ناهماهنگی های بصری در سیمای شهر اهواز و تاثیر آن بر رفتار اجتماعی شهروندان
محورهای موضوعی : مطالعات توسعه اجتماعی ایران
1 - مدرس دانشگاه پیام نور
کلید واژه: رفتار اجتماعی, توسعه پایدار شهری, ناهماهنگی های بصری,
چکیده مقاله :
اغتشاش و ناهماهنگی بصری در چهره شهر امروز ایرانی به وضوح قابل ملاحظه است . در این میان اهواز با وجود قدمت تاریخی ، امکانات فراوان نفتی ، طبیعت زیبا و قابل توسعه ، جریان رود کارون از وسط شهر و ... از مشکلات و ناهمانگی های مضاعف در بعد بصری رنج می برد . در این مطالعه بر آنیم تا ضمن نشان دادن پاره ای از این ناملایمات بصری ، با رویکرد کمی و کیفی و با استفاده از نگاه صاحب نظران حوزه شهری گامی هرچند کوچک د رجهت برون رفت ارائه نماییم . جامعه آماری ما افراد 15سال به بالای شهر اهواز بوده که در بعد کمی با استفاده ازپرسشنامه و در بعدکیفی با عده ای از نخبگان و مطلعین منطقه مصاحبه حضوری داشته ایم. آنگاه با استفاده از نرم افزار SPSS و Lizrel به تحلیل مجموعه داده ها پرداخته و در نهایت و پس از تجزیه و تحیلی اطلاعات فراهم شده نتیجه حاصله نشان داد که بین ناهماهنگی های بصری و رفتار اجتماعی یک رابطه معنادار وجود دارد ضمن اینکه نخبگان و مطلعین منطقه نیز بر این مهم صحه گذاشته که در پی می آید.
ABSTRACT Noise and visual disharmony in the face of today Iran is clearly considerable. The Ahvaz, despite a long history, abundant oil facilities, beautiful nature and development, Karun River flows through the city and additional problems and lack of balance between visual aspect suffers. In this study tries to show some of the adversity the visual, quantitative research and qualitative expert opinion urban areas of direction, a little step out offer.OVER STATAISTICAL SOSAITY IS UPER THAN 15 YEARS OLD PEAPLE OF AHVAZ IN THE QUANTITI TEST USE QUASTIONARY FORM AND IN THE QUALITY FORM WE INTERE INT THE ELITE THE PIPLE WHO KNOW AHVAZ CIT AND THEN WE USED SPSS AND LIZREL SOFTWAR AT TEHE END WE ANDERSTAND THAT THERE IS A SEGNIFISHENT RELASHIN BITVIN VIRCHUAL DIS HURMONI AND SOSHLAL CITIZEN BIHAVIOR It's also important to reinforce that follows.KEYWORDS : VIRCHUAL DIS HURMONIS SUSTANABLE CITY DEVELOPMENT SOCIAL BIHAVIOR
_||_
ناهماهنگی های بصری در سیمای شهر اهواز و تاثیر آن بر رفتار اجتماعی شهروندان
چکیده :
اغتشاش و ناهماهنگی بصری در چهره شهر امروز ایرانی به وضوح قابل ملاحظه است . در این میان اهواز با وجود قدمت تاریخی ، امکانات فراوان نفتی ، طبیعت زیبا و قابل توسعه ، جریان رود کارون از وسط شهر و ... از مشکلات و ناهمانگی های مضاعف در بعد بصری رنج می برد . در این مطالعه بر آنیم تا ضمن نشان دادن پاره ای از این ناملایمات بصری ، با رویکرد کمی و کیفی و با استفاده از نگاه صاحب نظران حوزه شهری گامی هرچند کوچک د رجهت برون رفت ارائه نماییم . جامعه آماری ما افراد 15سال به بالای شهر اهواز بوده که در بعد کمی با استفاده ازپرسشنامه و در بعدکیفی با عده ای از نخبگان و مطلعین منطقه مصاحبه حضوری داشته ایم.
آنگاه با استفاده از نرم افزار SPSS و Lizrel به تحلیل مجموعه داده ها پرداخته و در نهایت و پس از تجزیه و تحیلی اطلاعات فراهم شده نتیجه حاصله نشان داد که بین ناهماهنگی های بصری و رفتار اجتماعی یک رابطه معنادار وجود دارد ضمن اینکه نخبگان و مطلعین منطقه نیز بر این مهم صحه گذاشته که در پی می آید.
کلید واژه ها : ناهماهنگی های بصری ،توصعه پایدار شهری ، رفتار اجتماعی
_____________________________________________________________________________________
1- استاد تمام رشته جامعه شناسی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات تهران
2- دانیشار رشته جامعه شناسی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز
3- دانشجوی دکتری رشته جامعه شناسی گرایش مسائل اجتماعی ایران دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز
1-1- مقدمه
ساختار فضايي شهرها، تحت تاثير عوامل مختلف اقتصادي ، سياسي، اجتماعي و فرهنگي شكل مي گيرد كه در اين ميان و با گسترش فضاهاي شهري در کشور ما بيشتر از هر عاملي به نقش كالبدي، فيزيكي وحداقلي شهر يعني تامين سرپناه براي شهروندان توجه شده است به عبارتي مسئله در ميان مردم ما چنان جا افتاده كه تنها به وجود يك سرپناه بسنده كرده وراضي هستند در حالي كه متاسفانه سيماي شهرهای ما درحال حاضر به حد افراط عملگرا شده ونقش و اهميت زيبا شناسانه و معمارانه خود را از دست داده ودر نتيجه روح شهر تحت تاثير جسم آن قرار گرفته است. غافل از اينكه كالبد بدون روح موجودي مسخ شده ودور افتاده از هدف، یعنی تامين آرامش شهروندان است حال باتوجه به اینکه براساس نظر کارشناسان، شهر موجودی زنده است که می تواند مانند هر موجود زنده ديگر متولد شده، جوان، زيبا، و پير شود و همينطور انتظارات انسان نيز از فضای شهریي تنها دستيابي به يك سري امكانات و تجهيزات نبوده بلكه نيازهاي فكري، معنوي و اجتماعي آنها در بسياري از موارد از نيازهاي اوليه كالبدي و فيزيكي مهمتر شده است و معماري ساختار شهر نیز در تجربه مستقيم و كوتاه مدت به دست نيامده بلكه بتدریج وآرام آرام به صورت تصاويري كوتاه وبريده بريده در ذهن ایجاد شده بنابراين براي رسيدن به تصوير حركت در زمان و توجه به ويژگيهاي فضايي وتغيير وتفسير آنها با توجه به نياز ما انسانها، در مورد كالبد، محيط و منظر شهري تنها منحصر به گسترش امكانات وبرخورداري مادي نبوده بلكه آرامش روح و روان شهروندان نیز اهميت پيدا ميكند ودر اين ميان معمار، شهرساز، جامعه شناس شهري، مهندس سازه، برنامه ريز شهري ومدير و طراح شهر بايستی به دنبال الگوهايي مناسب براي ساخت وطراحي سيما و منظری مناسب برای شهر بوده و هماهنگي هاي لازم بين عوامل شكل دهنده هويت شهري وارجحيت هاي شهروندان در زمينه هاي مختلف اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي را مد نظر قرار دهند .
1-3- بیان مسئله تحقیق
هر رفتار انسانی در ساحت مکان اتفاق می افتد تا مجموعه احوالات زیستی انسان به درک او از ماهیت مکانیش وابستگی یابد. اینگونه است که زیست شهری در رابطه ی تعاملی انسان و شهر معنا می یابد و فضای این رابطه کیفیات و محدوده اش را به کیفیات و محدوده زیست انسانی تسری می دهد.پس آن چه در چهره شهر به چشم می آید، تعیین کننده و اثر گذار بر احوالات فرد است. در حقیقت شهر به عنوان مولفه ای مشترک در تمام سطوح رفتاری به نسبت های گوناگون اثر گذار می شود تا بستری معنابخش برای زیست شهروندانش باشد. از این منظر هر شهری ایده ی اصلی وجودی خود را به مثابه ی یک ایدئولوژی به رفتار های انسانی تزریق کرده تا از آنها تعبیر به رفتارهای شهروندی شود. درنتیجه شهر به عنوان یک سازه معنایی که مبتنی بر روابط خودی شده اش نظام پذیرفته، محدوده و کیفیت ادراکی شهروندان را نیز شامل می شود. در حقیقت شهر بدل به دستگاهی فکری شده که به عنوان واسطه ای ناخودآگاه درمورد شهروندانش می اندیشد لذا اندیشه شهری پل واسطی بین دریافت شهری و رفتار شهری است. کامل شدن این فرآیند فرهنگی همان سازوکاری است که شهروندان یک شهر را از شهر دیگر متمایز می کند تا پرسشی مبتنی بر اهلیت و کجایی بودن، مهمترین عنصر ممیزه ی هویتی در تمام جهان تلقی شود (اکبر زاده و تقی پور، 1389).
بدیهی و روشن است که مبلمان شهری علاوه بر خصوصیات و ویژگی هایی که دارند، باید سهم مهمی در به وجود آوردن آرامش و سلامت روحی و ذهنی افراد داشته باشد. گاهی شلوغی و اغتشاش عناصر چنان است که نه تنها آرامشی را به دنبال ندارد، بلکه باعث سردرگمی و آشفتگی شهروندان نیز می شود، به گونه ای که انسان خسته از کار روزانه هیچ رغبتی برای نشستن و استفاده کردن از فضای شهری و مبلمان آن ندارد. شاید تا کنون کم تر به رابطه ی مبلمان شهری وآرامش روانی افراد توجه شده باشد، اما به یقین اولین تأثیرات خود را در ارتباط با چگونگی استفاده ی شهروندان از این عناصر خواهد داشت. لذا این مبلمان شهری است که با چیدمان صحیح و استفاده به جا، ضمن به وجود آوردن محیط و منظر مناسب و عملکردی در خور استفاده ساکنان، به مسائل روحی، روانی و آرامش بخش محیط نیز توجه کافی دارد (مدنی پور،47:1379).
بنابراین کالبد ساختاری شهرها میتواند بر روی نوع رفتار مردم تاثیر داشته باشد. به طوری که اگر آشفتگی و ناهنجاری را در معماری و فضای کالبدی شهر ببینیم، قطعا این فضا بی نظمی و آشفتگی، تنش و اضطراب را در رفتار مردم هم بالا می برد. معماری شهری باید احساس گمنامی را از مردم بگیرد و آنها احساس کنند رفتارشان کنترل می شود. انواع ناهنجاری های رفتاری، مشکلات اجتماعی و فشارهای روحی و روانی ناشی از سیمای ناخوشایند بصری نیز خود دلایل کافی برای افزایش مسائل زندگی مدرن شهری و تنگ تر شدن عرصه بر جامعه ی امروزی است. به یقین آرامشی که از نمای مناسب شهری در پی استفاده ی صحیح از مبلمان شهری حاصل می شود، بی تأثیر در زندگی شهروند امروزی نخواهد بود؛ به گونه ای که گاهی این احساس، خستگی را از انسانِ خسته از کار و تلاش و هیاهوی روزانه گرفته و با آرامشی پایدار، او را تا در منزل بدرقه می‌کند. کلانشهر اهواز از جمله شهرهایی است که به لحاظ بصري، سیما و منظر عمومی اغتشاشات و بی نظمی‌هاي فراوانی دارد با کمی دقت می توان وجود این بی نظمی ها را در تمام نقاط و سیماي شهر احساس کرد. عوامل متعددي مانند نماهاي نامناسب، تجهیزات شهري نامناسب و فرسوده، ساخت و سازهاي غیر اصولی، عدم ساماندهی فعالیت هاي اجتماعی، آلودگی هوا، وجود عناصر ناقض زیبایی و خوانایی محیط، رنگ آمیزي هاي غیراصولی و سلیقه اي عناصر شهري و ... در به وجود آوردن این اغتشاشات نقش دارند. لذا با توجه به مسائل فوق سوال اصلی پژوهش فوق این است که ناهماهنگی‌های بصری در سیمای شهر اهواز چه تأثیری بر رفتار اجتماعی شهروندان آن دارد؟
اهداف تحقیق :
هدف کلی پژوهش
هدف کلی:
ü شناسایی رابطه ناهماهنگی‌های بصری در سیمای شهر اهواز و تأثیر آن بر رفتار اجتماعی شهروندان.
