور عام و سبک زندگی جوانان به طور خاص در چند سال گذشته در ایران صورت گرفته است که هرچند اکثر (اما البته نه تمام) آن ها بر شیوع سبک زندگی مصرفی و/ یا مدرن در بین جوانان اذعان دارند اما بر روی نوجوانان در این زمینه تحقیقات چندانی صورت نگرفته است زیرا اکثر کارهای صورت گرفته بر روی دانشجویان و یا جوانان تا 29 سال یا تا 35 سال صورت گرفته است. علاوه بر این، تحقیقات صورت گرفته در زمینه سبک زندگی به صورت عام است و تاکید خاصی روی سلامت محور بودن یا نبودن سبک زندگی ندارند. با این وجود، به برخی از آن ها که سنخیت بیشتری با جامعه آماری این مقاله دارند اشاره خواهد شد.
ایمان و مرحمتی (1393) در مقاله خود با عنوان "تبیین جامعه شناختی گرایش جوانان به سبک زندگی مدرن در شهر شیراز" که بر روی یک نمونه 451 نفری از جوانان که بر اساس روش نمونه گیری چندمرحله ای تصادفی انتخاب شده بودند انجام گرفت، سبک زندگی مدرن شامل اعمال و کارها، روش ها و الگوها، طرز برخورد و روابط اجتماعی مبتنی بر عناصر زندگی مدرن می شد. نتایج تحقیق نشان داد که 30 درصد افراد مجرد مرد و 20 درصد افراد مجرد زن در رده سنی 21-18 بودند و میانگین گرایش به سبک زندگی مدرن بالاتر از حد متوسط بود و این مسئله با متغییرهای تحصیلات پدر، تحصیلات مادر، تحصیلات فرد، و مصرف رسانه ای رابطه معنادار و مستقیم و با سن و دینداری رابطه معنادار و معکوس داشت (ایمان و مرحمتی، 1393: 14).
معصومی راد و همکاران (1392) در سبک زندگی جوانان (مطالعه اوقات فراغت، مدیریت بدن، و مصرف فرهنگی جوانان 29-15 ساله شهر رودسر) که بر روی یک نمونه 271 نفری از دختران و پسرانی که به شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده بودند انجام گرفت، سبک زندگی با مولفه های مصرف فرهنگی، اوقات فراغت، و مدیریت بدن مورد سنجش قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین سبک زندگی در یک دامنه 5 تا 41، 1/16 به دست آمد که از حد متوسط پایین تر بود و نشان داد الگوهای مدرن و فرگرایانه سهم زیادی در میان آن ها ندارد و سبک زندگی بیشتر از متغییرهای مربوط به سرمایه فرهنگی تاثیر پذیرفته اند و سرمایه اقتصادی تاثیر چندانی نداشته است (معصومی راد، نائینی، و شعبانی، 1392: 198).
پیمان ،نوشین و همکاران (1392) در مقاله "ارزشیابی اموزش در ارتقای رفتارهای سبک زندگی سالم دختران نوجوان بر اساس مدل اعتقادی بهداشتی" که در میان دانش اموزان مشهدی صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان داد که برنامه اموزش بهداشت طراحی شده براساس الگوی اعتقاد بهداشتی میتواند در ارتقای اگاهی و ادراکات شناختی و عملکردی در رفتارهای سبک زندگی سالم از جمله ،تغذیه سالم و فعالیت فیزیکی اثر بخش باشد .
ابراهیمی و بهنوئی گدنه (1389) در مقاله خود با عنوان "سبک زندگی جوانان: بررسی جامعه شناختی سبک زندگی و مولفه های آن در بین دختران و پسران شهر بابلسر" که بر روی 380 نفر از جوانان دختر و پسر 15 تا 25 ساله شهر بابلسر انجام گرفت، سبک زندگی با چها مولفه (مصرف فرهنگی، نحوه گذران اوقات فراغت، الگوی خرید، و مدیریت بدن) مورد سنجش قرار گرفته و نمره بالاتر فرد در این سازه نشان گر گرایش او به سبک زندگی مدرن یا نوگرایانه و نمره کمتر نشان از گرایش به سبک زندگی سنتی دارد. نتایج تحقیق نشان داد که گرایش جوانان به رفتارهای مصرفی زندگی مدرن بیشتر از گرایش آن ها به فرهنگ سنتی است و در این میان، سرمایه فرهنگی با ضریب بتای 517/0 بیشترین تاثیر را داشته و بعد از آن به ترتیب پایگاه اجتماعی-اقتصادی و سن رابطه معنادار ولی معکوس داشته اند یعنی جوانان با سن کمتر و پایگاه اجتماعی-اقتصادی پایین تر بیشتر به دنبال شکل دهی به سبک زندگی و تغییر وضعیت خود هستند (ابراهیمی و بهنوئی گدنه،154:1389).
بینا (2005) با مطالعه "رانندگی پر خطر و سبک زندگی در میان جوانان" به این نتیجه رسید که رانندگی در نوجوانان را باید در یک زمینه کلی از رشد نوجوانی در نظر گرفت. این پژوهش که از طریق پرسشنامه و در بین نمونه ای 645 نفری از نوجوانان ایتالیایی (دختران و پسران 17- 14ساله) صورت گرفت، به تحلیل میزان رانندگی پر خطر در میان نوجوانان پرداخت و سپس سعی کرد تا ارتباط بین رانندگی پر خطر و سبک زندگی را ارزیابی کند. او سبک زندگی را به عنوان درگیری در رفتارهای سالم و خطرناک نظیر ورزش کردن، مصرف الکل، مواد مخدر و ...میداند که از نظر او همگی جزئی از فعالیتهای اوقات فراغت هستند.
در یک جمع بندی کلی می توان بیان داشت که نتایج تحقیقات گوناگون درباره سبک زندگی نوجوانان و عوامل موثر بر آن متفاوت و بعضا متناقض هستند و تحقیقات بیشتر در این زمینه می توانند از ابهام مسائل بکاهند.
مبانی نظری تحقیق
با توجه به اهمیت یافتن مفهوم مصرف در دیگاه های اقتصادی بعد از رکود اقتصادی بزرگ در دهه 1930 میلادی از یک طرف و کنترل فزاینده بیماری های مسری و افزایش بیماری های غیرمسری که شیوه زندگی نقش قابل توجهی در آن ها بازی می کند از طرف دیگر، موضوع سبک زندگی و از جمله سبک زندگی سلامت محور در سال‌هاي اخير مورد توجه جدی پژوهشگران علوم اجتماعی قرار گرفته است. هر چند ماکس وبر و تورستون وبلن شاید اولین دانشمندانی بودند که در مورد سبک زندگی سخن گفته اند ولی دیدگاه های افرادی چون پییر بوردیو و آنتونی گیدنز بیشتر در این زمینه مطرح است. به نظر بوردیو هرچند که هر فردی در فضای اجتماعی دارای جایگاه های متعدد و چند گانه است و نمی توان فرد را صرفا با عضویت در طبقه اجتماعی خاصی تعریف کرد ولی موقعیت طبقاتی افراد بر یبک زندگی آن ها تاثیر تعیین کننده دارد. بوردیو تحلیل می کند که چگونه گروه های خاص به ویژه در طبقات اجتماعی- اقتصادی، انواع کالاهای مصرفی ، روش های ارائه خوراک و غذا خوردن، مبلمان و تزئین داخلی منزل را بکار می گیرند تا روش زندگی خود را از دیگران متمایز کنند (باکاک ، 1381 : 92) . بوردیو در بحث از تمایزهای اجتماعی می گوید ، تمایزهای اجتماعی را می توان در مجموعه متنوعی از کردار های اجتماعی مشاهده کرد از جمله کردار هایی که به طور سنتی مربوط به فراغت می شود مثل : تعطیلات ، ورزش ها ، مطالعه ، سینما ، موسیقی و سایر امور ذوقی . به عبارتی می توان گفت بوردیو مانند وبر از سبک زندگی به عنوان شاخص و نماد یا حتی فرصت های جلوه گری یا اثبات منزلت اجتماعی گروه های منزلتی و طبقات اجتماعی بهره می گیرد ، در نهایت به اعتقاد بوردیو سوژه های اجتماعی کسانی هستند که با قائل شدن تمایز میان خوشمزه و بدمزه ، زیبا و زشت ، شیک پوش و بد لباس و ... خود را از دیگران متمایز می سازند (اباذری و چاوشیان ، 1381 : 15 ). در نظریه بوردیو سبک زندگی که شامل اعمال طبقه بندی شده و طبقه بندی کننده فرد در عرصه هایی چون تقسیم ساعات شبانه روز ، نوع تفریحات و ورزش ، شیوه معاشرت ، اثاثیه و خانه ، آداب سخن گفتن و راه رفتن است ، در واقع عینیت یافته و تجسم یافته ترجیحات افراد است . از یک سو ، سبک های زندگی شیوه های مصرف عاملان اجتماعی ای است که دارای رتبه بندی های مختلفی از جهت شأن و مشروعیت اجتماعی اند . این شیوه های مصرفی بازتاب نظام اجتماعی سلسه مراتبی است ؛ اما چنانچه بوردیو در کتاب تمایز بر حسب منطق دیالکتیکی نشان می دهد مصرف صرفاً راهی برای نشان دادن تمایزات نیست ، بلکه خود راهی برای ایجاد تمایزات نیز هست (بوردیو ، 1984 : 172؛ باکاک ، 1382 : 96 ).