اهداف جزئی پژوهش
شناسایی رابطه بین ناهماهنگی بصری در سیمای شهر اهواز و آرامش روانی، هویت ، امنیت شهری و بزه اجتماعی
روش تحقیق (اعم از میدانی، پیمایش،کتابخانه ای و ....)
روش مورد استفاده در این پژوهش بصورت چند بعدی یعنی تلفیقی از روش کمی و کیفی (پیمایش(پرسشنامه) و مصاحبه) می باشد. در اين جا منظور از چند بعدي نیز همین تلفيق روش هاي كيفي و كمي است . «در اين حالت ديدگاه هاي روش شناختي ممكن است يكديگر را در مطالعه موضوع كامل كنند، به اين معنا كه نقاط كور و ضعف هم ديگر را پوشش مي دهند» (فلیک،41:1387). برای این منظور ابتدا برای جمع آوری مطالب و مباحث مربوط به ناهماهنگی بصری در سیمای شهر اهواز از طریق روش اسنادی به بررسی منابع مربوط پرداخته شد و مطالب مربوط به آن با هدف به کارگیری مناسب در امر تحقیق، مورد توصیف، تبیین و تفسیر قرار گرفت. سپس در مرحله دوم از روش پیمایش استفاده می شود و ازطریق ابزار پرسشنامه به جمع آوری اطلاعات درباره جامعه آماری مورد مطالعه مبادرت شد. از طرفی از روش کیفی و ابزار مصاحبه نیز برای تحلیل آسیب های اجتماعی موجود در حوزه شهر اهواز با صاحبنظران و نخبگان شهری صحبت کردیم . منظور از روش کیفی روشی هست که در آن محقق سعی می کند به عنوان یکی از افراد مورد مطالعه به موضوع نزدیک شده و بصورت مشارکتی به مطالعه موضوع بپردازد. که نتایج در پایان مقاله در قالب نتیجه گیری و پیشنهادات آورده شد.
به اين ترتيب نگارنده هر دو روش كمي و كيفي را براي جمع آوري و تحليل داده ها به كار برده است؛ اما چنانچه گذشت با تأكيد و استفاده از انواع تكنيك ها و داده ها از مصاحبه و مشاهده، پرسشنامه تا اسناد و ساير شكل هاي عمل شده است.
فرضیات تحقیق :
به نظر می رسد: بین ناهماهنگی های بصری و رفتار اجتماعی رابطه وجود دارد.
بین ناهماهنگی های بصری و تعلق خاطر شهروندان نسبت به شهر رابطه وجود دارد.
بین ناهماهنگی های بصری و سیما و منظر شهری رابطه وجود دارد.
بین ناهماهنگی های بصری و امنیت شهری رابطه وجود دارد.
جامعه آماری مورد مطالعه:
جامعه آماری عبارت است از گروهی از افراد، اشیاء یا حوادث که حداقل دارای یک صفت یا ویژگی مشترک هستند و پژوهشگر قصد دارد یافته های پژوهش خود را به آنها تعمیم دهد (دلاور،4:1380). به عبارت دیگر جامعه آماری همان جامعه اصلی است که از آن نمونه معرف بدست می آید (ساروخانی،158:1372). جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه شهروندان 15 سال به بالای شهر اهواز می باشند که تعدادشان بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن، 856230 نفر گزارش شده است.
تعریف مفاهیم و اصطلاحات پژوهش
مفهوم فضا:
واژه "فضا" در فرهنگ دهخدا به معنای میدان و عرصه است. «فضا را باید بیش از هر چیز به مثابه مکانی "خالی" و "تهی" در نظر گرفت، جایی که هیچ چیز را در خود جای نمی دهد. به عبارت دیگر جایی میان چیزها و اشیا» (فکوهی، 1390: 232). فضا مفهومی پیچیده است و در نگرش علوم مختلف و نیز میان گروه های مختلف جامعه تعاریف و معانی متنوعی دارد. از دیدگاه دانش انسان شناسی فضا جایی است که انسان ها در آن زندگی می کنند، «یعنی رابطه ای پیوسته از کنش های متقابل با آن دارند: از آن تغذیه می شوند و آن را تغذیه می کنند؛ از آن تغییر پذیرفته و آن را تغییر می دهند؛ در آن فضا حرکت می کنند و با این حرکت خود، در آن فضا معنا می آفرینند؛ اجزای فضا را به نشانه های معناداری برای خود تبدیل می کنند و یا نشانه هایی از بیرون بر فضا می افزایند» (فکوهی، 1390: 236).
هویت و هویت مکان:
هویت، نظام های نمادین از گنجینه هایی شناختی یک اجتماع بوده که به دست نسل های پیشین استوار گردیده و امروز در دسترس افراد جامعه قرار می گیرد (کوزر،1378) هویت را الگوهای رفتاری منحصر به فردی نیز می دانند که سرچشمه معنا و تجربه و خاطره برای مردم است (کاستلز،1380) و بر این اساس برای مردمی که از زمینه فرهنگی دیگری هستند، بیگانه مینمایاند (گیدنز،1379).
حس مکان را پدیده ای کلی با ارزش های ساختاری می دانند که در بستر ادراک و جهت یابی در فضا ممکن می شود. بی مکانی در ساختار شهری امروز نقشی اساسی در بی هویتی در ساختارهای اجتماعی دارد.
حس مکان:
حس مکان به معنای ادراک ذهنی مردم ازمحیط و احساسات کم و بیش آگاهانه از محیط خوداست که شخص را در ارتباطی درونی با محیط قرار میدهد به طوری که فهم و احساس فرد با زمینه معنایی محیط پیوندخورده و یک پارچه میشود. این حس عاملی است که موجب تبدیل یک فضا به مکانی با خصوصیات حسی و رفتاری ویژه برای افرادی خاص می گردد. حس مکان علاوه بر اینکه موجب احساس راحتی از یک محیط می شود از مفاهیم فرهنگی مورد نظر مردم، روابط اجتماعی فرهنگی جامعه در یک مکان مشخص حمایت کرده و باعث یادآوری تجارب گذشته و دست یابی به هویت برای افراد می شود. (www.wikipedia.com)
معنا و مفهوم شهر
از آنجا كه شهر جايگاه و مظهر همه تواناييها و ناكاميهاي انسان در طول تاريخ بوده است و همينطور به تعبير پاره اي صاحبنظران پديده شهر در طول تاريخ همواره كارگاه تمدن بشر بوده است لذا داشتن تعريف مشخص براي اين كارگاه تمدن از اهميت ويژه اي برخوردار است هر چند اين تعريف از جامعه اي به جامعه ديگر تفاوت داشته باشد. اما براي هماهنگي و نزديك كردن اين تعاریف صاحبتظران علوم شهري شاخصها و معيارهايی براي اين منظور تعريف و بكار برده اند از جمله دكتر صديق مجموع تعاريف شهر را در چهار دسته طبقه بندي نموده است:
1 ـ تعاريف دموگرافيك اساساً شهر را بر مبناي اندازه جمعيت وتراكم آن تعريف مي كند مثلاً در ايران محلهاي با جمعيت 5000 نفر و بالاتر را شهر مي نامند.
2 ـ تعاريف نهادي، جوامعي را شهر مي نامند كه داراي نهادهاي اجتماعي خاص باشند مثل شهرداري و ...
3 ـ تعاريف فرهنگي، وجوه فرهنگي خاصي را نشانه شهريت مي دانند مثلاً گروهي از روشنفكران يا هنرمندان و...
4 ـ تعاريف رفتاري، شيوه هاي رفتاري معين و مجزايي را خاص شهريان مي دانند مثلاً شيوه كنش متقابل اجتماعي غير عاطفي ( نقدي، 1382، 18 )
تعاريف و برداشتهاي مختلفي از شهر وجود دارد كه داراي تشابهات و تفاوتهايي است طبق ماده 4 ـ قانون تعاريف و ضوابط تقسيمات كشوري ايران، شهر، محلي (مكاني) است با حدود قانوني كه در محدوده جغرافيايي مشخص واقع شده واز نظر بافت ساختماني، اشتغال و ساير عوامل داراي سيمايي با ويژگيهاي خاص خود است. به طوري كه اكثريت ساكنان دائمي آن در مشاغل كسب، تجارت، صنعت، خدمات و فعاليتهاي اداري اشتغال داشته و در زمينه خدمات شهري از خود كفايي برخوردارند. يكي از انواع تعريف هاي رايج از شهر تعريف عددي آن است به نحوي كه در ايران تا سالها شهر را مكاني مي گفتند كه جمعيت آن بيش از 5 هزار نفر باشد و از آن تاريخ به بعد، شهر به جایي گفته مي شد كه داراي شهرداري باشد. ( پاپلي يزدي و سناجردي، 1382 ، 52)
مديريت شهري
مديريت، روش دستيابي به اهدافي مي باشد كه براي يك سازمان در نظر گرفته شده است و وظايف يك مدير عبارتند از برنامه ريزي، سازماندهي؛ نظازت و انگيزش كه اين وظايف با هم مرتبط اند و تفاوتي ندارد كه در چه سازمان يا در چه سطح مديريتي مطرح شوند. (سعيد نيا ، 1383 ، 20 )
رابطه انسان و شهر
شهر و انسان همواره به هم وابسته بوده‌اند. همین وابستگی، نظریات خاصی را به دنبال داشته است. به عنوان مثال، نزد یونانیان، شهر بسان پاره سنگی بوده که مجسمه انسان از دل آن بیرون می‌آمده و یا نزد رومیان، شهر، چونان پدری شناخته می‌شده است که فرزند از آن به دست آمده است. همچنان‌که نزد ایرانیان قدیم، مام وطن، زادگاه و زیستگاه انسان بوده است. نزد بسیاری از فیلسوفان مسلمان، شهر، محصول زندگی اجتماعی و متعاونانه انسانها است. اگر چه نظریات مربوط به نسبت انسان و شهر، مختلف و چه بسا متفاوت است، اما این نسبت، حکایت از اهمیت در پیوستگی دو سر طیف تبیین انسان و مدینه دارد. بنابراین، به همان سان که بررسی و تبیین انسان از پیچیدگی‌های خاصی برخوردار است، و همین پیچیدگی، میان رشته‌ای بودن رویکردهای علمی و معرفتی به انسان را ضروری می‌سازد، تبیین شهر نیز امری پیچیده و لذا، نیازمند رویکرد میان‌رشته‌ای است. علاوه بر این، هنگامی که به آثار سایر رشته‌ها توجه میشود، آشکار می‌گردد که آ نها نیز دارای تبیین‌هایی متفاوت و گاه بسیار عمیقی از پدیده شهر هستند که نادیده گرفتن آن در مباحث و ادبیات رشته‌های مختلف به هیچ وجه پذیرفتنی نیست. به عنوان مثال، فلاسفه، پدیدارشناسان، عالمان سیاست و یا متخصصان رشته ارتباطات از رویکردهای خاص خود به بررسی این پدیده و پیامدهای آن برای رشته خود بحث کرده‌اند. در این میان اصطلاحات جدیدی که در ترکیب با مفهوم شهر پدید آمده است، نیز دلالتی بر وجوه میان رشتگی این پدیده دارند (ایراندوست،1391).
سیماي شهرهاي معاصر در ایران
امروز بیش از هر زمان دیگر در شهر ایرانی با هجوم آشفتگی در جنبه هاي گوناگون سیماي شهري از کالبد ساختمان ها تا فعالیت ها و رفتارهاي انسانی در محیط شهر مواجه هستیم . شهر امروز ایرانی به طور عام، برخاسته از محیط طبیعی، فرهنگی، تاریخی و اجتماعی مردم سرزمین خود، در شرایط مناسب و هماهنگ با این عوامل، نیست (فکوهی،48:1383). شهرسازي معاصر با ظهور مدرنیته و تأثیر پذیري از آن با پشت کردن به مبانی معماري و شهرسازي ایرانی از یک سو، و عدم درك صحیح ماهیت برون گراي معماري غرب از سوي دیگر، موجب پیدایش شهرهایی بدون هماهنگی در بدنه شهري و بویژه در سیما و منظر شهری شده است.