از طرف دیگر، نظریه پردازانی مانند ریتزر (2011) با مفهوم "مکدونالدی شدن جامعه" و یا گیدنز با مفهوم "بازاندیشی" در جامعه معاصر، بر کم اثر شدن طبقه در تعیین سبک زندگی تاکید دارند. گیدنز بر این باور است که در دورهي مدرنيته‌ي متاخر، با اين که گزينه‌هاي زندگي نامحدود نيستند ولي از آن جا که ديگر همانند دوره های گذشته، نقشهاي اجتماعي از سوي جامعه به افراد تحميل نمي‌شود و يا کمتر تحميل مي‌شود، انسان‌ها بايد سبک زندگي خود را «انتخاب» کنند. شايد ادعا شود که صرفاً پارهاي طبقات مرفه شهري بين شيوههاي مختلف زندگي حق انتخاب دارند، اما گيدنز معتقد است در جامعهي مدرن «همه» بايد هویت و سبک زندگي خود را انتخاب کنند، هر چند که امکان انتخاب براي برخي گروه‌ها بيشتر است (گيدنز، 1384: 30 ). نتایج برخی پژوهش ها نیز نشان درهم ریختگی سبک های زندگي در جهان معاصر و در ایران خصوصاً در ميان جوانان دارد (هارالامبوس و‌هالبورن، 2008: 683 ؛ هاشمیان فر و همکاران، 1390: 94). نکته دیگری که گیدنز بر آن بسیار تاکید دارد این است که هرچند در این دوره، با توجه به پیشرفت های علمی و فناورانه متعدد بسیاری از خطرات زندگی مخصوصا در حوزه بهداشت و سلامت کاهش چشمگیری داشته اند ولی مخاطرات جدیدی نیز از جمله بیماری های جسمانی و روانی جدید، اعتیاد های گوناگون و ...ظهور کرده اند. در نتیجه با توجه به کاهش کنترل و انقیاد نقش های تحمیلی جامعه و افزایش باز اندیشی در دنیای معاصر، انتخاب سبک زندگی مخصوصا از بعد سلامت حائز اهمیت می شود. با توجه به مطالب طرح شده در پیشینه و مبانی نظری تحقیق، رابطه بین متغییرهای رفتار معلمان، مطالب درسی، شیوه زندگی والدین، مصرف رسانه های خارجی (ماهواره و اینترنت)، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، و دوستان به عنوان متغییر مستقل بر سبک زندگی سلامت محور به عنوان متغییر وابسته مورد آزمون قرار گرفت..
روش تحقیق
روش تحقیق این مطالعه پیمایش و ابزار جمعآوری اطلاعات مورد نیاز پرسشنامهی محقق ساخته بود. جامعهی آماري تحقيق تمامی دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه عمومی شهر اصفهان را در بر میگرفت كه تعداد آنها طبـق آمار سـال 1390 برابر با 69718 نفر بود ( آمارنامه شهر اصفهان، 1391: 296) که در پایه های اول، دوم، و سوم دبیرستان در نواحی 6گانه شهر اصفهان مشغول به تحصیل بودند.از بین آن ها بر اساس فرمول کوکران 385 نفر با روش نمونهگيري اتفاقی انتخاب شدند. نمونه گیری به این صورت بود که از هر یک از نواحی 6گانه، 2 دبیرستان پسرانه و 2 دبیرستان دخترانه انتخاب و پرسشنامه ها در بین دانش آموزان کلاس های مقطع متوسطه به صورت اتفاقی توزیع شدند. پرسشنامه از روائی صوری برخوردار بود و آلفای کرونباخ پایایی متغییر رفتار معلمان (76/0)، مطالب درسی (81/0)، شیوه زندگی والدین (79/0)، مصرف رسانه های خارجی (ماهواره و اینترنت) (82/0)، پایگاه اجتماعی-اقتصادی (81/0)، و دوستان (75/0) و سبک زندگی سلامت محور (83/0) بود. سبک زندگی سلامت محور با 32 سئوال در زمینه های استفاده از توصیه های پزشکی، ورزش کردن، تحرک روزانه، اگاهی از وضعیت جسمانی و مسائل بهداشتی، مصرف مواد مخدر و الکل، عادات غذایی روزانه و تغذیه مناسب مورد سنجش قرار گرفت
نتایج تحقیق
ابتدا یافته های توصیفی و سپس یافته استنباطی تحقیق ارائه خواهد شد. جدول شماره (1) یافته های توصیفی برخی متغییرها را گزارش می کند.
جدول شماره (1) توزیع فراوانی برخی متغییرهای تحقیق
درصد | فراواني | گزينه | متغير |
54 | 208 | دختر | جنسيت |
46 | 177 | پسر | |
4/17 | 67 | زير ديپلم |
تحصيلات والدین |
47 | 181 | ديپلم و فوق ديپلم | |
6/35 | 137 | ليسانس و بالاتر | |
6 | 23 | کمتر از 1000 | درآمد خانواده هزار تومان
|
9/23 | 92 | 1001 تا 2000 | |
1/70 | 270 | 2001و بيشتر | |
5/26 | 102 | کمتر از 5 | ساعات استفاده از اينترنت در هفته
|
4/65 | 252 | 10-5 | |
8 | 31 | 10 به بالا | |
1/36 | 139 | اصلا يا به ندرت | استفاده از ماهواره
|
5/46 | 179 | هفته‌اي يکي دو بار | |
4/17 | 67 | هر روز | |
2/51 | 197 | هر روز | ارتباط با دوستان
|
46 | 177 | چند روز يا هفته يکبار | |
8/2 | 11 | سالي يکبار |
ارقام جدول شماره (1) نشان مي‌دهند که دانش آموزان اصفهانی عموما از خانواده‌هاي قشر متوسط رو به پائین جامعه هستند زيرا تنها حدود یک سوم از پدر و مادرها داراي تحصيلات عاليه هستند و نزديک به 30 درصد خانواده‌ها نيز داراي درآمد ماهيانه کمتر از دو میلیون تومان مي‌باشند که چنین سطحی از درآمد برای زندگی در یک کلان شهر شاید خیلی مناسب نباشد. ارقام جدول (1) هم چنین بیان گر این نکته هستند که دانش آموزان از رسانه های خارجی نسبتا زیاد استفاده می کنند و هم چنین ارتباطات تنگاتنگی با دوستان خود دارند به گونه ای که بیش از نیمی از آن ها دوستان خود را هر روزه می بینند. جدول شماره (2) میانگین نمرهی پاسخگویان را بر اساس متغیرهای مستقل و وابسته نشان میدهد.
جدول شمارهی (2) توزیع پاسخگویان را بر اساس متغیرهای مستقل و وابسته
متغیرها | میانگین مشاهده شده | میانگین نظری |
مصرف رسانهای | 21 | 15 |
رفتار معلمان | 17 | 21 |
مطالب درسی | 14 | 18 |
شیوه زندگی والدین | 44 | 45 |
دوستان | 34 | 24 |
سبک زندگی سلامت محور | 78 | 96 |
ارقام جدول شماره (2) نشان مي‌دهند که میانگین سبک زندگی سلامت محور دانش آموزان از حد متوسط پائین تر است که نشان دهنده توجه کم آن ها به مسائل بهداشتی است. طبق ارقام ذکر شده، هر چند مرجع های سنتی جامعه پذیری دارای تاثیر قابل ملاحظه هستند ولی تاثیر آن ها نسبت به منابع دیگر یعنی رسانه ها و دوستان کمتر است. . جدول شمارهی (3) میزان تأثیر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته یعنی سبک زندگی سلامت محور را نشان میدهد.