در شرایط حاکمیت نگاه اقتصادي به شهر و تحت تأثیر انواع نابسامانی ها در حوزه هاي مدیریتی و سیاستگذاري، شهر امروز هماهنگی با ویژگی هاي سرزمینی مکانی خود را به طور عمده به فراموشی سپرده است . با این شرح، سیماي شهر معاصر که خود مخلوق روابط متقابل، پیچیده و چند سویه ي عوامل مؤثر در شهر است، بیش از هر مفهوم دیگر بی تناسبی و نا هماهنگی عوامل بنیادي و ریشه اي تأثیر گذار بر شهر، در غیاب ارزش هاي اجتماعی ناظر به حقوق شهروندي، مسئولیت هاي شهروندي و قوانین و مقررات کارآمد مبتنی بر کیفیت انسانی است. مظاهر نابسامانی و آشفتگی سیماي شهر در ابعاد کالبدي، فضایی، فعالیت ها و رفتارهاي انسانی و عوامل موجود آن است که به برخی از آنها به مثابه ي نمونه اشاره می شود:
- عدم هماهنگی با زمینه؛
- عدم کارایی؛
- انواع آلودگی هاي زیست محیطی؛
- عدم بهره گیري مناسب از منابع ارزشمند بصري؛
- عدم بهره گیري از تأثیر عناصر متنوع طبیعی درسیماي شهري؛
- عدم توجه به معیارهاي اولیه ي زیبایی شناسی؛
- تنوع بیش از حد و آزار دهنده؛
- عدم وجود ایمنی در فضاهاي شهري (بی نام،24:1389).
سیمای شهر اهواز
شهر اهواز با وجود قدمت زیاد اما بدلیل مجموعه مسائل یاد شده بالا که بطور کلی و متأسفانه مسئله مبتلابه تمامی شهرهای ایران است و نیز با وجود طبیعت و پتانسیل بالقوه موجود از ناهماهنگی های فراوانی در بعد بصری رنج می برد در ادامه و بخصوص در بخش پایانی گذری و نظری بر این آشفتگی های بصری در شهر اهواز خواهیم داشت.
کنکاشی در تاریخچه منظر شهری و استفاده از مبلمان شهری بعنوان یکی ار پرکاربردترین عناصر منظر
باید توجه داشت که تعریف طبیعت منظر شهری با تعریف آن در حومه متفاوت است توجه به طراحی و هماهنگی بین عناصری چون سواره رو، پیاده رو، علائم راهنمایی و رانندگی، صندوق پست و صدقات، پایه چراغ و سایر عناصر مبلمان شهری و همینطور عناصر طبیعی مانند درختا، گیاهان، آبنماها، همگی موجب مطلوبیت منظر شهری می شوند این نگرش در تاریخ، تحول شهری را شکل داده و انسان را به پرسشهایی درباره سابقه تاریخی منظر شهری وا می دارد پرسشهایی ازقبیل عناصر انسان ساختی که در مجموع انسان شهری را به عرصه های تصویری و عملکردی شهر مرتبط می سازند کدامند؟ این عناصر چه وجه و سابقه مشترکی با یکدیگر دارند؟ آیا شکل و نحوه استفاده از این عناصر، بواسطه عواملی چون نیاز و فناوری تحول پیدا کرده؟ اهمیت این عناصر در دوره ها و زمانهای دیگر چگونه بوده و اکنون چه تعبیری می تواند داشته باشد؟ می دانیم که در تاریخ شکل گیری شهر، فضاهای جمعی و عرصه عمومی، محل مبادلات اقتصادی و مراودات انسانی بوده است مثلاً خیابان نه تنها مسیر عبور بلکه «محل بودن» شد از دو الگوی شهری از منظر خیابان بندی یکی «مرکزی» با دوایر متحدالمرکز نشأت گرفته که حاصل جامعه شکارچی می باشد و دیگری «شطرنجی» که برگرفته از جوامع کشاورزی است. (صبری، 14:1393) درکنار خیابان انبوهی از وسایل و امکانات مورد نیاز شهروندان بتدریج و برحسب نیاز شکل گرفته و جاسازی شده است مجموعه این وسایل و بسیاری چیزهای دیگر که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد را مبلمان شهری می گویند مبلمان شهری در همه ادوار تاریخی شهر مورد توجه بوده است عمده ترین نتایج توجه به مبلمان شهری بدین شرح است:
· امکان استفاده از مبلمان شهری برای همه اقشار جامعه
· توجه به پراکنش نامناسب فضایی مبلمان شهری در شهرها
· رفع نیاز شهروندان باتوجه به نیازهای مختلف آنها
· زیبا سازی بصری و رفع نازیبایی ها از مبلمان شهری
· توجه به مشکلات فرهنگی ازجمله تخریب عناصر و نوع استفادده از تجهیزات بکار رفته در شهرها و همچنین ارتقاء کیفیت و زیبایی آنها
· توجه به مدیریت نامناسب و عدم رسیدگی دائمی به هریک از عناصر مبلمان شهری و ارائه راهکارهایی برای بهسازی و ساماندهی آنها (بابایی اقدم و همکاران، 30:1393)
نظریه ها :
کوین لینچ : مفهوم تصویر ذهنی (سیمای شهر) و عناصر تأثیر گذار بر خوانایی شهر
لینچ معمار و شهرساز آمریکایی که به واسطه تعریف و تبیین مفهوم ذهنی (سیمای شهر) و نوشتن کتابی با همین نام نزد صاحب نظران و اندیشمندان علوم شهری شهرت دارد. به گفته او منظور از تصویر ذهنی (سیمای شهر)، همه ی برداشتها، دانسته ها، باورها، حدسها و چشم داشتهایی است که فرد از محیط پیرامون خود دارد و ارزشها، کیفیت ها، کارکردها و اولویت های متفاوتی را در ذهن وی پدید می آورد. این ذهنیتها تابع همه دانسته هایی است که فرد تا آن برهه از زمان دریافت کرده و در ذهن خود انباشته است. (پاکزاد، 168:1392)
از نظر او سیما یا تصویر ذهنی طرحواره ای ارزشگذاری شده در ذهن فرد از منظر شهری است به زعم او تصویر ذهنی فرد از محیط دستاورد دو عامل اصلی است که از یک سو، خاطرات، روابط، تجربه ها، آرزوها و توقعات او که همه به صورت یک مجموعه ادراکی ، زمینه ی پیوند میان فرد و منظر را فراهم می سازد و از سوی دیگر، دانسته های سه بعدی دریافت شده از «منظر» ، تصویر ذهنی را به صورت طرح واره شکل می دهد. که در ذهن انسان نقش بسته و معنی پیدا می کند و همین تصاویر پایه و اساس هر نوع واکنش و رفتار او در محیط را شکل می دهد. این تصاویر تنها به زمان حال وابسته نبوده، بلکه با تصاویری از گذشته و آینده آمیخته شده و خاطرات او از گذشته و توقعاتش از آینده را می سازد. (همان: 169)
به باور او فضای شهری، تنها عناصر کالبدی شهر را در بر نمی گیرد بلکه همه انسانها، کارها و رفتارشان را نیز شامل می شود. از نگاه او هر شهروندی پیوندی محکم و دیرینه با برخی از بخشهای شهر داشته و تصویر ذهنی او با یادها و خاطره های بسیاری معنا پیدا می کند. وی در این میان بیشتر بر تأثیر کیفیت بصری شهر بر تصویر ذهنی او تأکید داشته و خوانایی و وضوح مناظر شهری را برای اثبات منظور خود بر می گزیند. منظور او از خوانایی، آن است که با استفاده از این مفهوم بتوان به آسانی اجزای شهری را شناسایی کرده، در ذهن جای داده و بهم پیوند بزند، لذا بر این اساس خوانایی و وضوح بر درک سیمای شهر تأثیر حائز اهمیتی خواهند داشت. (همان : 170)
پرویز پیران: شهر شهروند مدار، شهرزورمند مدار
«نه خانه های با سقف آراسته بنا شده و نه دیوارهای سنگی استادانه پی افکنده، نه کانال ها و نه اسکله ها ، هیچ یک پدید آورنده شهرها نیستند، بلکه شهر را آدمیانی می سازند که از فرصت های متنوع زندگی خویش بهره می گیرند.» (پیران به نقل از آلکائوس شاعر لسبوسی)
دکتر پرویز پیران یکی از اندیشمندان جامعه شناس در حوزه شهر می باشد. وی یکی از شارحان و نظریه پردازان و از کسانی است که در حوزه شهر و شهرنشینی طرحها و دیدگاههای بدیع و تازه ای را هم در سطح داخلی و هم بین المللی مطرح کرده است. وی معتقد است به جای مفهوم «حاشیه نشینی» بایستی از اصطلاح «اسکان غیررسمی» استفاده کرد. همچنین با تأکید بر مسئله مشارکت اجتماعی طرح هایی از قبیل «شهردار مدرسه» ، «شورا یاری» ، «طرح محله پاک» ، «طرح سبز خواهان» و «طرح شهروند مداری و پایداری»، «طرح صندوق نوآوری جوانان» و.... را ارائه نموده که در پاره ای از موارد مورد استفاده عملی قرار گرفته است.وی معتقد است در تعریف شهر دو محور «شهروندی» و «سطح مشارکت» بسیار حائز اهمیت است و برپایه همین دو محور دو تیپ ایده آل از شهر را معرفی می کند یعنی شهر شهروندمدار و شهر زورمندمدار، به زعم او فقدان شهروندی و تبعات آن به معنای ناشهر بودن هر مکان صرف نظر از سایر کیفیت ها و ویژگیهای شهر است. (قاسمی و همکاران، 359:1390)
محسن حبیبی : از شار تا شهر، مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن
دکتر حبیبی معمار و شهرساز به نام ایرانی که، پای در مدرنیته دارد اما دل در گرو سنت، شار و مجموعه دور چینش را می ستاید اما نسبت به شهر و فضاهای امروزی آن هم بی میل نیست به همین خاطر معتقد است شهر ایرانی در دوره های مختلف رنگ فرهنگ و قدرت همان برهه زمانی را به خود گرفته است به زعم او، شهر امروز ما هم مانند ساکنانش دچار روزمرگی شده است، وی می گوید « به همان اندازه که من ایرانی بین گذشته، حال و آینده سرگردان هستم، به همان اندازه شهر ایرانی بین گذشته و هم آینده سرگردان است حال او هم خیلی خراب است، مثل حال من ایرانی، همان طور که من اندیشمند دارم روزمره زندگی می کنم شهر هم دچار روزمرگی است. بنابراین تمام گرفتاری ما با شهر این است، که در ذهن خودمان شهر دیگری داریم. این تضاد فلسفی است و در شهر به صورت بارز دیده می شود» (قاسمی و همکاران ، 59:1390)
دکتر جهانشاه پاکزاد: وحدت، هویت و خوانایی فضاهای شهری
دکتر پاکزاد شهرشناس، شهرساز و از نظریه پردازان برجسته حوزه شهری در دوران معاصر می باشد وی که در این زمینه صاحب تألیفات زیادی بوده، در بسیاری از طرحها و پروژه های عملی نیز صاحب تجربه است برخلاف بسیاری از معاصرین بُعد اجتماعی معماری و شهرسازی را بسیار مهم می داند به گونه ای که در همه آثارش تأکید بر عنصر انسانی داشته و تلاش می کند با نگاهی انسان محور کوتاهی دیگران را جیران نماید . وی در تعریفی از مقوله شهر معتقد است شهر مجموعه ای در هم تنیده از ظرف و مظروف می باشد که هر اجتماعی بر اساس نیاز خاص خودش در آن فعالیت می کند و برای انجام این فعالیتش بستری فراهم می نماید. شهر را یک مکان جغرافیایی یا یک فضا نمی داند بلکه معجونی از فضا و انسانهایی که با تمام کثرت و تفاوت در سلیقه و نظر در آن زندگی می کنند می داند. مجموعه ای که به گونه ای تاریخمند بوده، از نگاه او تاریخمندی به این معنا نیست که تنها شهر دارای گذشته و حال و آینده است بلکه فرد و جمع ساکن آن نیز دارای این گذشته و حال و آینده مشترک است به بیانی دیگر هر چند افراد در ظاهر در اکنون زندگی می کنند اما هم زمان خاطراتی از گذشته و و امید و آرزوهایی برای آینده دارند. لذا شهر مکانیست که در آن خاطرات جمعی و فردی و آرزوهای فردی و جمعی هم زمان پیش می روند و به همین دلیل این معجون، بسیار پیچیده تر از آن است که بتوان آن را در حال یا گذشته خلاصه کرد و یا اینکه تنها جنبه اجتماعی و کالبدی آن را در نظر گرفت. (قاسمی و همکاران، 97:1390)
نظریه مربوط به نشانه شناسی
دانش نشانه ها یا سیمیوتیک(semiotic) مبحثی است که به مطالب و مشکلات مربوط به نشانه ها می پردازد. لغت سیموتیک در اصل سمیولوژی بوده است که مرکب از دوجز سمییون (semion)که لغتی یونانی به معنای «علامت» است و پسوند (logos)بوده است و امروزه به آن سمیوتیک می گویند (پور جعفر بنقل از گروتر،15:1389) نشانه، کلیتی است از پیوند میان دال و مدلول که مناسبت بین این دو را دلالت (signification) می نامند (ضمیران ،41:1382): بابک احمدی در تعریف دلالت این چنین می گوید: پدیداری است انسانی، پیامی از ماشین به ماشین (رایانه ای به رایا نه ای دیگر) دلالت گون نیست. انتقال اطلاعات یعنی انتقال معنا یامعناهایی به دقت معین (احمدی،54:1386).