جدول شماره (3) آزمون متغیرهای مستقل با متغیر وابسته
متغیرها | ضریب همبستگی | سطح معناداری |
مصرف رسانهای | 504/0 | 001/0 |
رفتار معلمان | 197/0 | 003/.0 |
مطالب درسی | 211/0 | 001/0 |
شیوه زندگی والدین | 322/0 | 001/0 |
پایگاه اجتماعی اقتصادی والدین | 431/0 | 001/0 |
دوستان | 287/0 | 001/0 |
نتایج جدول شماره (3) نشان می دهند که هر چند همه متغییرهای مستقل رابطه مستقیم و معنادار با متغییر وابسته یعنی سبک زندگی سلامت محور دارند ولی ضریب همبستگی متغییرهای مصرف رسانهای و شیوه زندگی والدین بطور قابل ملاحظه ای از بقیه متغییرها بیشتر است. ضریب همبستگی متغییر های مربوط به مدرسه، هر چند معنادار و نسبتا خوب، ولی نسبت به بقیه متغییرها کمتر می باشد. دیاگرام تحلیل مسیر میزان تاثیر هر یک از متغییرها را نشان می دهد. مدل دیاگرام مسیر رابطه بین متغییرهای مستقل با یکدیگر و رابطه آن ها با متغییر سبک زندگی سلامت محور نشان می دهد.
سبک زندگی سلامت محور |
238/0 |
348/0 |
118/0 |
269/0 |
127/0 |
108/0 |
116/0 |
231/0 |
226/0 |
نمودار 1. مدل دیاگرام مسیر
مدل دیاگرام مسیر نشان می دهد که متغییرهای رسانه های خارجی، پایگاه اجتماعی و اقتصادی خانواده؛ دوستان؛ و شیوه زندگی والدین به ترتیب بیشترین تاثیر مستقیم را بر سبک زندگی سلامت محور دانش آموزان داشته اند. هم چنین از میان متغییرهای مستقل؛ پایگاه اجتماعی و اقتصادی خانواده بر میزان مصرف رسانه ای و بر شیوه زندگی والدین تاثیر داشته است. جدول شماره (4)؛ تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم متغییرهای مستقل بر سبک زندگی سلامت محور دانش آموزان را نشان می دهد.
جدول شماره (4): نتایج تحلیل مسیر تاثیر متغییرهای مستقل بر سبک زندگی
متغیر ها | انواع تأثیر |
| ||||||
مستقیم | غیر مستقیم | کل | معنی داری | |||||
شیوه زندگی والدین | 0.226 | - | - | X | ||||
دوستان | 0.231 | - | 0.231 | X | ||||
رسانه های خارجی | 0.348 | 041/0 | 389/0 | X | ||||
رفتار معلمان | 108/0 | - | 108/0 | X | ||||
مطالب درسی | 127/0 | - | 127/0 | X | ||||
پایگاه اجتماعی-اقتصادی والدین | 228/0 | 101/0 | 320/0 | x | ||||
|
|
|
|
| ||||
نتایج جدول شماره (4) نشان می دهند که اگرچه رسانه های خارجی بیشترین تاثیر مستقیم را بر سبک زندگی دانش آموزان دارند ولی مجموع تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم آن از مجموع تاثیرات خانواده کمتر است. با احتمال زیاد مکانیسم این اثرگذاری خانواده از طریق فراهم سازی امکان استفاده از اینترنت و ماهواره باشد. تاثیر بقیه متغییر، هر چند کمتر از خانواده و رسانه ها است ولی مستقیم و قابل توجه می باشد.