قابل ذکر است مفاهیمی شبیه دال ومدلول را در نقد هنر به عنوان صورت و محتوا میشناسیم. لویی بلمسلف با اشاره به همین مطلب اظهار می دارد: در واقع می توان دوگانگی میان دال ومدلول را درحکم «صورت ومحتوا»تلقی نمود، در این چار چوب دال به عنوان فرم یا صورت و مدلول، محتوا یا درون مایه محسوب میشود (ضمیران ،42:1382)
نشانه‌شناسی شهری
شهر بر اساس نیازها، فعالیتها و رفتارهای ساكنین آن شكل می‌گیرد. هر رفتاری كه توسط انسان صورت می‌گیرد اساساً متكی به فرهنگ است. فرهنگ به‌عنوان مجموعه دستاوردهای معنوی و مادی یك جامعه (شامل ارزشها، سنت‌ها، آداب و رسوم، سطح دانش و فن‌آوری و . . . می‌باشد)، بر معماری و فضاهای شهری تأثیر می‌گذارد. به واقع آنها، تبلور عینی این ذهنیت هستند. تصویر ذهنی نقش مهمی در ثبت نشانه‌ها ایفا می‌کند. مکتب اندیشه ذهنی و مؤلفه‌های آن و ادراک از این منظر در روند ایجاد تصویر ذهنی دخیل‌اند. ارتباط تنگاتنگ ادراک و تصویر ذهنی و تلفیق تاروپود آنها در یکدیگر بر کسی پوشیده نیست. تصویر ذهنی منتج از عوامل متعددی است که مؤلفه‌های تأثیرگذار در تصاویر ذهنی مشترک از شهر را ایجاد می‌نماید (ماجدی و زرآبادی، 1389: 53).
نظریه مربوط به کنش متقابل نمادین
نظریه کنش
نظریه‌ی کنش انسان را بخشی از طبیعت می‌داند و از آن‌جایی‌که تغییرات موجود در طبیعت درباره‌ی انسان نیز صدق می‌كند (آزاد ارمكی، 1388: 240). او به همراه طبیعت در حال تغییر است. اما انسان از چه ساخته شده است و واقعیت انسان چیست؟ او خود نیز ساخته‌ی جامعه، روابط و نمادها است، به این صورت خود انسان هم همراه با جریان كنش متقابل به تدریج ساخته میشود. از این رو طبیعت انسان با نمادهای پیرامون او در حال ساخته شدن و یا به تعبیری دیگر در حال تغییر است. به این صورت طبیعت انسان از نمادها، روابط و جامعه که در پیرامون او قرار دارند شکل می‌گیرد و او در این مجموعه به همراه آنها در حال تغییر است. البته خود انسان هم با مشارکت خلاقانه‌ی خود در حال دست‌کاری و تغییر نمادها است؛ او درك، انتخاب و سپس تفسیر می‌كند و در نهایت در این مسیر ساخته میشود (همان). پس می‌توان گفت انسان فعالانه و مدام خود را تغییر میدهد. در این میان آنچه اهمیت دارد خود افراد هستند. یعنی در این جریان کنش خودشان را در معرض تغییر قرار میدهند و این خود یك واقعیت فیزیكی ساده و ابتدایی نظام اجتماعی نیست بلكه بیان خاص آگاهی است (همان: 241). یعنی تغییر انسان همان تغییر آگاهی اوست. چرا که انسان در حال تفسیر است. مردم با این تکامل آگاهی از محیط، هویت خود را طی جریان تماس با دیگران كسب می‌كنند و از آنجا كه رفتار و گرایش افراد درباره‌ی خویشتن حاصل چیزی است كه دیگران درباره‌ی افراد می‌اندیشند، گرایش‌ها و رفتارهای آشكار همان چیزی است كه از تأثیر دیگران بهره داشته و در جریان تماس و معاشرت كسب میشود (توسلی، 1387: 324). با این رویه، اشخاص از طریق سهیم‌شدن در تجربه‌ی جمعی و شکل گرفتن تصورات مشترك با آن، وسایلی را می‌جویند تا به‌طور نمادی با یكدیگر ارتباط برقرار كنند (اسكیدمور: 268). به‌کار بردن نمادها به کنشگران اجازه میدهد تا از زبان، مکان و حتی شخص خودشان فراتر گذارند. کنشگران با کاربرد نمادها می‌توانند درباره‌ی چگونگی زندگی در گذشته یا در آینده تخیل کنند (ریتزر: 285).
بازگشت و ارجاع به نظریه ها
آنچه درخصوص نظریه های به کار گرفته شده در پژوهش حاضر نشان می دهد بیانگر این مطلب است که شهر بعنوان یک پدیده اجتماعی مجموعه ای بهم پیوسته و سیستماتیک می باشد برای بررسی و تجزیه و تحلیل اجزای این مجموعه بایستی با نگاهی همه جانبه، که هم ابعاد کالبدی و فیزیکی پدیده را لحاظ نماید و هم روابط و مناسبات اجتماعی و همینطور شکل و عناصر تشکیل دهنده این مجموعه را مورد توجه قرار دهد با این پدیده برخورد شده و آن را مورد بررسی قرار داد به تعبیر صاحبنظران مسائل و مشکلات شهری تنها خاص جامعه ایران نیست لکه هرکدام از شهرهای جهان به فراخور شرایط و جایگاه و سابقه تاریخی در تجربه مدنیت به میزانی با مشکلات ضشهری درست به گریبان هستند اما چیزی که مسائل و مشکلات شهر ایرانی را مضاعف می نماید در مرحله نخست نبود یک برنامه مدون و استراتژیک بوده که بعنوان راهنما و هادی مدیران، مورد استفاده قرار گیرد مضافاً براینکه نه اراده ای برای تدوین چنین برنامه ای وجود دارد و نه حتی میلی به انجام چنین کاری دیده می شود مدیران و متولیان شهری با آگاهی و تجربه محدود خود آن هم به روش سنتی در سدد حل مشکلات بصورت موقت و موضعی هستند.
از مجموعه دیدگاه ها و نظریه هایی که در ارتباط با موضوع پژوهش بوده و درحد توان سعی کردیم از آنها استفاده کنیم چنین برمی آید که شهر و شهرنشینی جامعه ایرانی امروز با مشکلات عدیده ای هم در بعد بصری و هم ارتباطی مواجه است. در بعد بصری سیما، منظر، ریخت، کالبد شهری آنگونه که نظریه پردازانی همچون لینچ، کالن، کریر و لفور بر آن تأکید کرده و آن را مورد واکاوری قرار داده اند ما با مشکلات درازآهنگی مواجه بوده و هستیم که مطالعه و تدقیق در فضا و عناصر کالبدی شهر بایستی مورد واکاوی و بازاندیشی مداوم قرار گیرد اما آنچه از کالبد و فیزیک اهمیت بیشتری دارد و نظریه پردازان بر آن تأکید داشته اند مناسبات و مراودات اجتماعی حاکم بر شهر ایرانی است که هم نظریه پردازان خارجی و هم داخلی بطور مشترک بر آن تأکید دارند مسائلی در حوزه مدیریت شهر، حقوق شهروندی، حق به شهر، عدالت اجتماعی شهر، شهر پیاده، مشارکت، هویت، اعتماد، تعلق اجتماعی، شادی و... همگی از مجموعه نظریاتی بوده که ننظریه پردازانی همچون اپلیارد، هاروی، لینچ، کاستلز، گل، لفور، کالن، حبیبی، پاکزاد، پیران و... به آن اشاره کرده اند و ما در اینجا برآنیم تا ضمن درنظر گرفتن مجموعه این دیدگاهها چارچوب نظری خود را بشکلی تلفیقی انتخاب نماییم.
چارچوب نظری پژوهش
باتوجه به اینکه در این پژوهش هم از نظریاتی در رابطه با شهر، فضا، فضای شهری، رابطه انسان و شهر، رفتار اجتماعی در حوزه شهر، مؤلفه های تأثیرگذار کالبدی و رفتاری بر ساخت چنین کنش هایی مورد توجه و نظر بوده تلاش کردیم تا در قالب یک بحث نظری نسبتاً کامل چارچوب نظری خود را تلفیقی از مجموعه نظریه ها و دیدگاه های مطرح شده انتخاب نماییم این چارچوب نظری بیشتر مبتنی و متکی بر نظریه کنش متقابل نمادین بوده که هم در یک جامعه شهری شکل گرفته و هم بر عناصر رفتاری آنگونه که نظریه پردازان اولیه آن مدعی هستند تأکید نموده و پایه گذاری شده است ضمن اینکه بشکلی مختصر از نظریه نشانه و نشانه شناسی در حوزه شهر نیز استفاده کرده ایم درمجموع تلاش ما برآن بوده تا از تمامی نظریاتی که درخصوص شهر، سیما و منظر آن و تأثیر این مجموعه بر رفتار اجتماعی بیان شده استفاده نماییم. بدیهی است که هماهنگی در سیمای بصری شهر می تواند در هویت بخشی و یکپارچگی فضا نقش بسزایی را ایفا نماید. همچنین با توجه نظریه های نظریه پردازانی چون کوین لینچ، کالن، کریر، لوفور، پاکزاد و غیره که نقش المان‌های شهری را در هویت بخشی و یکپارچگی فضا و جلوگیری از اغتشاش بصری عامل موثر و مهمی می‌دانند و معتقدند مبلمان شهری که به خوبی در فضاهای تعریف شده باشد ، می تواند به فضا هویت داده و خود از آن هویت یابد، به عبارتی دیگر خود در آن تعریف شده و آن را تعریف کند (بحرینی،39:1375).
تحلیل توصیفی پژوهش
آمار توصیفی نمونه:
جدول–سطح تحصیلات در نمونه مورد بررسی
درصد | فراوانی | سطح تحصیلات |
3.9 | 15 | زیر دیپلم |
13.7 | 53 | دیپلم |
25.1 | 97 | کاردانی |
43.2 | 167 | کارشناسی |
14.2 | 55 | کارشناسی ارشد و بالاتر |
100.0 | 387 | مجموع |
جدول– رده سنی در نمونه مورد بررسی
درصد | فراوانی | سن |
16.8 | 65 | 30 سال به پایین |
45.2 | 175 | 40-30 |
29.7 | 115 | 50-41 |
8.3 | 32 | 50 سال به بالا |
100.0 | 387 | مجموع |
آمار توصیفی مربوط به نمره های گویه های پرسشنامه
تحلیل استنباطی پژوهش:
جدول زیر نتیجه آزمون t تک نمونه ای برای متغیر آرامش روانی را نشان می دهد. میانگین این روابط 2.08 به دست آمده است و با توجه به این که در پرسش نامه از طیف لیکرت استفاده شده است. و با توجه به 5 طیفی بودن آن سطح میانه 3 می باشد پس عدد شاخص را برابر 3 انتخاب می کنیم به این ترتیب با مقایسه این دو عدد متوجه می شویم که میزان آرامش روانی کمتر از سطح میانه است .
| جدول 4-4: آزمون T تک نمونه ای آرامش روانی | |||||||
|
|
| ||||||
مقدار آماره تی | میانگین | درجه آزادی | میزان معناداری | 95% Confidence Interval of the Difference | ||||
Lower | Upper | |||||||
آرامش روانی | 12.102 | 2.08 | 386 | .000 | .6699 | .9301 | ||
سطح معناداری آزمون0.00 بوده که از 0.05 کمتر است و قابلیت تعمیم به جامعه آماری را دارد.
جدول 5-4: آزمون T تک نمونه ای مولفه های ناهماهنگی بصری
| میانکین | مقدار آماره تی | درجه آزادی | میزان معناداری | 95% Confidence Interval of the Difference | |
Lower | Upper | |||||
سیما و منظر | 1.9733 | -14.972 | 386 | .000 | -1.1616 | -.8917 |
مبلمان شهری | 2.7633 | -3.386 | 386 | .001 | -.3742 | -.0991 |
فضای کالبدی | 2.8300 | -.903 | 386 | .367 | -.5404 | .2004 |
ریخت شهر | 3.0367 | .508 | 386 | .612 | -.1053 | .1786 |
با توجه به جدول فوق مشاهده مي شود که ويژگيهای منظر و سیما ومبلمان شهری و کالبد فضایی در شهر پایین تر از میانه نظری بوده و ریخت شهر با میانه نظری برابر است. سطح معناداری کمتر از صفر بوده و با اطمینان 0.95درصد ميتوان گفت که شهر از نظر کیفیت منظر و سیما و مبلمان شهری و کالبد فضایی رو به پایین قرار دارد. در این شهر مولفه ریخت شهر تقریباً با میانه نظری برابر است . حال با استفاده از آزمون خی دو ارتباط تک تک مولفه های رفتاری را با مولفه های ناهماهنگی بصری تحت آزمون خی دو بررسی می کنیم.
سنجش ارتباط مولفه آرامش روانی و مولفه های ناهماهنگی بصری شهر
جدول 5-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه آرامش روانی و منظر
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 547.603 | 16 | .000 | 0.05 |
میران احتمال | 330.946 | 16 | .000 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 5-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0) فرض ارتباط مولفه آرامش روانی و منظر پذیرفته می شود.در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که ناهماهنگی در منظر شهری روی آرامش روانی افراد موثر است.
جدول 6-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه آرامش روانی و مبلمان شهری
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 256.109 | 16 | .000 | 0.05 |
میران احتمال | 203.126 | 16 | .000 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 6-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0) فرض ارتباط مولفه آرامش روانی و مبلمان شهری پذیرفته می شود.در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که ناهماهنگی در مبلمان شهری با آرامش روانی شهروندان ارتباط دارد.
جدول 7-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه آرامش روانی و فضای کالبدی
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 139.242 | 16 | .000 | 0.05 |
میران احتمال | 109.634 | 16 | .000 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 7-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0) فرض ارتباط مولفه آرامش روانی و چگونگی فضای کالبدی رد نمی شود. در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که ناهماهنگی در ساخت فضای کالبدی با آرامش روانی شهروندان ارتباط دارد.
جدول 8-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه آرامش روانی و ریخت شهر
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 59.393 | 16 | .000 | 0.05 |
میران احتمال | 64.523 | 16 | .000 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
|
| |||
جدول 8-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0) فرض ارتباط مولفه آرامش روانی و ریخت شهر رد نمی شود. در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که ناهماهنگی در ریخت شهر در آرامش روانی شهروندان موثر است.
با توجه به نتیجه 4 آزمون فوق به طور کلی فرض" بین ناهماهنگی های بصری در سیمای شهر اهواز و آرامش روانی شهروندان رابطه معنی داری وجود دارد." پذیرفته می شود.
سنجش ارتباط مولفه احساس تعلق اجتماعی و مولفه های ناهماهنگی بصری شهر
| جدول 9-4: آزمون T تک نمونه ای احساس تعلق اجتماعی | ||||||
|
| ||||||
مقدار آماره تی | میانگین | درجه آزادی | میزان معناداری | 95% Confidence Interval of the Difference | |||
Lower | Upper | ||||||
احساس تعلق اجتماعی | -11.927 | 2.2 | 386 | .000 | .6699 | .9301 | |
جدول 9-4 نتیجه آزمون t تک نمونه ای برای متغیر احساس تعلق اجتماعی را نشان می دهد. میانگین این روابط 2.2 به دست آمده است و با توجه به این که در پرسش نامه از طیف لیکرت استفاده شده است. و با توجه به 5 طیفی بودن آن سطح میانه 3 می باشد پس عدد شاخص را برابر 3 انتخاب می کنیم به این ترتیب با مقایسه این دو عدد متوجه می شویم که میزان احساس تعلق اجتماعی کمتر از سطح میانه است .
حال به بررسی ارتباط مولفه رفتاری احساس تعلق و مولفه های ناهماهنگی های بصری می پردازیم. جدول های 10-4 الی 13-4 این فرض را بررسی می کنند.
جدول 10-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه احساس تعلق و منظر
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 197.981 | 16 | .000 | 0.05 |
میران احتمال | 131.740 | 16 | .000 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 10-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0) فرض ارتباط مولفه احساس تعلق و منظر شهری رد نمی شود. در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که ناهماهنگی در منظر شهری با آرامش روانی شهروندان ارتباط دارد.
جدول 11-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه احساس تعلق و مبلمان شهری
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 78.898 | 16 | .000 | 0.05 |
میران احتمال | 74.383 | 16 | .000 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 11-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0) فرض ارتباط مولفه احساس تعلق و مبلمان شهری رد نمی شود. در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که ناهماهنگی در به کارگیری نوع مبلمان شهری و میزان احساس تعلق شهروندان ارتباط وجود دارد.
جدول 12-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه احساس تعلق و فضای کالبدی
|
| |||
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 80.670 | 16 | .000 | 0.05 |
میران احتمال | 61.428 | 16 | .000 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
|
| |||
جدول 12-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0) فرض ارتباط مولفه احساس تعلق و فضای شهری رد نمی شود. در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که ناهماهنگی فضاهای کالبدی در میزان احساس تعلق شهروندان موثر است.
جدول 13-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه احساس تعلق و ریخت شهر
|
| |||
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 26.489 | 16 | .048 | 0.05 |
میران احتمال | 60.229 | 16 | .022 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 13-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0.48) فرض ارتباط مولفه احساس تعلق و ریخت شهری رد نمی شود. در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که بین ریخت شهر و میزان احساس تعلق شهروندان ارتباط معنی دار وجود دارد.
با توجه به نتیجه 4 آزمون فوق به طور کلی فرض" بین ناهماهنگی های بصری در سیمای شهر اهواز و احساس تعلق شهروندان رابطه معنی داری وجود دارد." پذیرفته می شود. سنجش ارتباط مولفه هویت شهروندی و مولفه های ناهماهنگی بصری شهر
| جدول 14-4: آزمون T تک نمونه ای هویت شهروندی | |||||||
|
| |||||||
مقدار آماره تی | میانگین | درجه آزادی | میزان معناداری | 95% Confidence Interval of the Difference | ||||
Lower | Upper | |||||||
هویت شهروندی | -10.576 | 2.3 | 386 | .000 | 0.7856- | 0.5399- | ||
جدول 14-4 نتیجه آزمون t تک نمونه ای برای متغیر هویت شهروندی را نشان می دهد. میانگین این روابط 2.3 به دست آمده است و با توجه به این که در پرسش نامه از طیف لیکرت استفاده شده است. و با توجه به 5 طیفی بودن آن سطح میانه 3 می باشد پس عدد شاخص را برابر 3 انتخاب می کنیم به این ترتیب با مقایسه این دو عدد متوجه می شویم که میزان هویت شهروندی کمتر از سطح میانه است.
حال به بررسی ارتباط مولفه رفتاری هویت شهروندی و مولفه های ناهماهنگی های بصری می پردازیم. جدول های 15-4 الی 18-4 این فرض را بررسی می کنند.
جدول 15-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه هویت شهروندی و سیما و منظر
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 108.972 | 16 | .000 | 0.05 |
میران احتمال | 76.188 | 16 | .000 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 15-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0.00) فرض ارتباط مولفه هویت شهروندی و سیما و منظر رد نمی شود. در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که بین سیما و منظر تعلق شهروندان ارتباط معنی دار وجود دارد.
جدول 16-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه هویت شهروندی و مبلمان شهری
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 64.833 | 16 | .000 | 0.05 |
میران احتمال | 56.297 | 16 | .000 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 16-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0.00) فرض ارتباط مولفه هویت شهروندی و مبلمان شهری رد نمی شود. در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که المان های به کارگرفته شده در مبلمان شهری و هویت شهروندی ارتباط معنی دار وجود دارد.
جدول 17-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه هویت شهروندی و فضای کالبدی
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 37.889 | 16 | .009 | 0.05 |
میران احتمال | 34.119 | 16 | .025 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 17-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0.009) فرض ارتباط مولفه هویت شهروندی و فضای کالبدی رد نمی شود. در واقع با توجه به این نمونه مورد بررسی تایید می شود که بین ساخت فضای شهری و هویت شهروندی ارتباط معنی دار وجود دارد.
جدول 18-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه هویت شهروندی وریخت شهر
|
| |||
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 17.807 | 16 | .335 | 0.05 |
میران احتمال | 20.329 | 16 | .206 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 18-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05<0.335) فرض ارتباط مولفه هویت شهروندی و ریخت شهر را نمی توانیم بپذیریم در واقع در این نمونه ارتباط چندانی را بین هویت شهروندی و ریخت شهر ملاحظه نمی شود.
ولی در حالت کلی با توجه به نتیجه 3 آزمون دیگر به طور کلی فرض" بین ناهماهنگی های بصری در سیمای شهر اهواز و هویت شهروندی رابطه معنی داری وجود دارد." پذیرفته می شود.
سنجش ارتباط مولفه رفتارهای وندالیستی و مولفه های ناهماهنگی بصری شهر
| جدول 19-4: آزمون T تک نمونه ای رفتارهای وندالیستی | ||||||
|
| ||||||
مقدار آماره تی | میانگین | درجه آزادی | میزان معناداری | 95% Confidence Interval of the Difference | |||
Lower | Upper | ||||||
رفتارهای وندالیستی | -6.263 | 2.58 | 386 | .000 | 0.5432- | 0.2834- | |
جدول 19-4 نتیجه آزمون t تک نمونه ای برای متغیر رفتارهای وندالیستی را نشان می دهد. میانگین این روابط 2.58 به دست آمده است و با توجه به این که در پرسش نامه از طیف لیکرت استفاده شده است. و با توجه به 5 طیفی بودن آن سطح میانه 3 می باشد پس عدد شاخص را برابر 3 انتخاب می کنیم به این ترتیب با مقایسه این دو عدد متوجه می شویم که میزان رفتارهای وندالیستی کمتر از سطح میانه است .
حال به بررسی ارتباط مولفه رفتارهای وندالیستی و مولفه های ناهماهنگی های بصری می پردازیم. جدول های 15-4 الی 18-4 این فرض را بررسی می کنند.
جدول 20-4: آزمون خی دو جهت آزمون استقلال مولفه رفتارهای وندالیستی و منظر شهری
| مقدار | درجه آزادی | میزان معنی داری | میزان خطا |
میزان خی دو | 68.037 | 16 | .000 | 0.05 |
میران احتمال | 62.868 | 16 | .000 | 0.05 |
نعداد نمونه | 387 |
|
|
|
جدول 20-4 نتایج آزمون خی دو را نشان می دهد با توجه به میزان معنی داری در مقابل میزان خطا (0.05>0.00) فرض ارتباط مولفه رفتارهای وندالیستی و منظر شهری را می توانیم بپذیریم در واقع در این نمونه ارتباط بین رفتارهای وندالیستی و منظر شهری وجود دارد.