نتیجه گیری
یافته های تحقیق حاضر نشان دهنده سطح نسبتا پایین سبک زندگی سلامت محور در بین دانش آموزان دبیرستانی در شهر اصفهان می باشد. این یافته ها با نتایج تحقیق یارمحمدی و همکاران (1390) همخوانی دارد. آن ها در تحقیق خود در باره مصرف غذاهای فست فود در بین 521 نفر از دانش آموزان دبیرستانی 15 تا 18 ساله در اصفهان دریافتند که بیش از 42 درصد دانش آموزان هر هفته یکبار یا بیشتر از فست فود استفاده می کردند و این که تحصیلات و درآمد بالای والدین قوی ترین متغییرهای پیش بینی کننده بودند. رواج داشتن رفتارهای غیر سلامت محور هم چنین در کار کریمی و همکاران (1392) دیده شد. آن ها مصرف سیگار در بین 250 دانش آموز دبیرستانی با میانگین سنی 2/16 سال را در شهرستان زرند مطالعه کردند و متوجه شدند که 1) 7/43 در از دانش آموزان تجربه مصرف سیگار را داشتند و 7/14 درصد مصرف کننده کنونی بودند، 2) 38 درصد از آنها دارای والدین سیگاری و 41 درصد دارای دوست سیگاری بودند. میانگین سنی پایین و درصد بالای مصرف سیگار در این تحقیق حائز اهمیت است زیرا نشان از پایین تر آمدن سن مصرف دخانیات دارد. در تحقیق حاضر هم چنین دیده شد که والدین (چه از طریق پایگاه اجتماعی-اقتصادی و چه از طریق شیوه زیستن) و رسانه ها تاثیر بسزایی در سبک زندگی دانش آموزان داشتند. این مسئله در تحقیق ایمان و مرحمتی (1393) هم دیده شد. آن ها دریافتند که تحصیلات پدر و تحصیلات مادر رابطه معنادار و مستقیم بر گرایش جوانان به سبک زندگی مدرن داشت. یکی از یافته های دیگر تحقیق حاضر، تاثیر قابل ملاحظه رسانه های خارجی (اینترنت و ماهواره) است. این مسئله با توجه به تبلیغات عموما نقادانه رسانه ملی مبنی بر سوگیری و غرض ورزی رسانه های غربی و عدم همخوانی آن ها با فرهنگ اسلامی، جالب توجه است زیرا به نظر می رسد نوجوانان ایرانی نظری دیگر دارند و از رسانه های غربی (حداقل در موضوع سبک زندگی که شاید سیاسی تلقی نشود) تاثیرپذیر هستند. این نتیجه تحقیق نیز با نتایج تحقیق ایمان و مرحمتی (1393) همخوانی دارد زیرا در کار آنها نیز مصرف رسانه ای یکی از متغییرهای تاثیرگذار بر سبک زندگی جوانان بود و استدلال آنها این بود که مصرف رسانه ای، به بخشی از اوقات فراغت جوانان تبدیل شده است. در زمینه ترویج زندگی غیر سلامت محور می توان بیان داشت که در بسیاری از موارد، حامیان مالی (اسپانسرها) این رسانه ها شرکت های سازنده غذاهای آماده، سیگار و مشروب هستند و در بسیاری از تبلیغات هم، این گونه کالاها به صورت های بسیار جذاب نمایش داده می شوند. علاوه بر این، این گونه رسانه ها، معمولا زندگی شاد، بدون دغدغه، و سرشار از نشاط را در محیطهای رستوران ها و اینگونه مکان ها نشان می دهند.
منابع
1- اباذری ، یوسف؛ چاوشیان، حسن. (1381). "از طبقه ی اجتماعی تا سبک زندگی" ، نامه ی علوم اجتماعی، شماره 20
2- ابراهیمی، قربانعلی و عباس بهنوئی گدنه. (1389). "سبک زندگی جوانان: بررسی جامعه شناختی سبک زندگی و مولفه های آن در بین دختران و پسران شهر بابلسر". فصلنامه انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال ششم، شماره 18، بهار
3- امیر پور، مهناز و محسن قربانی. (1392). "علل تغییر الگوی مصرف مواد مخدر از کم خطر به پر خطر" فصلنامه رفاه اجتماعی، سال سیزدهم، شماره 48، بهار
4- ایمان، محمد تقی و ندا رحمتی. (1393). "تبیین جامعه شناختی گرایش جوانان به سبک زندگی مدرن در شهر شیراز". جامعه شناسی کاربردی، سال 25، شماره پیاپی 55، تابستان
5- باکاک، ر. (1381). مصرف ،(ترجمه خسرو صبری) ، تهران : انتشارات شیرازه
6- خواجه دوات آباد، روح الله و داریوش بوستانی. (1392). "بازشناسی تجارب زیسته خانوادگی و اثرگذاری آن بر مصرف مواد (مورد مطالعه: دانشجویان وابسته به موتد مخدر دانشگاه شهید باهنر کرمان)". فصلنامه توسعه اجتماعی، سال هشتم، شماره 1، پائیز
7- رزاقی، رضا و همکاران. (1392). "چالش سلامت جنسی نوجوانان جدا شده از خانه" فصلنامه رفاه اجتماعی، سال سیزدهم، شماره 48، بهار
8- سام آرام، عزت الله و محمد علی قائم پور. (1390). "سنجش منزلت اجتماعی معلمان در بین دانش آموزان" مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال سوم، شماره چهارم، پائیز
9- کریمی، محمود و همکاران. (1392). پیشگویی مصرف سیگار در نوجوانان: ارزیابی هویت خودسیگار کشیدن در نظریه رفتار برنامه ریزی شده" مجله تحقیقات نظام سلامت، سال نهم، شماره 3،
10- -گیدنز ، آنتونی ، (1384) ، پیامدهای مدرنیت ، ترجمه محسن ثلاثی ، تهران ، نشر مرکز گام نو
11- عزیزی، شهریار و همکاران. (1392). "بررسی رابطه بین سبک های ارتباطی خانواده و فرایند تصمیم گیری پیش از خرید نوجوان ها". جامعه شناسی کاربردی، سال 24، شماره پیاپی 49 ، بهار
12- قاسمی، وحید و مریم کاظمی. (1387).
13- محسنی تبریزی، علیرضا و برزو مروت. (1391). جهانی شدن و نقش رسانه ها در شکل گیری هویت جمعی دانشجویان. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره دوم، بهار
14- مختاری، مریم و سعیده پورزارع. (1393). "بررسی تاثیر کنترل اجتماعی بر نگرش جوانان 29-18 ساله به مصرف مشروبات الکلی در شهر بهبهان" فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال سوم، شماره دهم، بهار
15- معصومی راد، رضا، همشنگ نائینی و مرتضی شعبانی. (1392). "سبک زندگی جوانان (مطالعه اوقات فراغت، مدیریت بدن، و مصرف فرهنگی جوانان 29-15 ساله شهر رودسر)". مجموع مقالات همایش سبک زندگی در ایران با تاکید بر تحولات زندگی شهری. معاونت امور اجتماعی و فرهنگی: اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران.
16- - هاشمیان فر، سیدعلی، محمد گنجی، و نفیسه چینی. (1390). "بررسی عوامل موثر بر هویت بریکولاژ با تاکید بر فرهنگ مصرف در بین جوانان شهر اصفهان" فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال هفتم، شماره 23، تابستان
17- یارمحمدی، پرستو و همکاران. (1390). "بررسی عوامل پیش بینی کننده رفتار دانش آموزان دبیرستانی اصفهان در خصوص مصرف فست فود با استفاده از تئوری رفتار برنامه ریزی شده" مجله تحقیقات نظام سلامت، سال هفتم، شماره 4، آذر و دی
18- Bourdieu , P.(1984). Distinction: A social critique of the judgement of taste , London : Routledge .
19- Giddens, A. (1991). Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age. Cambridge: Polity Press
20- -Haralambos, M., and M. Holborn. (2008). Sociology: Themes and perspectives. London: Harper Collins publishers.
21- Lurry, C. (1997). Consumer Culture. Cambridge: Polity Press
22- - Nelson, J. I. (2007). The Sociology of Consumer Behavior, in Bryant, C. D. and D. L. Peck. (Editors). 21st century Sociology, Vol. 2, Thousand Oaks, CA: Sage.
23- Ritzer, George. (2011). Sociological Theory. Eighth edition. New York: Mac Graw Hill
24- Weeks, J. R. (2011). Population: An Introduction to Concepts and Issues. 11th edition. Cengage Learning.
School, the Family, Healthy Life Style among High School Students in the city of Esfahan
Abstract:
The life style of the adolescents has undergone dramatic changes in recent years. The wide-spread use of fast-foods, the problems and dangers of urban living and the resultant lack of physical activity, increasing usage of the media and gaining familiarity with the cultures of different countries, and so forth, have led to vast changes in consumption behaviors and life styles of the young. Utilizing the ideas of scholars such as Pierre Bourdieu and Anthony Giddens, this article aims to investigate the effects of variables such as teacher’s behaviors, academic materials, and parents’ way of living, foreign media usage (namely the internet and satellite TV), parents’ socio-economic status, and friends on students’ healthy life style. The research population consisted of all male and female high school students of the city of Isfahan of which, using Cochran's formula, 385 individuals were chosen as the sample. The results showed that the mean score of healthy life style of the students was 2/4 out of 5 which was below the medium level. Statistical analysis results showed that foreign media usage, parent's socio-economic status, and parent's way of living had more influence on students’ health-oriented life style.
Key terms: healthy life style, foreign media usage, parents’ socio-economic status, parents’ way of living, friends