تجزیه و تحلیل نتیجه مطالعات و تحقیق حاظر براساس تحلیل کیفی
مقدمه:
شهرسازی امروز ما از تجربیات کشورهای دیگر، از هزینه هایی که آنها برای اشتباهاتشان پرداخته اند. از آباد کردن ها و ویران کردن های مجدد آنها، از تخریب سازه های حجیم و عدم تمایل به ساخت مجدد این نوع سازه ها، از راههای رفته ای که بعدها پشیمانی به دنبال داشته و برای جبران این پشیمانی خسارتهای گزاف پرداخته اند درس نگرفته و بهره ای نبرده است. شهرسازی امروز ما به دنبال این است که همه چیز را خود تجربه کند مثل خود ما ساکنان این شهرها، بسیاری از کارهایی که امروزه طراحان شهری ما در قالب طرحد نو و بدیع مطرح می کنند و با آب و تاب و دب دبه و کب کبه بخورد خلق الله می دهند طرحهای کهنه، تجربه شده، ناموفق و شکست خورده کشورهای دیگر هستند. از منوریل گرفته تا ساخت سازه های آبی حجم به عنوان سد و یا مسکن مهر و ایجاد شهرهای اقماری و جدید و نصب و تجربه ریل گذاری و تونل سازی ها تا استفاده از شبکه های شطرنجی شهری و بلوارهای عریض و طویل بدون چشم انداز و خلاصه نما و منظر و سیمای ناهمگون و ناهماهنگ که بخودی خود در روابط و مناسبات اجتماعی ما آثار و پیامدهای خود را به جای گذاشته و باعث تشدید رفتارهای غیر مسئولانه و وندالیسی شده و خلاصه اینکه میل به مشارکت و همکاری را از بین برده و.... همه و همه نشان از سوء مدیریت در حوزه شهر و شهرسازی و عدم تمایل به استفاده از تجربیات گرانقدری است که کشورهای پیشرفته سالها پیش بکار گرفته، تجربه کرده و اکنون به طور رایگان در اختیار ماست و ما حاضر به استفاده از آنها نیستیم می باشد. آنچه که در این مطالعه به ویژه در مطالعه اسنادی که به شکلی مرتبط با تجربه بشری در حوزه شهرسازی بوده و حاصل شده نشان دهنده این است که بسیاری از مشکلات و مصائب اجتماعی جامعه ما ریشه در سوء مدیریت به خصوص در حوزه شهر و شهر سازی داشته و اینکه اینقدر خود محور و خودخواه هستیم که حاضر به حتی مطالعه دستاوردهای دیگران هم نیستیم. مطالعه حاضر اگرچه بسیار ناقص بوده و در صورتی که بخواهیم آن را کامل کنیم حتماً بایستی به صورت گروهی و تیمی روی تک تک موضوعات آن کار شود اما تلاشی مختصر برای باز کردن روزنه ای به سمت مسائل اجتماعی و پیامدهای ناشی از آن که نگارنده ریشه بسیاری از آنها را در مکان و محل سکونت ما به عنوان جامعه ایرانی می داند. اعتقاد داریم که مسائل اجتماعی به طور در هم تنیده ای متاثر از یکدیگر بوده و آنچه در این میان نقش مشترک، ریشه و اساس این مشکلات را دارد، محل و بعبارتی شهرهای ما هستند در شهرهای ماست که نا هنجاریها، انواع بزه و رفتار آنومیک اجتماعی در شکل ها و صور مختلف نضج گرفته و رشد می کند. ما در این مطالعه رابطه بین شکل و فرم، ریخت، مبلمان و سیمای منظر شهری را با پاره ای از عناصر رفتاری مورد توجه و مداقه قرار داده و سعی کرده ایم تا با استفاده از روش کمی و کیفی و اسنادی گوشه هایی از مشکلات پدید آمده و تاثیر این عناصر بر یکدیگر را ملاحضه و مورد توجه قرار دهیم بر اساس اسناد و آمارهای موجود متوجه شدیم که متاسفانه مشکلات مشروحه با فرم و ریخت و سیمای شهر رابطه مستقیم و معنادار دارد، آنگاه برای اثبات بیشتر و پشتیبانی از این رویکرد به تدقیق و مطالعه در دیدگاهها و نظریات صاحب نظران داخلی و خارجی استفاده کردیم.
شهر و شهرنشینی و توسعه مراکز شهری
بیکن معتقد است، یکی از بزرگترین دست آوردهای بشری ساختن شهر است. شکل شهر همواره شاخص بی رحم درجه تمدن بشر بوده و خواهد بود. مجموعه تصمیمات مردم ساکنان آن شهر شکل شهر را تعیین می کنند حاصل تأثیر این تصمیمات بر یکدیگر، قدرتی است چنان روشن و شکیل که به زاده شدن شهری اصیل می انجامد (بیکن، 13:1391) اما در مقابل، به نظر مي رسد در شهرهاي ما علاوه بر اينكه فرهنگ شهرنشيني نهادينه نشده، مطالبات شهروندان نيز بي پاسخ مانده و هيچ تعريف روشني از شهر، قواعد زندگي شهري، شهرنشين، شهروند و حقوق و تكاليف آنها، آموزش اين حقوق و تكاليف، نقطه اي كه درآن قرار گرفته ايم و نقطه اي كه مي‌خواهيم به سمت آن حركت كنيم ارائه نشده است (شهرداريها، شماره 51: 50) این در حالی است که از جمله ويژگيهاي مهم شهر: مورفولوژي شهر: ابعاد صوري و مادي شهر از جمله سبك معماري، طراحي شهري و بطور كل كالبد شهر. فيزيولوژي شهر: چينش و چيدمان اجزايي كه در پيكره شهر وجود دارد و در نهایت رفتار در شهر: كه اين سه حوزه با يكديگر رابطه تنگاتنگ و ارگانيك داشته بگونه اي كه رفتار كالبد را شكل مي دهد و كالبدنيز بر رفتار تاثير می گذارد (شهرداريها، 51 : 6). در دنیای امروز با توجه به سرعت شهرنشيني و در نتيجه سرعت توسعه شهر و بزرگ شدن بيش از حد شهر از حالت خانه يا سكونتگاه خارج گرديده و به مسافرخانه اي تبديل شده است كه ساكنانش ديگر توقع ثبات و آرامش از آن را ندارند (شهرداريها، 51: 21) .در این حالت افزايش رو به تزاید مسائل اجتماعي از قبيل صنعتي شدن شهرها، قطبي شدن درآمدهاي شهري، اضمحلال منابع عمومي و رشد حاشيه نشيني انسجام عمومي شهرها را با خطر مواجه كرده است. درصورتی که از نظر کارشناسان شهرسازی، شهرها آثار هنری بزرگی هستند که آفرینندگانی به تعداد جمعیتشان دارند و تجلی رفتار اجتماعی ساکنان خود هستند به همین دلیل هم می توان آنها را به نظم درآورده و کنترل کرد لذا، از آنجا كه شهر همچون يك ارگانسيم زنده در حال حيات است كه سلولهاي آن مدام در حال مرگ و نوسازي يا اضمحلال و بازسازي است بايستي براساس ديدگاه پويايي شهرسازي عمل كرده و به ضابطه مند كردن منظم سلولها بپردازيم. در این میان و بطور واضح شهر ایرانی و بویژه شهر جنوبی با ویژگی های منحصر بفرد خود با کوچه ها و معابر کم عرض و بن بست های متعدد به عوامل متعددی از جمله روحیات، فرهنگ، شرایط اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی و سیاسی منطقه ای آنها برمیگردد. گرمای بیش از حد منطقه و لزوم افتادن سایه ساختمان ها بر یکدیگر برای رفع این مشکل و همینطور هجوم بیگانگان و اینکه این معابر تنگ باعث می شده تا نیروهای مهاجم نتوانند به صورت جمعی و سواره از آنها عبور کرده و ناچار باشند تک تک و انفرادی از گذرها و کوچه ها رد شوند و همینطور خصایص و ویژگیهای مردم در استفاده از زمین نیز از عوامل رفتاری ساکنان خطه جنوب در میل به ساختن معابر کم عرض و تنگ می باشد اما با تمام این نواقص و مشکلات جنوبی همواره در فکر ساختن شهری سرزنده و پویا بوده است و بخصوص با ساخت بازار و میادین و مراکز پر رونق همواره تلاش مضاعفی داشته است. وی کلیدهای موفقیت و سرزندگی مراکز شهری را وجود یک بازار پر رونق و متنوع و همینطور وجود یک محیط کالبدی جذاب، راحت و ایمن برای شهروندان و سرمایه گذاران می داند. از نظر او زمانی مرکز شهر سرزنده و پویا خواهد شد که الگوی پیاده، شرایط تعامل، رونق اقتصادی و میل به پیاده روی در میان شهروندان تقویت و عناصر سازنده شهری برای تقویت این ایده طراحی گردد. مراکز شهری در طول تاریخ، نقطه ثقل رونق فرهنگی و مدنیت و نماد هویت یک جامعه بوده اند. آنچه که زمینه رشد و تعالی این مراکز را تضمین کرده، قابلیت دسترسی، تنوع و تراکم کاربریها و ساختار سازمان یافته در این مراکز بوده است.
توزیع جمعیت نیز در مرکز شهری بایستی متوازن بوده و به گونه ای باشد که در تمام مدت روز جریان حرکت قطع نشود. مثلا اگر در منطقه ای از شهر سازمانها و ادارات دولتی بیشتر باشند بعد از تعطیلی ادارات آن قسمت از شهر سوت و کور خواهد شد برای این منظور بایستی تمرکز و توزیع کاربری ها منطقی و کارشناسانه باشد. مسلماً نقش ادارات و سازمانهای دولتی به عنوان مراکز ثقلی برای توسعه شهرها نباید نادیده گرفته شود. هرجا اداره ای بنا شود به طور طبیعی مشتریان و مراجعه کنندگان به آن اداره، نیازمند به یک سری خدمات خواهند بود. لذا برای رونق بازار و اقتصاد شهری مکان یابی و نظارت بر ساخت و ساز در کنارسازه های اداری می تواند هم برای شهرداری درآمدزا بوده و هم مانع از بی قوارگی و ساخت و سازهای غیر متعارف شود. بهرحال هر چقدر مراکز شهری یکپارچه تر و هماهنگ تر طراحی و ساخته شوند قادر خواهند بود افراد بیشتری را جذب کرده و در نتیجه رونق و گسترش بیشتری خواهند داشت این یکپارچگی می تواند در زمینه کف سازی پیاده روها، نمای ساختمانها، ارتفاع ساختمانها و رنگ مصالح مصرفی ، کاربری و فضاهای همگانی صورت پذیرد. پرواضح است که مركز شهر، مركز زندگي و قلب تپنده هر شهر و مهمترين جلوه بصري آن شهر محسوب می شود كه بايستي با بخشهاي ديگر ارتباطي ارگانيك و به سامان داشته باشد.
توسعه پایدار شهری
توسعه پایدار شکلی از توسعه است که با نیازهای موجود بدون نادیده گرفتن توانایی نسلهای آینده برای مواجه شون با خواسته هایشان سروکار دارد در این نوع از توسعه بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی در یک شهر، شامل مؤلفه های اکولوژیکی، فرهنگی، سیاسی، مؤسساتی، اجتماعی و اقتصادی بدون اینکه باری بر دوش نسل های آینده گذاشته شود، باری که حاصل کاهش یک سرمایه طبیعی و دیون مازاد محلی است، هدف این نوع از توسعه است در تعریفی دیگر توسعه پایدار عبارت است از توانایی انتخاب توسعه ای که به رابطه بین سه «E» احترام می گذارد این سه E عبارتند از: 1- Economy – اقتصاد 2- Ecology – اکولوژی 3- Equality – برابری. که اقتصاد به کلیه فعالیت های اقتصادی در ارائه کالاهای رایج می پردازد، اکولوژی که در آن انسان جزئی از طبیعت است، طبیعت محدود است و جوامع در قبال حفاظت و دارایی های طبیعت مسئول، برابری فرصت برای مشارکت کامل در همه فعالیتها، بهره ها و تصمیم گیری ها جامعه (نوابخش و ارجمند سیاه پوش، 150:1388)
جامعه پایدار جامعه ای است که بهبودهای برابری زندگی انسانی بصورتی هماهنگ با بهبودها و ایجاد سلامتی در سیستم های محیطی همراه باشد و یک پایگاه صنعتی، اقتصادی، سلامت، کیفیت هردو سیستم انسانی و بومی را پشتیبانی کند (همان) یک جامعه پایدار منابع خود را برای بدست آوردن، نیازهای خود استفاده می کند درحالیکه مطنئن است که منابع کافی برای تولیدات آینده وجود دارد این جامعه بدنبال بهبود سلامت عمومی و کیفیت بهتر زندگی برای همه عضوهایش با محدودیت درآمدی است و نیز بدنبال جلوگیری از آلودگی، به حداکثر رساندن بازدهی، ترویج و مشارکت و نیز توسعه منابع محلی برای احیای اقتصاد محلی است (همان). توسعه اي پايدار است كه قادر باشد نيازهاي نسل حاضر را بدون آنكه نيازهاي نسل آينده را دچار مشكل كند محقق گرداند. شهر سالم، شهري است كه بطور مداوم در حال باز توليد، بهبود و گسترس محيط اجتماعي و كالبدي خويش است. از آنجا كه شهر مانند يك موجود زنده مي باشد توسعه متوازن همه اندامهاي آن ضروري به نظر مي رسد. شهرنشيني و توسعه شهري از پديده هاي ويژه دوران معاصر است به همين دليل قرن حاضر را قرن انقلابهاي شهري مي نامند ضمن اینکه توسعه پایدار تنها در بعد کالبدی و فیزیکی نیست و بایستی در همه زمینه ها بویژه توسعه در حوزه درآمدی و اقتصادی می تواند ضامن بقاء و پایداری شهرهای ما بویژه اهواز باشد یکی از راه های درآمدی توسعه صنعت توریسم می باشت که اهواز بواسطه توان بالقوه ای که دارد از این ویژگی بهره مند است می شود گفت نخستين شرط موفقيت اهواز در توسعه جهانگردي شهري، وجود زيرساختهاي مناسب شهري و مديريت خردمندانه و مدبرانه در عرصه‌هاي سياسي، فرهنگي، اجتماعي و مانند اينهاست. شهر نياز به مدريتي آگاه و سازش پذير با معيارهاي جهاني و باخبر از سازوكار و ويژگي هاي روحي و خلقي جهانگردان و خواست هاي آنان دارد (شهرداريها شماره 46) زیرا اهواز پتانسيل بلقوه اي براي تبديل شدن به يك شهر توريستي بسيار زيبا را دارد پيشنهاد مي شود با استفاده از تجربيات و افراد مجرب ساير كشورهاي پيشرفته زمينه اجرا و باالفعل كردن اين پتانسيل فراهم شود در این رابطه اگر پاي شركتهاي خصوصي مجرب در زمينه خدمات شهري به حوزه شهري باز شود و احداث و بهره برداري از شبكه هاي حمل و نقل سريع السير، ساخت پايانه ها، ساماندهي پسماند و بهداشت عمومي، تاسيس و راه اندازي مراكز خاص فروش مرغ، ماهي و مواد پروتئيني و... به سامان و روزآمد شود و تلاش شود در بعد اجتماعي توريسم نیز رضايت گردشگران، مهمان پذيري گردشگاه ها، خدمات و امكانات عمومي و شهري مناسب برای آنها تأمین گردد توسعه گردشگري و زمينه سازي برنامه هاي رفاهي و تفريحي قادر خواهد بود بخش زيادي از سرمايه هاي سرگردان شهري را جذب نموده و زمینه رشد و تبدیل اهواز به یک قطب گردشگری جهان را فراهم نماید ضمن اینکه خواهر خواندگي او با شهرهاي جهان پيشرفته خود مي تواند آغاز گر يك رابطه و زمینه ساز استفاده از تجربيات جهان مدرن در شهرسازي و بویژه در حوزه جذب توریست باشد لذا در مرحله نخست طرح آمايش سرزمين به معناي تعيين استراتژي توزيع فضايي جمعيت و فعاليت در پهنه سرزميني بایستی مد نظر قرار گرفته و همینطور قسمتی از برنامه دراز مدت استان و بویژه اهواز گردد تا راهنماي تهيه برنامه هاي كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت منطقه باشد.
ناهماهنگی های بصری در سیمای شهر اهواز
اغتشاش و ناهماهنگی معضلی است که امروزه دامنگیر همه شهرهای ما شده است اما در این میان اهواز با وجود امکانات طبیعی و شرایط مناسب برای تبدیل شدن به یک شهر توریستی و خوش منظر همچون دیگر شهرها با این مشکل مواجه است. مشکلی که عمده آن به نبود قانون و سوء مدیریت در حوزه ی شهری و عدم تمایل به استفاده از تجربیات دیگر کشورها و پاره ای عوامل داخلی همچون نگاه قومی، جناحی، گروهی، دینی و.... مانع از رشد و توسعه به ویژه در منظر و سیمای بصری شهر شده است. مضافاً بر اینکه عده ای کاسبکارانه تنها به فکر منافع و جیب خود بوده و دیگر حق و حقوقی باری شهروندی که در این محیط زندگی می کند و باید از این محیط حظ بصری ببرد قائل نیستند. بساز و بفروش هایی که بهتر است همان اصطلاح عامه مردم را در موردشان بکار ببریم «بساز و بنداز» این گروه از افراد به دنبال رشد بی برنامه و بدون نظارت عده ای که نه سواد و اطلاعات معماری، شهرسازی و حتی مهندسی سازه دارند و نه حاضرند مشاورینی با این تخصصی ها را استخدام کرده تا راهبر و هادی آنها باشند به مرور پاگرفته و هم اکنون نیز مقابله و برخورد با آنها هزینه زیادی برای متولیان شهری دارد. لذا ملاحضه می کنیم مصالح حمام را در نمای ساختمان و مصالح غیر بومی و بعضاً غیر کارا در گرمای خوزستان را در ساختمانهای خود به کار می گیرند. این در حالی است که پاره ای از آنها دچار توهم شده و می خواهند با نوآوری (به زعم خودشان) سازه های پست مدرن هم بسازند در نتیجه یا نما را کج و معوج ساخته و یا مصالحی مانند شیشه و.... را در قالب سازه پست مدرن به خورد خلق الله میدهند و این می شود که دیگر چیزی به نام نما و منظر و سیمای شهری هماهنگ پیدا نمی شود. لذا شهروند نیز حظی نبرده و دچار بحران هویتی شده و معلق و آویزان و سردرگم می ماند.
در این راستا ارتفاع ناهمسان ساختمانها، ترکیب ناهماهنگ و نامتجانس خطوط عمومی و افقی در نمای ساختمانها، پنجره های ناهمگون و ورودیهای متنوع در شکل و اندازه، رنگهای گوناگون و ناهماهنگ مصالح، کمبود نور و.... از مظاهر ناهماهنگی بصری محسوب می شوند. به همین دلیل و به منظور حظ بصری در نما و منظر شهری قانونگذاران بایستی نما و منظر را ضابطه مند کنند زیرا همین نمای مغشوش به همراه استفاده از مصالح نامناسب نشان از نبود قاعده و قانون در این خصوص بوده و موجبات کاهش شور و شادی را فراهم می کند. هر چقدر بخشهای مختلف از فضای شهراز نظم بصری بیشتری برخوردار باشند اغتشاش رفتاری نیز کاهش می یابد و حتی در پاره ای از موارد نقاطی از شهر و به ویژه میادین مانند یک بوم رنگی بی هویت و مغشوش هستند و همین بر رفتار اجتماعی تأثیر گذاشته و باعث عصبیت و افسردگی جامعه خواهد شد. حتی استفاده از رنگ، نور و فرم بدون هارمونی و نظم لازم در کنار یکدیگر، آشفتگی بصری را به همراه خواهد داشت در این میان باید اضافه کرد ارتفاع مناسب برای مناطق مختلف بایستی تعریف شده و قانونمند شود زیرا خیابانهایی که ساختمانهای آن به صورت یک در میان کوتاه و بلند باشند مانند دهانی است که تعدادی از دندانهای آن افتاده باشد حتی تک ساختمانهای بلند مرتبه در میان خانه های یک و دو طبقه چشم انداز بصری مطلوبی ندارند و خلاصه اینکه عدم هماهنگی بناهای مجاور هم از نظر نما و هم ارتفاع، کالبد و رنگ آلودگی و ناهماهنگی بصری را به همراه خواهد داشت به این مجموعه اضافه کنید، نابسامانی دست فروشهای حاشیه خیابانها، نبود یا کمبود پوشش گیاهی در بلوارها و خیابانها، ناهماهنگی در استفاده از الگوی معماری مناسب در مصالح مصرفی و همین طور حرکت درهم برهم انسان و ماشین بدون توجه به علائم راهنمایی و رانندگی حتی حضور و وجود خودروهای مستهلک و از رده خارج به ویژه تاکسی ها و یا اینکه هر وسیله شخصی هم مجاز به مسافرکشی باشد و بسیاری موارد دیگر همه و همه باعث ناهماهنگی بصری و در نتیجه کاهش طراوت و شادابی در فضای شهری خواهند شد. چیزی که امروزه اغتشاش بصری را مضاعف نموده وجود تابلوها، بیلبوردها و بنرها و دیوارنویسهای تبلیغاتی در اندازه ها، رنگها و شکلهای مختلف با ارائه اطلاعات و اضافه و غیرضروری است که به خستگی و اغتشاش ذهنی افراد منجر شده و باعث چندگانگی ذهنی و آشوب بصری خواهد شد.
علاوه بر این بلکن ها که زمانی به عنوان پل ارتباطی درون و بیرون محسوب می شدند هم اکنون تبدیل محلی برای جا دادن دیش ماهواره، لوازم اضافه و... شده اند. در این میان سیمها و کابلهای برق و تلفن که به شکل غیر اصولی و نامنظم همچون ماری سیاه بر روی دیوارها لغزیده و ذهن بیننده را آزار داده، به علاوه ساختمانهای نیمه ساخته و مصالح پراکنده در کنار آنها و زباله های دپو شده در هر کوی و برزن موجب آشفتگی روحی و روانی جامعه شده و در مجموع به کاهش سرزندگی و شادابی جامعه منجر خواهند شد.
هر چقدر مراکز شهری یکپارچه تر و هماهنگ تر طراحی و ساخته شوند قادر خواهند بود افراد بیشتری را جذب کرده و در نتیجه رونق و گسترش بیشتری پیدا خواهند کرد . این یکپارچگی میتواند در زمینه کف سازی پیاده روها، نمای ساختمانها، ارتفاع ساختمانها و رنگ مصالح مصرفی در فضاهای همگانی صورت پذیرد در ضمن با توجه به اینکه بخش عمده ای از عمر و زندگی روزمره شهرنشینان در آزادراهها و بزرگراهها صرف و هزینه می شود و اولویت حرکت نیز در این قبیل مسیرها با سواره است یعنی شهروند در حالی که سوار بر خودروی شخصی خود است از این معابر عبور می کند لازم است طراحان و برنامه ریزان شهری نه تنها در فکر حل کردن مسئله ترافیک و ایمنی در این قبیل گذرگاهها بوده بلکه بایستی منظر و سیمای دلنشینی در اطراف این معابر طراحی کرده تا با ساخت و طرح مناظر زیبا حظ بصری عابران را موجب گردند.
مسئله آلودگی بصری از قبیل ناهماهنگی در تابلوهای شهری، پیاده روها، نمای ساختمانها، روشنایی معابر، خیابانها، پارکها، دست فروشان، کف پیاده روها، فضای سبز ناکافی و... روحیه شهروندی را که در شهر قدم می زند دچار افت و خیز کرده و بر آن تأثیر منفی خواهد گذاشت در حالی که نظم و ریتم به شهر آرامش می دهد. دیوارهای شلخته و نیمه ساخته با مصالح نامرغوب به ویژه در بخشهای مرکزی شهر، پلاکاردها و بنرهای جورواجور، فضاهای تاریک کوچه های تنگ مرکز شهر، دیوارهای درحال ریزش، کانالهای روباز جمع آوری فاضلاب و آبهای سطحی، کابلهای درهم و برهم و معلق در هوا به ویژه در حاشیه های شهر آنجا که به صورت غیرمجاز از شبکه برق رسانی استفاده می شود، بالکنهای نیمه ساخته و انباری شده، نرده های ناهماهنگ و فرسوده و رنگ رو رفته در نمای ساختمان، لوله ها و تأسیسات کولر و بخاری نصب شده در پیشانی ساختمانها و.... همگی آلودگی بصری و اغتشاش ذهنی را افزایش می دهند. ضمن اینکه نماهای نازیبا و متنوع موجود در ساختمان سازی امروز شهر ما حکایت از آن دارد که برای این مهم ضابطه و قانون مشخصی وجود ندارد. نه برای مصالح نمایی، نه رنگ و نه فرم آن هیچ چیز تعریف و تدوین شده ای وجود ندارد لذا لازم است در نماسازی برای سقف های شکسته در نما، پنجره ها، رنگ ساختمانها، رنگ سقفها، نوع مصالح نمایی، ارتفاع ساختمانها، دیوارها و نرده ها در نمای ساختمانی و.... دستورالعمل صریح تعریف و ابلاغ شود. شهرداری با تصویب و منطقه بندی شهر می تواند گام مؤثری در سر و شکل دادن به سیمای شهر برداشته و مانع از لطمات روحی جبران ناپذیر به شهروندان گردد. مسلماً به دنبال این زیباسازی منظر و سیمای شهر و به تدریج می توانیم شاهد تغییر الگوی رفتاری، کاهش ناهنجاریهای اجتماعی، توسعه تعامل بین شهروندان و در نتیجه ارتقای سطح شور و نشاط اجتماعی باشیم. اهمیت مقوله زیباسازی و زیباشناسی در شهر سازی تا جایی است که مفاهیمی همچون شهر آرمانی، اتوپیا، مدینه فاضله، شهر عادله و شهر زیبا را خلق کرده است.
نتیجه نهایی
اغتشاش و بي نظمي، نبود رنگ، نور، پيش آمدگي و فرور فتگي هاي مكرر و بي جا،گشادگي و تنگي نابجا در دسترسي، معرف مصالح نامناسب و نابجا، وروديهاي نازيبا، ميادين كوچك و ناكارآمد، تابلوهاي نامناسب و رنگ و رو رفته، مبلمان نازيبا و... همه و همه منظري زشت و غير معمارانه را براي شهرهاي ما به ويژه اهواز بهمراه داشته است.
مسلماً وجود اين ناهماهنگي هاي بصري در روابط و مناسبات اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي شهروندان تاثيرگذار بوده، حاصل چنين فضاهايي به ناامني «بي هويتي» بي اعتمادي، دزدي، اعتياد، فحشا و فساد و از نظر كالبدي نيز بر شكل و معماري شهر و المانهاي تاثيرگذار در ريخت شهري و... تاثيرگذار خواهد بود.
آنچه كه زمينه رشد چنين ناهماهنگي هايي را فراهم ساخته و دامن ميزند، كسب سود و منافع مادي براي طبقه اي خاص از جامعه است. طبقه‌اي كه امكانات وسيع اقتصادي، قدرت سياسي، اجتماعي مهار ناشدني را به آنها داده است. و بطور سيري ناپذير به دنبال كسب منافع بيشتري باشند. بدون اينكه در آن زمينه، تخصص و شايستگي لازم را داشته باشند. متاسفانه بيشتر كساني كه در حوزه ساخت و ساز مشغول به كار هستند كمترين اطلاع و تخصصي در زمينه مطالب علمي و آكادميك از شهرسازي و معماري و جامعه‌شناسي شهري دارند به همين دليل نيز، به ويژه پس از انقلاب، رشد شهرها شكلي بي قواره و بدون توجه به اصول شهرسازي و منافع جمعي و تنها در جهت خواست و اراده بساز و بفروشها و صاحبان منافع حركت كرده است.
بنابراين چنانچه بدنبال شناخت آسيب هاي بصري و ايجاد تصور بهتري از شهر هستيم. لازم دست المانهاي مهم و تاثيرگذار در اين زمينه مورد واكاوي قرار گرفته و در مقالات، پايان نامه ها و كتب درسي آنقدر گفته و تكرار شوند تا هم متوليان امور شهر و هم شهروندان را نسبت به حقي كه از آنها ضايع مي شود آگاه نماييم لذا بر حسب وظيفه و ديني كه ايجاد شده در اين پژوهش به دنبال شفافيت و آگاهي بخشي درخصوص المانهاي تاثيرگذار بر ناهماهنگي بصري در فضاي شهري اهواز بوده و همينطور شناخت اين نوع آلودگي هاي ديداري كه در دراز مدت مي توانند تاثير سويي بر ناهنجارهاي اجتماعي و حتي بيماريهاي رواني داشته باشند مورد بررسي قرار خواهند گرفت.
ناهماهنگي هايي كه شايد به تعبير استاد «جيبي» در شارتا شهر بخاطر التقاط و آشفتگي بوده كه در دوره قاجار مبتلا به شده است. به زعم ايشان شهر ايراني دوره قاجار دل در گرو شهر فرنگي داشته و عشوه گريهايش ولي هنوز نمي تواند دل از عشق ديرين و ديرپايش بركند. لذا شهر آميخته اي مي‌شود از عشوه گريهاي فرنگي و طنازيهاي بومي. باغ فين كاشان، باغ شاهزاده كرمان (ماهان) بازار وكيل كرمان، باغ گلشن شيراز، مجموعه ابراهيم‌خان كرمان، مجموعه وميدان خان يزد و... بالاخره تهران كه در كليت خويش نشان از چنين دلباختگي و دلدادگي دارند، و همين باعث شده تا مفاهيم و ارزشهاي جديد سر از شكلها و كالبدهاي قديم درآورند و مفاهيم و ارزشهاي كهن لباس زمانه به تن كنند. (حبیبی ، 1386)
اما مهمتر از هر آنچه در شهرهاي امروزي از آن غافل مانده ايم، وجود يك فضاي عمومي مناسب به معناي دقيق كلمه است. فضايي كه در آن برخورد اجتماعي صورت گرفته، كرامت انساني حفظ شود، حقوق مدني و شهروندي رعايت گردد. هويت ايراني محترم شمرده شود. آزاديهاي اجتماعي، سياسي و فرهنگي محترم و رعايت گردد. و خلاصه به تعبيرها برماس، فضاي تعامل اجتماعي و عمومي مهيا و آماده گردد. كه طبعاً وجود چنين فضايي به تعامل و مشاركت بيشتر مردم در نتيجه توسعه پايدار شهري منجر خواهد شد.
امروزه شهرهاي ما از وجود اشكال بسيار متنوع و متفاوت درنما، مصالح، ارتفاع، رنگ، بازشهوها با ابعاد و فرمهاي نامناسب در كوچه و خيابان «پيش آمدگي و پس رفتگي هاي بي مورد، تراس ها وبالكن هاي نامناسب با فواصل متفاوت از لبه خيابانها، تابلوهاي متفاوت و ناساز دودكش‌ها، آنتن ها، خرپشته ها و تاسيسات نامناسب و نافرم سرمايشي و گرمايشي، بر روي پشت بامها و اغلب در منظر و نماي ساختمان سيمها و كابلهاي نامنظم و آشفته برق و تلفن بر روي ديوارها و آويزان در هوا و منظر عمومي و در روي زمين نيز كابلهاي روباز و معماري نشده، لبه ها و جداول نافرم و بي نظم، نبود محل هاي مناسب براي جمع آوري زباله، پسماند و در نتيجه زباله هاي پراكنده در سطح شهر و بسياري موارد ديگر مجموعه اي ناهماهنگ و آلوده را در سيما و منظر شهري كه بواقع از حقوق عمومي محسوب شده و كسي حق تعرض به آن را ندارد، ايجاد كرده كه خود مي‌تواند منشاء بسياري از رفتارها و كنشهاي پرخاشگرانه و تالمات روحي و رواني شهروندان گردد.
منابع:
اشتری، حسن و مهدنژاد، حافظ، 1391، شهر خلاق، طبقه خلاق، تهران، نشر تیسا، چاپ دوم
اسکیدمور، ویلیام، 1387، تفکر نظری در جامعه شناسی، (ترجمه: علی محمد حاضری و همکاران)، نشر پژوهشگاه علوم اسلامی
اکبرزاده، محسن و تقی پور،ملیحه، 1389، آسیب شناسی و چاره جویی در تبیین هویت محلات در
نظام شهری، فصلنامه جستارهای شهرسازی، شماره34
بابایی اقدم ، فریدون و همکاران، 1393، درآمدی بر شناخت عناصر مبلمان شهری، تهران، ناشر هنر معماری قرن، چاپ اول
بیکن، ادموند، 1391، طراحی شهرها، (مترجم: فرزانه طاهری)، تهران، ناشر: انتشارات شهیدی، چاپ سوم
بارت، رولان، 1392، لذت متن،( ترجمه: پیام یزدانجو)، تهران، نشر مرکز، چاپ هفتم
بحرینی، ح. (1385). فرآیند، طراحی شهر، تهران: نشر دانشگاه، چاپ دوم.
پاکزاد، جهانشاه، 1385،سیراندیشه ها درشهرسازی(1)، تهران، ناشر: شرکت عمران شهرهای جدید، چاپ اول
پاکزاد، جهانشاه، 1392، سیر اندیشه ها در شهرسازی(2)، تهران، نشر آرمانشهر، چاپ سوم
پاکزاد، جهانشاه، 1390، سیر اندیشه ها در شهرسازی(3) ، تهران، نشر آرمانشهر، چاپ دوم
پامیر،سای، 1394، آفرینش مرکز شهری سرزنده، ( مترجم: مصطفی بهزادفر و امیر شکیبامنش)، تهران، نشر دانشگاه علم و صنعت ، چاپ اول
پورجعفر، محمدرضا، 1389، نشانه های شهری، تهران، نشر طحان، چاپ اول
پایلی یزدی، م ح و سناجردی، ح. (1382). نظریه های شهر و پیرامون، تهران: انتشارات سمت، چاپ دوم.
حبیبی، م. (1384) از شار تا شهر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم
ربانی، ر. (1381). جامعه شناسی شهری، اصفهان: نشر دانشگاه اصفهان، چاپ دوم.
ریتزر،ج.(1374). نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر، (ترجمه محسن ثلاثی)،تهران: نشرعلمی، چاپ هشتم.
ژنلیتس، آندژی، 1393، فضاو نظریه اجتماعی،(ترجمه: محمود شورچه)، تهران، نشر مدیران امروز، چاپ اول
سعیدنیا، ا. (1383). مجموعه 12 جلدی کتاب سبز شهرداری، تهران: سازمان شهرداریها، چاپ اول.
سعیدنیا، ا.(1383)، طراحی فضاها و مبلمان شهری، تهران: انتشارات شهرداری ها و دهیاری های کشور، چاپ اول.
فلیک، اووه (1995) درآمدی بر روش تحقیق کیفی. ترجمه هادی جلیلی. تهران، نشر نی
قاسمی اصفهانی، مروارید، 1394، اهل کجا هستیم؟ ، تهران، نشر روزانه، چاپ سوم
قاسمی، ایرج و همکاران، 1390، با پیش کسوتان شهرساز، تهران، نشرفرهنگ صبا، چاپ اول
کرایب، یان 1378، نظریه اجتماعی مدرن،(ترجمه: عباس مخبر)،تهران، نشرآگه
لینچ، ک. (1385). سیمای شهر، (ترجمه منوچهر مزینی)، تهران: دانشگاه تهران، چاپ چهارم.
لینچ، ک. (1384). تئوری شکل شهر، (ترجمه حسین بحرینی)، تهران: دانشگاه تهران،
مدنی پور، ع. (1384). طراحی فضای شهری، (ترجمه فرهاد مرتضایی)، تهران: نشر شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، چاپ دوم.
مدنی پور، ع. (1378). فضاهای عمومی و خصوصی شهر، (ترجمه فرشاد نوریان)، تهران: شرکت پردازش، چاپ دوم.
ماجدی،حمید و زرآبادی، سعیده، 1389، جستاری در نشانه شناسی شهری، مجله آرمانشهر، شماره4
ملکی، سعید و احمدی، توران، 1394، بررسی کیفیت بصری سیما و منظر شهری ایلام، مجله فرهنگ ایلام، شماره 39-38
نوابخش، مهرداد وفائقی، سحر، 1393، درآمدی بر سرمایه اجتماعی، تهران، نشر فرهنگ و تمدن، چاپ اول
نوابخش، مهرداد و ارجمند سیاه پوش، اسحق، 1388، مبانی توسعه پایدار، تهران، انتشارات جامعه شناسان، چاپ اول
نقدی، ا. (1382). درآمدی بر جامعه شناسی شهر،انسان و شهر، همدان: نشر فن آوران، چاپ اول.
هاروی، دیوید، 1395، از حق به شهر تا شهرهای شورشی، (مترجم: خسرو کلانتری و پرویز صداقت)، تهران، نشر آگاه، چاپ اول
هاروی، دیوید، 1392، تجربه ی شهری، (ترجمه: عارف اقوامی مقدم، تهران)، نشرپژواک، چاپ اول
هاروی، دیوید، 1382، عدالت اجتماعی و شهر،( ترجمه: فرخ حسامیان و همکاران) ، تهران، نشر شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، چاپ اول
